|
2007
|
|
|
Bazterrak oro trakes zauden, azken gertakari bat izan zelarik. Terexa erakasleak pazientzia galduz, alkatearen alaba zaflako batekin etxerat igorri zuen, hunek Xano defenditu zuelakotz natura zientziako kursoaren erdian, erranez kurso horien gatik zuela burua galdu, eta bixtan
|
dena
erakaslearen gatik. Eltzea gainditu zuen xorta izan zen gertakari hau, eta herriko arduradun, apez, kontseilari eta beste jakintasun handiko jendeak bildurik, alkateak deliberatu zuen biztanleen erdian ezin bizi zitakela hoien era hartu nahi ez zuen izaki bat.
|
|
|
Hala egina izan zen, mundua bildu zen elizako plaza gainean, iguzki betean, eta alkateak hitza hartzerat zoalarik, batbatean, eliza soinua tulunkan hasi zen, hil zeinuak ezezagun batek jotzen zituela. Orduan, xori hegal zafladak entzun ziren, ttiuttiuka zonbaiten artetik eta, buruak altxaturik eliza dorreari buruz, ikusi zuten,
|
denek
, itzalezko itxura bat, besoak zaflaka, hixtuka, irri ezti bat ezpain xokoan, lurrerat jausten eta lehertzen.
|
|
|
Nehork ez zuen errantzun,
|
denek
zakitelakotz alde batetik, aitatxi tuta bezain elkorra zela aspaldi hartan, eta, bestaldetik, era hortan gauza guttiren ulertzeko gai ez zela.
|
|
|
— Bixtan
|
dena
, hik ere ez dautan erranen zer pasatzen den etxe huntan, bazterrak oro zapartatzen ditun nik deus konprenitu gabe, he, ez dea hala?
|
|
|
— Gauza bitxia,
|
dena
den. Gainerat, uste ninan arras elkortua zela, zerk atera dako beharrietako buxoina?
|
|
|
Oporrak zirelata, Xantxo et Kattina goiz guziz zoatzin Marletako borda hegirat ikerlanak behar zituztela ondotik segitu, eta egun oroz, eguerditan sartzen ziren azken berriak ekarriz, alai eta kontent beren aitak
|
denak
jakinen zituela kasetak agertarazi gabe.
|
|
|
— Holako ikerketak ez baitira
|
denen
bixtan egin behar, dudarik gabe. Balio handiko gauzak kausitu dituztelako marka dukek, hori, Kaiet, ez duk uste?
|
|
|
— Zer derasazu, Mañex,
|
denek
dakigu ez direla ardi edo ahuntz hezurrak bainan jendaki batenak, hori segurra da, apez eta meraren ganik segurtatua izan zaukuzu. Eta, holako kasu huntan, drole egiten zaut zu bezalako gizon serio bat irriz... idurita denak badazkitzun... borda horren salmentak ez zaitu oraino lasaitua, zer gatik ba?
|
|
|
— Zer derasazu, Mañex, denek dakigu ez direla ardi edo ahuntz hezurrak bainan jendaki batenak, hori segurra da, apez eta meraren ganik segurtatua izan zaukuzu. Eta, holako kasu huntan, drole egiten zaut zu bezalako gizon serio bat irriz... idurita
|
denak
badazkitzun... borda horren salmentak ez zaitu oraino lasaitua, zer gatik ba. Ustez altxor bat galdu duzulakoan?
|
|
|
Zonbait egun pasatu ziren, uztailaren erditsutan ginen eta gaitzeko beroen gatik ala beste zerbaitetaz, Mañex zaharra gero ta gibelago zoan, ganbaratik ez zen gehiago ateratzen ere, ohean pasatzen zuela denbora guzia eta, nahi
|
dena
erranik, Xana eta Kaietek atearen gontza kurrinka hura falta zuten nunbait. Haurrak izan zizkion ikusten duela zonbait egun, bainan hauek ere ez zuten jakin zertako gonbidatu zituen, tutik ez baitzuen entzun arazi.
|
|
|
Hamazazpian, Kaietek jandarmak abisatu zituen nola Mañex hila zen jakin gabe heiek mintzatu nahi zutela eta jandarmek ez zuten, iduriz bederen, deus kontrakorik erakutsi. Bainan, galdetzearen bortxaz, aitortu zuten Marletako hezurkina, Señan Lohidoy deitu batenak zirela, eta hau Mañexen lagun bat zela,
|
denen
ustean gerlarat joana eta alde bat desagertu zena. Gisa hortan desertur ekarria izan zena.
|
|
|
Horien guzien ondotik, hezurkin ixtorio hura ezeztatu zen berez, nehor ez zelakotz gehiago hortaz axolatzen, Señanen fama txarra ezaguna zen eta
|
denak
jakinean zauden haren karatera tzarraz eta gaizki egin nahiaz. Hainbeste nun, nehork ere ez zuen galdegin nolaz haren hezurrak Marletako bordan agertu ziren.
|
|
|
Arñot ttipia, bere hamar urterekin, errumes edo erromanixel tropa hartako haur gehiena zen, bost anai zituelarik, bi emazte eta lau gizonezkoez osatutako familia hartan. Famak zionaz, haur ebatsi bat omen zen,
|
denek
baitakigu buhame kasta horrek ez duela gaiztakeriaz besterik egiten, bainan fama zen bakarrik, zeren eta nehor ez baitzen egundaino menturatu horren segurtatzeko galderarik egitera. Bere anaiek ez bezala, begiak urdin arinak zituen, ileak espaldetarat arte luze, horail aire batez beltzaranekin nahastuak, larrua aldiz iguzkiak erretako kolorea hartua zuela.
