|
2000
|
|
|
Zergatik ez gertaera bera gure epaileen aurrean? Gaietan trebe direlako; jakituriak eta argiak dituzte eta etengabe
|
ari dira
besteei aholku eskatzen. Horretara behartzen dute euren burua.
|
|
|
Lege politikoa ez da geratzen norbanakoen onuragarritasunean, baldin eta ikuspuntu orokorragoaz
|
ari bada
. Gogokoagoa du horrek Estatuaren arrazoia, ekitate oinarria baino.
|
|
|
Legeen aurkakoa ez dena zilegi da. Legearen araberakoa, aitzitik, ez da beti egoki, legeak gehiago
|
ari direlako
gizartearen onura politikoaz, gizakiaren onura moralaz baino.
|
|
|
Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa gertatu da; beste batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude. Izan ere, Vienako Zirkuluaren ideia asko egungo filosofiaren baitan ikus ditzakegu eta, orobat, Zirkuluaren ekarpenak neurri juxtuagoan kokatzea lortzen
|
ari diren
hainbat berrirakurketa zabaltzen ari dira. Honek guztiak beharbada balioko du, termino kontraesankorretan esanda, Zirkulu irekiaz mintzatzeko.
|
|
|
Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa gertatu da; beste batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude. Izan ere, Vienako Zirkuluaren ideia asko egungo filosofiaren baitan ikus ditzakegu eta, orobat, Zirkuluaren ekarpenak neurri juxtuagoan kokatzea lortzen ari diren hainbat berrirakurketa zabaltzen
|
ari dira
. Honek guztiak beharbada balioko du, termino kontraesankorretan esanda, Zirkulu irekiaz mintzatzeko.
|
|
|
24 Adibidez, erlazio bat ‘gutxiago edo berdin’() izan daiteke, eta funtzio bat ‘batuketa’(+). Eragiketa hauei buruz
|
ari diren
teoriak dira logika berriak kontzeptualiza ditzakeenak.
|
|
|
1924az geroztik, ostegunero, Schlickek, gehitzen
|
ari ziren
partaide berriekin batera biltzen zuen ‘Historiaurreko Zirkulua’ Partaide horien artean zeuden Gustav Bergmann —matematikaria—, Kurt Godel —matematikaria—, Viktor Kraft —filosofoa—, Felix Kaufmann —zuzenbidearen filosofoa—, Karl Menger —matematikaria—, Bela von Juhos —filosofoa—, Olga Hahn-Neurath —filosofoa, Hans Hahnen ... Azken hau 1926an Jenatik Vienara aldatu zen, hemen irakasle izendatu baitzuten.
|
|
|
Presidente Schlick izendatu zuten, eta Carnap, Neurath eta Zilsel zuzendari. Zirkuluan jorratzen
|
ari ziren
gaiei buruzko konferentzia eta mahai inguru ugari antolatu zituzten. Partaide bakoitzaren tesien hasierako urratsak finkatuz joateko lehendabiziko ahaleginak izan ziren.
|
|
|
neopositibismoa edo neoenpirismoa" 39 Baina logika bere tesien funtsezko faktorea izan zenez, hobe da, goian aipatu bezala, ‘enpirismo logiko’ edo ‘positibismo logiko’ deitzea. Edo, hemen egiten
|
ari garen
moduan, 1926-1935 epeko oinarrizko gune teorikoaz ari garenez, orduan mugimenduari ‘Vienako Zirkulua’ dei diezaiokegu.
|
|
|
neopositibismoa edo neoenpirismoa" 39 Baina logika bere tesien funtsezko faktorea izan zenez, hobe da, goian aipatu bezala, ‘enpirismo logiko’ edo ‘positibismo logiko’ deitzea. Edo, hemen egiten ari garen moduan, 1926-1935 epeko oinarrizko gune teorikoaz
|
ari garenez
, orduan mugimenduari ‘Vienako Zirkulua’ dei diezaiokegu.
|
|
|
Neurath iritzi horren aurka zegoen, berarentzat gizarte garapenaren etsaiei laguntzen baitzien, batik bat Hans Hahn orduantxe jorratzen
|
ari zen
parapsikologia sasizientifikoa ikusita. Halere, Zirkuluko ezker alderdiaren partaideak elkarren artean ongi moldatzen ziren:
|
|
|
egiaztagarritasun printzipioa, alegia. Esan moduan, Wittgensteinengandik hautatu eta interpretaturiko ideia batzuen gain, egiaztagarritasunaren lehendabiziko bertsioa hemen ikusten
|
ari garen
Zirkuluaren garaian jorratu zuten. Taldea apurtu eta ‘ikusmolde estandarra’ deiturikoa finkatu eta gero, hasierako bertsio xinple eta zakar hau beste batek ordezkatu zuen, egiaztagarritasun irizpideak, hain zuzen.
|
|
|
Eta antzeko zerbait gerta daiteke esanahia duten gutxieneko zatiekin, hau da, kontzeptuekin: hitz batek esanahi bat duenean, eskuarki kontzeptu bat designatzen duela esaten da; esanahitasun hau soilik itxurazkoa bada eta, berez, ez badauka, sasikontzeptuez
|
ari
gara.58
|
|
|
Ez dago balio sistemarik beste bat baino hobea denik: izan ere, esaten badugu bat bestea baino hobea dela, orduan oraindik aurkeztu gabeko balio sistemaren bat aurresuposatzen
|
ari gara
jada. Eta hori ez da zilegi, enuntziatu etikoei aplikatuz gero analisi logikoak erakusten duen moduan.
