|
2005
|
|
|
Segmentazioadelaeta, hiztunontzat horrenerrazadenkontua, nolalitekehorrennekezaizatea ikertzailearentzat. Eredutradizionalekeskaintzen digutenbideaokerraote. Alamakinekjasotzendituztenxehetasunaskoeta askopisugabedirahiztunakduenberezkotasunlinguistikorako. Alafonologia psikologiaalorretanlaneanaridirenekinetaguztionlanadelabitarteko ahalegindu
|
behar
dugu orain ezinean gabiltzan erantzunak aurkitzen. Zalantzaizpirikgabe, lehengalderasaihestu gabe, bigarrenarenaldekoanaiz, elkarlanarenedoauzo lanarenaldekoa, alegia.
|
|
|
Haurrek, Euskal Herriko haurrek
|
behar
dute obeditu, hala agindua baitzaie. Aintzineko bertsoetan laudatu ditu Dibarrartek mintzaia, jostetak, euskaldun fedea, deitoratu Zazpien batasunaren haustea, eta orduan, agintari gisa, manatzen die haurrei ikhas dezaten, atxik dezaten.
|
|
|
López Atxurra, M. Montero, J.M. Sánchez Prieto2? Bestalde, edozein ikerlarik gutxi asko idatzi
|
behar
du sarrera gisa ekingo dion ikerketari buruzko historiografía lana.
|
|
|
Lan entziklopedikoetan, aipatzerakoan baten bat, Bernardo Estornes Lasak Auñamendiko entziklopedia asmatzen eta argitaratzen egin zuena, azpimarratu
|
behar
dugu. 1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta horregatik amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu.
|
|
|
Diego Catalánek arazo hau ederki adierazten du, historiografía nazionalen sorreraren jatorria azaltzerakoan9? Arrasateko E. Garibay k Espainiakoa eta historia unibertsala landu zuen, tartean euskal herriarena txertatuz.Kontestu honetan kokatu
|
behar
dugu A. Oihenarteren lan nagusia: Notitia Utriusque Vasconiae.
|
|
|
Kritikoa zen, XVII. mendeko libertinoen jokamoldea ere nabarmentzen zaio. Froga positiboak
|
behar
ditu eta dokumentuen kritika zorrotza eragingo zuen. M. Montaigne eta F. Bacon izango dira gizarte zientzien arloan libertino eru ditoen eredu teoriko berriak eta modernitatearen aitzindariak.Oihenartek bere kontzeptu historiografikoa finkatzerakoan herri eta hiz kuntz komunitateari garrantzi sakonagoa erantsi zion bestelako gertakizun historiko eta politikoei baino.
|
|
|
¿ Que entendemos hoy por Cantabría? Edo eta Ignacio Jose Olasok, 17 urteko ikasleak, 1766 inguruan frogatu
|
behar
zuen la cuestion de si las tres Provincias Bascongadas de Alava, Vizcaya y Guipuzcoa fueron o no comprendidas en la Antigua Cantabria.14
|
|
|
Horregatik, Unamunok, informazio berberean oinarrituz, bestelako interpretazio teoriko agoak egiten ditu. Azken batean, liburuaz zera dio, obra meritísima dela, abiapuntu eta gogoeta berriak irekitzen zituelako historiaren arloan.Arturo Kanpionen lan erraldoia ere testuinguru berean kokatu
|
behar
dugu. Nafarroako historiatik abiatzen da, Euskal Herriko ikuspegia izanik.
|
|
|
Baina hala ka joera finkoak bere lanetan ageri dira: lehendabizirik, hizkuntzari buruz zehaztapenak egiten ditu, erabili
|
behar
dituen kategoria eta kontzeptuen erre latibotasuna azpimarratuz. Bigarrenez, kezka epistemologikoa planteatzen du, baina berehala filosofo grekoen garaian, delako kezken berri bazegoela igertzen saiatzen zen.47] OSEBA AGIRREAZKUENAGAOndoren bere diskonformitatea adieraziko du, nahietaezko abiapuntua balitz bezala.
|
|
|
Horregatik, genero bio grafikoaz gogoeta jakingarriak idatzi zituen bere bizitzaren azken aldian eta modu originalean aplikatu bere buruaren azterketara.Beraz, badugu bai zer ikasi, J.C.B.ren lanetan, ikerketa egiteko moduaz.AZKEN MENDE LAURDENAXX. mendean paradigma interpretatibo nagusiak, funtzionalismoa, alde batetik, aldaketarena, bestetik, non marxismoa barne kokatzen baitut, egon direla esango nuke. Ikerlariok, beraz, teoria ondo eta sakon ikasi
|
behar
genuen eta gero hori aurkitu errealitatean, datuak egokitu eskema teorikora. Datu egokiak aurkitu behar ziren teoria konfirmatu edo deuseztatzeko.
|
|
|
Espirituzko denboran ez dago etenik, ez eperik, ez mailarik. Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna ikusten eta arakatzen saiatu
|
behar
dugu. Horregatik, herri ikuspegia esaten dugunean, gizartean islatzen zaiguna, abiapuntutzat hartu behar dugu, herri eta gizartea multzo berekoak baitira.Badago gai bat, besteak beste, historia nazionalari buruzkoa.
|
|
|
Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna ikusten eta arakatzen saiatu behar dugu. Horregatik, herri ikuspegia esaten dugunean, gizartean islatzen zaiguna, abiapuntutzat hartu
|
behar
dugu, herri eta gizartea multzo berekoak baitira.Badago gai bat, besteak beste, historia nazionalari buruzkoa. Estatu nazioak XIX. mendean eraiki eta antolatu zirenean, Espainian nazio politiko bakarra zegoela adierazteko historia nazionalak idazteari ekin zioten.