|
|
|
sekulan nehork ez du jakin nola, ezin pentsatutako gauza hortan, segurtatzen ahal zuen hau edo hura izanen zenik. Mundu guzitik zetorzkion emazteak bakarrrik edo beren senhar edo lagunekin, baita ere ezkont gai neska gazte edo adindu zonbait, beti pagatuz bixtan
|
dena
, jakiteko zer ukanen zuten bederatzi hilabeteren buruan. Eta, nihoiz, nihon, bat ere ez zen kontrako abisuarekin gertatu, aztiaren erranak beti betetzen zirela, nahitaez batzutan, bainan nehork ez zuen erraiten ahal tronpatu izan zenik sekulan.
|
|
|
A, ba Etxeberri Gaxine" berehala so eginen zuela bere liburu sainduan, hala deitzen baitzuen kuaderno zahar okitu bat nun ere idazten zituen aldi guziz bere errantzunak. Eta, otoitz bitxi batzu eginez,
|
dena
jestu eta kurutze seinale faltsu, Arñoti galdetzen zuen" harrapa ezak ene kaierra, halako egunean, joan den urteko orria irakur ezak, hea zer iragartu nuen, ba!" eta Arñotek gora gora irakurtzen zuen: " mutila!
|
|
|
Arñotek ez zuen bietan erraiterik behar izan, segidan jarri zen aulki zahar baten gainean,
|
dena
begi beharri ugazamari begira.
|
|
|
— Ene sekretua ez duk mirakuilu bat, bixtan
|
dena
, segitu zuen Maritzak erdi irri erdi serios, pentsatzekoa duk ez dela gauza hortan deus sekreturik, haurrak sortzen dituk nihungo mediku edo aztiek jakin gabean aintzinetik zer izanen diren, arra edo eme, oraindik hasteko. Bahiz?
|
|
|
— Alaba, bixtan
|
dena
!
|
|
|
" Seme" erran dukanari semea etortzen bazaio, ez duk gehiago axolatuko hik zer idatzi dukan kuadernoan, sobera kontent izanen baita hala gertaturik. Bainan, alaba etortzen bazaio, segur izan hadi ondoko urtean hemen izanen dukala, kexu,
|
denak
hausteko prest, izorratu dukala erranez, ezbeharrezko dirua bilduz, eta nik dakita zer ixtorio. Orduan, ainhitz estakuru emanez, bai adina, bai aroa, osagarria edo nahi dukana, aitortzen duk bakarrik ez dukala gogoan ordu hetan errana, bainan, beharrik, kuadernoan idatzia huela errantzun xuxen eta ezin ukatuzkoa.
|
|
|
Goiz goizean merkaturat heldu ginen eta, lehen jende saldoa lekuen hartzen ari zen, bakoitzak behi, ardi edo zerri tropa bat estekatzen zuela burdinezko kadenetan, bertze batzuk aldiz saski edo zareetan zituzten mozkinak lurrean hedatzen
|
denek
ikusteko gisan, aitak aldiz zaldia uzten zuela bere karrosarekin merkatuaren erdian zegoen platana erraldoi baten azpian eta giderrak enborrari estekiz — zaudezte hor biak, itzalean izanen zirezte sarri — eta, bere karrosan zuen zaku gotor eta beltzaran bat platanako abar bateri lotuta dilingo, laster joan zen kurri, kabala hau kunki, beste huni so, jende ainhitz agurtuz, irriz batzutan... Goiza joan zautan kasik ohartu gabean jendez mukurru zen plaza hartan, eta ordukotz begiak klikaka hasiak nituen akidura eta lo eskasa gatik, azkenean jarri bainintzen karrosaren alkian, handik bederen goradanik ikusten nintuela merkatuko harat hunatak, emazte, gizon, kabala, erhauts eta kearen artean, aments batean bezala.
|
|
|
Bazter guziak ikertu ziztean, bai polizak, bai aleman armadak, bai milizianoek, heietarik ere baiziren Donapaleun orduan, bainan gau guzian xerkan ari izanik ez zutean harrapatu. Aise,
|
denek
uste zutelarik iheslariak karrika guziak lasterka zeharkatu zituela hiritik ihes egiteko ahal bezain laster, aski abila eta ausarta izan zian merkatuko plazan den platana handi baten hostotzaren barnean gordetzeko, bakarrik plaza hartako komersant batek ikusi baitzuen. Beharrik hau aldekoa zitean, eta hola gauerdiri buruz, ukan nian Donapaleurat joateko manua, eta haren ekartzeko" demarkazioneko" alde librorat, gure etxerat behin — horiek zinituen beraz... gure mutil berria... eta ere... zure semea...!
