|
2006
|
|
|
unibertsitate mailako soziolinguistika irakaskuntza eta ikerkuntza nolakoak ditugun jakin beharra, nahiz eta zenbaki honetan irakaskuntza landuko den. Horretarako, Euskal Herrian ditugun unibertsitateetara eta unibertsitate mailako bestelako irakaskuntzetara ere joan gara nolako egoera dagoen jasotzeko asmoarekin; zenbaki honetan lortutakoa
|
adierazten
dugu.
|
|
|
• Euskal Herriko Unibertsitatera (UPV/EHU) bagoaz, EAEko hiru campusetako egoera
|
adierazten
da. Gaur egun dagoena aipatzen bada, hau da egoera:
|
|
|
• Bilakaera aldetik: 1) badaude bilakaera positiboa
|
adierazten
duten erakundeak eta egitasmoak, soziolinguistikari dagokionez, arlo honi ematen dioten garrantzia handitzen eta aberasten doalako (MU, UEU, HIZNET); 2) eta alderantziz, badaude garrantzia txikiagotzen eta pobretzen doazenak (UPV/EHU), edo indar gutxirekin mantentzen dutenak (DU, Baionako Fakultatea), eta abar.
|
|
|
2) Araututako irakaskuntza, unibertsitateko titulazio arruntetan sartzen dena (1 edo 2 zikloetan), bai soziolinguistika orokorra (modu zabalean ulertuz) eta baita katalanaren soziolinguistika ere, bai derrigorrezkoak direnean eta baita hautazkoak direnean ere; interesgarria da unibertsitate bakoitzean dagoenaren internet helbidea
|
adieraztea
, kasu bakoitzeko informazio osoa jasotzeko bidea errazten digulako.
|
|
|
txanponaren aurkia eta ifrentzua, hizkuntzaren eta integrazioaren arteko interdependentzia azpimarratuz. Zenbait ideia aberats
|
adierazten
dira, gaur egunean jadanik eztabaidagai direnak neurri batean, fenomeno hau modu egokian bideratzeko.
|
|
|
Horrela kopuru gordinak lerroz lerro (Zentsu Udal ErroldaZentsu) erkaturik momentu bakoitzean adin talde bakoitzak izan dituen aldaketak beha ditzakegu. Portzentaiek, beste alderditik, euskaldungoa adin taldeka une jakin batean nola banatzen den
|
adierazten
digute. Adibidez 1981eko 15 urtetik beherako euskaldunak euskaldungo osoaren% 20’71 ziren, 1986ko euskaldunak adin tarte berean% 21’76a ziren eta 1991koak, kopuruz aurrekoak baino gehiago izanarren proportzio txikiagokoak ziren,% 21’67a hain zuzen.
|
|
|
Demagun 1981eko 16 urte bitarteko 33.293 euskaldunak (V. Taula) handik bost urtetara, 1986an, V. Taulako beheko lerroan 20 urte zituztelarik 42.950 zirela eta, beste bost urte geroxeago, V. Taulako hurrengo errenkadan, 25 urte bitartekoan 42.699 euskaldun zeudela. Horrek
|
adieraziko
luke mordo horretan 1981 delako epean euskaldunen kopurua 8657 hiztunetan handitzen dela, baina 1986 epealdian 251 galdu. Hobeto ikusteko honako taula hau eratu dugu:
|
|
|
Indize horiek dira batukarietan erabiltzen ditugunak. Esaterako i= 2 eta k direlako indizeek 16 tartetik 60 tarterainoko aldea
|
adierazten
du, batukaria izateak tarte horien arteko taldeen batuketa egin behar dugula esan nahi du.
|
|
|
Hortik abiatuta VI. Taulan emandako datuei atxikiz 81 eta 86 hazkundeak honela
|
adieraz
ditzakegu: (1.2) ekuazioa
|
|
|
Euskararen berreskurapen prozesuan behatutako aurrerapausoak ukaezinak badira ere, galerak eta atzerako joerak datuetan bertan antzeman daitezke. Horiek bere osotasunean azterturik datozen urteotako aldaketak zein nolakoak izan daitezkeen
|
adieraz
diezagukete. Horri heldu nahi izan diogu artikulu honetan.
|
|
|
Gure ustez kategoria horren esanahia politikoa baino ez da. Zeozer
|
adieraztekotan
hizkuntzaren mugimenduak adieraz ditzake baina maila berean galerak eta irabaziak abadagunearen arabera.
|
|
|
Gure ustez kategoria horren esanahia politikoa baino ez da. Zeozer adieraztekotan hizkuntzaren mugimenduak
|
adieraz
ditzake baina maila berean galerak eta irabaziak abadagunearen arabera.
|
|
|
" Ia euskaldunen multzoak hizkuntzen arteko mugimendua baino ez du
|
adierazten
"
|
|
|
Nolanahi ere, gure hizkuntzen arteko ukipen egoera honetan zenbatzen diren hiztun bakarrak euskaldunak izanik, biztanleria binakatu egiten da, hots, bi hiztun multzotan banatu. Gure kasuan hirugarren multzoa izanagatik, ia euskaldunak, horrek hizkuntzen arteko mugimendua baino ez du
|
adierazten
. Hiztun multzo horiek nolakoak diren jakin ezkero, berreskurapenaren norabideaz gehiago ezagut dezakegulakoan aldagai esanguratsu bat hautatu dugu:
|
|
|
adina. Printzipioz denboran zehar hiztun taldea zahartzeak, hizkuntzaren atzerapausoa
|
adieraziko
luke, gaztetzen den hiztun taldeak, berriz, hizkuntza berreskuratzen ari den seinaletzat hartzen dugu.
