|
2009
|
|
|
umore mingots hori, horrela deitzerik badago, Mrozeken edo A. M. Homesen estilokoa.
|
Askotan
ez dakizu azaltzen dituen egoerekin («Etorkizuna» narrazioan agertzen dena, esaterako) barre ala negar egin zenukeen. Iruditzen zait hori duela berezko Zalduak, tragedia barregarri bihurtzeko gaitasuna alegia.
|
|
|
Zergatik? Batetik, bere irakurketa atsegin izan dudalako (eta ez nik bakarrik, antza, 2006ko Euskadi Saria eman baitzioten), baina batez ere, euskarazko ipuin liburu
|
askoren
aldean eite diferentea duelako, ausartuko nintzateke esatera generoan maisu diren katalanen bidean (Quim Monzó eta Sergi Pàmies, nagusiki). Etorkizuna bildumako ipuinen artean gorabeherak daudela esatea ezer gutxi esatea bada ere, narrazio laburrenen alde egingo dut nik.
|
|
|
eguneroko zera txikietatik abiatuta, orokorragoak eta komunak diren lekuez hitz egiteko abildadea. Estanpa kostunbrista bare
|
askoak
diruditenak detaile txiki batek itzulipurdikatzen ditu, besterik ez bada, irakurlearen gogoan. «Udako bidaia» komentatu dugu biok, eta narrazio labur horretan icebergaren punta erakusten dela esaten badut, gehiegi esaten ari naizela iruditzen zait.
|
|
|
«Hileta etxeetako artxiboak ziren zehatzenak, St. Johnekoak baino gehiago, eta Morris Hillekoak baino
|
askoz
gehiago», adierazi zuen Hardestyk. Elizetako artxiboetan baino informazio gehiago ematen zen, hala nola, heriotzaren kausa, hileta zerbitzuak eskatu zituen pertsonaren izena, ordaintzailearen izena, eta zerbitzuen kostu zehatza.
|
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa zeukaten hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen baten bat baldin bazegoen zendutakoari buruz zekiena, eta hark artxibo ofizialetarako informazioa eskain bazezakeen.
|
Askok
bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin. Norbait egoera horretan hiltzen zenean, Boisetik Euskal Herrira bidaltzen zen gutunean hildakoaren izena ematen zen? «halako honen familiari»?, eta pertsona horren herrira igortzen zen gutuna.
|
|
|
Hala ere, hiru urteko borondatezko lana egin behar izan zuen, harik eta, azkenik, oroitarririk gabeko 130 euskaldun hauteman zituen arte. Alabaina, narrazio honen xehetasunak
|
askoz
ere antzinagokoak dira, izan ere, duela ia ehun urte hasten dira.
|
|
|
Kate emigrazioa ematen zen, aita eta osabek seme eta ilobei deitzen baitzieten, eta emazte, arreba eta alabek jarraitzen zieten horiei guztiei. Hala ere, etorkin
|
askok
soilik bost sei urte egoteko asmoa zeukaten, gogor lan egin, urritasunean bizi, sosak aurreztu, eta etxera «poltsikoak bete urre» itzultzeko.
|
|
|
Ugazabak sarritan Mountain Home, Nampa edo Boiseko tren geltokietara iritsiriko bidaiariei arreta egitera irteten ziren, «euskaldunik?» oihu eginez. Bezeroak ostatura laguntzen zituzten eta
|
askotan
eginkizun pastorala hartzen zuten euren gain: bezeroentzat etxerako gutunak idatzi, medikuarenean nahiz dentistarenean interpretazio lanak egin, banku eragiketekin eta gainerako finantziazio xehetasunekin laguntza eman eta, bestalde, larrialdirik gertatuz gero, etorkinaren nagusiarengana edo ostatu emailearengana jotzen zen.
|
|
|
Inork ez dauka lagun hurkoa epaitzeko eskubiderik.
|
Askoz
hobe da zuzen zuzenean kondenatzea.
|
|
|
Borondate on handiarekin borondate txar
|
askoz
ere hobea lor liteke.
|
|
|
Fedea izanez gero,
|
askoz
errazago sinesten da.
|
|
|
Denak ere lehenago,
|
askotan
, aspaldi hildako gureek ikusitakoak,
|
|
|
Alde erantzira begiratu behar genioke, beharbada, blogen fenomenoari: gaur egun duela hogei urte baino
|
askoz
gehiago idazten denez, sasi idazleak urduri jartzen dira, konpetentzia ikusten dute nonahi, sarkinak, fartsanteak, benetakoak ez diren idazleak? «Ni bai benetakoa, baina hori?» Baina zein da egia?
