|
2000
|
|
|
Herri bakoitzaren ondasun higiezinak, usu, euren biztanleek eduki ohi dituzte. Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk, horien xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak
|
ematen
baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi dagokio Estatu bakoitzari. Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro, mundu osoari dagozkio, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte guztiak dira.
|
|
|
Higiezinen eta higigarrien arteko banaketak gauza zibil eta merkataritzakoen oharra
|
ematen
digu. Ondasun higigarriak merkataritzaren alorrekoak dira; higiezinak, ostera, lege zibilaren meneko.
|
|
|
Bestera, euskal foru zuzenbidearena, ohitura eta usadioen bidez sortua eta ekanduak moldatua, premia eta behar zehatzetarako; jabetza eskubidea familiaren mesederako sakon mugatu duena. Aita ama familiakoak aintzat hartu ditu azken horrek eta etxeko ondasunak oinordeko bati
|
emateko
aukera eta abagunea arautu, betiere, xedetzat hartuta etxaguntza ahalik eta batuen eskualdatzea belaunalditik belaunaldira14.
|
|
|
Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek. Aspaldiko usadioan, Erromako herritar batek baimena zuen bere emaztea beste bati maileguan
|
emateko
, seme alaba hobeak izatekotan; horra hor lege politiko hutsa.
|
|
|
Orduan da dibortziorako ahalmena debekatua edo utzia, kasuan kasu, hala herri bakoitzak dituen ohitura eta ideietara, nola andrazkoei
|
eman
behar zaien askatasun luze edo laburraren iritzira; hala senarrak nagusigo handiagoa edo txikiagoa izatera, nola etxeko gobernua hertsitu edo zabaltzeko interesetara; hala ogasunen berdintasunera, nola ondasun banaketa larregikoa saihesteko gogoetara.
|
|
|
Dibortzioa erromatarrek onartu zuten: kristau erlijioa erresumaren garaian ezarri zen; dibortzioak IX. mendera arte iraun zuen; amore
|
eman
behar izan zuen, ostera, ezkontzaren izaerari buruz aldarrikatu ziren oinarrien aurrean.
|
|
|
izate eta aiurri bateraezintasuna ez da froga zehatz eta legezko baten objektua izan. Azken batean, halakoan oinarri hartzeak, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari bere nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria
|
ematea
baino. Ba al dago munduan kontraturik, kontratugile bakar batek bere gogo eta nahierara suntsi dezakeena, beste alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Premiazkoa da, hala esan ohi da behinik behin, ondo konpontzen ez diren senar emazteei laguntza
|
ematea
. Gure ohitura eta usadioei egotzi zaie ezkontza makurrak sustatzea.
|
|
|
Elkarte arruntetan nork bere izenean egiten ditu itunak, interes ilun eta pribatuen gainean eta norberaren ondasunen ararteko gisa. Ezkontzan norberak ez du itunik egiten norberaren izenean, beste batzuen izenean baizik; norberak zin egiten du familia berriaren babesle izatea, familia berri horri
|
emango
baitizkio zer guztiak. Estatuarengatik, gizateriaren elkarte orokorrarengatik egiten du itun norberak ere.
|
|
|
Oro har, dibortzioa ezin daiteke
|
eman
arrazoirik gabe. Dibortzioaren arrazoiak kontratuaren urratze agerikoak dira.
|
|
|
Justiziaren parte hartzea saihestezina da pisu honetako gorabeheretan. Familiaren Kontseilua, agi denez, zer eskatu eta aurretik huraxe
|
emateko
prest dago. Ez du besterik eskaintzen nonzeberri edo onarterraz askoren taldea baino, beti zain senar emazteekin bat egiteko, legeen aurka eta gainetik.
|
|
|
Dibortzioa ezin daiteke
|
eman
, ezpada berorren arrazoiak egiaztatuak izan direnean. Uste ohi da egiaztapen horrek ekar ditzakeen egitatezko nahiz zuzenbidezko puntuak ezin daitezkeela benaz eztabaidatuak izan auzitegi batean baino.
|
|
|
Epaileak, unean uneko banantzea agin dezake, ezkontideen artean bakea berregiteko esperantza bada. Gonbitea eta deia egiten du hark, epaia
|
emateko
betebeharra ez dueino.
|
|
|
Bestalde ere, ezkontza kontratuari buruz
|
eman
ditugun ideiak gorabehera, begi bistakoa da alderdien adostasuna dela kontratu hori osatzen duena. Fideltasuna, fede agindua, horixe da gizon batekin elkartzen den andrazkoari emazte titulua ematen diona.