|
|
|
• Bestaldetik, printzipio hertsia kontuan izanik, ezin errespetagarriagoak ziren enuntziatu asko egiaztagaitzak gertatzen ziren, hau da, edukirik ala esanahirik ez zutela ondorioztatzen zen, beren ezagutzazko izaera zela-eta. Zehazki, iraganeko eta etorkizuneko enuntziatuei buruz
|
ari ziren
. Egiaztagarritasun hertsiaren ildotik, orain ezin dugu ez egiaztatu ezta faltsatu ere ondoko enuntziatu hau:
|
|
|
Alabaina, Lewisen kritika batek argudiatu zuenez, horrelako ondorioak ateratzeko ez zen nahikoa portaera aztertzea. Esate baterako, panpina edo errobot batek begi gorriak eta imintzioa izan zitzaketen aurpegian, eta guk minen bat sufritzen
|
ari
direnentz galde genezake. Erantzuna, nola ez, ezezkoa litzateke.
|
|
|
Era horretan, 1934an79, egiaztagarritasun irizpidea ahultzeko ahalegin horretan, Lewisek honakoa iradoki zuen: beste pertsona bat mina sufritzen
|
ari den
ala ez jakin dezagun, nahikoa da hura imajinatzearekin, portaera neurgarrien bitartez egiaztatu beharrik gabe. Panpina bada, baztertu egiten dugu sufrimendua, minduta ezin baitugu irudikatu.
|
|
|
Hortaz, zailtasunak gero eta ugariagoak ziren. Gainera, Vienako Zirkuluak metafisikaren aurrean amorerik ez emateko zeukan joera oso apaltzen
|
ari zen
. Carnapen ustez, adibidez, berak kolokan jarri nahi zuen metafisika soilik Bergsonena eta Heideggerrena zen, eta ez, esate baterako, filosofia analitikoaren orduan jaioberria zen metafisika.
|
|
|
Eta osagai horien artean, nola ez, esanahi teorikoa edo kognitiboa agertzen zen. Beraz, tesi batek esanahia duen ala ez adierazterakoan, zer motatako esanahiari buruz
|
ari garen
zehaztu behar dugu. Tamalez, filosofia eta zientziaren diskurtsoan Carnapen irekitze honek ez zuen ez eraginik ez arrakasta handirik lortu, esparru hauetan —filosofia zientifikoa bailitzan ulertuz, jakina— garrantzizkoa esanahi teorikoa bakarrik baitzen.
|
|
|
Vienako Zirkuluan inferentzia induktibo hauek legezkotzat hartzeko modurik onartu ez zutenek, legeen ikusmolde erabat artifizial eta batere ez erakargarri baten menpe ikusi zuten beren burua. Carnapek, bere hasieratan, Aufbau-ean esate baterako, ‘Gizaki oro hilkorra da’ motako orokorpen batek hilda daudela dakigun gizakiei buruz soilik
|
ari direla
zioen; gauza bera esan genezakeen ‘Eguzkia egunero ateratzen da’ enuntziatuaren inguruan. Beraz, ‘Bihar eguzkia aterako da’ ez da eguzkiak egingo duenari buruzko enuntziatua, nik iraganean esperientziaturikoaren eta etorkizunean proiektatzen dudanaren deskribapen zeiharra besterik ez baizik.
|
|
|
Ez zehatz-mehatz, baina bai modu probable eta pragmatikoan: etorkizunari buruz
|
ari bagara
, razionalena, bere ustez, indukzioaz fidatzea da91 Hautaketa honen aurkako oztoporik handiena, alabaina, aurresateari buruzko beste arau askoren, baita ere razionalen, baliozkotasunean zetzan.
|
|
|
Hortaz, ‘ (ez-p eta ez-q) edo (p edo q) ’ proposizio osoa egiazkoa da edozein kasutan, bere ‘egibalioa’ ez baitago ez bere esanahi faktualaren ezta bera osatzen duten barne proposizioen ‘egibalioaren’ menpe. Esate baterako, baten batek esaten badigu" Orain eta hemen euria ari du edo elurra dago", errealitateari buruz zer edo zer
|
ari zaigu
esaten, proposizio horrek beste aukera batzuk baztertzen baititu: euria aritu eta eguzkia egon, euria ez aritu eta eguzkia egon, etab. Aldiz, tautologia bat proposatuko baligu, orduan ez litzateke beste inolako egoerarik baztertuko.
|
|
|
euria aritu eta eguzkia egon, euria ez aritu eta eguzkia egon, etab. Aldiz, tautologia bat proposatuko baligu, orduan ez litzateke beste inolako egoerarik baztertuko. Adibidez," Orain eta hemen euria ari du edo ez du euririk
|
ari
" esaterakoan. Kasu honetan, eguzkia egon liteke, edo elurra, baina euria beti ariko da edo ez da ariko.
|
|
|
Horrela, metodo honekin, eztabaidetan ez zen kalkulagailuekin eman litekeen denbora baino gehiago alferrik botako. Zeren, eztabaidan
|
ari diren
bi filosoforentzat, nahikoa litzateke honekin: " calamos in manus sumere sedereque ad abacos, et sibi mutuo dicere:
|
|
|
Ziur nago filosofiaren behin betiko biraketa baten aurrean gaudela, baita sistemen arteko eztabaida antzuekin amaitzeko baimena dugulakoan objektiboki ere. Orainaldiak, diot, eztabaida horiek ez premiazko bilakatzen dituzten bitartekariak ditu jada(...) filosofo asko mendetako sasiarazo zaharrei buruz
|
ari dira
eztabaidatzen oraindik, baina jaramonik ez zaie egin behar, antzezle batzukune batez interpretatzen jarrai dezaketen modura, ikusleak isilik joan direla nabaritu gabe.