|
|
|
Horrela adin talde bakoitzari dagokion are gehiago, egoera okertzen denean gure errua dela esaten digute eta" etxeko ohizko hizkuntzaren (euskara) erabilera tasa beha daiteke. Honek ez du
|
adierazten
hiztun jakin batek zenbatetan egiten duen euskaraz, baizik eta adin taldekoen artean ehuneko zenbatek aitortzen duen euskaraz egiten duela. Dena den, lehen bezala honetan ere euskaldungoa bitan bana daiteke.
|
|
|
Kenketak burutzerakoan kontutan har multzo bereko (belaunaldi jakin bateko) taldeen artean egin beharra dagoela. Hortaz i tartea
|
adierazten
badu bigarren aldiko tartea i+ 1 da eta, horien artean, kalkulatu behar ditugu diferentziak. Horiek dira zehatz mehatz, VI. Taulan egindako eragiketak.
|
|
|
6 Zaharren arteko hazkuntza, aurreko kasuan bezala honako hau gehienetan hazkuntza negatiboa da eta 60 urtetik aurreragoko hiztun galerak
|
adieraziko
luke.
|
|
|
Azkeneko taulan (VII. Taula) 81/ 86, 86/ 91 aldea ez da kendura hutsa, horrekin sail bakoitzean zenbat baino zer egiten den
|
adierazi
nahi izan dugu. Hau da, zeinuen arabera berezi ditugu irabazi(+) eta galerak(); bestetik, berezko hazkuntzari dagokiona hutsik utzi dugu, laukitxo horretan hazkuntza beti positiboa baita.
|
|
|
" hizkuntza komunitate batean, inork ezin ditzake erabat hizkuntza eta kultura legeak ezjakin, batik bat gaitasun zilegia dutenekin harremanetan sartzen diren aldi bakoitzean. Izan ere, egoera ofizialetan kokatuak direnean, menderatuek beraien hizkuntza ekoizpenei ezfagoretuak zaizkien prezioen osaketa legeak gorputz eta pratiko ezagupenetan
|
adierazten
dituzte. Horrek, zuzentasun ala ixiltzerako bidean, indar amaiezin bat egitera derrigortzen ditu".
|
|
|
" Argotak legitimitate kulturalaren oinarrizko funtsak benetan hausten ditu, aurkatua baita ezberdina den nortasun sozial et kultural baten baieztapenaren ondorioz. Eta bertan
|
adierazten
den munduaren ikuspegia, klase menderatuetako kideek klasearen barruan gertatzen diren hizkuntza trukaketen mugetarantz doaz, bereziki trukaketa zainduenetan, tabernetan esaterako non indar eta gizontasun baloreak erabat nagusi diren. Gogor egite oinarri eraginkorrenetarikoa da, politikarekin batera, eta ekiteko modu nagusien aurka" 1.
|
|
|
Hizkuntza merkatu hori eta bertan erabiltzen den hizkuntza, modu bat da eskola porrotari eta haustura sozialari aurre egiteko baita hizkuntza ez zilegia baieztatzeko. Horrez gain, hauzo horietako gazte askok beraien gizontasuna
|
adierazteko
modu bat bezala ikusten dute.
|
|
|
Diglosia konzeptua XIX. Mendean agertzen da eta Fergusson zein Fishman-ek ezagutarazi dute. Laburbilduz, esan daiteke ipar ameriketako soziolinguistentzako diglosiak hizkuntza bateko bi aldaeren ala bi hizkuntzen arteko erabilera funtzionalaren banaketa
|
adierazten
duela. Diglosiataz hitz egiten da bi hizkuntzen arteko erabilera oso argiki berezia delarik.
|
|
|
Fenomeno mikrosoziolinguistikoak hobesten dituzte, adibidez hizkuntza harremanak aztertuz. Horren arabera, hizkuntza aldaketak pertsonen arteko harremanen egituran dauden funtsezko aldaketak
|
adierazten
ditu eta ez testuinguru makrosoziolinguistikoarenak. Haatik, errealitatean, deskribatzen dituzten gertakizun mikro soziologikoek erakunde eta gertakizun makrosoziologikoei lotuak dira eta, ondorioz, gizarte osoari.
|
|
|
Beste soziolinguista batzuek aldiz nahasketa gertaerak aztertu dituzte, batez ere kreoloen kasuan. Kreoloak, kolonizazioak sorturiko hizkuntza sistema autonomo bat
|
adierazten
du eta, frantziari dagokionez, kolonoek erabiltzen zuten frantsesa komunitate baten ama hizkuntza bilakatu da, batzuetan hizkuntza ofizialak baino askoz gehiago erabilia dena, besteak beste, eguneroko bizian.
|
|
|
Hizkuntzen arteko desoreka
|
adierazteko
Marcellesi k glottopolitika konzeptua erabiltzen du zeren, bere aburuz, hizkuntza eta elearen arteko ihardokitzea indargabetzen du. Gizarte batek, konzienteki ala ez, hizkuntzaren gainen duen ekintza ulertzeko dituen teoria ezberdinak adierazten ditu, izan dadila gizarteak frantsesa eta hizkuntza gutxituaren estatusak zehazten dituelarik, elearen erabilera batzuk zigortzen dituelarik ala eskolak ekoizpen batzuk aztertzen dituenean.
|
|
|
Hizkuntzen arteko desoreka adierazteko Marcellesi k glottopolitika konzeptua erabiltzen du zeren, bere aburuz, hizkuntza eta elearen arteko ihardokitzea indargabetzen du. Gizarte batek, konzienteki ala ez, hizkuntzaren gainen duen ekintza ulertzeko dituen teoria ezberdinak
|
adierazten
ditu, izan dadila gizarteak frantsesa eta hizkuntza gutxituaren estatusak zehazten dituelarik, elearen erabilera batzuk zigortzen dituelarik ala eskolak ekoizpen batzuk aztertzen dituenean. Hala ere, glottopolitika, zabalegia da, mota guztietako gertaerak biltzen baititu.
