|
2000
|
|
|
Lartzabalera heldu etaGaraziko bortu aldera jo zuten, eta han, Salbatoreko kaperaren parean pasatzean, neskak Salbatoreri otoitz egin zion: «Salbatore, salba
|
nazazu
!» Eta hantxe pausatua izanzen, kaperaren aitzinean. Leku hartantxe egin zioten tattola bat eta geroztik Saindiadeitzen dute:
|
|
|
Behingoagatik egizu zerbait nire alde, Eider ondotik kendu zenidan bezain erraz, egizu zerbait. Lagun
|
nazazu
, arren. Arren.
|
|
|
" Orain, Jauna: eraman
|
nazazu
, Jauna!"
|
|
|
Eta nolako gogoa etorri zitzaidan orduan, amaganat joaiteko eta hari erraiteko: " Zaude lasai, ama, aitak huts egin dizu, hipokrita hutsa denez gero, baina nik ez, eta besarka
|
nazazu
!" Eta oroitu nuen amaren bertze behako hura, noiz eta oreinaren amoriozko historia hura kontatu bainion, erraiten zidala: " Halakoa da guti batzuetan amorioa".
|
|
|
Gaiak zirraragarriak ziren: " Zer egin dezaket nik hurkoaren alde?"," Alaitasuna gure baitan dago"," Errespeta
|
nazazu
, eta errespetatuko duzu zeure burua" eta abar. Gu, Ttipiren ikasbideei jarraikiz, horrelako mugidetarako arroztuak geunden jadanik, geure gisara ulerturiko materialismo historikoaren fabore.
|
|
|
Dei
|
nazazu
John, mesedez, Townsend doktorea.
|
|
|
Gauza bat, Townsend doktorea: zergatik esan nahi dio loretxoak umeari aska
|
nazazu
–
|
|
|
Ba, ni ez noa itsas-ertzera esan nion haserre. Zoaz zu, eta utz
|
nazazu
bakean.
|
|
|
" Barkaidazu, oso dantzari kaxkarra naiz. Arren, eraman
|
nazazu
zure lamia erritmoan". Eta liburu itxi bateko bi orri bezala, musika geldoan kulunkatu gara, estu, gozo, heze.
|
|
|
Zinez. Baina nik ez dizut deitu, eta ez
|
nazazu
errudun sentiarazi. Hala ere, nahi baduzu, Gasteizera itzultzen garenean, deituko dizut eta nik neuk gonbidatuko zaitut afaltzera.
|
|
|
Besarka
|
nazazu
eta,
|
|
|
Eta piztutakoan, araka
|
nazazu
,
|
|
2001
|
|
|
Duela gutxi argitaratu du Ramon Saizarbitoriak, Ereinen eskutik, bere azken idazlana," Gorde
|
nazazu
lurpean", non islatzen diren, hari bakarraz jositako bost narrazioren bidez, sakon bezain ironikoki, idazle honen kezkak eta obsesioak. Horietaz jardun dugu berarekin.
|
|
|
Beraientzat lur azpian dagoena balio handiko zer edo zer denez, ohiturari muzin egin eta baita zuhurtziari ere eta haren bila doaz. Horixe da, hain zuzen," Gorde
|
nazazu
lurpean" osatzen duten bost narrazio ezberdinak josten dituen haria.
|
|
|
Zer da" Gorde
|
nazazu
lurpean", narrazioen bilduma bat?
|
|
|
(Saizarbitoria, R., Gorde
|
nazazu
lurpean, Donostia, Erein, 2000)
|
|
|
Irakurleak jakingo du honezkero, desehorzketa desberdinak aitzakia dituzten bost narrazio luzek osatzen dutela Saizarbitoriaren azken liburua, Gorde
|
nazazu
lurpean (Erein, 2000). Eta aztoramen puntu batekin ekingo dio irakurketari, desehorzketa kontuek aztoratu ezezik asaldatu ere egiten baikaituzte.
|
|
|
Hortik, Gorde
|
nazazu
lurpean liburuak barneratzen dituen gizajo, galtzaile edo zorigaiztokoak. Hasi gerrak mixeria erdiragarrienak erakutsi zizkieten gudari zaharrengandik, edo maitatzeko ezintasun ia patologikoa duten Juan Martin edo entziklopedia saltzailearekin jarraituz, oraingoan ere bizitza" erromantizatu" egin digu egileak.