|
|
|
Hirurogeiko hamarkadatik aurrera batez ere, unibertsitate aleman eta austriarrean, eta harrezkero mendebalde osoan, filosofia eta gizarte zientzietako esparruetan zientzia eta teknikaren ulermen enpirista logikoa, alde batetik, eta ikusmolde humanistak deiturikoak, bestetik, bateraezinak direla onartzea ohikoena izan da. Egungo zientzia eta teknologiaren analisi filosofikoak urruntasun honetan sakontzen
|
ari dira
, hori defendatuz, eta Vienako Zirkuluak lagatako joera analitikoa atzean utziz. Dena den, azken urteetako ondorio hauek eta beste batzuk sekula ez dira heldu Horkheimerren hitzek izandako suhartasunera.
|
|
|
‘A-k B kausatzen duela’ baieztatzen dugunean, iraganeko esperientzian, epe motzean eta bitartekaririk gabe, A-ri beti B-k segitzen diola esaten
|
ari gara
soilik. Alabaina, Humeren ustez, nahiz eta horrelako kasuak ugari izan, ez dago arrazoirik benetan uste izateko behin eta berriro gauza bera emango denik etorkizunean.
|
|
|
Asko jota, itxaropenak izateko balioko digu, baina ez arrazoiak. Hortaz, zergatikotasunaren kasuan soilik deskribapen-segida erlazioez
|
ari garela
erakutsi zigun Humek, eta ez segida preskriptiboez edo legeez. Bada, indukzioa ez da baliozko argudioa, kasu asko bere alde egon arren.
|
|
|
Haatik, Machen tesia hemen gelditu zen; ez zuen ezer gehiago zehaztu bere liburuan, anbiguotasun ontologikoa eta linguistikoa agerian utziz. Hau da, ez dakigu batasun linguistikoari buruz
|
ari zen
—fisikaren hizkuntza edo besteren bat erabiliz—, edo zerbait sakonagoari buruz, non zientziaren objektu oro —materia, gizartea, adimena, etab.— elementu sentikorren batuketa besterik ez litzatekeen.
|
|
|
Einsteinen erlatibitatearen teoria eta Vienako Zirkuluaren artean eraikitzen
|
ari ziren
loturak xarmangarriak bezain konplexuak aurkezten zaizkigu egun. Erlatibitatearen teoria zio filosofikoetan sustraiaturik zegoela egia izanda ere —Leibniz eta Machek prestaturiko bermea—, ez da gutxiago Vienako Zirkuluaren filosofia ulertezina litzatekeela erlatibitaterik gabe14 Bazegoen bai interesezko bestelako gairik fisikan, mekanika kuantikoa batez ere; baina teoria hau ezin izan z... Gainera, inoiz ez zuen lortu erlatibitateak izandako eragina Vienakoen pentsamenduan.
|
|
|
Egoera hau gainditzeko asmoz, gutxi geroago Einsteinek Erlatibitatearen Printzipio Orokorra (EPO) proposatu zuen, sistema inertzial eta azeleratuen arteko diferentzia ezabatuz. Hortik aurrera, higitzen
|
ari ziren
sistema guztiak baliokide lez onartuko ziren.
|
|
|
Baina etikak ez ditu honela erabiltzen. Demagun tenisean jolasten dakidala, eta zuetako batek jolasten ikusten nauela, eta" Hara, nahiko gaizki jolasten
|
ari zara
" esaten didala, eta demagun hurrengo erantzuna ematen dudala: " Badakit, gaizki jolasten ari naiz, baina ez dut hobeki jolastu nahi"; besteak esan dezakeen gauza bakarra hurrengoa da:
|
|
|
Demagun tenisean jolasten dakidala, eta zuetako batek jolasten ikusten nauela, eta" Hara, nahiko gaizki jolasten ari zara" esaten didala, eta demagun hurrengo erantzuna ematen dudala: " Badakit, gaizki jolasten
|
ari naiz
, baina ez dut hobeki jolastu nahi"; besteak esan dezakeen gauza bakarra hurrengoa da: " Ados".
|
|
|
Baina demagun zuetako bati zentzurik gabeko gezurra esaten diodala, eta niregana hurbildu eta hurrengoa esaten didala: " Zital jokatzen
|
ari zara
", eta hurrengoa botatzen diodala: " Badakit gaizki jokatzen ari naizela, baina dena den ez dut hobeki jokatu nahi";" Ados" esan dezake?
|
|
|
" Zital jokatzen ari zara", eta hurrengoa botatzen diodala: " Badakit gaizki jokatzen
|
ari naizela
, baina dena den ez dut hobeki jokatu nahi";" Ados" esan dezake. Ez, noski; hurrengoa esango luke:
|
|
|
Badirudi Hamletek dioenak ona eta txarra, guregandik kanpoko munduaren ezaugarriak ez diren arren, gure gogo egoeren ezaugarriak direla inplikatzen duela. Baina esan nahi dudana da gogo egoera ez dela ez ona, ez txarra, zentzu etiko batean, gogo egoerarekin, deskriba dezakegun gertakari batez
|
ari garen
heinean. Adibidez, gure munduko liburuan xehetasun fisiko eta psikologikoez betetako hilketa baten deskribapena irakurriko bagenu, gertakari hauen deskribapen soilak ez luke proposizio etiko dei genezakeen ezertxo ere edukiko.