|
|
|
Bestalde ere, ezkontza kontratuari buruz eman ditugun ideiak gorabehera, begi bistakoa da alderdien adostasuna dela kontratu hori osatzen duena. Fideltasuna, fede agindua, horixe da gizon batekin elkartzen den andrazkoari emazte titulua
|
ematen
diona. Titulu ederra, zin zinez, zaharrek horri —eta ez lizunkeriari— irizten baitzioten bertutea eta ohorea.
|
|
|
Erregela onuragarria horixe ere. Ezin, hortaz, amore
|
eman
horrek, kontrakoaren froga ezagunari baizik.
|
|
|
Lege positiboak ez dira horretan lege naturaletik aldentzen. Hartara, halakorik egiteko itxura
|
ematen
badute ere, funtsean, ez dute besterik egiten lege naturalaren gogoa gizartearen premiei egokitzea baino. Lege positibo horiek dira, bestalde ere, aintzat hartu dutenak senar emazteek elkarri agindutako uste horretan duela ezkontzak erroa eta sustraia.
|
|
|
Ez, beraz, Estatu arrazoi horri, interes orokorraren menpean jartzen baitu horrek den dena. Gure legeen ustetan, senar emazte horiek, hain zuzen ere, ezlegezko tratuetan ibili ondoren ezkondu direnek, betidanik izan dute gogoa ezkontza erazko batez lotzeko; uste dute ezkontza beti egin dela, gogoz eta desiraz, seme alaben jaiotzetik bertatik eta ekitate fikzio batez, ezkontzari indar atzera eragingarria
|
ematen
diote.
|
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu nahi duen krimena bera ezagutzeko ezinean legoke; krimenetan idatzizkoa zeharka baino ez baitago eta hori ere, gutxitan eta bakarka; hala ere, egitate hutsak ezin daitezke frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari
|
ematen
zaion harrera, krimen horien ikerketa eta epaiketan, premiatik bertatik dator.
|
|
|
Mende honetan, makina bat arrazoi dira, gazteria arinago hezitzeko; sarriago jazotzen da haurtzarotik atera eta berehalakoan zahartzea. Elkarte eta langintzarako gogoek, egun zabal zabalik dabiltzanek, izpirituari bultzada
|
eman
eta bultzada horrek ordezkatzen du bizitzaren jakituriak eman dezakeen ikasgaia. Horrela, norbanako bakoitzak bere bizitzaren zama darama gazte gaztetatik.
|
|
|
Mende honetan, makina bat arrazoi dira, gazteria arinago hezitzeko; sarriago jazotzen da haurtzarotik atera eta berehalakoan zahartzea. Elkarte eta langintzarako gogoek, egun zabal zabalik dabiltzanek, izpirituari bultzada eman eta bultzada horrek ordezkatzen du bizitzaren jakituriak
|
eman
dezakeen ikasgaia. Horrela, norbanako bakoitzak bere bizitzaren zama darama gazte gaztetatik.
|
|
|
Dirua balio guztien zeinua da; onura edo fruituak
|
ematen
dituen oro eskuratzen du. Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean?
|
|
|
Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean? Beste gauzen antzera, dirua dohainez, mailegutan, akuran edo salerosian
|
eman
daiteke. Biziarteko errenta inorentzen da; diru kopuru baten erabilera dohainezkoa, mailegu hutsa da; korriturik eta itzultzeko asmorik gabeko eskuzabaltasuna, dohaintza da.
|
|
|
Noraezekoa da diruak salneurria izatea, salneurri hori munta txikikoa gertatzea premiazkoa den ber. Diruaren korritu zentzuzkoak enpresa jarduera guztiak bultzatzen ditu;
|
ematen
die —laborantza berrietan euren burua sartu nahi izanez gero—, salneurri arrazoizko baten barruan, xede horretarako laguntzak eskuratzeko itxaropen oinarriduna; merkatari eta ekoizleak antolatzen ditu, arrakasta osoz, atzerriko industriarekin lehian ibiltzeko.
|
|
|
Gaur egun, hamaikatxo arrazoi ezagunek eten dute batasun hori. Bakeak berak, merkataritzari bultzada berria
|
eman
dio, Estatuaren gastuak gutxitu baititu eta gobernuaren eragiketa ezinbestekoak bukatu. Hori dela bide, oreka berreskuratu eta negozioak zintzotasunaren baitan jarri ditu hark beste behin ere.
|
|
|
Lege zibilak, nolanahi ere, iraultza ederra egin dezake mailegu emaileentzat segurtasuna
|
ematen
badu, horiek irabazpide zentzuduna jasotzeko adostasuna erakuts dezaten. Molde horretan, konfiantza sor dezaketen erakundeak, fidantzen betebehar solidario edo ez solidarioen gaineko araubide egokiak, hipoteken oreka berma dezaketen lege jakintsuak, horien hartzekodunek zordunen aurka izan dezaketen akzioa laburtu, arindu eta merke dezaketenak, era erara datoz trafiko horri eusteko.