|
|
|
gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1go narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza),... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak. Ezagunegiak zaizkigun arazoak jasotzen ditu Gorde
|
nazazu
lurpean liburuak.
|
|
|
Esandakoaz haratago, aitor dezagun ez dela zail Gorde
|
nazazu
lurpean osoa klabe metaliterarioan irakurtzea. Gure aburuz, narrazio desberdinetan kontaketari berari buruzko hausnarketa proposatzen zaigu.
|
|
|
2 Parentesi artean datozen zenbakiek Gorde
|
nazazu
lurpean liburuaren lehenenengo edizioko orrialdeak adierazten dituzte (Erein, 2000ko abendua).
|
|
|
Bai, Anton Aranburu naiz. Jar
|
nazazu
presidentearekin.
|
|
|
(Deklamatzen) Ez mesedez, ez
|
nazazu
utzi orain! Oso maite zaitut...
|
|
|
jada aurretik iragarritakoak eta irakurleak zain gogotsuzituztenak (honek harrera baldintzatzen duela gogoan izanik). Horien artean, Saizarbitoriaren Gorde
|
nazazu
lurpean eta Irigoienen Lur bat haratago diraaipagarrienak. Gero, badira hor tartean, hainbeste irakurle leial izan ez arren, irakurleen oniritzia eskuratu dutenak, jada ibilbide jakinak zedarrituz baitoaz:
|
|
|
Sariei bagagozkie, urtebete honetan argitaraturiko eleberrietatik hiru sarituakizan dira: Saizarbitoriaren Gorde
|
nazazu
lurpean liburu mardulak Kritika Sariajaso zuen; Aitor Aranaren Ipuin entzulea eleberria 1999ko Txomin Agirre Sariaren irabazlea izan zen; Asier Gorrotxategik 1999ko Irun Hiria Literatur Sariaeskuratu zuen Kafkaren labankada eleberriarekin.
|
|
|
Orain mesedez, utz
|
nazazu
bakarrik. Joan zaitez!
|
|
|
Barkatu
|
nazazu
, Berasa laguna hasi nintzaion herabeti, baina asmatu ezinik nabil non ote den, neuk Dialektikari atxeki diodan garrantziaren eta definizioaren huts egitea...
|
|
|
Eta zuk daukazu giltza, laztana. Atximurka
|
nazazu
, jo nazazu, laztan nazazu... Ummmmm...
|
|
|
Eta zuk daukazu giltza, laztana. Atximurka nazazu, jo
|
nazazu
, laztan nazazu... Ummmmm...
|
|
|
Eta zuk daukazu giltza, laztana. Atximurka nazazu, jo nazazu, laztan
|
nazazu
... Ummmmm...
|
|
|
Arrebatxoek negar batean alde egiten zuten bitartean, berak beldurturik baina ausart esan zion: " Sar
|
nazazu
". Azkenean bakean utzi zuen.
|
|
|
M (irribarrez; negarrez): Ezkuta
|
nazazu
zure begien atzean, izan zaitez nire argi...
|
|
|
Ahoa ireki eta edan
|
nazazu
.
|
|
|
–Italiako atean utz
|
nazazu
.
|
|
|
ura eri artean bailitzan eskapatzen zait. Eraman
|
nazazu
zauden leku horretara!
|
|
|
–Eroan
|
nazazu
Mars izarbelera!
|
|
|
–Eraman
|
nazazu
hemendik at.
|
|
|
–Inteligentzia artifiziala hain hedatua den Mars planetara eroan
|
nazazu
. Dagoeneko Marseko euskaraz idazten dudala badakizu?
|
|
|
Eraman
|
nazazu
Mitxoletarengana, agindu nion.
|
|
|
Eraman
|
nazazu
Mitxoletarengana, agindu nion, lehor, bortitz, zakar, mutiri, larderiatsu, gogor, zantar, latz, petral.
|
|
|
– Atera
|
nazazu
hemendik!