|
|
|
edo hartzen zuela bere etxean hil artino, edo bera, Pettan, ezbeharreko lerrakada baten ondotik, leize zulo batean behera jautzi eginen zuela. Eta, Jainkoaren manamenduek norbere buruaz beste egitea kondenatzen zutenez, istripuak ez ditu debekatzen, beraz, jadanik hautatua zuela leku bat nundik ere bere jauzia ez zuen huts egiten ahal eta
|
denek
, Jainkoa barne, sinetsiko zutela zortearen ezin aurrikusizko hala beharra, desohorerik ez zadin izan nehorrentzat. " Bainan, erraiozu ene semeari, segitu zuen mezulariak, ez badu ene errezebitzeko xederik, ez dezan bere burua bortxa.
|
|
|
Baratzeko lurrik hoberena hartuko dautazu, eta hori ez da pusatzen ahal: haratago,
|
dena
harria da!
|
|
|
Horretarako laguntza asko izan zuen, Xemarkek berak parte hartzen zuela baita ere Luixa eta Kaietek, beren ahal ttipiarekin. Emekiemeki, etxe gibeleko larre agortu harritsua
|
dena
zilo eta lur harrotuz azaldu zen eta etxeko paretak gora abiatu: Pettanek zituen harriak lekuan emaiten, gisuz eraunsten, ederrenak eta hoberenak agerian utziz, txarpil eta xeheek barnea asetzen zutelarik.
|
|
|
Azkenik, sasietan zurkaitz ondo meta bat mozturik, esparru baten xutitzen hasi zen, argazkietan ikusten den bezalako zerrailu pollit bat eginez baratzearen inguruan.
|
Dena
zain eta larru zen gure gizona, ahate zango bat bezain seko, hatsa labur, bainan bazakien behar baino gehiago indar ez zela eman behar irauteko. Eta iraun zuen, nun egun batez, sekulan ez bezala, goizean goiz jeiki zen, askaldu zalu zalua, igandetako jauntziak emanik, karrosa eta zaldia atelatu, eta merkatura abiatu zen nehori deus erran gabe.
|
|
|
Bainan, aldrebes, gertatzen da beren arteko imurra ona izaitea, irriz eta elgar kilikaka ari baitira batzutan. Jadanik erran badauzuet kanpoan laketago nintzela, barnean izatea ere maite dut eta, partikulazki, apairu denboran, bi hankadunen mahaiaren azpian, oi zer leku aproposa, han baitira
|
denak
entzuten, ikusten eta gainera, artetan hexur edo haragi puska batzu ere erortzen. Bainan, eta diozuet hau nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen behar denaren jakinean.
|
|
|
Jadanik erran badauzuet kanpoan laketago nintzela, barnean izatea ere maite dut eta, partikulazki, apairu denboran, bi hankadunen mahaiaren azpian, oi zer leku aproposa, han baitira denak entzuten, ikusten eta gainera, artetan hexur edo haragi puska batzu ere erortzen. Bainan, eta diozuet hau nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen behar
|
denaren
jakinean. Hala nola, ene sudurraren aintzinean arraren zangoa luzatzen hastelarik eta emeki emeki emearena kitzikatzen, kasu orduan, zeren eta, bi edo hiru aldiz zangoen harat hunata ikusi eta, irriz pufaka entzuten ditut" bahiza?" eta besteak" ale, goazen" eta brau xutitzen dira kaderak pusatuz edo berdin aurtikiz presaka bezala" Llabri, habil kanporat" ostiko edo erratzaren lotsak erne xutiarazten bainau eta atea ikusi gabe ziuntan pasazen, hixtuak ondoriorik ez dezan izan.
|
|
|
Kexu girelarik, kexu gira, eta kitto. Ados ez
|
denak
, lekuak husten ez baditu, hanbat gaixto beretzat oskaldi batez edo adar koska batez konpontzen dugu gure afera. Aldiz, abere lagun batekin elgar topatzen badugu bide onean, gure afera egiten dugu nehorren beldurik edo beharrik gabe eta ez ditugu bi hankadunak haizatzen ez baztertzen, berdin baitzaigu hor izan diten edo ez.
|
|
|
Dakiguna da, artxiboek segurtazen dutenez, adin desberdina izana gatik, hogoi urte gutiago baitzituen Maddik, ezkontza egin zela mila zortzi ehun eta hogoitazazpian, Arkaitz herrian, eta dokumentuen arabera, kontraturik ez zutela egin, bakoitzak ontasun guti zuelata. Iribar notarioaren menutan, agertzen dira ere lekuko ziren lau gizonen izenak, bainan
|
denak
desagertuak edota lekuz aldatuak zirenez, epailek ez zuten beste xehetasunik aurkitu heien gandik. da haatik, Arkaitz herrian juntatu zenez, gure bikotea han berean kokatu zela behin, auzo herriko etxalde ttipi batetara lekutu arte, han baitira gertatu orai kondatuko dituztanak.
|
|
|
|
Dena
den, Eguberri gau bezperan, mila zortzi ehun eta hogoitazortzian, soldado bat, Olate deitua, etorri zitzaien han, sasoi hartan eta bake denbora zenez ohizkoa baitzen armadako xerbitxari bat aterbetzea, lan egite edo diru mordo baten truk. Dozierretan deus ez bada agertzen ere, uste dugu bederen Maddi eta Lastagak holako gauza bat onhartu zuketela pentsatuz laguntza pixka bat bilduko zutela bai diru aldetik, bai lanen egiteagatik.