|
|
|
Beraz, determinismo eta legitimazio sozial eta politiko gehiegi nabari da azterketa gaiak egiteko orduan. Bestalde, historialariok ikasi
|
behar
dugu taldeka lanean, zientzietan egiten den bezala. PI Y MARGALL, Francesc, Las nacionalidades, 1877 Madril, Centro de Estudios
|
|
|
XXI. mendean, Europa berriaren atalean, badaude erregionalismo trans nazionalean oinarritu
|
behar
ditugun historia berriak, goi mailako laburpen politiko instituzionalak egiteko unean, ahaztu gabe Pirinioak direla gure ardatza itsasoarekin hatera. Azken 500 urteotan gure historia mundializazio prozesuaren gunean kokatzen da.
|
|
|
Hizkuntzaren aldakortasunaren gai zabalean murgiltzen denak badaki dialektologiatik soziolinguistikara dagoen muga lausoaren inguruan igerikatu
|
behar
duela; hartara, honako eremuak ukituko dira artikuluxka honetan:
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili
|
behar
duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen. Edonola, euskararen komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
|
«... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den. Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu behar bada ere, lehenengo pausoa eman
|
behar
dutenak hizkuntza praktikan erabiliko duten espezialistak dira, nahiz eta gero hizkuntzaren teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu behar dituzten. Eta puntu hau azpimarratu nahi nuke, gaur egunean ere behin eta berriro plazaratzen ari den eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
«... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den. Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu behar bada ere, lehenengo pausoa eman behar dutenak hizkuntza praktikan erabiliko duten espezialistak dira, nahiz eta gero hizkuntzaren teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu
|
behar
dituzten. Eta puntu hau azpimarratu nahi nuke, gaur egunean ere behin eta berriro plazaratzen ari den eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
«[...] Euskararen beharra sentitzen dugunok euskararen balioaz arduratzen gara, eta euskara erabilgarri bihurtu nahi dugu. Eta hau jakintzaren arlo guztietan lortu gura dugu[...] nortzuk dira euskara teknikoaren problema konpontzen saiatu
|
behar
dutenak. Bistan da ez dela nahikoa euskara menperatzea, gai tekniko eta zientifikoak ere menperatu behar baitira[...] Bigarrenik, zein izanen litzateke bidea?
|
|
|
Zientzialariei eta oro har hizkuntzaren erabiltzaileei bide berriak jorratzea errazago egingo dieten baliabideak eskainiko dizkiete horrela. Euskara teknikoaren inguruko azterketek testuak
|
behar
dituzte, ordea, eta hizkuntzalarien edozein argibide, proposamen edo kritikak ez du ezertarako balio kontuan hartzen duen zientzialaririk ez badago9. Hortaz, elkarlana behar da ezinbestean esparru hau jorratzeko.
|
|
|
gero eta gehiago dira zientziaz edo teknologiaz ari diren euskaldunak beren esparruetan euskara erabiltzea erabaki dutenak. Honek eragile indartzailea izan
|
behar
du zalantzarik gabe, galtze prozesuetan gertatzen den erabileraren murriztearen eta goi mailako eremuetan ez erabiltzearen alderantzizkoa baita.
|
|
|
Ekarpena, hizkuntzalaritzaren esparruak lantzetik etorriko da, jakina. Zalantzarik ez dago euskarak orain arte landu ez diren esparruetara hedatzeko aldatu egin
|
behar
duela. Hortaz, hizkuntzen aldaketen nondik norakoak ulertzea funtsezkoa da gertatuz doazen aldaketak ebaluatu ahal izateko' 0 Filologia ere funtsezkoa zaigu euskarak mendeetan zehar garatu dituen baliabideak ezagutzeko eta orain arte gertatu diren aldaketen noranzkoa finkatzeko.
|
|
|
hiztunek jaiotzetik duten hizkuntz ahalmena deskribatzea da helburua eta abiapuntua, hiztunak sor ditzakeen infinitu esaldiak aurresaten dituen sistema eraikitzea. Sistema horrek ezinezkoak diren esaldiak ere aurresateko gai izan
|
behar
du. Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon behar dute orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek sortzeko edo epaitzeko orduan.
|
|
|
Sistema horrek ezinezkoak diren esaldiak ere aurresateko gai izan behar du. Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon
|
behar
dute orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek sortzeko edo epaitzeko orduan. Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea:
|
|
|
Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon behar dute orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek sortzeko edo epaitzeko orduan. Edonola, arreta bereziaz jokatu
|
behar
dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea: gure analisitik ateratzen diren ondorioak hiztunek egiten dutenarekin bat ez datozenean gure analisia da egokitu beharrekoa, ez hiztunak.
|
|
|
egungo euskal testu asko, gramatikaltasunaren eta estandarizazioaren aldetik zuzenak izanik ere, traketsak direla. Arazoak neurri handian testu horien eraikuntzatik bertatik datoz, baina hizkuntzalarien lanak ezegokitasun hori saltzetik harantzago joan
|
behar
du: ongi eraturiko testuen eta gaizki eratutakoen artean dauden ezberdintasunak objektibatzen dituzten azterketak behar dira, ezegokitasunak zuzenduko baditugu.
|
|
|
hizkuntzalaritzaren arlo desberdinetan gertatzen diren aurrerapenek hizkuntzaren erabilera bere zituetan izan dezaketen erabilgarritasuna aztertu behar da eta zientzialariei beren eguneroko jardueran baliagarri gerta dakizkiekeen baliabideak propasatu. Esparru honetan ari diren hizkuntzalariek zientzia eta teknikarako hizkuntzaren erabileraren hizkuntz berezitasunak aztertu
|
behar
dituzte eta zientzialariekiko elkarlana ere ezinbestekoa dute: batetik, zientzialarien beharrak ezagutu behar dituzte eta, bestetik, hizkuntzalaritzaren esparru desberdinetako datuak aztertuz lortzen dituzten ondorioak zientzialariei helarazten jakin behar dute emankorrak izango badira 12?