|
|
|
Ezin halakorik araudietan ezarri. Gai horretako oinarri nagusia lehia eta askatasunari joko
|
ematea
da.
|
|
|
Arlo zibilean, ostera, ondasunak dira pertsegituak, ez norbanakoak, eta hipoteka legeak nahitaezkoak dira. Ondasunetan norberak bete dezakeen segurtasun osoa
|
eman
behar dute legeok. Edu horietako legeak behar dira.
|
|
|
Gaitz oro eta norbanakoek gauzatu ditzaketen abusu oro ere aurreikusi behar direlako ideia aintzat hartu behar bada ezinbestean, galdua da dena. Formalitateak amaigabe ugalduko dira, herritarrei ez zaie
|
emango
bestelakorik, babes okerra baizik eta konponketa gaitza baino okerragoa izango da. Gizaki batzuk maltzurrak dira, eta gizaki aldrak jakituriaz gobernatzeko, behar beharrezkoa da gizakirik maltzurrenak ere, diren baino hobeak direla uste izatea.
|
|
|
Badirudi eite horretako oinarriak erabat ahaztu direla, gure aurtemeingo hipoteka legeetan
|
eman
diren idatzaldietan.
|
|
|
Ez da faltako, horratio, gizakiek euren arteko harremanetan amarrua egitea; hori horrela ere, askatasunari eta onusteari konfiantza aitortu behar zaie. Formalitate ezeroso eta zuhurgabekeriazkoek kreditua desgogara jartzen dute, iruzurrak baztertu gabe; estutu egiten dute, babesa
|
eman
beharrean. Uste ere, uste dugu gai honetan eman diren aspaldi honetako legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea baino, alderdi interesatu guztiak nekarazteko prozedura garestien bidez; horiek guztiek, hipoteka bera babesteko itxurapean, arrisku bizian jarri dute berori.
|
|
|
Formalitate ezeroso eta zuhurgabekeriazkoek kreditua desgogara jartzen dute, iruzurrak baztertu gabe; estutu egiten dute, babesa eman beharrean. Uste ere, uste dugu gai honetan
|
eman
diren aspaldi honetako legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea baino, alderdi interesatu guztiak nekarazteko prozedura garestien bidez; horiek guztiek, hipoteka bera babesteko itxurapean, arrisku bizian jarri dute berori. Gure asmoa izan da arlo horretan ere, erregimen zabalago eta zentzudunago batera itzultzea.
|
|
|
Erregistroa, kasurako, bada ogasun zein herritarren onura eskuratzeko moduko erakundea: kontratuen eta norbanakoen arteko egintzen zinezkotasunari buruzko fede
|
ematen
du; egokiera galtzen du, aldiz, larregikoa bihurtzen denean; orduan baita kaltegarri. Eskubideen larregiak egiten ditu gizakiak fidabera, horiek beti harritzen baititu berehalako irabazpideak, geroko arriskuak baino.
|
|
|
Iraultza hasi denetik ondasun higiezinen salmenta kontuetan
|
eman
diren erreforma egokiei eutsi diegu. Salmenta horiek ez daude jada atzera eskuraketa eskubide multzo horiei lotuta.
|
|
|
Alderantziz, lur goldaketak sustatu eta jabe handiak bultzatu dituzte, eurak eurenez landu ezineko lurrak saltzera. Bi biok ere baliabide errazak
|
eman
dizkiete baserritar nekazaleei, hain zuzen ere, besoak aberastasun sortzaile dituztenei, euren buruak lurren jabe egiteko. Hori gorabehera, ezin izan ditugu ezkutatu legeria sailkatu eta korapilatsu bati loturik egon daitezkeen makur handiak.
|
|
|
Askatasun handia
|
eman
diegu kontratu horiei. Kontratu horiek familiak lotu, familia berriak eratu eta gizateriaren zabaltzaileak dira.
|
|
|
Elkarri
|
eman
diezazkieketen abantailak ere arautu ditugu; ezkontideen arteko elkartearen izpirituari men egin diogu, hori baita elkarte guztien artean, samurrena eta beharrena.
|
|
|
Enparauko kontratuetan, arau orokorrak
|
eman
ditugu berriro ere. Besterik ez.
|
|
|
Arazo horietan, Estatuaren esku hartzea ezin utzizkoa dugu, behar beharrezko baita baten bati oinorde izateko eskubidea
|
ematea
eta zatiketa modua ere finkatzea. Jabearen heriotza dela eta, ondasun jabegabe horietan ez da ikusten, lehen so batean bederen, bestelako jaberik Estatua baino.