|
|
|
mila zortzi ehun eta hogoita bederatziko otsailaren hiruan, gauerdi hirian, batak mazo batekin zentzordatu zuen senharra, besteak ganibetez (zortzi ukaldiz bederen, auziko erranen arabera) garbitu eta biek, hain segur ere, zangoetarik herrestan ereman putzu zilo barna batetarat. Gorputza han egon bazen denbora puska batez, edo lohian kokaturik edo urez beterik behin behera joana zelako, berriz agertu zen urgainera ondoko egunetan eta hola zuten
|
denek
jakin Lastagaren erahiltzea. Duda anhitz eta mesfidantza azkar zegoenez herri guzian, zurrumurruak kurritu ziren auzapezaren beharritaraino, eta herrizainek ez zuten nekerik izan Olateren biltzeko, goiz batez, goxoan," hilaren ohean etzanda" kausitu baitzuten berak uste zuelarik oraino gorputza desagertua zela.
|
|
|
Haren ezagutzak egin ginituen gure etxean, apez xaharraren medioz bixtan
|
dena
. Hau, baginakien nor zen, aspaldi hartan gure herriko artaldearen artzaina, berrogoita hamar urteak lerdenki ekartzen zituena, sabelez anple eta kolore gorritsuak izana gatik.
|
|
|
Bidezkoa zen beraz, apez berriaren lehen bisita gure etxerateko izan zadin, bere aingeru begiraleaz lagundurik, bixtan
|
dena
. Apez xaharrak zehaztu zuen, halere, berriak ez zuela inundik ere bera ordainduko, bainan elizan ibiltzen ez ziren gazteetaz artatuko zela eta, ez bazen errana izan ere, hola apez lana ikasiko zuela.
|
|
|
Azken batean, hamabost urtez berak buru eman zuen herri hartan eta ez zuen laguntza baten beharrik, bereziki hainbeste ahuleziaz hornitua zen apez gazte jilufri baten ganik. Bixtan
|
dena
, koralak sofritu zuen eta kasik gelditu ere, bainan ene arrebak bere lekua berriz hartu zuen eta eliza guzian berriz ezagun ziren" te deum" eta beste litaniak, hauek gure apez xaharra loriatzen baizuten, bere beharri tutek ez bazuten ere deus ezagutzen musika mailan, bederen igandetako oilaskoaren berri izanen zuela berriz handik goiti.
|
|
|
Adios lisatze, kozina egite, buketa hedatze eta beste lan murriztu eta etorkin gabeko horiek, ez dira beretzat, Xantiana bezain gisako neska batek beste gero baten mentura behar zuela" aterako da segurki, badaki zer ari den".
|
Denak
ongi zoatzin beraz, amak ez zuen kezkatu behar, eta" nahi baduzu bederen, denbora puska bat gehiago atxik ginezake hemen, kontratuz kanpo, bixtan dena, hain gira beraz kontent, bazter guziak airosten baititu... dute bat hartuko duzu? ".
|
|
|
Adios lisatze, kozina egite, buketa hedatze eta beste lan murriztu eta etorkin gabeko horiek, ez dira beretzat, Xantiana bezain gisako neska batek beste gero baten mentura behar zuela" aterako da segurki, badaki zer ari den". Denak ongi zoatzin beraz, amak ez zuen kezkatu behar, eta" nahi baduzu bederen, denbora puska bat gehiago atxik ginezake hemen, kontratuz kanpo, bixtan
|
dena
, hain gira beraz kontent, bazter guziak airosten baititu... dute bat hartuko duzu? ".
|
|
|
Eta hau gertatu zen orduan: Dohain Bereziari esker ala mirakuilu zonbaiten eragina, Santestebanek meza laburra bainan alegera eman zuen, kantu eta alaitasunez betetako giroan, prediku luze bezain airos bat eginez nun,
|
denek
gogoan dute oraino elizatiarrek eskaini txaloak meza bukatzean, sekulan ez baitzen holakorik ikusi ez entzun eliza hartan.
|
|
|
— Ezetz, kontxo! Karrika guzian berria kurritu duk,
|
denak
jakinean dituk...
|
|
|
— Biga bistan
|
dena
, oraino horretan haiza?
|
|
|
— Kamelua ez duk barnean atxikitzen den abere bat, gainerat ez altzoan ematen den horietarik ere... ez are miau miauka ari
|
denetarik
...
|
|
|
— A! Hastiala haiz to,
|
denak
jakin nahi eta ez behatu nahi...
|
|
|
— Ba, berdin balio dik, hala
|
denaz
geroz sinets dezagun eta kito!
|
|
|
— Gehienak Asia edo Afrikan bistan
|
dena
, baina hemen berean ere posible duk, anitzek akuario edo arrain-ontzi batean ezartzen ditie eta hola beren eskupean ditie animali bitxi horiek.
|
|
|
— To.. eta... funtsean... hik
|
denak
baitazkik, badakik kameleoiak kolorez aldatzen direla non ere pausatzen baitira...
|
|
|
— Zer dakik hik? Lore sendagilez artatzen diren franko baduk, eta ez dituk
|
denak
ezagutuak, behar bada" anonimo" horietarik dukek.
|
|
|
— Hik, hiztegia eguneratzen duk, buruan ez dituk
|
denak
atxikitzen ahal...
|
|
|
Orain berantegi da, ez dut ez jakinarena egiten ahal, hori da gaitza! Hainbeste urte" galeretan" pasatu ondoren guzien ahanzteko eta bi minutaz
|
denak
akabo! Hau da ba pitokeria!