|
|
|
Esparru honetan ari diren hizkuntzalariek zientzia eta teknikarako hizkuntzaren erabileraren hizkuntz berezitasunak aztertu behar dituzte eta zientzialariekiko elkarlana ere ezinbestekoa dute: batetik, zientzialarien beharrak ezagutu
|
behar
dituzte eta, bestetik, hizkuntzalaritzaren esparru desberdinetako datuak aztertuz lortzen dituzten ondorioak zientzialariei helarazten jakin behar dute emankorrak izango badira 12. Azpimarratu beharrekoa da hizkuntzaren erabilera kolokiala eta komuna ia konturatu gabe ikasten ditugula hiztunok, baina erabilera berezituek, aldiz, motibapen eta ikasketa kontzientea eskatzen dutela (ikus Gutiérrez Rodilla, 1998).
|
|
|
Esparru honetan ari diren hizkuntzalariek zientzia eta teknikarako hizkuntzaren erabileraren hizkuntz berezitasunak aztertu behar dituzte eta zientzialariekiko elkarlana ere ezinbestekoa dute: batetik, zientzialarien beharrak ezagutu behar dituzte eta, bestetik, hizkuntzalaritzaren esparru desberdinetako datuak aztertuz lortzen dituzten ondorioak zientzialariei helarazten jakin
|
behar
dute emankorrak izango badira 12. Azpimarratu beharrekoa da hizkuntzaren erabilera kolokiala eta komuna ia konturatu gabe ikasten ditugula hiztunok, baina erabilera berezituek, aldiz, motibapen eta ikasketa kontzientea eskatzen dutela (ikus Gutiérrez Rodilla, 1998).
|
|
|
12 Euskara Teknikoa izeneko gaien irakasleak dira, beste batzuen artean, profesional egokiak mota honetako eginkizunak aurrera eramateko, hizkuntzalaritzarekin eta euskara tekniko zientifikoarekin lan egiten baitute. Hizkuntzalaritza aplikatuak hizkuntzalaritza teorikoa ren ekarpenak ere kontuan hartu
|
behar
ditu eta haren eginkizuna neurri handian erabiltzai leei zuzenduta badago ere, ateratzen dituen ondorioek erkagarriak izan behar dute, hiz kuntzalarien bermea edota kritika jaso ahal izateko.
|
|
|
12 Euskara Teknikoa izeneko gaien irakasleak dira, beste batzuen artean, profesional egokiak mota honetako eginkizunak aurrera eramateko, hizkuntzalaritzarekin eta euskara tekniko zientifikoarekin lan egiten baitute. Hizkuntzalaritza aplikatuak hizkuntzalaritza teorikoa ren ekarpenak ere kontuan hartu behar ditu eta haren eginkizuna neurri handian erabiltzai leei zuzenduta badago ere, ateratzen dituen ondorioek erkagarriak izan
|
behar
dute, hiz kuntzalarien bermea edota kritika jaso ahal izateko.
|
|
|
a) Hizkera komunak eta hizkera tekniko zientifikoek duten gainezarritako eremu horretan, ezinbestean estandarrak izan
|
behar
duten fonologia, ortografia eta morfologia flexiboa ditugu. Sintaxiari eta, oro har, testu gramatikari dagokienez, erabilera komunean posible edota gramatikal diren esapide eta eraikuntza guztien artean zenbait aukera egiten ditu erabilera tekniko zientifikoak, zehatza, neutroa eta inpertsonala izateko helburua dela eta.
|
|
|
aurrizkiak eta atzizkiak daramatzate askotan (biopolimero, sulfogatz, disolbagaitz...) eta sarritan izaten dira izen elkartuak (disoziazio konstante, kristal sistema, elek troi dentsitate...), izena+ adjektiboa moduko segidak (eremu magnetiko, osa era mineralogiko, sienita feldespatoidedun...) edo are konplexuagoak diren sintagma hedapenak (behetik gorako analisi sintaktiko, bitarrean kodetutako hamartarren batutzaile...). Ondorioz, zientzialariek ondo menderatu
|
behar
dituzte beren hizkuntzak dituen hiztegi sorkuntzarako bideak.
|
|
|
21 Hizkuntzaren esparru bakoitzean hartzen diren maileguek hizkuntza osoan izan dezaketen eraginak zer pentsatua eman liguke: bizidunen dietaz ari garelarik, haragijale eta belarjale hitzak, esate baterako, hizkuntza komunekoak direla onartu
|
beharra
dugu, hiztun gehienek erabil ditzaketen adigaiei baitagozkie eta irizpide horretan oinarrituta bultza genitzake, karniboro eta herbiboro hitzen aldean. Mikrofago eta makrofago hitzak, aldiz, termino berezituak dira eta mailegatzeak ez du eragin handirik euskara osoari begira.
|
|
|
22 Euskaltzaindiak Arantzazuko bileraren ostean harturiko lehendabiziko erabakietako bat izan zen ehunekoen ikurra zenbakiaren aurrean idaztekoa (Euskera, 1971): euskaraz ehune ka bost esaten denez, %5 idatzi
|
behar
genuela erabaki zuen Euskaltzaindiak. Horrelako erabakirik hartzeko arrazoirik ez zegoela uste dut, ez %5, ez 5% ez baitira hizkuntza naturaleko segidak eta hizkuntza natural bakoitzaren hurrenkerak segida horren irakurketan izan baitezake eragina, baina ez ikur adierazpenaren idazkeran.