|
|
|
Poema horretatik irtetean desorden hori txikiagoa bada, esan nahi du poema on bat zela, eta ulertu egin dela. Ez daude kutxa beltz
|
asko
, geure bakardadea bertara sartu eta handik nolabaiteko kontsolamenduarekin eta modu ordenatuagoan ateratzen dena. Poesia, beharbada, ez da ezer askorik, baina gogorragoa da neurtitzetatik at dagoen aterperik eza[, más dura es la intemperie de los versos?].
|
|
|
Ez daude kutxa beltz asko, geure bakardadea bertara sartu eta handik nolabaiteko kontsolamenduarekin eta modu ordenatuagoan ateratzen dena. Poesia, beharbada, ez da ezer
|
askorik
, baina gogorragoa da neurtitzetatik at dagoen aterperik eza[, más dura es la intemperie de los versos?]. Zentzu honetan, poesia da azken Miserikordia etxea».
|
|
|
Inor gutxik esango luke, besterik gabe, bi horiek bateragarriak direla. Bi biak letren mundukoak badira ere, lehenak, literaturak, letra gozoen izena eta aipua dakartza; bigarrenak, ostera, aginduen letra astunak biltzen omen ditu aspalditik,
|
askoren
atsekaberako.
|
|
|
Dena den, bada bi arlo horien artean halako bereizketa, halako jauzia, hain zuzen ere, historian horrenbestekoa izan ez dena. Zuzenbidearen protagonistak sarri
|
askotan
izan dira literatura sortzaileak. Bide beretik, legea eta zuzenbidea maiz agertu dira literaturaren orrialdeetan, mundu juridiko horrek eguneroko bizimoduan duen eragina nabarmenduz.
|
|
|
Horien testuak gaur erreferentzia saihestu ezinak dira diziplina horretan, diziplinak berak gero eta hots nabariagoa baitauka literaturaren eremuan. Aipamenak modu
|
askotara
egin daitezke. Dena den, egin dezagun, hasteko, Posner en liburu klasikoarena, berrikitan kaleratu baita horren hirugarren argitaraldia.
|
|
|
Bertan ere, bi modu desberdin: aurrenekoa, lege/ zuzenbide testuak, prosa preskriptibo/ normatibo horren eramaile,
|
askoren
ustez hits eta mingots izaten direnak. Orobat, jujearen epaiak, orokorrean bizitzan gertatzen diren egitateetan oinarritzen direnak.
|
|
|
gehitzen zaiola. Guztiarekin, bere kide
|
askok
lortu ez zutena lortu zuen Petek. Arestian esan bezala, bere izenak bizirik dirau Heriotza Ibarreko mapetan, Aguereberry Point delako begiratokian.
|
|
|
Biak ezagutu zituen George C. Pipkinek ez du dudarik: Peteren lana izan zela uste du, eta aldi hartan, beste
|
askotan
bezala, bere burua harrotu nahian ibili zela Shorty.
|
|
|
Pete Aguereberry Shorty Harrisekin zihoan urre aurkikuntza historiko hura egin zenean Harrisburgen, Panamint mendietan; hobeto esanda, Pete bera izan zen aurkikuntza egin zuena. Duela 36 urte izan zen hori, eta geroztik Harrisburgek bat batean sortutako beste mea herri
|
askoren
bide berbera hartua du aspaldian. Baina Pete Aguereberryk hantxe jarraitzen du bere hasierako alor huraxe ustiatzen?
|
|
|
Harrisburgeko aurkikuntzaren historia
|
askotan
kontatu da. Petek bere bertsioa eman zigun ilunabar batean, joan den otsailean.
|
|
|
Zaku bat zeraman lepoan. Prospektore
|
askok
erabiltzen zituzten halako zakuak laginak eramateko. Eskua sartu zuen azkar.
|
|
|
Mary Hunter Austin idazleak (Carlinville, Illinois, 1868 Santa Fe, New Mexico, 1934), Jack Londonen eta Ambrose Bierceren laguna izandakoak, artzain eskoziar, frantses eta euskaldun
|
asko
ezagutu zituen Kaliforniako San Joaquin Ibarrean bizi izan zen urteetan. Haien bizimoduaz idatzi zuen The Flock (1906) liburuan, Austinek ez du artzainen mundura nostalgiaz begiratzen, iragan denboretako aztarna bat balitz bezala, baizik eta begirunez, bizitzeko eta pentsatzeko modu guztiz desberdin baten eredutzat hartuz.