|
|
2007
|
|
|
• Euskaltegi edo Euskal Eskola, tokia
|
adierazteko
."
|
|
|
Ikasleak adin tarteka (%kotan
|
adierazita
)
|
|
|
16 urte bitarteko ikasle multzoari erreparatzen badiogu, argi azaltzen da EAEn adin horretako gazteen euskararen ezagutza mailan izan den jauzia. Aldera ditzagun 1995 ikasturtean eta 2005 euskaltegietan aritu diren adin horretako ikasleen euskara maila (ehunekotan
|
adierazita
):
|
|
|
Iruñerriko kopuruak mantentzeko joera erakusten badute ere, eskualdeetan da hain zuzen ere ikasle kopuru galerarik handiena gertatzen ari dena. Berriz ere eremu ez euskaldunean kokatutako euskaltegien egoera zaila
|
adierazi
nahi nuke.
|
|
|
Txostenean bertan
|
adierazten
denez, datu horiek AEK erakundean euskara ikasten ari ziren ikasleenak ziren soilik. Baina, ibili zen ikasle gehiagorik garai hartan euskara ikasten, Euskarazaleak elkarteak eginiko ikastaldietan, EUTGn euskara ikasle zituen garai hartan EUTGk (Zalbide, 1977), IPESen, Lankide Aurrezkiak antolaturiko ikastaldietan, ikastoletako haurren gurasoentzako saioetan, Donostiako Udalaren Escuela de Declamación Vasca Euskal Iztundea delakoaren eskoletan, Lazkaoko eskolan eta abarretan.
|
|
|
Baina azken urteotan izan dute hazkunde nabarmenena egitasmoek (azken hiru urteetan egitasmo eta partaide kopuruak bikoiztu egin dira). Datu hauek argi
|
adierazten
digute jendearen gustuko programak direla hauek, motibazio ezberdinetatik abiatuta mintzapraktika egitasmoetara gero eta gehiago hurbiltzen baitira. Era berean, antolatzaileek tokiko euskarazko harreman sareak sortzeko ekimen baliagarritzat hartu dituzte Mintzalagun, Berbalagun, eta Mintzakide egitasmoak.
|
|
|
Baina azken urteotan izan dute hazkunde nabarmenena egitasmoek (azken hiru urteetan egitasmo eta partaide kopuruak bikoiztu egin dira). Datu hauek argi
|
adierazten
digute jendearen gustuko programak direla hauek, motibazio ezberdinetatik abiatuta mintzapraktika egitasmoetara gero eta gehiago hurbiltzen baitira. tesian hizkuntzaren ikas prozesuan parte hartzen duten hiru elementuak ezagutza, motibazioa eta erabilera direla azaltzen da. " Txepetx" ek azaltzen dituen hiru faktoreak gurera ekarrita, motibazioa izango litzateke hizkuntza bat ikastera edo hizkuntza batean irautera bultzatzen duten arrazoiak, desioak, emozioak edo interesak; ezagutza, hizkuntzaren funtzionamenduaz jabetzeko prozesua zein ahalmena; eta erabilera, hiztun komunitatearen esparru guztietan eta hizkuntza funtzio guztietan jardutea.
|
|
|
•" Hortaz, kalean entzuten diren elkarrizketak neurtzen dira, eta neurtzaileek jasotzen dituzten datuek entzun eta zenbatu diren pertsona horiek leku eta une horretan zein hizkuntza zerabilten
|
adierazten
dute, ez besterik. Horrek ez du esan nahi, ‘horiek bakarrik direnik euskaraz egiten dutenak, baizik eta hori dela euskararen erabilpenaren proportzioa; alegia, ez dugu jakingo zenbatek egiten duen, baizik eta batez beste, zenbat egiten den euskaraz une eta leku bakoitzean’.1
|
|
|
Kale Neurketan jasotako datuek zera
|
adierazten
dute: neurketa egin den tokian eta unean (egunean eta orduan) zenbat lagun ari den euskaraz (edo erdaraz) hitz egiten."
|
|
|
3 taulan" erabilera guztiekin" zutabeak
|
adierazten
du zein izan den Gipuzkoako tipologia horretako udalerri guztien erabileraren batez bestekoa aurreko edizioetan. " Erabilera 06koekin" zutabeak, aldiz, adierazten du zein izan den erabileraren batez bestekoa edizio berberetan, baina soilik 2006an neurtu diren udalerriak hartuta.
|
|
|
3 taulan" erabilera guztiekin" zutabeak adierazten du zein izan den Gipuzkoako tipologia horretako udalerri guztien erabileraren batez bestekoa aurreko edizioetan. " Erabilera 06koekin" zutabeak, aldiz,
|
adierazten
du zein izan den erabileraren batez bestekoa edizio berberetan, baina soilik 2006an neurtu diren udalerriak hartuta. Bi zutabe horietako portzentajeak alderatuta, ikusten da udalerri guztien batez bestekoa 0,18 baxuagoa dela hiru udalerriena baino.
|
|
|
2006ko neurketarako hurrenkera bertsua aurreikusi genuen, zalantza bakarra
|
adieraziz
: " Adinekoen eta Helduen posizioak.
|
|
|
5 neurketek oso joera nabarmenak
|
adierazi
dituzte eta oso" zerrenda" estuak marraztu dituzte. Jasotako datu gehienak proportzio tarte estuen barruan kokatu dira, neurketen fidagarritasuna nabarmenduz.