|
|
|
erabat salbu sentitzeko esperientzia dei daitekeena. " Salbu nago, ezerk ez dit minik egingo, edozein gauza gertatu arren" esateko joera ematen digun egoera mentalaz mintzatzen
|
ari naiz
. Orduan, utz iezadazue esperientzia hauek bururatzen, bada, nire ikuspegitik, argitu nahi ditugun ezaugarriak zehatz-mehatz erakusten dituzte eta.
|
|
|
Horri dagokionez esan behar dudan lehenengo gauza da esperientzia hauen ahozko adierazpena zentzurik gabekoa dela! " Munduaren existentziak harritzen nau" esaten badut, hizkuntzaren erabilpen txarra egiten
|
ari naiz
. Utz iezadazue hau azaltzen.
|
|
|
Gainera, gertakari bat konparazio baten bidez deskribatu ahal badut, konparazioa ere utz dezaket eta bera gabe gertakariak deskribatu. Baina, aztertzen
|
ari garen
kasuan, konparazioa uzten saiatu bezain fite, bere atzean dauden gertakariak soilik baieztatuz, gertakari horiek ez daudela ikusten dugu. Horrela, hasieran konparazioa zirudiena, orain funtsean zentzurik gabekoa dirudi.
|
|
|
Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela: " Ez naiz erabiltzen
|
ari
hitza halako modutan ezen esan baitezakezu...", eta esanez ere erlijio askok" esaten dutela beste batzuek zentzugabekeriatzat hartzen dituzten gauzek zentzua dutela, eta ez dutela besterik gabe ukatzen beste erlijio batek baieztatutako esaldiren bat"; eta hau argitu zuen esanez jendeak" jainkoa" gizaki baten antzeko zerbaiti erreferentzia eginez erabiltzen baldin badu, or... " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez esan nahi zuena azaltzeko, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren hitzak, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide-istripua".
|
|
|
Hori dela eta, errito eta datu antropologikoak beti izan ziren Wittgensteinen gustukoak, eurozentrismotik at. Horrela, 1936an M. O’C. Druryrekin Dublinen paseatzen
|
ari zela
, ikusi zuen kaleen izenak gaelikoz idatzita zeudela eta hitz egiten hasi zen hizkuntza berreskuratzeko egin zituzten ahaleginez:
|
|
|
Azkenean, isiltasuna apurtzeko asmoz, Russellek hurrengoa galdetu zion: " Wittgenstein, zertan
|
ari zara
pentsatzen, logikan ala zure bekatuetan?". Eta hurrengo erantzuna eman zion:
|
|
|
" Gutxiago mugituko balitz, atseginagoa izango litzateke niretzat": alderantziz, lasaiagoa izatea" helburu hutsa" da, eta ez beste helburu baterako bitarteko bat; eta eztabaidatzen dugunean ea kontrabaxuak" balio duen", ez dugula auzi psikologikorik eztabaidatzen, hau da, Fisikan bezalaxe, non ez dugun ere gai psikologikorik eztabaidatzen; egiten saiatzen
|
ari garena
kontrabaxua" ideal batera" hurbiltzea dela, kopiatzen saiatzen ari garen ideala gure aurrean izan ez arren; bilatzen duguna erakusteko, gure ustez" erabat egokia" den beste melodia bat seinala genezakeela. Esan zuenez, ikerketa estetikoetan" zergatizko konexioak ez dira interesgarriak, baina Psikologian, aitzitik, hauek besterik ez zaizkigu interesatzen".
|
|
|
" Gutxiago mugituko balitz, atseginagoa izango litzateke niretzat": alderantziz, lasaiagoa izatea" helburu hutsa" da, eta ez beste helburu baterako bitarteko bat; eta eztabaidatzen dugunean ea kontrabaxuak" balio duen", ez dugula auzi psikologikorik eztabaidatzen, hau da, Fisikan bezalaxe, non ez dugun ere gai psikologikorik eztabaidatzen; egiten saiatzen ari garena kontrabaxua" ideal batera" hurbiltzea dela, kopiatzen saiatzen
|
ari garen
ideala gure aurrean izan ez arren; bilatzen duguna erakusteko, gure ustez" erabat egokia" den beste melodia bat seinala genezakeela. Esan zuenez, ikerketa estetikoetan" zergatizko konexioak ez dira interesgarriak, baina Psikologian, aitzitik, hauek besterik ez zaizkigu interesatzen".
|
|
|
Esan zuen" Kontrabaxu hori gehiegi mugitzen da" bezalako enuntziatu bat ez dela inolaz ere gizakiei buruzko enuntziatua, baizik eta Matematikaren zati bat ematen duela; eta, marrazten dudan aurpegi batez esaten badut" Barre gehiegi egiten du", esaten dela oraindik" ideal" batera gehiago hurbildu litekeela, baina ez oraindik behar bezain atsegina ez denik, eta halako" idealera" hurbiltzeak" buruketa matematiko bat ebaztearen" antza duenik. Era beretsuan, esan zuen, margolari bat koadro bat hobetzen saiatzen denean, ez da bere buruari buruzko saiakuntza psikologikorik egiten
|
ari
, eta ate bati buruz" Gaizki orekatuta dago" esatea, atean gaizki dagoena esatea dela, baina ez zein hunkipen utzi duen. Estetikaren auzia, esan zuen, ez zen" Hau zure gustukoa da?"," Zergatik da hau zure gustukoa?" baizik.