|
|
|
«Irrati txikia» poema ez nuen irakurri Hartforden. Nahiz eta urte
|
asko
lehenago idatzia izan. Baina, aitortu behar dut, erabat ahaztuta nengoen poemarekin.
|
|
|
Jarduera bakartian errazago da maisulan bikaina erdiestea (adibidez, idazlea bere folio zurien aurrean jarrita). Arte kolektiboetan, aldiz,
|
askoz
zailagoa bihurtzen da prozesu hori. Jende askoren partaidetza behar denean, dirutza handiak beharrezko direnean, orduan, gauzak izugarri konplikatzen dira.
|
|
|
Arte kolektiboetan, aldiz, askoz zailagoa bihurtzen da prozesu hori. Jende
|
askoren
partaidetza behar denean, dirutza handiak beharrezko direnean, orduan, gauzak izugarri konplikatzen dira.
|
|
|
Belarririk gabeko gidoilariak garela ematen du? Dirulaguntzak eskatzeko egitasmo
|
asko
gaztelaniaz egin behar izaten ditugula ez aipatzeagatik, dirua eman edo ez eman deliberatu behar duten profesionalek askotan ez dakitelako euskaraz. Baina jakina, orain esan ohi den bezala:
|
|
|
Belarririk gabeko gidoilariak garela ematen du? Dirulaguntzak eskatzeko egitasmo asko gaztelaniaz egin behar izaten ditugula ez aipatzeagatik, dirua eman edo ez eman deliberatu behar duten profesionalek
|
askotan
ez dakitelako euskaraz. Baina jakina, orain esan ohi den bezala:
|
|
|
Litekeena da literaturak balio izatea honetarako edota beste hartarako. Baina
|
askoz
zailagoa da demostratzea helburu hori gauzatu egin zela literaturarekin harreman estuak izan zituen inoren jarreran.»
|
|
|
Hori da Víctor Morenok literaturaren balioaz duen iritzia. Kontua da, berarekin bat etorri edo ez, jende
|
askok
jarraitzen duela literatura irakurtzen, lehen, duela berrogei bat urte eman dezagun, irakurtzen zen baino gehiago agian. Irakurri egiten da eta, gainera, literatura aztertu eta ikertu ere egiten da.
|
|
|
Margaret MacMillan katedraduna da Cambridgen, hasi zaigu galdezka zertarako balio duen egun Historiak, zergatik ikasi behar duen edonork egun Historia, dena krisiak harrapatuta dagoen une honetan. Oraindik ere Historiak gauza
|
askotarako
balio duela esplikatu digu eta horietatik bat, umiltasuna irakasten digula esan du. Historiak umilak izaten erakusten digu eta guk geuk horixe ikasi genuke.
|
|
|
Elebitasuna oreka misteriotsu baten barruan gertatzen da eta,
|
askotan
, Madril, Paris, Londres edo New York bezalako lekuetatik datozenek, lingua franca bakarra ukanik, nekez uler dezakete hori. Amerikarrentzat oso zaila bide da hau konprenitzea, eta ez da erraza britainiar edo frantsesentzat, nahiz eta pertsona irekiak izan.
|
|
|
Katalanezko haur kanten bizitasun eta indarra deskubritu nuen arte ez ziren harekiko nire sentimenduak aldatu. Orain haren esaldi idor, staccato haiek zerumuga
|
askoz
zabalagoa iradokitzen didate. Abesti batzuek ideia asoziazio multzo handiak dakartzate beren baitan, Kataluniako landerria auto joan etorrietara ekarriz Bartzelonatik etxera goazenean, eta gainera fonetikoki ere ederrak dira oso.
|
|
|
Linguistikoki bidaiatzea, ezezagunean barneratzea, alegia,
|
askoz
gaitzago litzateke. Nire familia ingelesaren kideak lau kontinentetan barrena zabaldu dira, baina ingelesa aski dute bizitzeko.
|
|
|
Laster garbi ikusi nuen hizkuntzek
|
askoz
gehiago nahasten gaituztela helduok, umeak baino. Juliari ez datorkio nahasmena edo harridura hiru hizkuntza hitz egitetik, aitak bi baino ez erabiltzetik baizik.