|
|
|
Korsikarraren eztenkadak (Brumaireren 18ko estatu kolpeak) erakarri zuen legegintza zibilerako berebiziko bultzada. Zinez teinkada gogorra
|
eman
zion
|
|
|
Portalis, adeitsu, aurreko eta geroagoko egoerak desberdindu eta xehe xehe
|
ematen
digu bi horien albistea:
|
|
|
Kode Zibil berriaren lorratzetik, berori garatzeko puntu puntuan, Portalisek XVIII. mendeko Domat eta Pothier legelarien sailkapena berpiztu eta aurreko hori modu egituratu batean
|
ematen
du, oso osorik eta zehaztuta, zuzenbide zibilari dagokionez behinik behin.
|
|
|
Bereizten zituen horrek lehentasunez norbanakoak, hurrenez ondasunak eta, azkenez ere, ondasun horiek eskuratzeko moduak, hau da, kontratuak eta oinordetzak. Horren irudira ere, liburu bana
|
ematen
zaio sail bakoitzari lege testu berrian.
|
|
|
Bi gizakien arteko elkarte batean, ezinbestekoa da elkartekide bati boto haztatua
|
ematea
, oinarri hartuta abantailadun sexuari aitortzen zaion lehentasuna. Horretan du erroa senarraren aginpideak.
|
|
|
Ez nolanahikoa, arautua eta manupekoa baino. Ezkontzaren gaitz eta makurrei
|
eman
dakiekeen azken konponbidea da dibortzioa, lege testu berriaren ustetan. Oihartzun dute Portalisen baitan dibortzioaren aldeko eta aurkako argudioek.
|
|
|
Ez du Portalisen testuak argibide luzerik
|
ematen
ondasun alor horren inguruan. Bai, ordea, ondasunak eskualdatzeko moduetan, batez ere, kontratu eta oinordetza zeretan.
|
|
|
Dirua balio guztien zeinua da; onura edo fruituak
|
ematen
dituen oro eskuratzen du. Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean?
|
|
|
Iraultza hasi denetik ondasun higiezinen salmenta kontuetan
|
eman
diren erreforma egokiei eutsi diegu. Salmenta horiek ez daude jada atzera eskuraketa eskubide multzo horiei lotuta.
|
|
|
Andrazkoaren kera, ugaltzeko garramura, behin eta berriro da ageriko. Izadiak, inork ohartu gabe, senar emazteen arteko batuketa luzatzen du, batuketa horri urtero urtero zimentarri berriak
|
emanez
, gozo eta betebehar sortu berriekin. Egoera eta jazoera bakoitzari ateratzen dio bere probetxua, atsegin eta bertutearen ordena berria bertatik plazaratzeko.
|
|
|
Adin aitzinatuago batean, izpirituak kultura behar du. Bihotzaren lehen garatze horiek ere jagon behar dira, grinaren hasierako kimuak zuzendu eta zigortu, arrazoimenaren egoki zertu, sedukzio mota guztien aurrean babes egokia
|
emanda
; berba batez esateko, izadiaren zelatan egon, haren eraginak ez saihesteko eta harekin batera osatzeko beraren obra nagusia, horri lotuta, kide legez, onartzen baikaitu hark.
|
|
|
Izadiaren esanetan bilatu dugu gobernu horren egitasmoa. Bi gizakien arteko elkarte batean, ezinbestekoa da elkartekide bati boto haztatua
|
ematea
, oinarri hartuta abantailadun sexuari aitortzen zaion lehentasuna. Horretan du erroa senarraren aginpideak.
|
|
|
Gurasoena, beste aldetik ere, euren gizatasunetik eta zentzuaren heldutasunetik dator, eta, hainbatez ere, euren seme alaben ahuleziatik. Aginpide hori magistratura da eta horri
|
eman
behar zaio, Estatu askeetan, halako zabalera taxuzkoa. Zinezko magistratu behar ditugu gurasoak, batik bat askatasunaren jagotzak magistratuak guraso hutsak izatea beharrezko duenetan.
|
|
|
Oinarri orokor, aldaezin eta erabateko horretatik datozen lege horiek, ezin al dute, bizitzaren inguruabar aldakorrak tartean direla, herritarraren menera zerbait utzi? Legeak testamentu egileari
|
ematen
dion ahalmena, ez al da legearen ahalmen berbera?
|
|
|
Gizartearen maila langintsuetan, zein seme alabek bilduko ote ditu bere ahaleginak gurasoenekin, nekearen ordez irabazpideak ikusi ez, eta okerragoa dena, bere industriaren emaitzak galtzeko tenorean sumatzen baditu? Zer gertatuko da artisau eta nekazariekin, behin bizitza norbaitzuei
|
eman
, eta horiek, lehenengoak bertan behera uzten badituzte, euren zahartzaroa dela eta. Bestaldetik ere, ez al dira ondasuntzak aita familiakoaren xede zuhurra behar dutenak?