|
|
|
Esan zuen Fisikan ez dagoela ezer halakorik; eta pazienteak onartutakoa ezin duela bere barrearen zergatiari buruzko hipotesi bat izan, baizik eta soilik hura edo bestea zela bere barrea eragiten zuen arrazoia. Azaldu zuenez, ados dagoen pazienteak ez du arrazoi horretaz pentsatzen barre egiten
|
ari den
unean bertan, eta" subkontzienteki" horretaz pentsatzen ari zela esateak" ez du ezer esaten barre egiten ari zen unean gertatutakoari buruz".
|
|
|
Esan zuen Fisikan ez dagoela ezer halakorik; eta pazienteak onartutakoa ezin duela bere barrearen zergatiari buruzko hipotesi bat izan, baizik eta soilik hura edo bestea zela bere barrea eragiten zuen arrazoia. Azaldu zuenez, ados dagoen pazienteak ez du arrazoi horretaz pentsatzen barre egiten ari den unean bertan, eta" subkontzienteki" horretaz pentsatzen
|
ari zela
esateak" ez du ezer esaten barre egiten ari zen unean gertatutakoari buruz".
|
|
|
Esan zuen Fisikan ez dagoela ezer halakorik; eta pazienteak onartutakoa ezin duela bere barrearen zergatiari buruzko hipotesi bat izan, baizik eta soilik hura edo bestea zela bere barrea eragiten zuen arrazoia. Azaldu zuenez, ados dagoen pazienteak ez du arrazoi horretaz pentsatzen barre egiten ari den unean bertan, eta" subkontzienteki" horretaz pentsatzen ari zela esateak" ez du ezer esaten barre egiten
|
ari zen
unean gertatutakoari buruz".
|
|
|
Nola utziko dio esnatzen
|
ari den
gizakiaren espiritua hunkitzeari suak edo honek eguzkiarekin duen antzekotasunak. Baina agian ez" azaldu ezin zuelako" (gure garaiko superstizio ergela), izan ere," azalpen" baten bitartez gutxiago hunkituko gintuzke?
|
|
2001
|
|
|
medikuntza, arrantza, gidaritza eta profetika. Era honetan Sokratesek lortzen du lonek arte ezberdin hauek jakinduria mota ezberdinak adierazten dituztela onartzea; eta, ondorioz, Homerok arte bakoitzari buruz hitz egiten duenean ongi ala gaizki
|
ari den
epaitzea arte horretan jakitun den bati dagokiola ere onartzea. lon arte horiei buruz esaten dituenak epaitzeko gai izango al litzateke. Berak baietz erantzuten dio Sokratesen galdera berri honi.
|
|
|
Nola liteke hori, ordea? Ez al gara, bada, arte ezberdinez hitz egiten
|
ari
–Beraz, rapsodak ezingo ditu gauza guztiak ezagutu, rapsodikaren arteari dagozkion gauzak soilik ezagutu ahal izango dituelako; lon beraren hitzetan:
|
|
|
Lana era egoki batean antolatu behar da (edo banako bakoitzak mota guztietako lanak egiten ditu, edo sexu, adin edo gaitasun profesionalen araberako lanaren espezializazioa egiten da), lanaren ondorioz lortutako aberastasunaren banaketa ere modu egokian egin behar den bezala. Dimentsio ekonomikoaz
|
ari gara
, gutxieneko garapen puntu batera iritsi diren gizarteetan bederen, lanaren banaketa teknikoari lotuta azaltzen dena. Lanaren banaketa honek talde sozial ezberdinei dagozkien eginbeharrak finkatzen dituenean, lanaren banaketa sozialaz ere hitz egin genezake; gerta liteke talde sozialen arteko banaketarik ez egotea ere (utopia komunistak).
|
|
|
biztanleak bertakoak edo inmigranteak diren, jainkoekin ahaidetuta dauden, atzeratutako edo goi-mailako kultura baten partaide diren, garapen edo amaiera aldian aurkitzen diren. XVI. mendean zenbait espainol Urrezko Mende batean bizi direla esaten hasten direnean eta XIX. mendean gainbeheraz hitz egiten dutenean ez dira gauza beraz
|
ari
; eta ez da gauza bera ere, bere historiaren hasieran, Abrahamekin itunak ezartzerakoan, Yahverengatik askatua eta babestua izan den herri gisa bizitzea, edo K.a. VII.-VI. mendeetan Jeremias profetak jainkoak baztertu dituelako egiten dituen intzirietan.
|
|
|
Produktibitate ekonomikoa, bere balioei buruzko teoriak (askatasuna, segurtasuna, egia, indibidualismoa...) eztabaidagai bihurtzen dira. Justifikatzeko erabiltzen duten moduari buruz
|
ari naiz
orain, ez beraien edukiaz.
|
|
|
Esandakoaren ulermenari egia irizpideak aplikatzeko ez dira gai: lon errezitatzaile bikaina izango da, baina errezitatzen
|
ari denean
ez daki zertaz ari den.
|
|
|
Esandakoaren ulermenari egia irizpideak aplikatzeko ez dira gai: lon errezitatzaile bikaina izango da, baina errezitatzen ari denean ez daki zertaz
|
ari den
.