|
|
|
Juliari ez datorkio nahasmena edo harridura hiru hizkuntza hitz egitetik, aitak bi baino ez erabiltzetik baizik. Edota ikustetik jende
|
askok
bat baino ez duela egiten.
|
|
|
|
askoz
egoera zabar eta nahasiagoan zeuden garai hartan, etxeko beste gauza guztiak bezala, gu guraso bilakatu aurretik.
|
|
|
normala da hizkuntzaren izaera aglutinatzaileak perpausen erritmoa moteltzea. Silaba
|
askoko
hitzak osatzeko joera du euskarak. Aita soil batetik abiaturik berehala goaz aitarenganakotzat bezalako lukainka peza batera.
|
|
|
kezkagarriagoa egiten zait administrazioaren hizkera eredua beste alorretara ere hedatu izana: hedabideek eta erakunde eskolarrek eta
|
askotan
baita kaleko hizkerak ere (afixetan, iragarkietan, bandoetan?) hizkera hori imitatzeko joera dute, naturaltasunaren kaltetan. Balirudike hizkuntza jasoak erregistro hori bakarrik eman dezakeela.
|
|
|
Balirudike hizkuntza jasoak erregistro hori bakarrik eman dezakeela. Euskara erregistro bakarreko hizkuntza bihurtzen ari zaigu jardun formal
|
askotan
, eta, astiro astiro, gurdi astun batena bezalako ibilera hori hizkuntzaren ia kale kantoi, bazter eta zulo guztietara iritsi da. Hizkera zurrun uniboko hori da jendearen erreferentzia nagusia.
|
|
|
Eredua. Kode hori, erregistro hori da, jende
|
askoren
ustetan, euskara estandarra, ona, imitagarria.
|
|
|
Ez alferrik: hizkuntzaren egoerak betebehar moral
|
asko
eta erreparo gehiegi txertatu du gure psikologia literarioan, idazteari ekiterako orduan.
|
|
|
Nire idazle lanera itzuliz:
|
askotan
, biziki amorrarazten nauten behaztopa horiek aukera artistiko deigarriak eskaintzen dizkidate. Aukera artistikoak diodanean, aukera sortzaileak esan nahi dut.
|
|
|
Ordu arte egundo elkar ikusi ez duten hitzak elkarrekin jartzeak ekar lezakeen efektua aztertzen dut. Denbora
|
asko
pasa dezaket esaldi baten barnean hiru silabako hitz bat baztertu eta bi silabako baten bila. Bestalde, aurrez erabakitako musika jakin bat eta pintura mota edo pelikula bateko argi konkretu bat bidelagun ditudala ekiten diot lanari:
|
|
|
Ni sasi artean ibiltzen nintzen haien bila eta altxor preziatueneko piezak balira bezala gordetzen nituen. Gauez, argia itzali baino lehen, zeluloide puskak nire kasa ezkondu eta neure istoriotxoak asmatzen nituen, erromatarren pelikula bateko eta western bateko irudiak uztartuz
|
askotan
; edo ezpatarien pelikula bateko eszena pelikula komiko bateko irudiekin lotuz.
|
|
|
Lehendabiziko ekintzan, komikiarenean, beste hizkuntza batean jasoa dut nire formazioa; beste hizkuntza bateko informazio, irudi eta formulekin betetzen ari naiz nire ganbara, nire irakurle altxorra. Baina gero, euskaraz ari naizelarik, neurera ekarri behar ditut haiek guztiak, moldatu, egokitu, itxuraldatu egin behar ditut (eta,
|
askotan
, sortu). Nire idazle bizitza guztian egin behar izan dut hori:
|
|
|
Azken boladan, aitak dena galtzen du. Mutikoak badaki pertsona helduek gauza txiki
|
asko
eraman ohi dituztela berekin: betaurrekoak, diru poltsa, penwrite ak, txiskeroak eta giltzak, giltza mota desberdin asko.
|
|
|
Begi biribil handia duen tresna, suge moduko tutu luzea duena, makina bizigabe zein izaki bizidun izan daitekeena. Xaboi hautsak bota makinaren ahotik, zapaldu botoi txiki
|
asko
errenkan eta esnatu egiten da garbigailua, bera esnatu den bezalaxe. Mutikoak maite ditu zarata haiek:
|
|
|
–Martxan dabilenean ez ezazu inoiz atea ireki! , esan dio amak
|
askotan
.