|
|
|
Hortaz, bada, 1989tik 2001era bitartean gehiago hazi zen haurren hizkuntza gaitasuna kale erabilera baino; haurren gaitasun erlatiboa, berriz, gutxiago hazi zen haurren kale erabilera baino. Horren guztiaren ondorioz, hizkuntza gaitasuna eta kale erabileraren arteko korrelazioa
|
adierazten
duen indizeak behera egin zuen; haurren gaitasun erlatiboa eta kale erabileraren arteko korrelazioa adierazten duen indizeak, berriz, gora egin zuen. Nire ustez, gure artean nagusi den erabilera arauaren isla da hori:
|
|
|
Hortaz, bada, 1989tik 2001era bitartean gehiago hazi zen haurren hizkuntza gaitasuna kale erabilera baino; haurren gaitasun erlatiboa, berriz, gutxiago hazi zen haurren kale erabilera baino. Horren guztiaren ondorioz, hizkuntza gaitasuna eta kale erabileraren arteko korrelazioa adierazten duen indizeak behera egin zuen; haurren gaitasun erlatiboa eta kale erabileraren arteko korrelazioa
|
adierazten
duen indizeak, berriz, gora egin zuen. Nire ustez, gure artean nagusi den erabilera arauaren isla da hori:
|
|
|
Hau da, espero zitekeenaren kontra, ingurumari soziopolitikoan ez alde jokatu duten aldagaiek jokatu dutela, euskararen erabilera egonkor mantendu duela. Aurrerabiderik ez hori euskara harreman bidea duen komunitate baten iraupen gisa baliozta daiteke eta hori da etengabean, iraunkorki kale neurketek Nafarroan
|
adierazten
dutena. Hizkuntza komunitate txikia baina hizkuntzari atxikimendu handia diona da gurea.
|
|
|
Hau da, gurera ekarrita: haur eta gazte euskaldunek ez dutela euskaraz
|
adieraziko
euskaraz eman ez zaiena, euskaraz bizi izan ez dutena (izan agurra, ipuina, txistea edo haserrea). Beraz, haur eta gazteen eskolako hizkuntza esperientzia osatzea beharrezkoa da eta Nafarroan babes instituzionala laburrean handituko ez dela jakinda, honako hau izan genuke garbi:
|
|
|
Horrela, haurren baliapena %4, 8tik %5, 6ra igaro da 1997 eta 2006a bitartean eta gazteena pixkanaka igo da, %2, 3koa izanik 1997an, %3koa 2001ean eta %3, 6koa 2006an. Egoera hori, euskarazko irakaskuntza eskaera eta eskaintzaren gorakadari lotua dago zeren biztanleri kanpotar, nahiko gazte, kalifikatu eta dirudun horrek, euskararekiko sentikortasun eta interes bat
|
adierazten
duen une berean, eta herri horien biztanleriek azken urteetan nabarmen gora egin dutenez, ikastola eta gela elebidun berriak sortu dira. Hori dela eta, beraien haurrek erraztasun handiagoak dituzte euskara eskolan ikasteko.
|
|
|
Datu guzti horiek garbi
|
adierazten
dute, hezkuntzak erabilera sustatze aldera, euskararen kale erabilerak gora egin dezan, mugak dituela eta erabilera bultzatu nahi bada, hizkuntza plangintzak bi aspektu jaso dituela:
|
|
|
2 Gazteek Euskal Herri mailan, azken 17 urtean herrialdez herrialde, goranzko joera
|
adierazten
dute. Zaila da euskara elkarteek eta euskalgintzako bestelako erakunde batzuek haurren artean sustatu dituzten aisialdiko jarduerek emaitza honetan nolako eragina izan duten neurtzea, baina beste batzuen artean, elkarte horien lana ere hor atzean dagoela pentsa daiteke.
|
|
|
2006ko urrian egindako V. Kale Erabileraren Neurketako datuek irakurketa gazi gozoa eragin digute. Gozoa Euskal Herriko datu orokorrek, motel bada ere, gorazko joera adierazten dutelako; baita orain arte beherazko joera
|
adierazten
zuen Arabak ere joera aldatu eta gorazko bidea abiatu duela ematen duelako ere. Halaber, Nafarroa egonkor mantendu da oraingoan ere, Gobernuaren aldetik izan dituen laguntza eza eta traben gainetik.
|
|
|
1 Adin talde guztietan, adinekoengan ezik, euskararen erabileraren gorazko joera ageri da. Nafarroako eta Iparraldeko kasuan ordea, kezkagarria da haurren adin taldeak
|
adierazten
duen joera.
|
|
|
2006ko urrian egindako V. Kale Erabileraren Neurketako datuek irakurketa gazi gozoa eragin digute. Gozoa Euskal Herriko datu orokorrek, motel bada ere, gorazko joera
|
adierazten
dutelako; baita orain arte beherazko joera adierazten zuen Arabak ere joera aldatu eta gorazko bidea abiatu duela ematen duelako ere. Halaber, Nafarroa egonkor mantendu da oraingoan ere, Gobernuaren aldetik izan dituen laguntza eza eta traben gainetik.
|
|
|
1 Adin talde guztietan, adinekoengan ezik, euskararen erabileraren gorazko joera ageri da. Nafarroako eta Iparraldeko kasuan ordea, kezkagarria da haurren adin taldeak
|
adierazten
duen joera.
|
|
|
2 Gazteek Euskal Herri mailan, azken 17 urtean herrialdez herrialde, goranzko joera
|
adierazten
dute. Zaila da euskara elkarteek eta euskalgintzako bestelako erakunde batzuek haurren artean sustatu dituzten aisialdiko jarduerek emaitza honetan nolako eragina izan duten neurtzea, baina beste batzuen artean, elkarte horien lana ere hor atzean dagoela pentsa daiteke. horrekin zenbait funtzio sozial betetzeko aukera izan behar du, horrek kulturalki motibatuko du hiztuna.
|
|
|
2006ko urrian egindako V. Kale Erabileraren Neurketako datuek irakurketa gazi gozoa eragin digute. Gozoa Euskal Herriko datu orokorrek, motel bada ere, gorazko joera
|
adierazten
dutelako; baita orain arte beherazko joera adierazten zuen Arabak ere joera aldatu eta gorazko bidea abiatu duela ematen duelako ere. Halaber, Nafarroa egonkor mantendu da oraingoan ere, Gobernuaren aldetik izan dituen laguntza eza eta traben gainetik.