|
|
|
Platonek olerkigintzan oinarritu eta sorturiko integrazioa liturgiatzat hartzen du: rapsoda entzuten
|
ari den
publikoa kutsaduraz hunkitzen da: rapsodak negar egiten badu, beraiek negar egiten dute, barre egiten badu, barre, haserretu egiten bada, haserretu egiten dira.
|
|
|
ezaugarri honek banakoaren emozio momentuak besterik ez ditu aintzat hartzen. Hau da, lon hunkitu egiten da, barre egiten du, negar ere bai, baina ez daki zertaz
|
ari den
hizketan eta ezta zer egiten duen edota non antzezten ari den ere; eta hauxe da hiritarrei kutsatzen dien portaera, norberaren kontrolik eta argitasunik gabeko portaera itsua. Erabakigarria hemen kutsadura da, eta honen bitartez autonomia eta urruntze intelektual oro galdu egiten dira.
|
|
|
ezaugarri honek banakoaren emozio momentuak besterik ez ditu aintzat hartzen. Hau da, lon hunkitu egiten da, barre egiten du, negar ere bai, baina ez daki zertaz ari den hizketan eta ezta zer egiten duen edota non antzezten
|
ari den
ere; eta hauxe da hiritarrei kutsatzen dien portaera, norberaren kontrolik eta argitasunik gabeko portaera itsua. Erabakigarria hemen kutsadura da, eta honen bitartez autonomia eta urruntze intelektual oro galdu egiten dira.
|
|
|
Beraz, honela al da arte guztiekin, arte baten bidez lortzen dugun ezagutza ez al dugu beste arte baten bidez lortzen? Baina niri, hitz egiten
|
ari garen
honi buruz honako hau erantzun iezadazu lehenik: arte bakoitza gainerakoen ezberdina dela diozu?
|
|
|
Jainkotiarrak, zein da sufritzen
|
ari zareten
gaitz hau?
|
|
|
Eta esatera noakizu gauza hauek eta gauza hauen antzekoak igarleak aztertu eta epaitzea komeni dela. lon. Benetan egiazko gauzak esaten
|
ari zara
, Sokrates.
|
|
|
Ez bailitzateke komenigarria rapsoda ahazkorra izatea. lon. Zer ahazten
|
ari naiz
, bada?
|
|
|
Sok. Adibidez, sumindurik dauden idiez arduratzen den esklaboari esatea komeni zaiona rapsodak dakiela, baina ez itzainak, esaten
|
ari
ote zara, lon.
|
|
|
Sok. Baina, ba al daki soldaduei adorea ematen
|
ari den
estrategari zer komeni zaion esatea, lon.
|
|
|
Izan ere, aditua izanik, Homerori buruzko erakustaldia agintzen didazunean, orain gutxi esan berri dudana, iruzurretan
|
ari bazatzaizkit
, orduan, bidegabea zara.
|
|
|
17 Harri magnetikoa (Herakletiarra): Harri-imanari buruz
|
ari da
Platon hemen. " Magnetikoa" izena Magnesiari, penintsula tesaliarraren parte den lurraldeari, omen dagokio.
|
|
|
Sok. Beraz, gai hauei buruz hitz egiten duten hainbeste pertsonaren artean nork dioen ondo eta nork gaizki, pertsona berak jakingo duela diogu; edota, pertsona honek gaizki hitz egiten duena ezagutzen ez badu, ondo hitz egiten duena ere ezagutuko ez duela diogu, gutxienez gai berari buruz
|
ari denean
.
|
|
|
Nai. 10 berei buruz hitz egiten
|
ari diren
guztiak epaitzeko, eta ia olerkari guztiek gauza berberak konposatzen dituztela. lon. Orduan, Sokrates, norbait beste olerkari bati buruz ari denean, zergatik ez dut arretarik jartzen eta, loak naramala, baliozko ekarpenik egiteko ahalge aurkitzen naiz, baina norbaitek Homero aipatu orduko esnatu eta arreta jartzen dut esateko gauza asko ditudala?
|
|
|
10 berei buruz hitz egiten ari diren guztiak epaitzeko, eta ia olerkari guztiek gauza berberak konposatzen dituztela. lon. Orduan, Sokrates, norbait beste olerkari bati buruz
|
ari denean
, zergatik ez dut arretarik jartzen eta, loak naramala, baliozko ekarpenik egiteko ahalge aurkitzen naiz, baina norbaitek Homero aipatu orduko esnatu eta arreta jartzen dut esateko gauza asko ditudala?
|
|
|
Sok. Aztertzen
|
ari naiz
, lon, eta hori zer iruditzen zaidan adieraztera noakizu. Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek16 magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari17 eragiten dion indarraren antzekoa.
|
|
|
Platonek amesten duen bizitza politikoa hiri-estatuaren batasun moduko bat da. Hiri-estatua bestelako antolamendu politiko ezberdin bat sortzeko pixkana-pixkana nola eraldatzen
|
ari zen
ezagutu bazuen ere, ez zuen jakin antolamendu politiko berriari aurre hartzen edo greziar historiari uko egiten. Hiria osotasun bateratu bat izango da, bere dimentsio guztiak osotasun horren zerbitzura egongo direlarik.
|
|
|
Kulturak gaitasun bat garatzen du aurrekoa ezeztatu gabe; diziplinak, berriz, erregela batetik aldentzeko joera murriztu eta deuseztatzen du. Arrazoimenak ere diziplina behar du, bereziki begiespenik erabili gabe bere kabuz
|
ari denean
, nahiz eta bera izan diziplina ezartzen duena arrunki (adibidez, irudimenari). Diziplinak, beraz, Dialektikan sortzen diren arazoak aurreikusi eta kontrolatzen ditu.
