|
2003
|
|
|
Eskuenarteandarabilgunautuarenaldetik, ugaztunmonotrematuak ereosougaztun eskasakdiraugaztunarrenantzera, izanere, kasuhorretan emeekezdutetitibururikesne guruinfuntzionalakbadituztenarren: esnea amarensabelaldekohainbatirekiunetatikjariatzenda, etakumeekberorietatikedoskitzen dute.AustraliatikEuroparairitsizirenlehenmonotrematuek,, sator ahate mokodunek?, harritutautzizituztenordukotaxonomistak, etafaltsifikaziobatizanzitezkeelapentsatuzuten.Ezinezkotzat jotzen zutenhorrelakogorputz atalakdenakbatera bizidunberberarenganagertzea.Segurueneztaxidermistatreberenbatekjosikozituenatalok, kimera inprobablehuragauzatuz: ...xusizen taxonomikoazbataiatuzuen1800ean.Satorahate mokodunakdisekzionatzekoaukeraegonzenean, 1802tikaurrera, ezzenadostasuniklortuzegokionkokapentaxonomikoariburuz.Batzuenustez, emeenugalaparatuak muskerobobibiparoenagogoraraztenzuen, eta, horrenbestez, satorahatemokodunekereemeenbaitaneklosionatukodirenarrautzaksortzenzituztelaaurresanzuten, hauda, obobibiparoakdirela.Besteekugaztunaren anatomia?
|
ikusi
–zioten, etahurrengoazterketetanbibiparitatea etaesneguruinakaurkitukozireladefendatuzuten.Urteluzeetanbenetakogerla taxonomiko bategonzeneztabaidahorreninguruan, Ann Moyal ekedertogirotuduena.
|
|
|
Ederralitzatekejakitea Etxeparenorainosentitzendenerosonaziotasunbikoitzhorrekin.BadakiguPierreBuruzainetaAlbertConstantinnahikoadeserosozeudelaegoerahorretan, etaHamalauko Gerlaaurretik,
|
ikusi
dugunez,, unpartinationalisteviable, eratzenahaleginduzirela, Euskal Herriaizanzedineuskaldunenaberribakarra.Aberriakaberri, argidago: EuskalHerriarengelakbetetzendubarrugehienaEtxeparerenbuztinezko bihotzean.
|
|
|
Morrisingeles euskarahiztegiarenarabera, drivehori, adore, kalipu, kemen, izandaitekebigarren adierabatean, edota, oldar, hirugarrenean;
|
ikusi
, Mayr ekereparentesibidezzehaztudigulanolabait.Filopatriadelakoaeradesberdinetaraagerdaiteke, bainanormaleanmotabiaipatuohi dira.Badaudeespezieaksorlekuraugaltzekoitzultzendirenak, etaorduanjaiotza filopatriazmintzatzenda(= natalphilopatry). Orobat, badaudeespezieakondozondokourteetan ugalketa tokiedolurraldebereraitzultzendirenak, etaugalfilopatria edoleku fideltasuna erakustendutelaesanohida(= ... Gaiariburuzkoartikuluetan, kanonikoadenfilopatrikoterminohorrekinbatera, homelovingplebifikatzailea agertzen dasarriaskotan; Mayr ek berakdiosku, bestalde, filopatrikoterminoarenordainabere ama hizkuntzan, hots, alemanez, ortstreudela(= leku fideltasuna), bideteutonizatzailetikeratua, jakina.
|
|
2006
|
|
|
Hasteko,, ikusiezpalu? atzekoz aurrera, ezpalu
|
ikusi
–zereneznaizen paratu. Gero, jakina, garbizaleentzaterdalkutsukojoskerazuenbakarra?, bañanezpainaz bakarra?