|
|
|
Alta jakinean zen, aldi bat baino gehiagotan gataska gorrian entzuten nituen beren ganbaratik, baina ez zuen sinetsi nahi horretaz gai zitekeela. Gaitzeko ero krisia lotu zitzaion,
|
denak
hautsiz sukaldean, oihuka bazter guzitan, azkenik mozkorra arraildua piltzar baten gisan lurrean zihoan herrestan. Ni, eskailer azpiko gordailuan sartu nintzen bixkotxa paketa bat eta iranja jusa pinta bat eskuetan, eta han egon nintzen bi egun osorik.
|
|
|
Heiek dituzte jasan lau urtez, sotilak zirenagatik, ene errebeskeria guziak,
|
denak
gaizki egiten nituela, eginbeharraren aurka, haurtzaro bihurria bezain ezaxola pasatuz. Ezin nuen bestela konporta, sobera kexu eta oldartua nintzen.
|
|
|
Handik elkitzeko ere ihesi joan behar izan dut Bordaleko hiri beterat, zenbait urtez han bizi izan naiz karriketan, gorderik, isilean, sasitar bat bezala. Azken urte honetan berriz Baionara itzuli naiz, kasu eginez, zelatan, paper faltsuekin ezin baita nahi
|
dena
egin.
|
|
|
Jende guti bildu da, hogei bat gorenez,
|
denak
ere zahartuak, ezagutzen ez ditudanak gehienbat, salbu aitatxi eta amatxi, gaizoak, negarrez urtuak, batek besteari besoa emanez. Beren aitzinean, kutxa bi xibaleten gainean pausatua, emazte bat beltzez beztitua, berrogei bat urtekoa iduriz, berria izan behar daiteke, ene aitak laguntzat hartu zuena bere mozkor garaiak utzi zituenetik.
|
|
|
— Bai, umea, aditzen ditiat, ez nie izutzen, ez nauk heientzat lotsa, koba zuloko aterpean jarrita sua pizturik atxiki behar diaguk, suak ditik bakarrik urrun egonarazten, ez dituk ez gutaz hurbilduko, hago lasai, hemen nauk zuen begirale, gauden
|
denak
elkarrekin...
|
|
|
... goiza nekez agertzen duk egun, argi izpiek dudatzen bezala die elurrez estalitako landak ezin argituz, ene barneko ikarak eta daldarak hobeki baizik ez baititut... orain joan behar diaguk,
|
denek
elgarrekin, urrun, iguzkirat buruz...
|
|
|
Ene aitaren emazteak ere seme bat izan zuen eta bistan
|
dena
, aita beraren haurra izanagatik, ene anai bihurtu zen baina ere ene arraseme, ene alabaordearen semea zelako.
|
|
|
— Bistan
|
dena
, haurra, igandean bagara. Egun bakoitza egun izaten ahal da.
|
|
|
Dutan adinarengatik betaurrekoak behar ditudala erratea trufa molde bat duk, bista ona diat oraino eta ongi ikusten diat gauzak aldatzen ari direla.
|
Dena
duk, kasetetan erabiltzen dituzten hizkiak xeheagoak direla, eta irakurtzen hasten naizelarik, begiak okertzen zizkitala, ala behar bada besoak laburtzen, ez dakiat! Beharrik berrien jakiteko beste modu bat erabiltzen diat, norbaiti galdeginez irakurtzea boz ozenez, baina hala ere ez nauk arras kontent, zeren eta jendeak hain dituk apal mintzo non ez ditudan entzuten ere!
|
|
|
|
Denak
urruntzen ari dituk, ene etxetik eta herrirako bidea doblatu duk, eta gainera lehenago sekulan ikusi ez nituen patar batzuetaz ere gehitua izan duk. Eta izugarri dena, autobusa hartu behar dudanean, beti presan duk, lasterka joan behar diat haren kausitzeko, usaian ni heltzen nintzelarik baino goizago abiatzen zidak.
|
|
|
Denak urruntzen ari dituk, ene etxetik eta herrirako bidea doblatu duk, eta gainera lehenago sekulan ikusi ez nituen patar batzuetaz ere gehitua izan duk. Eta izugarri
|
dena
, autobusa hartu behar dudanean, beti presan duk, lasterka joan behar diat haren kausitzeko, usaian ni heltzen nintzelarik baino goizago abiatzen zidak.
|
|
|
... domaia duk, mintzatuko gintian oraino eta gainerat bazterrak alaituko ere... giroa berotuko... badik beharra gure etxeak egun... horiek guziak belhar pixka baten gatik... emazte horiek haatik...
|
denak
berdinak dituk ba... gauza guti aski samurtzeko...
|
|
|
... ago... nun nintzen... ba, bazkaria... berriz ere erasiak eginen ditin ba sobera jaterat emaiten diotala... hau bitxikeria... iduri din bere gerriari kasu egiten diela... alta, ez tun ez baitezpada lodia... untsa ekartzen ba... halere... kasu puttil!... gazte eta lerden izan nahi... norbaiti gustatu nahi... jakin dinat ba bazuela norbait... nunbait... xarmanta omen, xinplea eta aise mintzatzen
|
denetarik
... baratzegintzan ezagut dena... dinau ba egun batez hortaz elhestatu...