|
|
|
Horrela, Filosofiaren arazo nagusiak konpondu dituela edo konpontzeko bidea aurkeztu duela aldarrikatzen du Kantek, hemen arrazoimena bere buruaz
|
ari baita
, eta honek batasun organikoa baitu. Zatiek osotasunaren mesederako eta osotasunak zatien mesederako ekiten du.
|
|
|
Bestalde, horrelako ikerketa batean arreta desbideratzea baino ez lukete lortuko. Honi gehitu behar zaio 10 urte inguru lana prestatzen igaro ondoren (1772ko otsailean Kritika hiru hilabetetan bukatuko zuela aipatu bazuen ere egiatan 1781ean ikusi zuen argia liburuak) azkenean testua bera hiru hilabetetan idatzi zuela (seiehun orritik gorako lanaz
|
ari gara
). Kemp Smith-en arabera Kritika ‘patchwork’ bat izango litzateke:
|
|
|
Hori egitean objektu oroz abstrakzioa egiten du. Alde horretatik, errazagoa da hemen zientziaren bide segurua aurkitzea, objektuez
|
ari diren
beste ikasgaien aldean.
|
|
|
Baina ezintasun hori ez da psikologikoa eta, beraz, enpirikoa, gure gogamenaren ahalmen berezien ondorio soila, baizik eta egiturazkoa. Gure errepresentazioen baldintza batez
|
ari gara
, eta" gure" esaten den neurrian baldintza subjektiboez ari garela esan daiteke, baina ez gustua edo kolorea subjektiboak diren zentzu berean, zeren ezinezkoa baita oro har espaziorik gabeko errepresentazioa. Ezin da ezer errepresentatu eta, ondorioz, ezagutu, espaziorik gabe.
|
|
|
Baina ezintasun hori ez da psikologikoa eta, beraz, enpirikoa, gure gogamenaren ahalmen berezien ondorio soila, baizik eta egiturazkoa. Gure errepresentazioen baldintza batez ari gara, eta" gure" esaten den neurrian baldintza subjektiboez
|
ari garela
esan daiteke, baina ez gustua edo kolorea subjektiboak diren zentzu berean, zeren ezinezkoa baita oro har espaziorik gabeko errepresentazioa. Ezin da ezer errepresentatu eta, ondorioz, ezagutu, espaziorik gabe.
|
|
|
Kantek berak Kritika-n zehazki garatzen ez badu ere, analisi infinitesimalaren oinarri filosofikoez
|
ari da
hemen, eta, ondorioz, eta hori bai dela Kanten asmo argia, Natur Zientzian Matematika erabiltzea zilegi dela frogatu nahi du. Oinam-esakune matematikoek Kantek ‘mundua’ deitzen duena oinarritzen dute, eta gero dinamikoek ‘izadia’ oinarritu beharko dute; baina, ikusten denez, izadian aurkituko dugun dinamismoa ulertzeko aukera aldez aurretik hedaduraren eta intentsitatearen arteko lotura honek eskaintzen du.
|
|
|
Lehen analogiak substantziaz hitz egiten du oro har, denboraren modu ezberdinei buruz hitz egiteko oinarri gisa, baina ez du inolaz ere substantzia ezberdinen aniztasunik aipatzen. Bigarren analogiak, ordea, aniztasun hori eskatzen du, substantzien kausazko harremanez
|
ari baita
. Kantek, ordea, Kritika-n ez du batetik besterako urrats hori oinarritzen (1786ko Natur Zientziaren Hastapen Metafisikoak lanean aipatuko du arazoa zuzenki).
|
|
|
Bestalde, Martitzeko biztanleen existentzia ahalgarria da. Ahalgarritasun errealaz
|
ari gara
, beraz, esperientziaren aurrerapenean aurki ditzakegun objektuak interesatzen zaizkigu eta. Honenbestez, planeta baten higidura bitxia ezagutzen ez den beste baten eraginaren bidez argitu ahal izango dugu, hori esperientziaren barne gerta daitekeen kasua baita, baina inolaz ere ez deabruren baten eragina erabiliz.
|
|
|
Horretarako adimenaren ahalmenaren analisia egingo du, juzgatzeko ahalmenaren analisia. Apriorizko adigaiez edo pentsatze hutsaren ekintzez
|
ari da
hemen, kategoriez, ez adigai enpirikoez (substantzia, kausa eta horrelakoak, eta ez zuhaitza, etxea, eta abar9). Analitikak bi zati ditu, adigaiak aztertzen dituena bata eta hauek bere erabileran aztertzen dituena bestea; bigarren atal honek oinarri-esakuneak aztertzen ditu.
|
|
|
Judizio bakoitzak kantitate bat izan behar du. Zuhaitzez
|
ari bagara
, orduan zuhaitz oroz, batzuez edo zuhaitz jakin batez arituko gara. Hortik judizioa orokorra, berezia edo banakakoa izatea.
|
|
|
Hutsegitea transzendentala da arrazoimenak joera duelako nia objektu bihurtzeko, beste substantzia bat besterik ez. Hala ere, hau ez da legezkoa eta emaitza orokorrak dio ezin dela azken subjektu baten existentzia ezagutu substantzia gisa, substantziez hitz egiteko iraunkorra den oinarri bat behar delako eta horrelakorik ezin dugulako lortu adigai soilen bidez subjektuaz
|
ari garenean
.