|
|
|
Edonola ere, gorde beharrekoa eta askatasun esparruan uzteko modukoa: legeak, jakina, giza gogoari hurbiletik dagokion horretan askatasunik ez badio
|
ematen
norbanakoari, norbanakook eurok, besterik gabe, legea saihesteko ahalak eta leherrak egiten dituzte. Eskuzabaltasun estaliek eta itxurakeriek izango dute han habiatoki, testamentu egiteko ahalmena debekatuta edo murriztuta badago; eta iruzur arbuiagarrienak suertatuko dira familietan, horiek zintzoenak izanda ere.
|
|
|
Beude oraingoz. Nolanahi ere, gaur egun zabalduen eta erkidetasunik gehien eskaintzen dituzten horiek
|
ematen
ahalegindu gara.
|
|
|
Gogoa, bistan da, duela berrehun urte gizarte berri baterako euskarri izan zena, hain zuzen ere, Kode Zibil haren nondik norako nagusiak euskaraz
|
ematea
izan da. Portalisek asmo horrekin paratu zuen testu egokia gidari jarri dugu gure zereginean, aurkezle eta atarikorik bikainena berori izan dakigukeelakoan.
|
|
|
" Traduction en basque de termes politiques sous la revolution", in Anuario del Seminario de Filologa Vasca" Julio de Urquijo" IX, 1975: 59 or. Azterketa horretan frantsesezko citoyen delako hori, citoyen bera, particular, herritar edo herritar eta frances
|
ematen
da euskaraz, Frantziar Iraultzak euskaratu zuen testu multzoa arakatu eta gero. Bide bereBibliografia laburra a) Orokorra:
|
|
|
Kontsulen dekretu batek, VIII. urteko thermidorraren 24an, Justiziaren Ministroari
|
eman
dio agindua, gu haren etxera biltzeko eta" gaur arte argitaraturiko Kode Zibilerako Proiektuak erkatzeko, aldekoen zaigun egitasmoa zehaztu, eta jarraian arlo zibileko legeriaren oinarri nagusiak eztabaidatzeko".
|
|
|
Nola, alabaina, gizaki desberdinei lege berberak
|
eman
–Gobernu baten agindupean izan arren, ez dira klima eta ohiturak eite berekoak.
|
|
|
Arreta jartzen bada lege zibiletan, ez da eurok zuhurragoak edo zuzenagoak bihurtzeko, ezpada aldekoagoak egiteko; hain zuzen ere, erregimen berri hori aproban
|
emateko
asmoa nortzuk izan eta horien aldekoagoak. Gurasoen boterea ezabatzen da, seme alabak berrikuntza zale bihurtzen direlako.
|
|
|
Gurasoen boterea ezabatzen da, seme alabak berrikuntza zale bihurtzen direlako. Senarraren aginpideari lotsarik ere ez zaio, andrazkoei
|
emandako
askatasun zabalago horren bitartez eskuratzen baita bizitzaren gorabeheretan molde eta tenore berriak zertzea. Oinordetza sistema osoa aldatu beharra dago, herritarren aukera berria arin atondu behar delako jabedun berrien bitartez.
|
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek
|
eman
eta har dezaketen onik handiena; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua bera sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute hura; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei:
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak
|
eman
eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela. Iraganaren eskarmentua da, izan ere, aintzat hartzekoa, bertan baitago gorpuzturik zentzu on, erregela eta goiburuen tradizioa.
|
|
|
Kode bat, osoena dela
|
eman arren
, amaitu berri gertatu eta laster ditu eskura magistratuak mila galdera ustebako. Legeek, behin idatziz gero, izkiriatu diren modu berberean jarraitzen dute.
|
|
|
Gizaki mota oso bat dago zientzia horretara emana. Gizaki mota horrek legeak gogoz aztertu eta aholkuak
|
ematen
dizkie herritarrei; bide beretik, euren buruak eurenez zuzendu eta jagoteko adina ez diren herritarrak eurak ere babestu egiten ditu horrek. Horixe da magistraturaren haztegia.
|
|
|
Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko gauza ez badira, zer egin behar du Estatuak? Gai guztietarako legeak
|
ematea
ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du haien arteko borroka eta onuragarriago gertatzen zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka baino, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira. Ekitatearen itxura arbitrarioak gehiago balio du, grina guztien berbotsak baino.
|
|
|
Hortaz, ezin uki edo salatu herritarra, horren egintzek legea urratzen ez duten bitartean. Halakoetan ez dago epaia
|
emateko
betebeharrik ezta judizio gaia izan daitekeenik ere.