|
|
|
...aria... berriz ere erasiak eginen ditin ba sobera jaterat emaiten diotala... hau bitxikeria... iduri din bere gerriari kasu egiten diela... alta, ez tun ez baitezpada lodia... untsa ekartzen ba... halere... kasu puttil!... gazte eta lerden izan nahi... norbaiti gustatu nahi... jakin dinat ba bazuela norbait... nunbait... xarmanta omen, xinplea eta aise mintzatzen denetarik... baratzegintzan ezagut
|
dena
... dinau ba egun batez hortaz elhestatu...
|
|
|
... goxo egiten din halere bestetan kondatzeak, gu goxoan ginelarik, zortzi egunez bekoz beko... iguzkitan kixkailtzen... laneko gogo izpirik gabe... hun egin daukutela eguntto horiek... eta berari esker... etxerat eta
|
denak
garbiak... lanak eginak... bazkatze, ohantze egite... ai ai ai... pipatzen hasiko dun... ez din usaia tzar hori oino galdua... gure Argitxurentzat ez tun on ez...
|
|
|
... egia dun, ikusten ez direlarik hobekiago ohartzen gaitun nola profitatzen duten... edo haurrek edo kabalek, funtsean, batera heldu dun. Garbiki erraiteko, aitortu behar dinat ontsa kontent ginela berak proposatu zaukularik etxearen antolakuntzaz arduratuko zela... ez gindinan auzo edo beste kanpoko bateri hori galdetzen ahal... ordaindu behar baita gero... ez... ez zutenan ez errefusatuko bainan... hola hobeki iduritu zaukun... gakoak eman diazkonau eta... aire joan gitun... zer aisaldi goxoan ginen... eta
|
denak
bere gain utzi... baratzeaz ere arduratu dun, uste’una?...
|
|
|
... to, Argitxu ttipia horra hiza, munaka... ile horaila... panpina bezala bezti, ez beti besoetan dagoen horietarik ez... jes, nola beltzatua den... eta berdin bere ama... afrikano batzu bezala!... ene larru zuriaren aldean... hemendik urruntzeak hun egin deik naski... beritzultzean berdinak dituk... irritsu eta kaanak... jia! nola mintzatzen haiz, Jakes... ez duk hire usatuzko tonua, hori zer duzue zuen arteko griña?... xito bat lehertu dakok trakturrarekin, ala?... ez dirudi
|
denak
xuxen doatzin egun, hemen... ez diat luzatu... beren aferetan sartu gabe...
|
|
|
... egia duk, hamabost egunez bakarrik
|
denak
ongi joan dituk... lotsa nindian alta, zerbaitetan edo nunbeit huts bat egin nezan... ez, deus ere... egin beharra egin diat... zaudete gustuan, gazteak... denak zuzen... to, joan aintzin eman dirua ere hor duzue, gastatu gabean... konduekin karnetxoa utzi dauzuet... zuek egiten duzuen bezala...
|
|
|
... egia duk, hamabost egunez bakarrik denak ongi joan dituk... lotsa nindian alta, zerbaitetan edo nunbeit huts bat egin nezan... ez, deus ere... egin beharra egin diat... zaudete gustuan, gazteak...
|
denak
zuzen... to, joan aintzin eman dirua ere hor duzue, gastatu gabean... konduekin karnetxoa utzi dauzuet... zuek egiten duzuen bezala...
|
|
|
Hiru haurren ama zen ordu hartan, biga ibiliz zoatzinak, eta besoetan, beltxaran bat,
|
dena
Antton, pentsatu zuen. Apirila zen, eta aroa ez oraino arras berotua malda kasko horietako pentzetan.
|
|
|
|
Denak
ikatzetarat ziren. Ardiak, ile luzez estalirik, lasai lasaia hausmarren ari ziren, zakurra suaren ondoan etzanik lo aire zagola.
|
|
|
— Bixtan
|
dena
ezetz!
|
|
|
Josefinak, ez zuen entzuten ahal bere semearen natura garbian ozen zen botz aitundarra. Beretzat, lurra lur zen, ezin berexizkoa,
|
denetan
berdina. Hemen edo han, gainetan edo aran zoletan, ordokietan ala maldetan, lekuak berdinak ziren, zeren eta bizitzeko, hazteko, etzateko eta ibiltzeko baizik ez zitzaizkion baliatzen.
|
|
|
Hemen edo han, gainetan edo aran zoletan, ordokietan ala maldetan, lekuak berdinak ziren, zeren eta bizitzeko, hazteko, etzateko eta ibiltzeko baizik ez zitzaizkion baliatzen.
|
Denak
ulertzen zituen, salbu eperraren sort lurraren kemena, beti berriz itzultzen baitzen harrapatuko zuten lekurat. Lurra zen beretzat, haurren sortzeko area, edozoin oihanxka edo alorretan egiten baitzuen holako lana lasaiki.
|
|
|
Haizea bezala ziren, eta bera lurra zen. Halere,
|
denak
une goxo eta labur baten bila tematzen ziren, eta denek bigarren aldi bat nahi zuten.
|
|
|
Haizea bezala ziren, eta bera lurra zen. Halere, denak une goxo eta labur baten bila tematzen ziren, eta
|
denek
bigarren aldi bat nahi zuten.
|
|
|
— Hori! Atorra marraziaz bezti
|
denaren ondokoa
!
|
|
|
—
|
Denak
harrituko dituk, ikusiko duk!