|
|
|
Goiz horretan, mutikoak eskua sartu du patrikan eta aitaren autoko giltzei begira jarri da. Aitatxo
|
asko
poztuko da aurkitzen dituenean eta, kontu handiz, sukaldeko mahaiaren atzetik erortzen utzi ditu.
|
|
|
Bestalde, bere ideia musikalak grabatzeko ere erabiltzen zituen Mikelek magnetofoi txikiak. Hori bai, nahiko garbi zituenean bakarrik, ze
|
askotan
esaten zuen ideiak en reposo eduki behar zirela luzaro. Balio baldin bazuten, itzuliko ziren.
|
|
|
Arraunekin ibili ginen luzaro. Gero,
|
askoz
geroago, motor txiki bat jarri zioten. Ia berrogei urte izan ziren.
|
|
|
Niretzako erabat ezezaguna, kontu hau. Aldiz, kotxearekin
|
askotan
ikusi zintuztedan.
|
|
|
Dena dela, nik Piaget aipatu nahi nuen. Lehen esan bezala, liburu
|
asko
daude eta zaila da bat aukeratzea. Medizinan, esate baterako, lehen esan dut, Neurología fundamental Barraquer Bordásena edo Psiquiatría Ajuriaguerrarena.
|
|
|
1966an egin zuen kanta eder bat katalanez, edo sartu du alemana batzuetan? Hizkuntza
|
asko
. Gero, azken diskoetan, ukraniera eta ez dakit zer..
|
|
|
Esate baterako, Londreseko Dorrea ikustera, eta esaten zidan: galdetu eta esan mesedez esplikatzeko detaile
|
askorekin
dena, istorio osoa, eskatu, mesedez. Nik galdetzen nion:
|
|
|
Badakizu zergatik? Ba, gerra denboran Gardatan egon ziren, eta gerra bukatu ondoren asko joaten ziren hara, eta hangoak ere
|
askotan
etortzen ziren bere etxera. Oso harreman estuak zituzten.
|
|
|
Dena dela, bitxia da. Mikelek izan ditu lagun pila bat eta nik uste dut aholku
|
asko
eman diotela, baina batzuei kasurik ere ez die egin. Batzuk estimatzen zituen eta beste batzuk ez.
|
|
|
Antzerki munduan eta literatura munduan ere harreman
|
asko
. Izugarri estuak, esate baterako, Maria Aurelia Capmanyrekin.
|
|
|
Oso gustu zabalak zituen Mikelek. Herri musika
|
asko
maite zuen. Klasikoa ere gaztetatik entzuten zuen, asko.
|
|
|
Juerga izugarria izan omen zen, gaupasa izugarria, gosaldu zituzten baratzetik ekarritako letxugak, oso onak eta hola. Kanta
|
asko
entzun zituen egun hartan, baina hiru kanta gelditu zitzaizkion gogoan. Txundituta geratu zen haiekin.
|
|
|
Urteak pasa ziren, eta esan zion Xabier Larralderi: grabatu behar dizkizut hiru kanta haiek, gogoratzen zara juerga hartan?, ba hango hiru nahi ditut; ikusten ditut kantutegietan publikatuta, baina zuen bertsioa
|
askoz
gehiago gustatu zitzaidan. Eta hiru kanta horiek ziren Kantuz, Gaztetasuna eta zahartasuna eta Lore sortu orduko.
|
|
|
Eta hiru kanta horiek ziren Kantuz, Gaztetasuna eta zahartasuna eta Lore sortu orduko. Kantutegietan azaltzen ziren, baina Mikelek maite zuen
|
askoz
gehiago beste bertsioa. Eta, pentsa, Kantuz atera zuen 1980 urtean.
|
|
|
Batzuetan pentsatzen jartzen naiz zer nolako aldea aurkituko zuen neska bat zeneko bere lurralde berdetik gure artemisia gozakaitzeko basamortura, hain desberdina Euskal Herriko bere jaioterriko mendi berde dirdiratsuetatik. Negar egin ote zuen, artzain euskaldun
|
askok
bezala, basamortu goietako bakardadeari aurre egin behar izan zionean, bere jaioterriko soro berdeez oroitzean. Edo lanpetuegia ote zegoen, umeak hazten eta lanean?