|
|
|
15 cm idatzi
|
behar
dugu. Hizkuntza naturala erabiliz, hots, laburtu gabe, idatziko bagenu,
|
|
|
Izan ere, hemen eskaini dudan ekuazioa eta irakurbidea Ensunzaren bigarren lan horretatik aterea da. Bestetik, formula kimikoen irakurbideaz ikus Odriozola (1994). 497IGONE ZABALAerabilera guztietan berdina izan
|
behar
du. Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala erabili behar da hizkuntza tekniko zientifikoan ere.
|
|
|
Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala erabili behar da hizkuntza tekniko zientifikoan ere. Goiko ekuazio horretan ageri den gainerako guztia hizkuntza komunetik urrun dago neurri handian eta horrelakoak nola irakurri erabiltzen dituzten zientzialarien erabakia da erabat.Azkenik, hizkuntza naturaletik urrun dauden esapide hauek hizkuntza naturalaz idatziriko testu batean txertatu
|
behar
ditugunean hainbat arazo sortzen zaizkigu deklinabidearekin edo sintaxiarekin zerikusia dutenak: Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu?
|
|
|
Euskara erabat normalizaturik ez egoteak posible egiten du irakaskuntzaren esparru guztietan eta baita testugileen artean ere mota hauetako guztietako hiztunak egotea. Honelako euskaldunek etengabeko hobekuntza
|
behar
dute baina dituzten hutsune asko eta asko ezin har daitezke euskara tekniko zientifiko aren ajetzat, artikulu zientifiko bat ingelesez idazten duen beste hizkuntza bateko hiztunak egiten dituen akatsak ingeles zientifikoaren hutsunetzat hartzen ez diren bezala. Lan honetan aztertu nahi ditugunak dira hizkuntz ahal men oneko hiztunek dituzten joera hedatuak, benetan hizkuntza bide batetik aldarazten dutenak.
|
|
|
Jakintza esparru edota gai bakarra hartuta, batetik, estilo desberdinak behar dira komunikazio idatzirako eta mintzaturako eta, bestetik, igorlearen eta hartzailearen ezaugarrien arabera. Esate baterako, mota desberdinetako testuak behar dira lehen hezkuntzan, bigarren hez kuntzan eta unibertsitatean; era berean, desberdinak izan lukete adi tuek beren artean trukatzen dituzten testuek eta adituak ez diren hiztunei zuzendutakoek, eta jakina, desberdinak izan
|
behar
dute sendagile batek gaixoekin mintzatzen denean erabiltzen duen hizkerak, medikuntza biltzar batean bere lankideen aurrean aurkezten duen komunikazioak eta kazetari batek telebistan ikusleei medikuntzaren aurrerapen baten berri emateko irakurtzen duen albisteak. Euskaraz erregistro hauek guztiak landu beharrekoak dira, hizkuntza osasuntsua izanen badugu eta zenbait alderditan horiek guztiak elkarrekin aldatu badute ere, beste alderdi batzuetan aldendu egingo dira estilo aniztasunaren mesedetan29. Hizkuntza bat beste baten eraginaren pean bizi denean, ahultzearen diagnosia egin ahal izateko ezinbestekoa da ondo bereiztea hizkuntza menderatzailearen sistemak eragindako aldaketak eta sistema horrek eragindakoak ez diren aldaketak.
|
|
|
Urruntze hori sakonkiago aztertu litzateke, ordea: alderdi batzuetan eredu berdintsuak
|
behar
dituzte euskararen erabilera horiek, baina beste alderdi batzuetan estilo desberdinak izan dituzte. ' 30 Ikus Elordui (1995). 500EVSKARA BATUA ETA EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOAgara hizkuntza menderatuak menderatzailearekin berdintzera jotzen duenean, eta hizkuntz bereizteaz, aldiz, hizkuntza menderatuak menderatzailearen eredutik urruntzera jotzen duenean.
|
|
|
Kanpo eragiletzat har daiteke hizkuntza indartsuago batekiko ukipena, baina kanpo eragiletzat hartu behar dira era berean estandarizazioa eta oro har hizkuntzalarien, zuzentzaileen, estilo liburuen idazleen e.a.en esku hartzea. Azkenik, barnetik eragindako aldaketak ere bereizi
|
behar
ditugu eta lan honen testuinguruan, batez ere, hizkuntza tekniko zientifikoaren berezitasunek eragindakoak.Estandarizazioa izan da azken urteetako testuetan (baita testu tekniko zientifikoetan ere) ikus daitezkeen aldaketa askoren iturria. Edonola, lotura zuzena dago mota honetako aldaketen eta Euskaltzaindiaren araugintzaren artean, eta honelako aldaketak hizkuntzaren indartzaileak dira zalantzarik gabe, estandar bat izatea hizkuntzak bizirik irauteko ezinbesteko baldintzatzat hartu dugula kontuan hartuta.
|
|
|
Bi joera hauek batera gertatzeak dakarrena da euskararen barnean urrunduz doazen hi eredu sortzea, batasunerako kaltegarria dena. Hortaz, beharrezkoa da mota honetako segi den artean dagoen kasuistika sakonkiago aztertzea eta hiztunei ikusaraztea erdal adjektiboak noiz mailegatu
|
behar
dituzten eta mailegatze hori noiz ez den inola ere egoki gertatzen36?
|
|
|
« ?..Eskuarki, hortaz, adjektiboa izenaren ondotik doa. Salbuespenak, dun eta (t) ar atzizkiez osatutakoak dira (eta bigarrenen baliokide maileguzkoak37. Honek esan nahi du maileguz hartzen ditugun gainerantzeko adjektiboek izenaren eskuinetara joan
|
behar
dutela. Bereziki aipatu beharrekoak iruditzen zaizkigu hain maiz gaizki erabiliak ikusten ditugun ekonomiko, politiko, sozial, nazional... Adjektibo diren neurrian izenaren eskuinetan ipini behar ditugu, lehen esan hezala (arazo ekonomiko (ez* ekonomiko arazo))...».