|
|
|
— Ez zakala beti
|
dena
beltz ikus, gaizo mutikoa! Irri egin ere badiauk ba, bigarrren pentze hura hartu dularik, gure gibeletik hixtuka ari zen ihiztari zozo hua lekian gainean utzi diauk, ba ala ez?
|
|
|
" Aitaren, semiaren, izpiritu saindiaren izenian... ", jan aintzineko otoitza hasi zuen Kaietek,
|
denak
xutik zaudela eta azken hitza erran orduko, guziek" halabiz" erran eta jarri ziren mahainean. Maixanek salda bero beroa ekarri zuen, pausatu eta gizkeia hartuz eman zion lehen partea Kaieti.
|
|
|
—GoardiakhexakatxemanditinereOlaberriko treflan, eta ez nola nahikoak! Zerbait herrestaka ibili balitz bezala eta
|
denek
behererat emaiten zutenan. Hixtuka ari izanik, ez din arraposturik ukan eta berriz etorri delarik, bidea hartu din gain behera.
|
|
|
Iduriz
|
denak
lekuan ziren, tresna, orga, arnes ta nik dakita zer; lehen xixtian bederen ez zen deus falta" kanpokaldetik zukean ordian" eta ixtant bat egon ondoan atean, beharriak erne, barrukirat sartu zen ezti eztia" behi zonbait badukek laxoan". Sapa bero batek perekatu zion begitarte eta gorputz guzia" zer goxoa hotz hunekin" ikusiz behiak etzanik, hausmarren, zoin gustian ziren.
|
|
|
Hortan Battitta nigarrez hipaka hasten da,
|
denak
harriturik daudela," biktima bat naiz, nehork ez nau maite, mundu guzia kontra dut, ai ei ai, hilen naute" eta beste. Pettani ere dolua sartzen ari zitzaion," eta futxo badakiat bertza harek diela nunbait, jandarma zozo horiek ez badute hatzeman ere, izigarri duk ba hola ikustea... aski zatan berak itzultzia eta kitto...
|
|
|
|
Denak
harrituak zauden, ixil ixila, uli bat airean entzun zitaken momentu latzgarri hartan. Jujeak ere pixka bat harrotua iduri zuen eta ixtant baten buruan, bere sahetseko lagunekin hitz eginik, mintzatu zen:
|
|
|
— Hola
|
denaz
geroz, huna beraz epai-mahai aren erabakia. Xuti zaitez Battitta eta beha ongi:
|
|
|
... holako xantza izanik(
|
denek
hala baizioten), mutil ttipi jarri nindutean hasteko (eta betiko ere hain xuxen, bainan ez nakian oino!) etxalde handi batetan, abere kundiaz artatzeko, hartako bederen on nintzela, pestia eta ixila ere, nausiak mana zer egin eta nik" bai nausia", bai nausiaz besterik ez diat sekulan erran: " askal aintzin behiak uztarzkik"" bai nausia"," oherat joan aintzin arnesak bilzkik"" bai nausia", beti ixil ixila, botza altxatu gabe eta etxekandereari berdin (edo hobekiago, zeren emazte bat zian hura!); ene zorteaz frango kontent nindian, kanpoan ere izaiten ahal nintzelarik bakarrik, nehoren laguntza gabe, nihaun egitearen jabe, bai segur kontent nindian nausia baitzen plantakoa, ez baitzen ahatik obligatia ene hartzeaz...
|
|
|
... urteak joan... denbora joan... nausietxekandereak eztitu zitian, bai segur, nitaz arta gehiago hartuz: ...n denbora puska baten buruan, hik nahiko dukalarik bakarrik, badakik Donapaleun baduk erretreta etxe bat, Giscaren emaztiak benedikatia, uste duka zer uhuria, halakoa eta holakoa han dituk aspaldi huntan eta hain dituk laket nun etxia ez die aipatzen ere, eta jakizak ez hizala ahantzia izanen, jinen gituk hire ikusterat ahal bezain usu, ez hadi lotsa izan, ez hadi griña hortako, jana, edana, loa,
|
denak
izanen dituk, zer xantza, badakik serorak dituk gero han hire zerbitzuko, orduan... prest izanen hizalarik... bena, ago gustian he! ..."
|
|
|
Uda joan zaut (eta ni harekin!) opor langintsu eta ikaskor garai batean, tekniko kontable bilduma txosten bat ekoiztu beharrean ene Etxarriko hezizailen asebetetzeko, larrogoi orrialdetakoa bederen izan behar zuela,
|
denak
bat bestea bezanbat luzeak eta beteak, eta huna nun galdatzen dautaten, gainerat, Jakes, Xexili eta beren Argitxu ttipiarekin nintuen gizatiar harremanetaz mintzatzea!!!
|
|
|
Bagindian ba konfiantxa galdegin giniolarik gure bakantza denboran etxaldeaz arta har zezan. Eta iduriz,
|
denak
ongi joan dituk, kabala, arnes, etxe ta guzietaz okupatu duk bereak izan balitu bezala...
|
|
|
... xehetasunak behar tik gure bizi moldeaz! Xifritzen nik horrek,
|
denak
jakin behar, denak ikusi behar... bon, ados nindian... alta... ene hogoita zortzi ektarekin, hogoi bat behi eta zezenko zonbaitekin laster ikusiko dik ba... zertarat noan... eta zertan giren! Nahiz, laborari seme den eta arras konprenitzeko gizona baita...