|
|
|
Salatzeko titulua dakarren egintza baino aurreragokoa izan behar du legeak. Legegileak ezinezkoa du kolpe
|
ematea
aurretiaz ohartzeke; bestela izatera, legeak, berezko duen helburua bazter utzita, gizakiak hobetu beharrean, zorigaiztokoagoak egingo lituzke eta hori, bistan da, gauzen izatearen beraren aurkakoa da.
|
|
|
Epaileek legeak bete eta horiek interpretatzeko duten debekua oinarri jarrita, auzitegiek, azken urteotan bederen, justizia eskaleak igortzen zituzten, premiazko errekurtsoen bidez, botere legegilearen esparrura, legerik ezean edo legea izanda ere, berori ilun irizten zitzaienean. Justizia
|
emateari
uko egiten dion hori behin eta berriro gaitzetsi du Kasazio Auzitegiak.
|
|
|
Juriskontsultorik gehienek legeari buruz
|
eman
dituzten zehaztapenak begiz jotzean, berehalakoan ohartu dugu zehazte horien askieza. Izan ere, horiek ez gaituzte jartzen moral oinarri baten eta Estatu lege baten arteko desberdintasuna nabarmentzeko tenorean.
|
|
|
Ganorazkoa da, gai zibilak soil soilik aztertzerakoan ere, herri bat arautzen duten lege mota desberdinen jakinbide orokorra
|
ematea
; lege guztiek, edonolakoak izanda ere, beraien artean ezinbesteko harremanak dituztelako. Ez da kontu pribaturik administrazio publikoak intereseko ez duenik; ezta objektu publikorik ere, interes pribatu horiek arautzen dituen justizia berbanatzaile horren oinarriak, zabalago zein urriago, ukitzen ez dituenik.
|
|
|
Edozein modutan ere, norberak bere burua aska al dezake kontzertu berezko eta ezinikusizko ahalmen horren eragin eta onuragarritasunetik? Horren bitartez, hain zuzen ere, asaldurarik eta iraulirik gabe, herriek lege makurren justizia egiten diote euren buruari, eta halaber, gizartea bera babesten dute, legegileari
|
emandako
ustekabekoetatik eta legegilea bera ere bere buruaren hutsetatik.
|
|
|
Aldatu beharra dago, nahitaez, aldaketarik kaltegarriena aldatze eza den guztietan. Ez dago zertan amore
|
eman
aurreiritzi itsuen aurrean. Aspaldiko oro berria izan zen behin batean.
|
|
|
Estutasun nabarmenak zekartzan horrek legeria eta jurisprudentzian. Bazen, lehendik ere, betidaniko gatazka apaizgoaren eta aginpidearen artean, gai pisutsu horren inguruko legeak egin eta epaiak
|
eman
behar zirenean. Ezkontza bera zer zen, lege zibilak lege naturaletan eta lege erlijiosoak lege zibiletan zertan ziren osagarri, lege horien aginpidea noraino luza, horiek guztiak ziren ezjakin eta zehaztugabekoak.
|
|
|
Hautua, lehentasuna, maitasuna, horiek zehazten dute gurari hori eta objektu bakar batean identifikatu. Horren gabezian ere, objektu hobetsirik badago, indar gehiago
|
ematen
diote horri. Elkarrekiko begiruneaz batuketa egin eta ezkontideen arteko eginbehar eta betebeharrak, gizaki adimendun eta sentiberen arteko harremanetan gauzatzen direnak, horra hor zuzenbide naturalpeko gaiak.
|
|
|
Izan ere, halakoxea da amodioaren agintea, maitearen zeretik kanpo ez baita deus ere sexu bat bestearentzat. Lehentasuna
|
ematen
zaio, hori da helburu; konpromisoa elkarrekikoa da. Bedeinka dezagun, beraz, izadia, berorrek eman baitizkigu lerrakera jazarrezinak eta gure bihotza jarri lerrakera horien erregela eta balazta.
|
|
|
Lehentasuna ematen zaio, hori da helburu; konpromisoa elkarrekikoa da. Bedeinka dezagun, beraz, izadia, berorrek
|
eman
baitizkigu lerrakera jazarrezinak eta gure bihotza jarri lerrakera horien erregela eta balazta. Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino.
|
|
|
Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino. Edonondik begira dakiola ere, herri guztietan suertatzen da hori bateraezina konpromiso baten oinarriekin, konpromiso horretan
|
ematen
direlako zer guztiak, gorputz eta arima. Horrexegatik ezarri diogu gure buruari halako goiburua, ezkontza bi gizabanakoen arteko konpromisoa dela baieztatzeko.