|
|
|
Ezagutzak behar duen nia ezagutzaren baldintza transzendentala besterik ez da, ez arima bat. Gainera, ezin da niaren ideia honetan sustraitu arima materiagabekoaren eta gorputzaren arteko bereizketa, zeren hemen agerpenei buruz
|
ari baikara
, ez hauen atzean egon litekeen substratuari buruz.
|
|
|
Beraz, ez da zilegizkoa kategoriak beregain aplikatzea, ezta substantziarena ere; ni hori era berean espazio eta denboraren batasunaren jatorria da, eta ez espazioan eta denboran agertzen den beste objektu bat gehiago. Zentzurik ez du gauzez hitz egiteak, agerpenez
|
ari garenean
. Subjektua, honenbestez, guri agertzen zaigun eran ezagutzen dugu, denboran agertzen zaigunez beti, ez bere baitan izan litekeen moduan.
|
|
|
Argudio honetan baldintzatuaren adigaia zentzu ezberdinetan hartzen da bi premisetan (sophisma figurae dictionis). Lehenengoan baldintzatuaren adigaiaren ezaugarri batez
|
ari gara
, adimenaren erregela logiko batez; bigarrengoan baldintzatua esperientziaren eremuan ezartzen da. Logikatik esperientziara (denborara) igarotzen gara, eta osotasun absolutuaren ideia esperientzian aplikatu nahi da.
|
|
|
Izadiaren legeek, lege enpirikoek, ezin dute dena argitu. Izadian denak gertatu den bezala gertatu behar zuen, baina ez gizakiez
|
ari garenean
. Kanten adibidea:
|
|
|
Bata ala bestea dagokio gauzari. Hemen Kant predikatu berezi batzuetan pentsatzen
|
ari da
, hala nola, argia eta iluntasuna, edo jakintza eta ezjakintza. Itsuak edo ezjakinak ez daki zer den argia edo jakintza, inoiz ez baitu horrelakorik ikusi.
|
|
|
Benetako, sakon-sakoneko arazoa gizakia hausnartzean eta ulertzean datzala, filosofiara jo aurretik. Argi bila argiaren maitale delako
|
ari dela
. Eta gizakiaren ulerkeran Kantek ez du aurrerapausorik ematen.
|
|
|
Kant bere logikaz
|
ari da
hori baiestean. Nekez aurkituko luke lege unibertsal bat, uharte desertuan galdutako gizaki bakarrak apainketan jardun behar duela aginduko duena.
|
|
|
Esanahi honetan, giza kontzientzia gizakia maitagogo izatean datza, kontzientzia ‘maitaritasuna’ da. B) Gogoa gogoetan
|
ari denez
, gidari eta jaun gisa ari denez, bere burutapen, nahi, gura, sentipen, asmo eta ekintza guztiei buruz. Maitagogoa ari denean, hori da kontzientzia:
|
|
|
Esanahi honetan, giza kontzientzia gizakia maitagogo izatean datza, kontzientzia ‘maitaritasuna’ da. B) Gogoa gogoetan ari denez, gidari eta jaun gisa
|
ari denez
, bere burutapen, nahi, gura, sentipen, asmo eta ekintza guztiei buruz. Maitagogoa ari denean, hori da kontzientzia:
|
|
|
B) Gogoa gogoetan ari denez, gidari eta jaun gisa ari denez, bere burutapen, nahi, gura, sentipen, asmo eta ekintza guztiei buruz. Maitagogoa
|
ari denean
, hori da kontzientzia: gogoa gogoetan.
|
|
|
Kontzientziazko aktoak, gogoetak, gogoarenak dira eta ez adimenarenak. Maitagogoa gogoetan
|
ari dela
da, berriz esan, arbitro, epaile, jaun bakarra. Horregatik onartzen dugu denok —gehienok— gizakiak, beti, bere kontzientziaren esanera jardun behar duela.
|
|
|
Baina, bestalde, maitasunean ez dago konparaziorik egiterik. Benetan maitatzen
|
ari denak
, beste gizakiren bat edo beste zerbait maite izan, bere burua ere berdin-berdin ari da maitatzen. Gizakiaren bere aldeko ekintzarik gorena maitatzea delako.
|
|
|
Baina, bestalde, maitasunean ez dago konparaziorik egiterik. Benetan maitatzen ari denak, beste gizakiren bat edo beste zerbait maite izan, bere burua ere berdin-berdin
|
ari da
maitatzen. Gizakiaren bere aldeko ekintzarik gorena maitatzea delako.
|
|
|
Eta gizaki ona —San Agustinek esanari eutsiz— maitatzen diharduena da. Zenbat eta sakonago maite, maitaleago egiten da, maitagogotzen
|
ari da
, maitagogo biziago da, ezaguleago, libreago. Gizaki helduago, heziago/ kultuago.
|
|
|
Irudizko iturri hau maitaria da. Gizakia maitari izanik maiteko du; maitatzen
|
ari dena
, maitari da.
|
|
|
Beraz, etika jakituriaren bigarren urratsa, maitatzearenaren ondoren, maitaria bera da. Zelan
|
ari
behar den maitari izanez, zer modutako maitakizunetan jardun behar duen maitari izanari eusteko, maitaleago, maitariago, maitagogoago bihurtzeko. Nahiz maitariari berari begira jarri, nahiz maitakizunei begira jarri, galdera hau beti gogoan eduki behar du etikak:
|