|
|
2007
|
|
|
Harrigarria bada ere, intelektualak barik, apaizak eta politikoak izan ziren La, tteri kontra egin ziotenak, ideia atzeragoko apaizak, alde batetik, eta eskuin eta eskuin muturreko politikoak, bestetik. Politikoen artean, nahikoa da aipatzea Jean Ybarnagaray eskuindarra, azterturiko garaian etengabeko ekinean aritu izan zena Ipar Euskal Herriko politikan eta La, tte ezin
|
ikusi
zuena.
|
|
|
Biek parte hartu zuten Eskualdunan hasitako kanpainan, Euskal Herriaren nortasuna onartua izan zedin, dokumentu berbera sinatuz; Arotçarenak adiskide ere deitu zuen La, tte. Gure ustez, La, ttek Arotçarenarekin batera sinatu zuen artikulu bat Eskualdunan, Euskal Herria beste lurraldeekin elkartu barik eskualde bilaka zedila eskatzeko kide bakarra izango zela
|
ikusi
zuelako.
|
|
|
1915, 1916, 1917 eta 1918ko zenbakiak ezin izan ditugu
|
ikusi
.
|
|
|
|
ikusi
bear ote degu oraindik! Frantsesa laket zakoteneri erranen diotet:
|
|
|
Izan ere, hiru elkarteen jatorria diferentea izan zen geogra, koki. Eusko Ikaskuntzaren sorrera Hegoaldeko Diputazioek bultzatu zuten, Hegoaldean eta,
|
ikusi
dugun legez, Hegoaldeko intelektualen artean ekintzak bilakaraziz. SSLAB> elkarte intelektual frantziarra, ostera, Baionako pentsalari frantsesek sortu zuten; Eskualzaleen Biltzarra ere Iparraldean sortu zuten, baina intelektual euskalzaleek, ez frantsesek.
|
|
|
Euskal Akademia eratzeko lehenengo proiektuak aurkeztu zituzten euskaltzale batzuek, euskararen ortogra, a, nkatzeko beharra
|
ikusi
baitzuten: 1886an Aristide de Artiñanok (Proyecto> Academia> Bascongada) aurkeztu zuen, 1896an Sabino Aranak (Lecciones> de> rtografía> del> euskera> izkaino), 1896an ere Resurrección Mª de Azkuek (Proyecto> de> rtografía, > ometido> la> censura> de> los> que> se> dedican> a> cultivar> el> euskera) eta 1897an Cosme de Churrucak274.
|
|
|
Laukiak orain arte
|
ikusi
ez duguna erakusten digu: Eskualdunan idatzi zuten lankideek beste aldizkariren baten ere idatzi zuten, hau da, Gure> Herrian; eta horren etsenplu nagusia Piarres La, tte izan zen (86 artikulu argitaratu zituen Gure> Herrian eta 238 Eskualdunan).
|
|
|
Baina Gavelen lana ez zen baliagarri suertatu batua Iparraldeko euskalkiez hornitzeko: Txostena Euskaltzaindiari aurkezturik, akademiakideek egokiago
|
ikusi
zuten baztertzea, euskaltzain aranistek gustuko ez luketelakoan468 Henri Gavelek berak harriturik adierazi zuen: Les idées de Sabino Arana (qui nétait pas un linguiste) ont prevalu469.
|
|
|
Euskara estandarra, nkatzeari dagokionez, argi
|
ikusi
bazuten ere idatzizko testuek zeregin garrantzitsua zutela, arazoa sortu zen erabaki orduko nork moldatu behar zuen euskara berri hori.
|
|
|
Beste aldetik, Bulletinen idazteaz gain beste aldizkariren baten idatzi zuten bost intelektual horietatik, lauk, Daranatz, Donostia, Gavel eta Veyrinek, harreman berriak sorrarazi zituzten aldizkarien artean, konkretuki Bulletin> du> Musée> Basque, > Gure> Herria> eta RIEVen artean; hau da, Iparraldeko eta Hegoaldeko aldizkarien artean, orain arte
|
ikusi
ez duguna. Iparralde eta Hegoaldearen arteko harreman berriak ezarri zituzten Jean Baptista Daranatz, Henri Gavel eta Philippe Veyrinek, Bulletinen idazteaz gain, RIEVen ere idatzi zutelako; eta aita Donostiak Bulletin> u> Musée> Basque> eta Gure> Herrian lanak argitaratu zituelako, RIEVen idazteaz gain.