|
|
|
Eta badago zer irakurri, Antoñanak sormen lan oparoak eman dituelako azken berrogeita hamar urteotan gaztelaniazko literaturan. Sei eleberri (1960ko eta 1970eko hamarkadetan idatziak, baina horietako bi 1990eko hamarkada arte argitaratu gabeak) eta milatik gora artikulu (1962tik aurtengo otsaila arte egunkari eta aldizkari
|
askotan
agertuak) dira Antoñanaren idazlan nagusiak. Artikulu hauetako batzuekin eta ipuinekin edota genero aldetik sailkaezinak diren beste testuekin, hamairu liburu osatu zituen Antoñanak, horien artean Patrañas y otros extravíos (Pamiela, 1985).
|
|
|
Lehen aldia izango da Puerto Ricoko gizona topatzen duena, baina horrek ez du hura bere begietara arrotz bihurtzen. Aitzitik, gauza
|
asko
dituzte komunean bi gizonek, jatorri ezberdinekoak izan arren. Azken batean, Dominique eta Puerto Ricoko laguna historia beraren parte dira, immigrazioarena alegia.
|
|
|
Nire gaurko gogoetak gure inguruko munduaren baikortasunaren barruan ezkortasun maluta
|
asko
daudela adierazi nahi du, ezkortasun borobilean erori gabe.
|
|
|
Noizbait ikusiak izango dituzue National Geographicek Afrikako gorilei buruz egindako dokumentalak. Horietako
|
askotan
gorilek eta tximuek mimikaz edo errepikapenak erabiliz platanoak jaten edota zuhaitzetara igotzen ikasten dutela erakutsi digute. Badakigu denok gauza berriak ikasteko lehenengo ikusi, eta gero errepikatu egin behar dituztela, baina telebistaren aurrean irribarre bat ezpainetan dugula, tximuen tximukeriak ikusten ditugunean, detaile horretan ez dugu erreparatzen, gauza jakin bat bezala prozesatzen du gure buruak.
|
|
|
Itsuon kasuan, mimika edo errepikapena ez da gauza jakina, guk ikusi ezin ditugun mugimenduak ezin ditugulako errepikatu eta horrela buruz ikasi. Horrek zailtasun
|
asko
ekartzen dizkigu gure eguneroko bizitzara.
|
|
|
Zuetako batzuek agian horrelako gauza
|
asko
gaur egun dauden tresnek egiten dituztela esan diezadakezue, baina kontuan izan: nola moldatuko zinatekete egunero arazo berri askoren kontra borrokatu bazenute, eta egunero eta egunero hamaika arazo berri.
|
|
|
Zuetako batzuek agian horrelako gauza asko gaur egun dauden tresnek egiten dituztela esan diezadakezue, baina kontuan izan: nola moldatuko zinatekete egunero arazo berri
|
askoren kontra
borrokatu bazenute, eta egunero eta egunero hamaika arazo berri.
|
|
|
Lehenik eta behin, beraiek beste arazo
|
asko
dituztelako eta, bestalde, zure arazoak zureak direnez zuk konpondu behar dituzula pentsatzen dutelako.
|
|
|
Pentsaera hori
|
askorena
izanda ere, norberari berea tokatzen zaion arte ez du horretan pentsatzen egoteko betarik.
|
|
|
Neska eta mutilak oso krudelak izan daitezke eta beste iluntasun geruza bat bota gure gehiegi zamatutako motxilan. Bakardadea, tristura, ezintasuna errazak dira transmititzen, baina
|
askoz
zailagoak gainetik kentzen. Barneraino iristean, galipota baino likatsuagoak dira eta bihotzaren aurikula eta bentrikuluetaraino iristen dira.
|
|
|
|
Askotan
kalean zoaztela ez dituzue gure herri eta hirietan bizi diren beste bizidunen soinuak entzuten. Ez xoxoen deiadar gozoak, ez hostoek erortzean egiten dituzten zir zar soinu hotsak, ez besteen oinetakoek zanpatzerakoan egiten duten soinua, ez arratsalde euritsu baten doinu ilunak, ez elurreztatutako errepide batean kotxeek egiten duten soinu isilagoa.
|
|
|
Eta liburuaren azken hitzera iristen garenean, bat batean, berriz iluntasunaren mundura itzultzen gara. Liburuaren argiak irauten duen arte, eleberri edo istorioko pertsonaien begiekin ikusten jarraitzen dugu, baina gauza on
|
askok
bezala argia pixkanaka pixkanaka itzaliz doa, eta orduan gure beste sentipenekin ikusteari ekin behar diogu berriro, beste liburu bat esku artean izan arte behintzat.