|
|
|
Euskararen erabileraren sustapenean aritzen garenok behar beharrezkoak ditugu aldian behin bilakaera soziolinguistikoak
|
adierazten
dizkiguten ikerketak. Ezagutza datuak izaten dira datu horietako batzuk eta azken urteetako bilakaera baikorra da, batez ere Hego Euskal Herriari dagokionean eta haur eta gazteen arloan.
|
|
|
2006ko urrian egindako V. Kale Erabileraren Neurketako datuek irakurketa gazi gozoa eragin digute. Gozoa Euskal Herriko datu orokorrek, motel bada ere, gorazko joera adierazten dutelako; baita orain arte beherazko joera
|
adierazten
zuen Arabak ere joera aldatu eta gorazko bidea abiatu duela ematen duelako ere. Halaber, Nafarroa egonkor mantendu da oraingoan ere, Gobernuaren aldetik izan dituen laguntza eza eta traben gainetik.
|
|
|
Dena dela eta 5 kale neurketa honen emaitzen nondik norakoak aztertzen hasi baino lehen metodologia eta egiteko moduen inguruan kezka
|
adierazi
nahiko nuke ez ditugulako azken kale neurketaren emaitzak pasatu eskualdeka, euskararen lurralde honetan beti nahi izaten dugu hemengo eta hango errealitateekin alderatu geure burua eta oraingo honetan makina bat eskualde txikitako biztanleok ez dugu aukerarik izan geure mintza joerak aztertuak izan daitezen, gerorako utzi da lana medioak medio, baliabideak izan arte azterketa horiek burutu ahal ...
|
|
|
Nafarroan datuek mantentzeko joera erakutsi dute handitzen luketenean. Bizkaian ere, datuak ez dira inolaz ere beharrezko igoera
|
adierazten
dutenak. Bi errealitate administratibo, hikzuntzaren bi kudeaketa ezberdin, baina datuok ez dira trunkatzen, ez dira bestelakotzen.
|
|
|
Motel ari da euskara galdu dituen eremu eta lurrak berreskuratzen, ezintasun handiagoekin aukerekin baino. Hori da 5 kale neurketa honen datuek
|
adierazten
dutena aurtengoan ere.❚
|
|
|
Gizarte aukerak beharrezkoak dira hizkuntza bat erabili ahal izateko, baina hiztunak hizkuntza horretan hitz egin nahi izatea da beharrezkoa hizkuntza horretan hitz egingo badu. Txillardegiren teorietan oinarrituz egiten diren interpretazioetan
|
adierazten
da euskararen ezagutzaren arabera egokitzen zaiona baino altuagoa dela ematen den erabilera, hiztunaren izan nahia, euskaraz bizi nahia edo hainbat teoriek deitzen dieten identitate etnolinguistikoa da gertakizun hau esplikatzen duena. Hizkuntza erabiltzeko nahia, hizkuntza horrekiko hiztunak duen jarrerak adierazten digu.
|
|
|
Txillardegiren teorietan oinarrituz egiten diren interpretazioetan adierazten da euskararen ezagutzaren arabera egokitzen zaiona baino altuagoa dela ematen den erabilera, hiztunaren izan nahia, euskaraz bizi nahia edo hainbat teoriek deitzen dieten identitate etnolinguistikoa da gertakizun hau esplikatzen duena. Hizkuntza erabiltzeko nahia, hizkuntza horrekiko hiztunak duen jarrerak
|
adierazten
digu. Gehiago ikertu genituzke beraz, euskararekiko hiztunek duten jarrerak, nahiak, asmoak, euskararen etorkizuneko joerak antzemateko.
|
|
|
Administrazio kontseiluan daude botere publikoaren maila guzietako ordezkariak: estatua, Akitaniako eskualdea, 64 departamendua, euskal kulturaren sostengurako udalarte sindikatua, bai eta ere hautetsien kontseilua egitasmoaren lurraldekotasuna
|
adierazteko
. euskalgintzako adituak eta eragileak ez daude gune erabakitzailean, baina Aholku batzordeak biltzen ditu urtean bietan elkarteen ordezkariak eta soziolinguista batzuk, lehenik egitasmoa eta gero bilana eztabaidatzeko.
|
|
|
Gaur egun bertsolari gazAdministrazio kontseiluan daude botere publikoaren maila guzietako ordezkariak: Estatua, Akitaniako eskualdea, 64 departamendua, Euskal kulturaren sostengurako udalarte sindikatua, bai eta ere Hautetsien kontseilua egitasmoaren lurraldekotasuna
|
adierazteko
.
|
|
|
Ipar euskal herriko kultura transmisioa bere osotasunean aztertzekotan, hiru solairutan ibili behar gara: euskarazko kultura, erdal kultura frantsesa eta kultura globalizatua, zeinahi hizkuntzatan
|
adierazten
dena. euskal kulturatik abia gaitezen, beste kulturen eragina kontuan hartuz. kulturaren hiru transmisio guneak ikertuko ditugu: familia bidezko transmisioa, elkarte kulturalen alorra eta transmisio ofiziala, eskolaren bidez eta beste erakundeetan, euskal kultur erakundea delarik garrantzitsuena Iparraldean. hau da etxean eta auzunean gertatzen den kulturgintza. ez da baitezpadako antolaketarik.
|
|
|
familia bidezko transmisioa, elkarte kulturalen alorra eta transmisio ofiziala, eskolaren bidez eta beste erakundeetan, euskal kultur erakundea delarik garrantzitsuena Iparraldean. hau da etxean eta auzunean gertatzen den kulturgintza. ez da baitezpadako antolaketarik. Bakoitzak gostatzen zaiona
|
adierazten
du, jende ezagunen aitzinean.