|
|
|
Pierre Amoçainek begi onez
|
ikusi
zuen Madeleine de Jaureguiberryk sorturiko taldea: Le mouvement des Begiraleak est bien parti, elles feront certainement la pige aux jeunes gens.
|
|
|
Andiazabalek dituen La, tteren eskutitzetan
|
ikusi
ahal izan dugun bezala, honako irakurle hauek adierazi zuten Aintzina> jaso nahi zutela: Goyhenechek Parisetik, A. Etcheberryk Angersetik, Jaucine jaunak (propaganda jaso zuen), Justomari Mocoroak Iruñetik, Martin Istilartek Podensactik, Francisco Mª de Berazalucek Donostiatik, Jesús de Basozabalek Mundakatik, Miren de Lopeteguik Sondikatik, Andoni Iralak Bilbotik, Lucio García Echeverriak Gasteiztik, Pierre Puchuluk Ustaritzetik, Bernard Insoussarryk (Apezgaitegi Txikiko irakaslea), Jose A. Mugicak Logroñotik, Pedro de Olazabalek Donostiatik, Jean Harambourek Baigorritik, Julian Ormaecheak Bilbotik, Dominica Pagolak Lekeitiotik, Francisco Barandiaranek Bilbotik, J. E. Goenagak Bilbotik, Léon Lassallek (Aintzina> eskatu zuen Aguerre izeneko batek elizan sal zezan), Eusko Ikaskuntzako Pedro Garmendiak (euren aldizkariarekin truke egiteko), Maria Ariztiak Saratik Bouda jaunaren izenean, J. Abandok Londresetik, Canon Beholak (propaganda jaso zuen), Etcheparek Atarratzetik, José Aguerrek Irunatik, Jaureguiberry doktoreak, Bilbao Nicolasek Donibane Lohizunetik, Goyhenek Atarratzetik, Mendiondok Atarratzetik, Larramendik Donostiatik, Urrutigaray emakumeak Atarratzetik, Pierre Echeberryk Mauletik, Jauretchek Baionatik, Jean R.
|
|
|
Jean Biataranak, bere aldetik, begi onez
|
ikusi
zuen Aintzina> Euskal Herritik kanpo zeudenei bidaltzea:
|
|
|
Pierre Andiazabalek duen Aintzinaren bilduma La, tterena izan zen; izengoitiok La, tterenak zirela jakin dugu Piarres Xarrittonek La, te berak idatzitako artikuluak markatzen
|
ikusi
zuelako, Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, 1996ko uztailaren 6a.
|
|
|
Alde batetik, Jean de Jaureguibérryk eta Piarres La, ttek Gure Herria elkartearen sei bileratan egin zuten topo; Madeleine de Jaureguibérry haiekin elkartu zen horietako hiru batzarretan eta Philippe Aranartek hirurak
|
ikusi
zituen horietako bilera batean.
|
|
|
1930 hamarkadan Piarres La, ttek gazteak eragin zituelarik euskal kulturan murgil zitezen, 40 hamarkadan lan emaitzak
|
ikusi
zituen, beronen lankide gazteek Aintzina> birsortu baitzuten 1942an, 1943an amaitu bazen ere, eta Euskal Gazteen Batasuna, 1943tik 1944ra arte iraun zuena.