|
|
|
Salbuespenak, dun eta (t) ar atzizkiez osatutakoak dira (eta bigarrenen baliokide maileguzkoak37. Honek esan nahi du maileguz hartzen ditugun gainerantzeko adjektiboek izenaren eskuinetara joan behar dutela. Bereziki aipatu beharrekoak iruditzen zaizkigu hain maiz gaizki erabiliak ikusten ditugun ekonomiko, politiko, sozial, nazional... Adjektibo diren neurrian izenaren eskuinetan ipini
|
behar
ditugu, lehen esan hezala (arazo ekonomiko (ez* ekonomiko arazo))...». Harrigarria da hiztunen joera hau gaztelania eta frantsesa bezalako erdaretan adjektiboak, euskaraz hezala, eskuinean baitoaz.
|
|
|
Beste ildo batetik, euskal atzizki izen sortzaileen emankortasunaren arazoa dugu, eta honetan barne eragileak ikusi
|
behar
ditugu kanpo eragileak baino areago. Alde batetik euskal hiztegiaren ezagutzarik eza dugu:
|
|
|
Oro har Euskaltzaindiak (1994) nor motako aditzekin bereziki tze atzizkia erabiltzea gomendatu digu baina badira erorketa bezalako izen zaharrak ere. Bestalde, finkatuta dauden izenetan esangura finkatuta egon ohi da; badakigu, esate baterako, geldiera izenak gertaera bat adierazten duela baina idazkera izenak aldiz idazteko modua adierazten duela; zer gertatzen da, ordea, aditzetiko izen berri bat sortu
|
behar
dugunean. Adibide bat ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu' esan nahi duena.
|
|
|
Bukatzeko, hizkuntza guztietan neurri batean edo bestean gertatzen den mailegutza aipatu
|
behar
dugu. Hizkuntza ahultzen du mailegu gehiegi hartze ak; edonola, bereiztu beharrekoak dira hizkuntzan ditugun hitzak ordezkatzen dituzten maileguak, askotan hizkuntza aberastu gabe pobretzen dutenak eta bestetik, hizkuntza aberasten dutenak, izenik ez duten adigaietarako etiketez hornitzen baitute hizkuntza.
|
|
|
Euskararen iraupenerako ezinbestekoa da batuaren finkapena baina funtsezkoa da, era berean, euskara erabilera esparru guztietara hedatzea. Euskarak estandarizatzeko bidean eman dituen urratsetan oso garrantzitsua izan da beren jardueran hizkuntza hau erabili duten zientzialari eta teknikarien ekarpena, estandarra
|
behar
duten komunikazio esparruetan mugitzen baitira. Bestetik, haiek dira esparru desberdinetako euskara tekniko zientifikoa sor dezaketen bakarrak, eta askotan esparru hauetan idatziriko testuen kalitatearen inguruan kritikak plazaratu direlarik, zenbait kontu sakonkiago aztertu behar direla ikusi dugu, zaila baita batzuetan bestelako hizkuntzekiko interferentziak edota oro har hizkuntzaren endekatze prozesuaren ondorio diren aldaketak eta erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindako alda ketak bereiztea.
|
|
|
hauoso goizgauzatzen dahirurengan.Alabaina, kontuanizan
|
behar
dugu Aguirrek (1995) aztertutakoumebiketaHemándezPinak (1984) aztertutako bakarrakbeluagoekoitzizutelaegiturahau.Hurrengourratsean, genitibodun sintagma osoa agertzen da, edota determinatzailea+ de+ izenade+ izena (gaia) egitura. BigarrenurratshauMaríaelebakarrakgoizgaratzenbaduere, elebidunen ekoizpenakbeluagoagertzendira.Hurrengo, egituraagertzendaumeguztiengan, etaagertu, hainzuzen ere, ablatiboa bainogoizago eta orobatgenitiboabainoberanduago.Azkenez, lanbideakedolanbideei dagozkien janzkerakadieraztekodepreposizioarenerabileraetaablatibo batzukerebilduditugu.
|
|
|
Decrept en ondotik, Jose Eizagirrek berak hartu
|
behar
zuen laster Euskaltzaleen buruzagitza, eta gero, bat bestearen ondotikJean Etxeparek eta Louis Dassancek, bainan ez zuten engoitik Biltzarraren buruzagi bihi baten prosak ez bertsoek sekulan gehiago Errepublika kordokatu: hain gogorki zion alabaina, lehen aldian berean, Mauleko suprefetak ahoa hetsi botza altxatu nahi izan zuen Georges Lacombe gerlari ohi eta ameslari ausartari!
|
|
|
Hogoi bat urteren buruko bizkitartean, ustegabeko itzulipurdia egin
|
beharra
zuen hain tinko eta umil Frantziako euskaldunak atxiki zituen 111 errepublikak. 1940ean, Vichy-ko hirian jarri zen Pétain marexalaren frantses estatuak nahi izan zuen berriz eskualdekatu alemanek gobernatzera uzten zio ten lur eremua.
|
|
|
Beharrik bada ere han gaindi gizon bat, Charles Brun, euskalzale egiazkoek estimatzen dutena eta hau gu bezalatsu mintzo da holetan. Bainan
|
behar
luke nonbaitik laguntza poxi bat; lauzkatu behar genuke, larderia gehiago izan dezan eta haren erranari beha daitezen.
|
|
|
Beharrik bada ere han gaindi gizon bat, Charles Brun, euskalzale egiazkoek estimatzen dutena eta hau gu bezalatsu mintzo da holetan. Bainan behar luke nonbaitik laguntza poxi bat; lauzkatu
|
behar
genuke, larderia gehiago izan dezan eta haren erranari beha daitezen.