|
|
2002
|
|
|
Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko «Boletin»aren euskarazko gehigarri gisa egun azaltzen den «Egan» euskal literatur aldizkariaren azkenengo zenbakian, euskal literatur sorkuntzak 2001ean izan duen emaitza, urte bereko poesia kritika, Aita Justo Mari Mokoroaren omenaldia eta zenbait idazlanei eginiko kritikaz gainera, besteak beste, honokoak aurki ditzakezue: Lourdes Otaegiren«' Asaba zaharren baratza' z orainik Ramon Saizarbitoriaren' Gorde
|
nazazu
lurpean' irakurtzeko modu bat», Luis Mari Mujikaren«' Egipcios, bereberes, guanches y vascos', intuizio filologikoaren bidea?», Inaxio Lopez de Aranaren «Leon Azoulay: euskarazko lehen soinuak (1900)», eta Patziku Perurenaren «Orixe:
|
|
|
Argi eta garbi dago suertea izan badela, suertean sinesten dut. Esate baterako, Ramon Saizarbitoriaren «Gorde
|
nazazu
lurpean» 2001eko Sari Nazionalean finalista izan zen, baina ez zuen irabazi. Nik «SPrako Tranbia» joan den urtean publikatu izan banu, nire liburua ez zen joan ere egingo Sari Nazionalera, seguru dakit.
|
|
|
Poema honek «Utzi egingo ditut armak» du izenburu eta www.childsoldiers.org gunean ari den Rashid Peters ikasle gaztearena da: ...okainaz injektatua nintzen garaian/ marrazkiotako gerrara behartua/ burmuina garbitua behin eta berriro,/ orduan esango nizun irabazteko asko neukala/ gerran neramatzan arma zamatsu haiekin/ eta uzteko esan bazenit,' ez adiskidea!' esango nizun./ Aita amengandik urrun mobilizatua/ besteak kolpatu eta hiltzeko/ ezin naiz beste inora joan/ jo eta hiltze honek ez baitu mugarik./ Orain barka
|
nazazu
zure anaia zauritu badut./ Tiro egitera behartu ninduten/ nire haurtzaroa ihartu zidaten jende helduek».
|
|
|
Beste hainbat desehorzketa aitzakia dituzten bost narrazio luzek osatzen dute Saizarbitoriaren azken liburua, Gorde
|
nazazu
lurpean (Erein, 2000). Liburuaren harrera bikainaren adibide ditugu orain artean lortutako sariak:
|
|
|
Kritika Saria 2000, Beterriko Liburua Saria 2000 eta Euskadi Saria 2001 Horiezaz gain, 2001 urteko Espainiako Narratibako Sarian finalista izan zen. Gorde
|
nazazu
lurpean liburuan, benetako hiru desehorzketa famatu agertzen dira fikziozko beste bi desehorzketarekin batera. Lehenengo taldekoak lirateke, Rossetti margolari prerrafaelitaren emazte Elizabeth Eleanor (Lizzie) Siddalen gorpuarena, Yves Montand kantari eta aktore frantziar ezagunarena eta, gertuagokoa zaiguna, Sabino Aranarena berarena.
|
|
|
Aurreko eleberrietan bezala, heroirik gabeko unibertso literarioa da Gorde
|
nazazu
lurpean liburuan erakusten zaiguna. Jakina denez, nobela modernoaren ezaugarririk funtsezkoenetakoa heroien desagertzea da eta giza izatearen tragikotasuna onartzea dago horren oinarrian.
|
|
|
gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1 narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza)... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak. Ezagunegiak zaizkigu Gorde
|
nazazu
lurpean liburuak jasotzen dituen arazoak.
|
|
|
Gorde
|
nazazu
lurpean liburuan barneratzen diren narrazioek bizitzaren abismoen aurrean kokatzen gaituzte eta guztioi gertukoak zaizkigun beldur, misterio, amets edo obsesioak azaleratzen. a.4) Laura Mintegi (1955)
|
|
|
Maita
|
nazazu
|
|
|
Amandre Santa Ines, bart egin det amets: onez edo gaitzes, Gorde
|
nazazu
gaitzes.
|
|
|
Bila
|
nazazu
han. Eta Atrektori, hori baita liburu saltzailearen
|
|
|
Bila
|
nazazu
han. Eta Atrektori, hori baita liburu saltzailearen
|
|
|
merezi duela. Baina onbera izan zaitezen eskatzera natorkizu; otoi, barka
|
nazazu
!
|
|
|
ikusten duten izarrak beste. Katulo eroak gainez egin dezantzat, hola musuka
|
nazazu
, begiluzeek ez dezaten zenbat, ez eta ere mihi luze gaiztoz.
|
|
|
Zakurrok egiten dizkizuten begiratu errukarriak! " Arren, otoi, mesedez, faborez, atera
|
nazazu
hemendik! Hemengo gure bizimodua eguzkirik gabekoa da!"