|
|
|
Aintzinaren lankideen Pétainenzaletasun hori azpimarratu du Pako Sudupek ere. Idazle honen aburuz, baliteke okupazioaren garai hartan ezinezkoa izatea Pétainen kontrako iritzirik kaleratzea;
|
ikusi
dugu jadanik Aintzina> bezala, Soubelet zein Arotçarenaren garaiko Eskualduna> ere Pétainen politikaren alde agertu zela. Dena dela, dio Sudupek:
|
|
|
Aldizkari hartan taldearen helburu eta ekintzen berri eman zuten euskaltzaleek. Ordurako Piarres La, ttek denbora zeraman Eskualduna> eta Gure> Herrian idazten, baina ez zuen egoki
|
ikusi
aldizkariotan euskaltzaleen berri ematea (je nai jamais voulu engager les types dans les journaux où jai écrit) 835 Dena dela, zail izango zitzaien Eskualdunaz baliatzea euskaltzaleen berri emateko, garai hartan Eskualdunaren zuzendaria zen Soubelet frantximantak ez baitzituen gogoko euskaltzaleen ekintzak.
|
|
|
Pierre Andiazabalek duen Aintzinaren bilduma La, tterena izan zen; bertan markaturik daude La, ttek idatzitako artikuluak. Izan ere, Piarres Xarrittonek
|
ikusi
zuen La, tte bere artikuluak markatzen; Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, 1996ko uztailaren 6a.
|
|
2008
|
|
|
@@185916, 2634,0066, 13: Hoteletik deitu digutenean berehala joan> naiz hara eta gela egoera penagarrian
|
ikusi
dut...
|
|
|
...u, banandu, barkatu, begiratu, besarkatu, bete, bihurtu, borrokatu, bukatu, bultza tu, deitu, edan, egin, egon, egotzi, ekarri, elkartu, eman, entzun, erabili, eragin, eraman, erantzun, erein, erosi, erre, erreparatu, esan, eskaini, eskatu, eskiatu, etorri, eutsi, ezkon du, eztabaidatu, gelditu, gertatu, gogoratu, hartu, hasi, hautatu, hautsi, hazi, hil, hornitu, hozkatu, hustu, ibili, igo, ikasi,
|
ikusi
, irakurri, iraun, iritsi, isildu, isuri, izan, izendatu, izerditu, jaitsi, jakin, jan, jantzi, jarraitu, jarri, jaso, jo, joan, jokatu, josi, kezkatu, koka tu, konparatu, konturatu, korritu, loratu, lortu, lotu, marraztu, mintzatu, moztu, mugitu, musukatu, nahastu, nekatu, oroitu, otu, pasa (tu), poztu, saldu, saltatu, sartu, sinistu, topa tu, ukitu, ulertu, zamatu, zeharkatu, zutitu
|
|
|
Ondoren, hutsune hauei irtenbide emateko, azken joera linguistikoek proposatzen duten bidea, sintaxia eta semantikaren arteko elkarreragina, alegia, izango dugu hiz pide, bereziki B. Levin en English> verb> classes> and> alternations> (1993) lanaren plan teamenduari erreparatuko diogularik. Lan horretan
|
ikusi
dugunetik ateratako ondo rioetan oinarrituta, gure lan prozeduraren berri emango dugu hurrengo atalean, horre tarako hartu ditugun baliabide sintaktikoak, aurrerabakiak, eraikitako datu basea, eta hautatutako aditz zerrenda aurkeztuko ditugularik. Eginkizun horretan baliatuko ditugun baliabide automatikoen garrantzia ere azpimarratuko dugu.
|
|
|
Egia da Administrazioak hizkera berezia erabiltzen duela, batez ere, zenbait dokumentu motatan; baina,
|
ikusi
dugunez, idazki askotan oso testu, estandarrak, sortzen ditu edo, zuzenago esateko, sortu lituzke.