|
|
|
Helburua, jakina, lan espezializatua zientziaren ikuspegi zabalagoekin batzea zen. Zientziaren esparruan lanaren banaketa produktibo eta razionala ahalbidetzeko bide bakarra zientziaren batasun teorikoa zen —zientzialarien arteko elkarlanari esker soilik lor zitekeena— Maxima pragmatikoak, beraz, teoriari
|
ematen
zitzaion pisu bera praktikari ere ematea exijitzen zuen. Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak, biak beti historian kokatu behar baititugu.
|
|
|
Helburua, jakina, lan espezializatua zientziaren ikuspegi zabalagoekin batzea zen. Zientziaren esparruan lanaren banaketa produktibo eta razionala ahalbidetzeko bide bakarra zientziaren batasun teorikoa zen —zientzialarien arteko elkarlanari esker soilik lor zitekeena— Maxima pragmatikoak, beraz, teoriari ematen zitzaion pisu bera praktikari ere
|
ematea
exijitzen zuen. Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak, biak beti historian kokatu behar baititugu.
|
|
|
Alabaina, nola abiatu gogoetatik, pentsamendutik, jarduerara edota ekintzara? Noiz
|
ematen
da urratsa. Bere erantzuna 1913ko artikulu batean aurki dezakegu," Die Verirrten des Cartesius und das Auxiliarmotiv:
|
|
|
Descartesen ustez, esparru praktikoak eta moralak sekula ez du gure ahaleginen helburua den ezagutza zehatzik eskuratzen, esparru horren baitan kontingentzia eta ziurtasun eza murgiltzen baitira beti. Hau da, inoiz ez da ziurtasunik
|
emango
. Aldiz, esparru teorikoan hori ez da gertatzen.
|
|
|
Nola ez, Descartesen helburua munduaren errepresentazio teoriko osoa eskainiko lukeen egiazko enuntziatu multzo bat
|
ematean
zetzan. Eta esparru teorikoan Descartesek jarritako konfiantza, Neurathek aurpegira botatzen dion esparru praktikoarekiko mesfidantzarekiko alderantziz proportzionala zen:
|
|
|
Fenomenalismoaren hizkuntza pribatua ezin zen publiko bilakatu, eta beren enuntziatuen esanahia —sentimen datuetan oinarritua— komunikaezina zen. Fisikalistentzat, aldiz, enuntziatu baten egiaztagarritasunak subjektuartekoa behar zuen izan, gertakari bat beha zezaketen guztiei irekia; hain zuzen ere, zientziaren eginkizuna, subjektuartean edo modu objektiboan azter daitekeen ezagutza
|
ematean
baitatza. Argi eta garbi eduki behar da zientziari ez zaiola axola pribatu hutsa dena, zientzialari batek bere kabuz bakarrik eta berarentzat sinets edo senti dezakeena.
|
|
|
Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak
|
ematen
baditu eta bere kabuz nahi baditu aztertu, bere sentimen sisteman ematen diren aldaketak hartu behar ditu kontuan, erlojuak eta erregelak erabili behar ditu; laburbilduz, ustez isolaturik dagoenak hizkuntza sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’ erabiltzen ditu jadanik.96
|
|
|
Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak ematen baditu eta bere kabuz nahi baditu aztertu, bere sentimen sisteman
|
ematen
diren aldaketak hartu behar ditu kontuan, erlojuak eta erregelak erabili behar ditu; laburbilduz, ustez isolaturik dagoenak hizkuntza sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’ erabiltzen ditu jadanik.96
|
|
|
Hauek Russellen atomismo logikoaren ideiak bereganatu eta adimenetik independenteak diren objektuak, esperientziaren bidez subjektuekin loturikoak, existitzen direla onartu zuten. Ildo horretan, enuntziatu bat egiaztatzeko, esperientzian
|
emandakoarekin
erkatu besterik ez dago: oinarrizko enuntziatu —protokolo enuntziatu ere deituriko— baten baliozkotasuna, emandakoarekin bat etortzearen ala ez etortzearen arabera ikusten da.
|
|
|
Ildo horretan, enuntziatu bat egiaztatzeko, esperientzian emandakoarekin erkatu besterik ez dago: oinarrizko enuntziatu —protokolo enuntziatu ere deituriko— baten baliozkotasuna,
|
emandakoarekin
bat etortzearen ala ez etortzearen arabera ikusten da. Ondorioz, ziur egonez gero enuntziatu onargarri oro errealitatearen objektu batekin erlazionatzen dela, ziur baita ere ezagutzak bere burua eraikitzeko enuntziatu mota bat aurkitu duela.
|
|
|
Neurathen ustez, zientziaren enuntziatuek ez zeukaten errealitatearekin lotutako oinarrizko enuntziatuen multzotik eratorriak izan beharrik, beren elkarren arteko adostasuna mantentzeko beharra baizik. Hau da, koherentzia
|
eman
behar zen enuntziatuen artean. Horrela, Neurathen ikuspegitik, egia zientziaren enuntziatuen arteko elkar adostasunean zetzan.