|
|
|
Beraz, uler
|
nazazu
eta ni gero zu ulertzen saiatuko naiz urte luzeetan. Zure laguna izango naiz, zure aldarteak ulertuko ditut, zure pozak, zure egun on eta txarrak.
|
|
|
Ez
|
nazazu
, baina, zigortu. Gerta liteke, nik on beharrez zerbait egin eta zu atsekabetzea.
|
|
|
Bitartean, laztan
|
nazazu
eta egin ezazu jolasean nirekin. Urte batzuk ditugu aurrean, elkarri poza emateko.
|
|
|
Baina orain badut argi izpi bat. Arren eta arren, ez
|
nazazu
utz, Ander, beldur bainaiz, beldur...
|
|
|
–Ezetz esan dizut! Eta utz
|
nazazu
bakean!
|
|
|
Har
|
nazazu
, ama, altzoan
|
|
|
Eta fruitu oparoa ematen du, normalean, baratzea ere ongi ureztatua zegoelako. Dena den, barka
|
nazazu
irakurle gazte, orain tartetxo batean esaten baldin badut, hola, isilka, etxekoek bakarrik irakurtzeko moduan, ez bat inondik ere euskal idazle izateko idazle izatearekin aski dela pentsatzen dutenekin.
|
|
|
Baina barkatu, berriz ere bat bateko itzulian sartu naizelako: erlatibo" aurreratuetara" itzuliko naiz, edo" ezen" horietara, edo" baizik (eta)" edo gure tradizioan lekua duten esaldi mota horietara, barka
|
nazazu
gaurgero nekatua egongo baitzara. Gure klasikoek erabili eta guk baztertzen omen ditugun horiekin zer gertatzen den ikusi nahi dut.
|
|
|
horren frogagarri, eta oso desberdinak diren lanak aipatzearren, hor daude: Xabier Mendigurenen Berriro igo nauzu (1996), Hasier Etxeberriaren Arrainak ura baino (1999), Unai Iturriagaren Berandu da gelditzeko, eta, baita ere, hein batean behintzat, Koldo Izagirreren Agirre zaharraren kartzelaldi berriak (1999) nobela eta Ramon Saizarbitoriaren Gorde
|
nazazu
lurpean narrazio bilduma (2001).
|
|
|
Gauza bera esan dezakegu Anjel Lertxundiren Azkenaz beste eleberriko Nora gogoangarriaz (1996). Eta horra hor, azkenik, Ramon Saizarbitoriaren azken lanak, Bihotz bi eta Gorde
|
nazazu
lurpean, non, tira, gizonaren irudi ilun eta batez ere patetikoaren ondoan, emakumeaz eskaintzen duen ikuspegi positiboagoa (ez naiz positiboa soilik jartzen ausartzen) bereziki esanguratsua iruditzen baitzait (eta ez dezagun ahantz zein izan zen lehenengoa: Egunero hasten delako).
|
|
|
kalitate eta oihartzun handiko hainbat nobela argitaratu da horiez gain. Jadanik azpimarratuta utzi ditudan horietatik guztietatik, eta Saizarbitoria, Atxaga eta Lertxundiren gainerako lan nagusiez gain âBihotz bi, Gorde
|
nazazu
lurpean, Behi euskaldun  baten memoriak, Zeru horiek, Kapitain Frakasa, Azkenaz besteâ, honako hauek nabarmendu daitezke: Koldo Izagirreren Agirre zaharraren kartzelaldi berriak (1999) eta Joseba  Sarrionandiaren Lagun izoztua (batzuentzat aurreko taldean sartu liratekeenak, ziurrenik; halere, simetriaren aldetik, zein polita litzatekeen Gizona bere bakardadean eta Lagun izoztua nobelek mugarritutako 90eko hamakarda luzea, ezta?); Aingeru Epaltzaren Ur uherrak (1993), Tigre ehizan (1996) eta Rockânâroll (2000), Inazio Mujikaren Gerezi denbora (1999), Andoni Egañaren Pausoa noiz luzatu (1998), Ur Apalategiren Gauak eta hiriak (1997), Juan Luis Zabalaren Galdu arte (1996), eta Jokin Muñozen Joan zaretenean (1997).
|
|
|
– Eroan
|
nazazu
lehenbailehen etxera. Ohera behar dut, izoztuta nago.
|
|
2003
|
|
|
" Sinis
|
nazazu
: ereille gaiztoetan dago azaro txarra, eta gero uzta soilla ta utsa.