|
|
|
(19)/ eta inoiz mendira joaten bazarete eta ikusten baduzue hola sasi artian/ sasi artian beti zerbait mugitzen dala/ eta/
|
ikusi
eta da txori txiki bat eta ematen du gainera> lotsatuta> dagoela ematen du ba ez dakit/ zerbait/ platera bat puskatu duela edo zerbait holako egin duela... (B.A.)
|
|
|
eta mache: >, borroka, gudua? izen normalekin zer
|
ikusi
rik, eusk. andere rekin baizik.
|
|
|
a) hitz elkartuak: urdin, > rdin> (ur, > gehi din> aditzforma, Mitxelenak
|
ikusi
zuen bezala), gibel>(* gi, ik. gizen, >+ bel), zintzurr> > (zintz+ urr).
|
|
|
toriaurrea argitzeko oso garrantzitsua izanik ere, geroko euskararen menpe dagoela erabat, honek ematen baititu soil soilik antzinako lekuko bakanak azaltzeko eredua eta bidea; antzinako formek, fosilak izango balira bezala, berez ez dute zentzurik, ez bazaie historia luzeago baten barruan bere tokia bilatzen; gerta daiteke antzinakoa euskalkien gainean berreraikitako forma baten berdina izatea, baina gerta daiteke baita ere bakoitzak garai ezberdin bateko egoera erakustea: hitz elkartuetan lehenen go zatiak jasatzen dituen aldaketei dagokienez euskarak akitanierak baino egoera berriagoa erakusten du, giza-, > adibidieetan
|
ikusi
daitekeenez akitanieraz ko CISON, SEMBE eta SENI ren aldean; bestalde akitanierazko ANDERE hiru silabadun hitzak aitzin euskararen erro monosilabikoaren egoera garatu du. Beraz azalpenak orokorra luke izan, eta ahal den neurrian bi muturretako datuak bide batez azaldu:
|
|
|
Akitanian euskal leinuko izenak garbiak eta ugariak ziren bitartean, Hego aldean eta batez ere Baskoien lurraldean ez ziren inondik ere agert zen, horrek sortzen zuen egonezina eta harridura nabariak zirelarik. Lergako izkrizioa agertu zenean, berehala
|
ikusi
zen hango izen bat, Ummesahar, > euskaratik errez uler zitekeela eta beste biak, Abisunhar> eta Narhunges, hain zuzen, Akitaniako izen mult zoan sar zitezkeela bai osagaien aldetik bai fonetika arrazoiengatik ere. Mitxelenak Lizarra inguruan agerturiko Loxa> jainkosaren izena ere euskarazko lotsa rekin lotu zuen eta halaxe lortu zen euskal izen multzo ñimiño bat Nafarroan ere identifikatzea (Mitxelena, 1991).
|
|
|
Bestalde, alde batera utziko dugu hemen beste gogoeta interesgarri bat egiteko aukera: Gramatika sortzailea bezalako teori esparruen inguruan sortu izan direnak
|
ikusi
adibidez testuko 3.1.1 ataleko (40b?) nazioarteko arauei dagozkie ala euskararen araua propioen arabera (erabilera mota jakin baterako) sortu ote dira. Berez, zorrozki jokatuta garbi izan behar dugu zer diren kimikako IUPAC bezalako nazioarteko batzorde batek finkaturiko nazioarteko arauak:
|
|
|
13 Oso azpimarratzekoa da izen jakin batzuek osagi bikoitz desberdinak hartuta tankera desberdinetako tandem elkarteak eratzen dituztela:
|
ikusi
adibidez harreman> izena (§3.1.2 b) eta d). Era berean, osagai bikoitz jakin batek desberdin jokatzen du hirugarren osagai desberdinekin:
|
|
|
Era berean, osagai bikoitz jakin batek desberdin jokatzen du hirugarren osagai desberdinekin:
|
ikusi
adibidez burdina/ sufre> (§3.1.2, eta §3.2), presio/ bolumen> (§3.2.2 d) eta 3.2).