|
|
|
Eta zeren galdez
|
behar
dute euskaldunek mintzatu. Lehen lehenik galda bezate ez ditzaten lehenagoko herrialdeak suntsi; ez bereiz Zuberoa beste bi euskal herrietarik, baina hiruak bil elkarrekin, Baiona dutela hiriburu.
|
|
|
Azaroaren 21eko artikulu batean Piarres Lafittek aditzera uzten du aitzi neko udaldian Vichy rat igorri letrak aspaldian engoitik ahantziak direla, han nonbait errautsak janik. Marexalak eta Darlanek bestalde ez dituzte omen lan guziak tiletez tilet segitzen ahal, peko batzuei behar dizkie asko gider utzi eta beraz
|
behar
lukete peko horiei begia atxiki, Bretainiatik egiten zaien bezala, aski usu Vichy-raino itzuli bat eginez, alegia beilari.
|
|
|
Gure irakasle zenak errana zuen lehenago Euskal Herriko historia eta geografia apur bat
|
behar
luketela ikasi Euskal Herriko ume guziek eta atsegi nekin jakin du orai jakitate hori etsaminetan ere baliagarri duketela beren ama hizkuntza bezala. Eskerrak igorri ondoan Vichy rat Carcopino jaun minis troari, euskarari egin dion fagore handiaren gatik (sic), ikusi behar da nola hobekienik balia eskola orenez landa eskaintzen den asteko ordu eta erdi hura.
|
|
|
Euskarazko katiximaren gaia da auzi hori, jadanik aipatua izana, buraso zenbait hasiak baitziren bere apezen kontra, galdatuz zer
|
behar
zuten Euskal Herriko apezek euskarazko katixima haurrei inposatzen ari izanik. Ez ote zuten denetan bezala frantsesez ematen ahal?
|
|
|
Aspalditik harremanak zeuzkan dialektoetan mintzatzen ziren jaun jakitunekin, idazten ere saiatzen zirenekin, bestalde. Baina dialektoen konparaketak egiteko, testu berdinak dialektoetara itzuliak
|
behar
zituen eskuartean, eta agindu gabeko testu batzuk jasoak izan arren, Bibliako lau liburu nahi zituen itzularazi: San Matearen Ebanjelioa, Salomonen Canticorum cantica, Ruthen eta Jonasen liburuak.
|
|
|
Astiaren faltaz?
|
Behar
zuen beste informazio lehendik zeukalako. Agian.
|
|
|
Interesatuak Katalogora jo beza, eta hortik mikrofilmetara. Argitu
|
behar
dut mikrofilmak Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako Diputazioen Biblioteketan daudela, baita Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekan.
|
|
|
Sailkapenei buruz zerbait azaldu
|
behar
dut. Lau egin zituen, edo ezagutzen ditugunak lau dira:
|
|
|
(6) ko ez zuen inortxok ere erantzun. Kausa/ ondorio, argudio/ ondorioztapen eta kont zesio/ aurkaritza direlako hiru ardatz hauei begira, bi zehaztasun egin
|
behar
ditugu. Alde batetik, lan honetan zehar bigarren perpausak daraman esanguraz arituko gara, hau da, (7a) koan argudioa dugu eta (7b) koan ondorioztapena.
|
|
|
#Metodo zehatza da, oso prozedura erraza
|
behar
du
|
|
|
(19) a Gitarraren zatia ondo grabatu duk. Ahotsa berriz doitu
|
behar
duk
|
|
|
el) Jatorrizko perpaus mailako funtzioa, oro har aditzaren modifikatzai lea da: (17a) ko berriz posposizio sintagma horrek, adibidez, doitu
|
behar
duk adizkia modifikatzen du.
|
|
|
#Metodo zehatza da, gainera, oso prozedura erraza
|
behar
du
|
|
|
larik, gertaera horri begira berraztertu egin
|
behar
ditugu kontuak. a) Lokailuak.
|
|
|
Egile honen esanetan, (44) bezalakoetan garbi suma daiteke lokailuei dagozkien soinu ezaugarriak daudela. Lan honetan aldarrikatu dugunari jarraituz, idazle hau guk geuk arruntzat jo ditugun beheranzko doinua eta isi lune luzeaz ari dela pentsatu
|
behar
dugu. Edonola, gure ikuspegiarekin bat eginez ezaugarri horiek puntuazioak ondo islatu lituzkeela dio eta bere adibideetan ere, puntua ageri da.
|
|
|
abagune da HLEH n hautatua.345] OSEBA LAKARRAte metatesia proposatu
|
behar
dugu lekukotutako aldaeretara iristeko: NVl > LVn edo LVn > NV117?
|
|
|
Berriemaleei helarazi instruzioetan kazetaegilearen jokaeraz ondoko puntuak finkatu zituen: ...i dela esatea haizu zaio kazetae gileari (E 847); gizon publikoen huts publikoak behar denean bakarrik ager tuko dira (E 1154); ez da haizu bizitza pribatua ukitzen duen berririk agerta raztea (E 1155); berri anitz eta orotarik behar da (E 1157); amen omenkako berririk ez igor (E 1425); berri igortzale anonimoen berririk ez da agertarazi ko (E 1154); kazetak ematen dituenak bere gain hartu
|
behar
ditu (EO 15 1905
|
|
|
Ezen eskuara ez dute orok hitz berez izkiribatzen. Bertzeetarik ukanberriak
|
behar
zituen beraz bere eskuz izkiribatu (E 1489).
|
|
|
tan gelditzekotan (E 309,). 4.2 Irudi bidezko mintzaira eta figurez den bezainbatean, esan dezagun lehenik Hiriart Urrutik zinez ugari baliatzen dituela hitz eta adierazpide tro piko egin eta hizkuntzan finkatuak. Hots, hiztegietan irudizko esanahian agertzen direnak edo
|
behar
luketenak, ez baitira haren kazetalanetako guztiak ageri. Politikako hizkeran barra barra eta beti adierazkorki darabiltza, beti solasari datxikola.