|
|
|
... xehetasunak behar tik gure bizi moldeaz! Xifritzen nik horrek, denak jakin behar,
|
denak
ikusi behar... bon, ados nindian... alta... ene hogoita zortzi ektarekin, hogoi bat behi eta zezenko zonbaitekin laster ikusiko dik ba... zertarat noan... eta zertan giren! Nahiz, laborari seme den eta arras konprenitzeko gizona baita...
|
|
|
... egia duk, banian segur beste egitekorik, kabala, kanpoak eta guziak. Egia erran," stagiaire a" hor izan balitz, berak eginen zitian... aiseago izanen zian harekin... galdegiten nioan... funtsian... ez... ez arras ez... ez
|
denak
ez... dien adinarekin... ni bera baino puska bat gazteago izanki ta... errespetua zor dioat... uste’uka... hamabost urteren diferentzia diauk... halere... ez tik inport... elgar entzuten diauk frango untsa... hatsarrean baino segur hobeki... doi bat tinko zitian gure harremanak... herabetasuna edo nik dakita zer... laster laxatu gaituk... to nola ilhuntze batez... galdegin zauzkularik gure k... Eta mintzatu gaituk hiruak, Xexilirekin, eta emeki emeki gostuxaño gintian denak.
|
|
|
Eta mintzatu gaituk hiruak, Xexilirekin, eta emeki emeki gostuxaño gintian denak. Nahiz, ez diat deus gordetzekorik, bizia hola duk, gure aferak dituk... to nola, Argitxu sortu zen urtean, erloiu bat erosi nian... Xexilirentzat... gosta ba... bixtan
|
dena
... bainan, zer nahi duk... plazer zian... hola duk...! Horren kondatzen ari nintzala, ez dik gure mutikoak deus erran... beha zukan... ixil ixila... irri ezti bat ezpain xokoetan... badakikek zer diren holako... eta ez dik, segur nauk hortaz, sekulan nehori erranen... beretako atxikiko dik...
|
|
|
Nitaz zonbait irri egiten zitean ene haur lagunek, ni behi zain akulia bizkarrean, faluxa hegian eta heiek eskolarateko bidean zoatzila; harri xintxolak botatzen zizkidatean ahurtaraka eta ni kontent nindian lasterka joaiten zirelarik, norbait bederen nitaz axolatzen baitzen. Nunbait huts egiten zutelarik, edo jukutria zerbait,
|
denak
ene gain ezartzen ziztean, irri trufaka eta hala ere berdin kontent nindian zerbaitetan bederen xerbitxu egiten niela... nik banintuen ere ondotik mimen zehaloaren ausikiak!
|
|
|
Erran behar da, Lapixtegitik eskolarateko edo elizarateko bidea ez zela nola nahiko bidea; luzea eta makola zen, patartsu,
|
dena
arroila, sasi, arroka ta zilo, lohi edo erhauts aroak nola uzten zuenean eta han ibiltzeak ez zeion ez arrangura kalkula edo katiximan emaiten! Eta norbaitetaz mendekatu nahi zutenean bide horren desgrazia orotaz, ardurenian apezari edo errientari bihurtzen zituzten beren erranahiak.
|
|
2008
|
|
|
Artetan pozoinkeria batzu ere egiten badituzte elgarri, ez doa nihoiz hain urrun auzia. Herritar eta auzo gisa, badakite
|
denek
hein on batean baratzen.
|
|
|
|
Dena
dela, labaki hesleak, gozo gozoan emanik daude mahaian. Denak osasun onekoak izanez, erran gabe doa jale onak ere direla.
|
|
|
Dena dela, labaki hesleak, gozo gozoan emanik daude mahaian.
|
Denak
osasun onekoak izanez, erran gabe doa jale onak ere direla. Haritxeneko Ana Marie Etxeko andereak egina du araberako sukaldaritza.
|
|
|
Aurpegiak gorri, egiten dituzten kantu eta ele alaietan seinale da
|
denen arteko
omore gozoa. Halarik ere, artetan entzuten dira piko alderdikari batzu.
|
|
|
Hor berean,
|
denak
iritzi bereko agertu ziren, sokatira hori beharrezkoa zela. Ahal bezain laster antolatzea zela hoberenik.
|
|
|
Lau oren iraun dute soka-tira horren antolatzeko eztabaiek (ez otoi nehori salatu, irakurle ona, konponbideak ezin trenkatuz goizeko oren batatik eta bostak artean hamabosgarren pintarnoaren zolan baso baten heina omen zen gelditu!).
|
Dena
dela, horra nolakoa izan zen nihoiz ahantziko ez den soka-tira famatuaren eragiketa, lau lekuko hauen aintzinean: Joanes Haritxene, Auzapeza, Sakeleko Gillome, Xabateneko Antton eta Pixkorreneko Beñat.
|
|
|
Arronda erdian, ilargi erdi baten itxuran, aintzindari handia ikurriñari buruz zoala.
|
Denak
ikurriñari papoz emanarazteko kapitain batek oihukatu du: Itzuli erdia eskuin!!..
|
|
|
|
Denek
batean itzuli erdia egiteko hedatu dute eskuineko zangoa eta gorputza itzuli ikurriñari papoz. Hauk gure irriak!
|