|
|
|
Ipar Euskal Herriko kultura transmisioa bere osotasunean aztertzekotan, hiru solairutan ibili behar gara: euskarazko kultura, erdal kultura frantsesa eta kultura globalizatua, zeinahi hizkuntzatan
|
adierazten
dena. gazteagoetan. Araberan Nafarroa Beherean eta zuberoan (32.000 biztanle) da ama hizkuntza euskara dutenen ehuneko handiena, eta Lapurdi barnealdean (96.500 biztanle) kopururik handiena. euskara berezko hizkuntza delarik familian," happening" kulturala edo bat bateko kulturgintzaren gunea bilakatzen da. ezteietako eta bestetako apairu luzeak, denek ezagutzen dituzten kantuez alaiturik.
|
|
|
Horrela," baserria" edota" etxea" askozaz gehiago dira eraikinak eurak baino. Batasun ekonomikoa
|
adierazten
dute, egin litekeen ustiapena erakusten dute. Eta ustiapenok hain dira txikiak, ezik ezin dira banatu.
|
|
|
" abehurrea" edo" bidegaza". Lekuak norberarenak direla
|
adierazteko
markak dira, batak adierazten du" etxea" bertan eraikiko dela, besteak, berriz, bidea norbanako baten jabetzapekoa dela erasotzen du. Eta horrela jarrai dezakegu beste hainbat erakunde juridikorekin, baina bego honetan.
|
|
|
" abehurrea" edo" bidegaza". Lekuak norberarenak direla adierazteko markak dira, batak
|
adierazten
du" etxea" bertan eraikiko dela, besteak, berriz, bidea norbanako baten jabetzapekoa dela erasotzen du. Eta horrela jarrai dezakegu beste hainbat erakunde juridikorekin, baina bego honetan.
|
|
|
Pilota partidetan bada beste gertakizun bat egundaino iraun duena: tantoen zenbatzea; horrek ere argi
|
adierazten
du aurkari bien berdintasuna; egin eginean ere, tantoa irabazten duenarengandik esaten dira aldian aldian gertatzen diren jokoaren aldaketak. Bitxikeria eman dezake itxura baten, baina ez da horrela; ostera ere ikusten dugu pilotari biak maila berean tratatzen direla.
|
|
|
Euskaraz dauden jolasak, salbuespenak salbuespen, mundu zabaleko jostailuen euskal bertsioak dira, baina ez dago hortik ateko berezitasunik. Kasu honetan, euskara da ezberdin egiten gaituen ezaugarri nagusia, betiere, berak
|
adierazten
dituen adigaiak, ikusmoldeak eta enparauak ez dira euskal senetik sortuak; esan dezagun argi: joera orokortzailearen eremuan gaude, beste hizkuntza guztiak dauden legez, salbu eta ingelesa.
|
|
|
hizkuntzak lehenengo eta hizkuntza horretan kultur adierazpenek sortzaile eta hartzailearen arteko lotura sortzen dute. Kode bera dute eta badute elkarren berri, badakite zertaz ari diren, zer
|
adierazi
nahi duten, zergatik egiten den zerbait. Adibide sinplea jarrita, Wazemank saioko" daiola" atalean euskaldunok badakigu zertaz ari den.
|
|
|
adinekoen erabilera da apalena, helduengan zerbait areagotu da, gazteena horren gainetik igotzen da eta erpinean haurrena dago. Bizkaian, aldiz, lehenengo hiru adin tarte horien artean ez dago ia mugimendurik eta haurrena da igoera
|
adierazten
duen multzo bakarra.
|
|
2008
|
|
|
Azkeneko zutabeko indize horrek blog orri bat egiteko zenbat hiztun behar diren
|
adierazten
digu, beraz zenbat eta txikiagoa izan zenbaki hori, orduan eta blogari gehiago edo aktiboagoak daudela adierazten du.
|
|
|
Azkeneko zutabeko indize horrek blog orri bat egiteko zenbat hiztun behar diren adierazten digu, beraz zenbat eta txikiagoa izan zenbaki hori, orduan eta blogari gehiago edo aktiboagoak daudela
|
adierazten
du.
|
|
|
Gaur eguneko komunikazioan teknologia lehentasuna da, herri baten garapen maila
|
adierazten
baitu. Teknologiari esker erraz komunikatzen gara, geografiaren eta denboraren oztopoak desagertzen direlako.
|
|
|
Euskaldunak bere hizkuntzaz idatzi gura duenean zalantza ugari aurkitzen ditu. Batetik, eskolak toki guztietan oraindik idazteko gaitasuna bermatzen ez duelako, edo bestetik, belaunaldi zaharragoek euskaraz ikasteko aukerarik izan ez dutelako, sarritan euskaldunak badaki esaten hitz bat baina ez daki nola idatzi behar den batuaz; esate baterako, ondoko hitzen artean zein da batuaz erabili behar dudana arbola
|
adierazteko
–zuhaitz?
|
|
|
Corpusen egituratzeeta prozesatze linguistikoa dela eta, euskarazko corpus batzuek betetzen dituzte gaur egungo estandarrak.
|
Adierazi
dugu OEHTCn informazio linguistikoa (lema, kategoria...) ez izatea tamalgarria dela, baina geroztik egin diren testu corpus nagusietan behintzat ez da hutsegite hori berriz gertatu (XXMECE, ZTC, EPG...). Bestetik, XXMECE eta ZTC corpusak, bederen, corpusak etiketatzeko nazioarteko estandarren arabera landu dira (hurrenez hurren, CES eta TEI P4).