|
|
|
Eta, orduan, behin baino gehiagotan esan nahi nioke: " Nekane, bidal
|
nazazu
umetan bezala enkarguetara, nik atseginez lagunduko dizut-eta! Eta gero, emaidazu bi errealeko txanpon zulodun bat:
|
|
|
Goiza joan da, anaiaren etxera joan, bazkaldu, digestioa egiteko kamamila hartu, lo kuluxka egin, eta orduan, betiko amesgaiztoak hartu nau: más pisos en Alza... baina, azkenik, ahots ezti batek iratzarri nau, gaitz guztietatik libra
|
nazazu
, bai, Miren...
|
|
|
–Besarka
|
nazazu
.
|
|
|
–Besarka
|
nazazu
.
|
|
|
Miselablea naiz: ez
|
nazazu
hil!
|
|
|
hemen, terrorismoaren kontra indarrez borrokatzekoa baino pentsatzeko libertatea bermatzekoa da eta lasaigarrien menpe larruz leuntzen eta hantzen ari zen Txokoren ama zeukan gogoan. Charlotte lagundu
|
nazazu
xuxurlatuz, etsipenez burua komisariako bulegoko paperez emokatu bere mahaiaren gainera erortzera uzten zuen.
|
|
|
Gorde
|
nazazu
lurpean. (b).
|
|
|
Begira bada ez ote duen orain ere zerbait egingo. Adiskidetu gaitzazu ala, indarkeriarik erabili nahiko balu, defenda
|
nazazu
, honen eromen eta maitale zaletasunak guztiz beldurtzen bainaute.
|
|
|
— Arrazoi duzu, Eriximako, eta ahantz itzazu, mesedez, nik esandakoak, eta ez
|
nazazu
zaindu beldur bainaiz esango ditudanak ez barregurazkoak izango ote diren (hori probetxua bailitzateke eta nire musaren alorrekoa), barregarriak baizik.
|
|
|
Harrigarri harrotuta bainengoen nire sasoiaz. Asmo horrekin bada, aurretik berarekin laguntzailerik gabe bakarrik egoteko ohitura ez izanik, orduan, laguntzailea bidalita, bakarrik gelditu nintzen berarekin —egia osoa b esan behar zaizuenez adi egon bada eta gezurrik esaten badut, Sokrates, ezezta
|
nazazu
. Biok elkarrekin geunden bada bakarrik, gizonak, eta maitaleak maiteari bakardadean esango lizkiokeenak berehala esango zizkidala uste nuen eta pozik nengoen.
|
|
|
Hitzik esan gabe Luperi, bere itzal derrigorrezkoari. Utz
|
nazazu
lasai, Lupe, esan dio pare bat bider emakumearengan sortzen duen ezinegonaz konturatu gabe. Emakumearengan noraeza sortzen duela ikusi gabe.
|
|
|
Zer duzu, Damian, emakumeak. Utz
|
nazazu
lasai, Lupe, gizonak. Ez besterik.
|
|
|
Ezin dizut ezer kontatu. Baina utz
|
nazazu
lasai. Erregutu egiten dizut.
|
|
|
Zergatik ez dituzte denek hildakoak lagatzen bakean. Zuk ere bai, Lupe, zuk ere utz
|
nazazu
bakean.
|
|
|
besarka
|
nazazu
guztiak,
|
|
2004
|
|
|
–Beno, ez dakit, ez dut gogoratzen, baina dei
|
nazazu
izen horrekin. Zergatik hainbeste zauritu?
|
|
|
Aaa! Aska
|
nazazu
!
|
|
|
Ez
|
nazazu
hemen utzi!
|
|
|
Mesedez, atera
|
nazazu
hemendik.
|
|
|
Ez
|
nazazu
bakarrik utzi!
|
|
|
Aska
|
nazazu
!
|
|
|
Itzul
|
nazazu
lehengora, Doraemon!
|
|
|
Onar
|
nazazu
zure mutil lagun bezala hemendik aurrera!
|
|
|
Baina, ama, egun hori iritsi arte, ez
|
nazazu
utzi?!
|
|
|
Ezin dizut esan! Aska
|
nazazu
!
|
|
|
Aska
|
nazazu
eta utzi joaten, mesedez!
|
|
|
Aska
|
nazazu
, mesedez!
|
|
|
Aii! Ez
|
nazazu
jo!
|
|
|
Aska
|
nazazu
!
|
|
|
Ez
|
nazazu
urduriago jarri!
|
|
|
Jo
|
nazazu
, ausartzen bazara...
|