|
|
|
Har dezagun erakusburutzat elkar izenordainaren erabilera estilistikoaren bi adibide: Bainan ez baikira ordean bakotxa bederazka zoin gure gain. Gure zuze netan elgar
|
behar
baitugu lagundu; esku eman elgarri. Ohoinak eta bertze gaizki egileak behar baititugu elgarrek elgarren lurretarik urrundu.
|
|
|
Gure zuze netan elgar behar baitugu lagundu; esku eman elgarri. Ohoinak eta bertze gaizki egileak
|
behar
baititugu elgarrek elgarren lurretarik urrundu. (E 500,1897). Anartean ez ote da guretzat aneiaki, elgarrenki?
|
|
|
Delako neskat... barkatu, andere gazteak, eliza pesta buru eguerditan, oroiturik jan
|
behar
zuela, eta pitxerrean ur hutsa baizik ez izanki, bere gain bizi dena omen baita, zer egin dautzu? 1 Goizeko apaindura kendurik arra tsaldekoaren jaunzterat artean, zalu eta arin, bi lur-sagar xuritu daitzu (baitzi tuen hek); eta joan zautzu atxit erne, oinetakoek krik krik egiten diotela, auzoko botiga batetara:
|
|
|
harridurazkoak (Hauxe da mendea!); haserrea erakustekoak (Zer mila sorgin!; Karako!) edo mesfidantzazkoak. Adibidez: Ororen ona bilatu
|
behar
luke lege egileak, alderdikari izan gabe. Aieia, putil, baduk hoberik!
|
|
|
Jendearen ahoko mintzairaz eta erretorika jakintzaz baliatuz, diskurtso erretorikoaren elokuzio alderdia landu zuen bereziki. Hizkuntzaren adierazpide zaharrak biziberritu eta gaztetu zituen, baina bazekien ere kazetaritzak joskera eta forma ohargarriak
|
behar
dituela eta hizkuntzaren erabilera ohikoa sormen eta berritasun sen, aldakor tasun, umore eta graziarekin ezkondu zuen.
|
|
2019
|
|
|
F. Krutwigen arabera, erbesteratuak ezin ordeztu zitezkeenez, ohiko hamabi akademikoak hemezortzi izatera igaro
|
behar
zuten. Kide berriek Frantziakoak izan behar zuten, linguistikan Espainiakoak baino jantziagoak zirelakoan.
|
|
|
F. Krutwigen arabera, erbesteratuak ezin ordeztu zitezkeenez, ohiko hamabi akademikoak hemezortzi izatera igaro behar zuten. Kide berriek Frantziakoak izan
|
behar
zuten, linguistikan Espainiakoak baino jantziagoak zirelakoan. Azken puntuari dagokionez, A. Irigaray ere iritzi berekoa omen zen.
|
|
|
Azkenik, J. Urquijori bidalitako gutunean, Akademiaren estatutuen arabera euskaltzain izateko bete
|
behar
zuten baldintzaz aritu zen: " La Sociedad consta de doce socios numerarios y ocho correspondientes, todos vascos de naturaleza e idioma, y de un número variable de socios honorarios y correspondientes, aun extraños al País" (Euskaltzaindia 1920a:
|
|
|
Nolanahi den, R. M. Azkuek zion amorrua kontuan hartuta, kolpe latza izan
|
behar
zuen edizio berria kalean ikusteak. Gainera, Buenos Airesko Ekin en argitaratutako I. López Mendizábalen La lengua vasca (1943) ikasbideak 3.000 ale saldu zituen 1947rako.254 Bestalde, P. Zamarripa euskaltzainak berak Vocabulario vasco castellanoren hirugarren edizioa argitaratu zuen 1947an Bilboko
|
|
|
Aro guztietan saiatu
|
behar
dugu tradizioa berorren gainetik nagusitzeko puntuan dagoen konformismoaren eskuetatik behin eta berriro askatzen.
|
|
|
Pozgarria zait, era berean, Euskaltzaindiaren Iker bildumarako argitalpen hau babestea; izan ere, iruditzen zait, Euskaltzaindia bere sorreraren mendeurrena betetzen eta ospatzen ari den honetan, Euskal Herriko Unibertsitateak ere ospakizun horrekin bat egin
|
behar
duela. Eta zer atseginago doktoretza tesi baten argitalpenarekin egitea baino.
|
|
|
Bestalde, nabari da N. Oleaga idazkariaren jarrera adoretsua, R. M. Azkue zenaren laguntzarik gabe eta I. M. Echaidek Bizkaian zuen eragin ezarekin, berak hartu
|
behar
baitzuen erantzukizun guztia BPD eta JCVko agintarien aurrean. Seguru asko gorabehera horiekin lotuta, Euskaltzaindiaren egoitza hondatua konpontzeko ardura eman zitzaion idazkariari azaroko batzarrean, akta zirriborroaren arabera.901
|
|
|
Ez da aski Akademiku tituluaren jabe izatea: titulu orren jabe danak euskal arloan lan egin
|
bear
du eta beste euskaldun guziak baino gogozago. Edota zuen izenak" de l’Academie Basque" esakuntxoaz apaintzeko baizik ez ote zerate Euskalzaindiratu?
|
|
|
Beude apainkeriak eta betoz langileak. Ori, ori
|
bear
dugu. Ai berrogei urte lenagoko Azkue sortuko ba’litz!
|
|
|
1 Euskaltzaindiaren egoera juridikoa argitu behar zen nahitaez. Horretarako Akademiaren ordezkariek Espainiako Gobernura jo
|
behar
zuten gestioak egiteko. Aldi berean, Euskaltzaindiaren argitalpen programa bat zehaztu behar zen Madrilen aurkezteko.