|
|
|
Aurreko atalean aztergai izan ditugun baliabideak corpus izateko asmoz diseinatutakoak eta eratuak dira (gehienak behintzat, badira testu biltegi direnak baina corpus gisa ere erabil litezkeenak, edo erabili izan direnak). A. Renouf en eskeman, ordea, corpus metodologia berria agertzen da 1998tik aurrera, eskeman ‘The Web as corpus’ eran aurkeztua, baina oro har berak cyber corpus terminoaz
|
adierazten
duena.
|
|
|
Beste kasu batzuetan ondoko hitzaren ezaugarriei begiratuko diegu: neurria
|
adierazten
badu, ko lekuzko genitiboaz itzuliko dugu (100 kilometro orduko egin ditu); denbora adierazten badu, n inesiboaz (arratsaldean egin du); komunikazio tresna agertzen bada, z instrumentalaz (telefonoz esan zidan). Eta, beste batzuetan, berriz, aditzaren azpikategorizazioari erreparatu behar diogu.
|
|
|
Beste kasu batzuetan ondoko hitzaren ezaugarriei begiratuko diegu: neurria adierazten badu, ko lekuzko genitiboaz itzuliko dugu (100 kilometro orduko egin ditu); denbora
|
adierazten
badu, n inesiboaz (arratsaldean egin du); komunikazio tresna agertzen bada, z instrumentalaz (telefonoz esan zidan). Eta, beste batzuetan, berriz, aditzaren azpikategorizazioari erreparatu behar diogu.
|
|
|
Bi lan horiek banandu egiten dira TABean, eta, bien arteko interfazetzat, ahots mezuaren soinu katea irudikatzen duen elementu kate bat erabiltzen da. Katearen oinarrizko soinuetariko bakoitzak ezaugarri akustikoen multzo bat du loturik, eta ezaugarri horiek, testuinguru horretan, soinuaren gauzatze zehatz bat
|
adierazten
dute, hots, iraupen, intentsitate, oinarrizko maiztasun eta abarren propietateak. Hala, prozesatze linguistikoaren moduluak sistemaren sarrerako testuaren ikurrak interpretatzen ditu, eta soinu katea eta soinu horien ezaugarriak garatzen ditu.
|
|
|
Bata besteari azalpenak eskatzen: ea zer
|
adierazi
nahi duen honelako edo bestelako adierazpenak, protagonistaren jarrera zer dela eta aldatu den, zergatik gertakizun hau edo beste... Harreman literarioa ahalbidetzeaz gain, bestelako jarrerak sustatzeko ere guztiz baliagarria delako irudipena dut:
|
|
|
Lehen zeharka bederen horiei buruz zerbait
|
adierazi
bada ere, IKASYS Proiektuak erabiltzen dituen eredu didaktikoaz eta prozeduraz xehetasun gehiago ematea komeni da proiektuaren nondik norakoak hobeto uler daitezen.
|
|
|
Bigarren fase honetan ere Lehen Hezkuntzako bigarren, laugarren eta seigarren mailetako euskara, gaztelania, ingelesa, matematika eta ingurunea arloetan lan egingo da, eta lehenengo faseko aspektuez gain ikasleen errendimendua eta ikasleriaren autoerregulazio gaitasuna ebaluatuko dira. Lehen ere
|
adierazi
denez, esperimentazio fase horren ebaluazioa egingo da eta tartean kolektibo guztiak hartuko ditu: ikasleak, irakasleak, gurasoak eta ikastetxeetako zuzendariak eta arduradunak.
|
|
|
Ondoren azaltzen den taulan garbiro
|
adierazten
dira hezkuntza mailan sortzen diren beharrak, gaur egun behar horiei erantzuteko dauden zailtasunak eta proiektu honek eginkizun horretan egin ditzakeen ekarpenak.
|
|
|
Aldiz, oso baliagarria da euskararen errekuperazioa, normalizazioa eta naturaltasuna neurtzeko, esate baterako, hizkuntzaren presentzia —euskararena, gure kasuan— pribatua eta publikoa, eta behar pertsonalak eta sozialak lotzen dituelako. Era berean, elkarrekintza ofiziala eta soziala uztartzen ditu; presentzia normala —onartua eta naturala—, ala arraroa —ez onartua, arrotza eta klandestinoa, neurriren batean— den
|
adierazten
du, gure mendebaldeko gizarte garatuan aspaldidanik kontsumitzaileen eskubideak eztabaidatik kanpo gelditu diren garaian hain zuzen. Horrela bada, interesgarriak dira artikuluan esaten direnak, batez ere erakusten duen ikuspegi kritikoa, hutsune eta ezintasun larriak esanguratsuak direlako, are gehiago euskararen eta espainieraren egoerak konparatiboki aztertzen direnean.
|
|
|
Horrela, bi dimentsio horiek nagusi moduan agertzen dira, honako lau ongizate tipo edo egoera —koadranteak, irudian— bereiziz: (1) ongizate osoa lortzeko susperraldi egoera, (2) eta (4) egoera egonkor baina gaixotasun problematikoa
|
adierazten
dutenak, (3) gaixotasun larriko egoera kritikoa. Aipatzekoa da euskal kasua Espainian (2). ean sartzen dutela, eta euskal kasua Frantzian (3). ean.
|
|
|
Garrantzitsuena ordea ez da gehiengo/ gutxiengo izatea, demografia dimentsioak jasotzen duen moduan, baizik eta menderatzaile/ menderatu izatea, kontrol instituzional dimentsioak
|
adierazten
duen bezala, —baina ez babes instituzionalak— Hala erakusten zuen bizindar erlatiboaren teoriaren hasierako bertsioak (1977an) eta hala erakusten dute artikuluaren 1 eta 2 irudiek ere. Azken bertsioak, aldiz, 4a. eta 4b. irudietan, ez du jasotzen.