|
|
|
1934an, aipaturiko Logische Syntax ean, bere errealismoaren aurkako joera ezarri zuen berak Tolerantzia Printzipio deiturikoaren gerizpean. Printzipio honen arabera, hizkuntza desberdinak —ala marko linguistikoak, kontzeptualizazioak, teoriak— izatea posible da, eta denek balio diezagukete berdin ezagutzaren arazoei erantzunak
|
ematerakoan
. Gehien komeni zaigun hizkuntzaren aukeraketa, zioen Carnapek, dagoeneko ez da errealitatearekin izan dezakeen egokitzapenean oinamtzen, erabilgarritasuna bezalako balio pragmatikoetan baizik.
|
|
|
Egun arte askok esan bezala, onartua zegoen Schlicken egiaztagarritasunaren defentsak Hume eta Machen kutsua zeramala, Russellen enpirismoa eta Wittgensteinen ideia terapeutikoak —filosofiak garbiketa lanak egin behar ditu— zirela medio. Haatik, irudi hau ez da egokia, bilakaera nabarmena
|
eman
zelako Schlicken hasiera neokantiarretik110 Hilberten eta Einsteinen ideiak onartu zituen arte. Hau irudiztatzeko, Schlicken ezagutzaren teoria eta horrek erlatibitatearen teoriarekin dituen lotura esentzialak behatu besterik ez dago, eskematikoki bada ere.
|
|
|
Schlicken lanari buruzko analisi arduratsu baten ezak estereotipo askori
|
eman
dio lekua. Ohikoena Schlick Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasunaren defendatzaile gisa ikustea izan da, Zirkuluaren ideia eta joeren alternatibei itxitako filosofoa bailitzan.
|
|
|
1) Ezagutzaren ikusmolde holista. Ezagutza, batez ere, elkarloturik dauden judizioen sistema da, non kontzeptuek sistemaren baitan beraien artean dituzten erlazioei esker lortzen duten beren esanahia111 Ezagutzak kontzeptua behar du, eta bitartekaririk gabe sentimenetan
|
emandakoaren
esperientziatik (acquaintance, ‘ezagutza zuzena’) desberdintzen da. Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du.
|
|
|
Ezagutza, batez ere, elkarloturik dauden judizioen sistema da, non kontzeptuek sistemaren baitan beraien artean dituzten erlazioei esker lortzen duten beren esanahia111 Ezagutzak kontzeptua behar du, eta bitartekaririk gabe sentimenetan emandakoaren esperientziatik (acquaintance, ‘ezagutza zuzena’) desberdintzen da. Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago,
|
emandakoa
transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du. Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik.
|
|
|
Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du. Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota,
|
emandakoaren
inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik. Baina hau patata zomorroari ere gerta dakioke.
|
|
|
Hemen berkokatu nahian gabiltzan erantzun tradizionalak Vienako Zirkuluaren tesi nagusia egiaztagarritasunarena izan zela ulertu zuen —egokiro—, hau izanik joera antimetafisikoak defendatzen lagundu ziona. Horrela, esperientziarekin egiazta ezin zitezkeen enuntziatuak, esperientziari zegozkien beste terminoetara itzuliak izateko aukera zeukaten, era honetan, murriztapena
|
eman
eta gero, egiaztagarritasunaren froga pasatzeko moduan egonik. Beraz, jite fenomenalistako murriztapena baino ez zen behar.
|
|
|
Interpretazio honen pean Aufbau a funtsezkoa agertzen zen, hain zuzen Carnap kontzeptu guztiak oinarri fenomenalista batera murrizten ahalegindu zelako, Russellek Our Knowledge of the External World (1914) liburuan gomendatu bezala115 Eta interpretazio —estandar— honek Aufbau a tradizio fenomenalistan eta enpirista erradikalean kokatzen duen moduan, Aufbau aren proiektu hark porrot egin zuela ere onartzen du. Eta porrotak, jakina, enpirismo erradikala eta egiaztagarritasunaren gainean eraturiko ikusmoldea arrastatu zituela suposatzen du, ondoren ikusmolde estandarraren ikuspegi holista eta irekiagoei kabida
|
emanez
.
|
|
|
2) Horri erantzuteko Carnapen Aufbau ari
|
eman
zaion interpretazio fenomenalista inozoaren aurkako beste faktore bat hartu behar dugu kontuan: aniztasuna.
|
|
|
Carnapek esan bezala, strictu sensu hitz segida batek ez du zentzurik hizkuntza zehatz baten barruan proposizio bat ez duenean osatzen.
|
Eman
dezake itxuraz hitz segida hau proposizio bat dela; kasu honetan sasiproposizioa deituko diogu.57
|