|
|
|
Gaur egun, «borroka» hitza esanahi
|
askoren baitan
azaltzen da, askok eta askok beraien kaxatik ateratzen dute besteen kontra bota ahal duten harri bat balitz bezala erabiltzeko. Nik, ordea, nire bizitzaren hitzik garbien, argien eta gogorrenaren gezia bezala erabili nahiko nuke, munduaren aurrean ikurrina bat balitz bezala.
|
|
|
Gaur egun, «borroka» hitza esanahi askoren baitan azaltzen da,
|
askok
eta askok beraien kaxatik ateratzen dute besteen kontra bota ahal duten harri bat balitz bezala erabiltzeko. Nik, ordea, nire bizitzaren hitzik garbien, argien eta gogorrenaren gezia bezala erabili nahiko nuke, munduaren aurrean ikurrina bat balitz bezala.
|
|
|
Gaur egun, «borroka» hitza esanahi askoren baitan azaltzen da, askok eta
|
askok
beraien kaxatik ateratzen dute besteen kontra bota ahal duten harri bat balitz bezala erabiltzeko. Nik, ordea, nire bizitzaren hitzik garbien, argien eta gogorrenaren gezia bezala erabili nahiko nuke, munduaren aurrean ikurrina bat balitz bezala.
|
|
|
Ikurrina modura erabili behar dudan hitz horrengatik ez balitz, hobeto esanda, hitz horrek niretzat esan nahi duenagatik ez balitz, nuke jarraitu, gaur egun oraindik iluntasunean bizi beharra dudalako ditudan arazo
|
askorengatik
, alaitasunez eta indarrez begirada aurrerakoi batekin begiratzen bizitzari.
|
|
|
Lagun
|
askok
galdetu izan didate ea eguzkiaren argia ikusten dudan, ea bakarrik berotasuna sentitzen dudan, eta horretaz ere esplikazio bat ematea otu zait gaurkoan.
|
|
|
|
Askotan
gertatu izan zait, lagun berri bat egin dudan bakoitzean bederen, egin didaten lehenengo galdera nire amesteko era izan dela. Horregatik burura etorri zait orain esplikazioa.
|
|
|
Iturrira, jatorrira, hitzen iturburura joateak gaizki ulertu linguistiko ugari saihesten dizu. Idazle
|
askok
ez dute bisitatzen eta horregatik nahastu egiten dute infringir eta infligir, hori gertatzen zaio normalean A. Grandes i. Eta Rouco Varela-k, esate baterako, Deabruaren Hiztegia, Bierce rena, irakurriko balu seguru jarraituko lukeela izaten Rouco Varela baino gehiago.
|
|
|
Gainontzekoak zartaginaren inguruan bilduta daude, denek batera kontrolatu nahi dituzte oliotan frijitzen diren patatak. Ume
|
asko
dira, eta txikiak. Zenbat urte ote dute, zortzi?
|
|
2010
|
|
|
Unai Elorriagaren Londres kartoizkoa da liburuaren gainean gauza
|
asko
irakurri ahal izan ditugu, eta zaila da gauza berriak esatea. Nik esango nuke Unai gai dela erregistro desberdinak erabiltzeko, eta ematen du estilo propio bat garatzen ari dela.
|
|
|
Badu, bestalde, deigarri suertatu zaidan kontu bat. Esan bezala, Azurmendik gai
|
askori
oratu die eta garatu. Areago, sarritan ohartzen zara une horretan irakurtzen ari zaren gaia gorago ere azaldu dizula Azurmendik, lehenago ere jorratu duela, azken batean kasik obsesiboki interesatzen zaiola edo.
|
|
|
Bada, hala ere, behin baino gehiagotan gelditu naiz gogoz jakiteko zein den Azurmendiren beraren benetako ustea. Kasurako, ezinago interesgarria iruditu zait Jainkoaren gaineko ariketa, alde
|
askotatik
fokatua eta autore askoren ideiez hornitua. Azalpenotan ez dut jakin bereizten Joxe Azurmendiren kolkoan zer dagoen, zein den bere berea den ideia bibliografiatik jasotako guztien artean.
|
|
|
Eta horien artean nabarmentzen dira euskaraz, euskalduntasunaz, gure herriaz egiten diren hausnarketa ugariak. Hari
|
asko
aipa daitezke liburu honetan, baina ea zuek zer inpresio hartu duzuen.