|
|
|
Berak idatzi zion abenduaren hasieran L. Villasanteri, Euskera agerkari berrituaren gorabeherak zehazteko. Frantziskotarrak agerkariaren lehen aroko aurkibidea osatu
|
behar
zuen, zenbaki berriko lan nagusia izango zena. Tolosako jeltzalearen ustez, honela banatu behar zen zenbaki berriko edukia:
|
|
|
Derabilagun eskuara laborariek dute asmatua behar arau, eta atchiki dute, ez sort herriaren maitez, ez burukeriaz, bainan den bezala beren heinekoa dutelakotz. Heieri mintzatzen gireno, ez da dudarik heien heineko eskuara begiratu
|
behar
dugula; eta nahi baditugu ere gero eta gehiago argitu, ez ditugula eginen hitz arrotz ukaldika, bainan heien meneratuz, eta heien menetik heiekin batean goiti hegaldatuz (Lafitte 1952d: 307).
|
|
|
SFVJUren programa handiguraren arabera, euskal lexiko eta onomastika bizia jasotzen, tokiko hizkeren monografiak idazten eta mapa dialektologikoak osatzen lagundu
|
behar
zuen. Bestalde, euskal hitzen corpus historikoa zerrendatu behar zuen, iturri idatzietan jasotako lexiko eta onomastikarekin, A. Holder ek zeltarekin Alt celtischer Sprachschatz() hiztegian egin zuen erara.
|
|
|
SFVJUren programa handiguraren arabera, euskal lexiko eta onomastika bizia jasotzen, tokiko hizkeren monografiak idazten eta mapa dialektologikoak osatzen lagundu behar zuen. Bestalde, euskal hitzen corpus historikoa zerrendatu
|
behar
zuen, iturri idatzietan jasotako lexiko eta onomastikarekin, A. Holder ek zeltarekin Alt celtischer Sprachschatz() hiztegian egin zuen erara. Euskal literaturaren hiztegi historikoa osatu ondoren, azken urratsa R.
|
|
|
Arocena), patronatuko idazkari gisa. SFVJUren zuzendariak, bestalde, probintzia funtzionarioaren maila izango zuen, eta GPDk izendatu
|
behar
zuen oposizio bidez, filosofia eta letretako lizentziadunen artean (GPD 1954: 57; SFVJU 1955:
|
|
|
Antonio Arrue Gipuzkoako buruzagi" falcondista" k, GPDko presidentearen eta euskaltzainburuordearen onespenarekin, gero eta eragin handiagoa zuen proiektu hauetan. A. Arrueren ustez, J. M. Urrutiak jarraitu
|
behar
zuen SFVJUko behin behineko zuzendari nominala izaten. " Comité de Estudios" delakoan, bere buruaz gain, beste kide hauek sartu nahi zituen:
|
|
|
IdeE ren sustatzaile nagusiak Pedro Sainz Rodríguez (ministro izendatua izan baino lehenago) eta bereziki E. Ors handigura izan ziren. Azkenak amesten zuen kulturaren senatu edo kupula izan
|
behar
zuen IdeE k. Hain zuzen, artean Eugenio Ors idazkari izan zuen Institut d’Estudis Catalans ek bezalaxe, Institut de France ren eredua segitzen zuen.89
|
|
|
RAEk beste batzar bat egin zuen 1938ko otsailaren 18an, baina zoritxarrez J. Urquijoren akta zirriborroan ez da agertzen zehazki nortzuk parte hartu zuten. P. Sainz Rodríguez Hezkuntza Nazionaleko ministro berriak ikasliburu ofizialez promulgatu
|
behar
zuen dekretuaz eztabaidatu zuten J. M. Pemán, E. Ors eta diruzainak. Horrek XIX. mendetik RAEk hezkuntzarako prestatzen zituen maila ezberdineko gramatikei eragiten zien, korporazioarentzat diru iturri ere bazirenak.
|
|
|
J. Urquijok ahalegin horien guztien berri izan
|
behar
zuen nahitaez eta agian berak ere egin zuen saioren bat Euskaltzaindiaren auzia bideratzeko.141 Ángel Irigaray Nafarroako abertzale eta EI SEVeko idazkariorde ohiak ere hainbat aipamen egin zizkion Iruñetik arazoaz. Ideologia gorabehera, bion arteko harremana ona zen.
|
|
|
Errepublikan eskuin muturrerantz abiatutako monarkikoak ziren, dinastikoak gehienak (Plata Parga 1991). Dena dela, JCV osatu zutenen artean, beste kide bat nabarmendu
|
behar
dugu, Euskaltzaindiarekin zuen harremanagatik: G. Maidagan.
|
|
|
E. Esparzaren hutsunea betetzeko, aldiz, J. M. Seminario Nafarroako kazetari erreakzionarioa izendatu zuten euskaltzain. Euskaltzain berriaren izendapenak, berriz ere, ez zituen 1920ko araudiak ezarritako baldintzak jarraitu, eta Akademiaren artxiboan ez dago J. M. Seminarioren hautagaitzaren aurkezpen agiririk, ustez hiru euskaltzainek sinatu
|
behar
zuten horrenik (cf. Euskaltzaindia 1920b:
|
|
|
377). A. Irigarayk Eskualduna eta horrek zerabilen neolapurtera Gipuzkoa Nafarroetan zabaltzea nahi zuen, baina horretarako D. Soubeletek zuzentzen zuen astekariak lerro politikoa leundu
|
behar
zukeen, Eskualduna elizkoi, eskuindar eta frantses nazionalista baitzen. Aldi berean, kexu zen EAJ PNVren politikagintzak ez ziolako
|