|
|
|
Azken bertsioak, aldiz, 4a. eta 4b. irudietan, ez du jasotzen. Horregatik irudi horietako 1 koadrantean —onena den ongizatearen susperraldi egoera— sartzen dira aldi berean Quebeceko gehiengo frankofonoa eta Espainiako katalana, horrela
|
adieraziz
Kanadako gehiengo frankofonoaren egoera babes instituzionalaren arabera hobeto ulertzen dela kontrol instituzionalaren arabera baino.
|
|
|
Orokorrean, azken artikuluak euskararako eta euskal komunitaterako nahiko egoera ezkorra
|
adierazten
digula esan dezakegu, bizindar teoriaren arabera behintzat. Bestalde, aurreko artikuluetan euskararen inguruko gaietan esaten direnak ere kontuan hartuz, nahiko atzematen direla ere ikusi dugu.
|
|
|
Baina aipagarriena, eta orain interesgarriena, zure bizitza aberatsa aipatzea da. Nik azpimarratuko nuke zure euskaltzale ibilbide luzea, aberatsa eta aipagarria, zure biografian
|
adierazten
dena kontuan hartuz: 1) zenbait urtetan Québec en ondo bizi eta gero, Euskal Herrira etortzen zarete, 1980 hamarkada hasieran, indarrez eta egitasmoz beteta:
|
|
|
Baina aipagarriena, eta orain interesgarriena, zure bizitza aberatsa aipatzea da. Nik azpimarratuko nuke zure euskaltzale ibilbide luzea, aberatsa eta aipagarria, zure biografian
|
adierazten
dena kontuan hartuz. mintzatzea?: hauxe da ba aukeratuko dudan aztergaia.
|
|
|
Baina, handik aitzina norberak intelektual rolerako beharrezko dituen formakuntza eskuratzea, autosufizientzia ekonomiko eta soziala lortzea, eta hori guzia Euskal Herrian egunerokoari loturik burutzeko aukeran bihurtzea tokatu zitzaizun banako borroka latz bat beste mediorik etzenuelarik.
|
adierazten
denak guzi horren aitzinean zure baitan jarrerazko bertute seinalatzaile bat dagoela ageri du: " Erakunde ofizialak ahalgabetuko dira, beren baitan ez badaukate herri mugimendu indartsu bat" baitzenion.
|
|
|
Geroxago, diru laguntzak normalizatu ziren. Urtero deialdi baten bidez euskalgintza eta kultura elkarteek beren eskaerak
|
adierazten
dituzte. Iparraldeko elkartePizkundearen estrategia nagusi bat zen eskaera guztiak Europako zuzenbidean oinarritzea.
|
|
|
Ildo horretan," Euskal Herri 2010 lurralde prospektiba (1992/ 1993)" ren 1994ko ekainaren" Le Pays Basque en perspective" sintesian ez zen oraino holakorik aipatzen, euskararen egoera txarra bakarrik, eta Euskadiko eta Kataluniako esperientziak. Lehen egiazko urrats publikoa gorago
|
adierazi
dugun Euskal Herriko Antolaketa eta Garapen Eskeman agertu zen. 1996ko" Norabide orokorrak" testuan," Kontestu honetan hizkuntz antolaketari buruzko politika egokia osatuka da(...) Hizkuntza antolaketa orokor bat asmatzera eramaten gaitu(...) euskararen aldeko hizkuntz politikarako zutabeak eraik daitezke" esaten da, besteak beste, 59 orrialdean.
|
|
|
2. " Lehen hizkuntza" edo" ama hizkuntza" izeneko aldagaiak seme alabek, normalean gurasoengandik, bizitzako lehen 3 urteetan ikasten duten hizkuntza
|
adierazten
du.
|
|
|
Sexuari dagokionez, ohikoa den bezala, gizoneak emakumeak baino zertxobait gehiago dira adin tarte gazteetan5 Seme alabak lehen hizkuntzaren arabera banatzen baditugu, portzentaje horri berari eusten diote talde bakoitzean. Horrek
|
adierazten
du seme alabaren sexuak ez duela eraginik hizkuntzaren transmisio prozesuan.
|
|
|
Orain arte euskararen hizkuntza gaitasuna zentzu hertsian hartu dugu aintzat, baina hizkuntzaren transmisio prozesuari begira garrantzitsua da hizkuntza gaitasun erlatiboa ere kontuan hartzea. Kontzeptu horrek, euskaraz hitz egiteko gaitasunaz edo gaitasun ezaz gain, gaztelania baino hobeto edo errazago hitz egiteko trebezia ere
|
adierazten
du. Horrek berekin dakar, praktikan, etxean normalean hitz egiten den hizkuntza bata ala bestea (edo biak) izatea eta, ondorioz, seme alabek ikasiko duten hizkuntza ere horixe bera izatea.
|
|
|
Horren bidez, euskaldunon hizkuntza eskubideak ez direla bermatzen ondorioztatu zuten. Azterketak kontsumitzaile euskaldunek gero eta kexa gehiago egiten dituztela
|
adierazi
zuen. Behatokiak kexak ‘euskararen telefonoa’ren bidez jasotzen ditu helbide honetan (www.euskararentelefonoa.com), eta lehen aipaturiko Kontsumitzaileen eta erabiltzaileen hizkuntza eskubideak Euskal Herrian txostena eskuratzeko aski du helbide honetara jotzea:
|
|
|
Bestalde, dekretuan ezartzen diren zenbait derrigortasun ingurune soziolinguistikoari lotzen zaizkio. Ez genuke nahi, herritarrek jotzen dutenean, hizkuntza eskubideen bermea bizi diren tokiak baldintza dezakeela
|
adierazi
behar izatea; badugu Nafarroan aski eskarmentu. Askotan entzun izan dugu ofizialtasun bikoitzaren ondorioz herritarrei eskubide berdinak aitortzen zaizkiela; bada, oker gabiltza hizkuntzaeskubideen bermea ezagutza tasak baldintzatuko badu.
|