|
|
|
Hara, badu liburuak taxu inzierto bat, gustagarri izan daitekeena, elementu fantastikoak eta errealistak elkartuz eraikia. Jakina, pertsonaien psikologian sakontzeaz diodana, fantastikoak behar duen zehazgabezia eta misterio kutsu magikoaren kaltetan izan zitekeen eta
|
askoz
hobeki zihoakion taxu estilizatua eta eliptikoa, hori egia da. Eta, jakina, bere atso agureen tertuliak Hanbrekoa gogora ekarri badigu, aldeak alde, ez da hutsaren hurrengoa Alberdi gazteak lortu duena?
|
|
|
Bada, hala ere, behin baino gehiagotan gelditu naiz gogoz jakiteko zein den Azurmendiren beraren benetako ustea. Kasurako, ezinago interesgarria iruditu zait Jainkoaren gaineko ariketa, alde askotatik fokatua eta autore
|
askoren
ideiez hornitua. Azalpenotan ez dut jakin bereizten Joxe Azurmendiren kolkoan zer dagoen, zein den bere berea den ideia bibliografiatik jasotako guztien artean.
|
|
|
Nolanahi, «Gret» eta «Marraska lurperatu arren» izan dira gehien gustatu zaizkidanak. Biotan kontatutako istorioa bera baino
|
askoz
lortuagoa izan da kontatzeko era, hurbil eta nostalgikoa lehenengoan, obsesibo eta txoriz eta landarez josia bigarrenean. Horrexegatik labur laburrak suertatu zaizkit, laburregi, orrialde gehiagoren guraz utzi naute.
|
|
|
Eta Galernan, «izarek sasitzak bezala endredatzen zituzten gorputzak». Agian subjektiboegia irudituko zaizue adibidea, eta bi konparazioak izango dira
|
askoren
begietan aldagarri. Gogoan dut, ordea, oraindik, bigarrenak nigan eragin ustekabea.
|
|
|
Itxurakeriak, hipokrisiak eta nork bereari eusteko grinak duen funtzioaz hainbat oker ulerturen eta ondoriozko inkomunikazioaren sorreran. Pertsonen arteko hartu emanen konplexutasuna eta lehia ditu aipagai, baina ipuinok mahai gainera ekarri soilik egiten dituzte garapen handiagoz
|
askoz
esanguratsuagoak izango liratekeen istorioak. Bat nator honetan Estibalitzekin:
|
|
|
Baina proiektu honek idazle anbiziotsua begietaratu dit. Idazteak berez dituen era
|
askotako
zailtasunei Epaltzak beste hiru erantsi dizkie: dokumentazio historikoaren lan idorra, garai haietarako hizkuntzaren egokitzea eta arnasa luze luzeko idazlan bati ekitea.
|
|
|
Hari nagusia bera ezaguna zaigu, bizitzaz aski duen edadekoa, bizitzaren zamak azpian harrapatu duena; badakigu zaintzailearen etorrerak inflexio puntu bat eragingo duela (onerako, ustez), liburuko afera batzuk (lagun minaren alabarena, nagusien artean) nola konponduko diren, narrazioak etsaigo zaharraren konpontzea izango duela helmuga. Erabiltzen diren irudi
|
asko
ere ezagun ditugu, errepikatuak izan dira, behin eta berriz: «zigarroaren kea bezala urruntzen dela atzamarren artetik»; «bizitza gurpil bat da, eta gauzak beti errepikatuz doaz»; «konturatzen gara nobela mardul eta luze baten kapitulu bateko pertsonaia baino ez garela».
|
|
|
Poesiarik gabe edo hezurdurarekin. Ausart uste
|
askok
nahiko luketen ausardiaz. Geure belaunaldiak sortzen dituen onenetarikoak, nire ustean.
|
|
|
Eta handik gutxira gaur eta Haragia. Dela aurreko bi lanetan dela oraingo honetan, narrazio interesgarri
|
askoak
aurkitu ditut. Katu jendean, zehazki, narrazio batzuk («Katu jendea» bera, «Hagina», «Omarren uda») beste batzuk baino biribilagoak iruditu zaizkit, gaiari zein tratamenduari begira.
|
|
|
Nire azken aldiko poemak berrirakurtzen ari nintzela jabetu naiz nola egiten didan ihes, hain zuzen ere, beren atzeko alde horrek. Mota
|
askotako
erreferentzien bidez ehundutakoak izanik, eta hauen arteko lotura sarritan logikoa eta berehalakoa ez denez, neronek ere lauso samar dut esaldi askotan gordeta bide dagoena.
|