|
|
|
(12) a ahuntz talde (a
|
ikusi
du ardi txakurrak)
|
|
|
b ahuntz beltz (a
|
ikusi
du ardi txakurrak)
|
|
|
c ahuntz beltz talde (a
|
ikusi
du ardi txakurrak)
|
|
|
Txobaharan> (lur-saila, 1022 urtekoa. Testua
|
ikusi
aurreko toponimoan). Valderupe> (lur-saila.
|
|
|
Askoz hobe ikertuta dago Errioxakoa, Juan Bautista Merino Urrutiak eta bestek, Bizkaiaren Mendebaldean dagoen eskualde his torikoarena baino. Azkenengo euskara galdu zuena Gordexola zen, seguru asko, Kalahorrakoa zelako, lehen
|
ikusi
dugun bezala. Gainontzekoena ikertzeko, bi artxi botara jo behar da Santandereko elizbarrutia, XVIII. mendean sortua berau, Santillana del Mar eko klausurako monjen komentu baten dagoelarik tornu eta guzti, ikertzeko
|
|
|
Ondorioztatu> edo esan aditza
|
ikusi
bezain laster, > konplementatzailea igar dezakegu. Mendeko perpausaren aditza aurreratuz, are segida eraginkorragoak lor ditzakegu:
|
|
|
Beraz, definizio honen bidez etnometeorologiak zein esparruri heltzen dion jabetzen gara: fenomeno meteorologikoak ez ezik, zeruan izaten diren gertaera guztiak ere aintzat hartzen dira, baina herri ikuspegi batetik, ez meteorologiak, jakintza gisa, nola
|
ikusi
eta azaltzen dituen. Lan honen helburua ez da izango fenomeno meteorologikoen zientzia ikuspuntua adieraztea, bai, ostera, hartaz baliatzea taxuzko sail kapenak egin ahal izateko.
|
|
|
Iñigo Aranbarrik (2001: 63) kontatu berri duenez, ume txiki batek zeruan hegazkina
|
ikusi
, eta pipi popo> hitza esan omen zion aitari. Txoria pipi> eta automobila popo> zirela jakiteaz gainera, hitz berria sortzeko sena ere bazuen, beraz, ume horrek.
|
|
|
Aranbarri poeta edo Aranbarri lekuko hotz eta zintzoa ote zen Doña Casilda parkeko, miraria?
|
ikusi
zuena.
|
|
|
Gaixotasun honen sintomak aspaldi agertu ziren azalera, baina ez zen behar bezalako sendagairik ipini. Aspaldi
|
ikusi
zen gazteen euskara ez zela espero bezain ona, eta aspaldi ikusi zen betiko euskaratik nabarmen aldentzen zen hizkera exotiko eta berria garatzen ari zela, erditxantxetan erdi benetan, Marteko> Euskara> deitu dudana.
|
|
|
Gaixotasun honen sintomak aspaldi agertu ziren azalera, baina ez zen behar bezalako sendagairik ipini. Aspaldi ikusi zen gazteen euskara ez zela espero bezain ona, eta aspaldi
|
ikusi
zen betiko euskaratik nabarmen aldentzen zen hizkera exotiko eta berria garatzen ari zela, erditxantxetan erdi benetan, Marteko> Euskara> deitu dudana.
|
|
|
Euskaltzaindiak iaz antolatutako Hiztegigintza Jardunaldian ere
|
ikusi
zen gizartearen esparru desberdinetako lexikoa bereiz landu beharra, eta horrek azpicorpusak eskatzen ditu: eguneroko hitz erabilienetakoa, administraziokoa, hezkuntzakoa eta ahozkoa behintzat azaldu ziren Bilboko jardunaldian.
|
|
|
Larramendik hiztegia nola osatu zuen
|
ikusi
eta gero, sistemaren barne kohe rentzia aztertuko genuke, hau da, sistema hori gauza den esan nahi duena esateko, berez duen edo dagokion alorrean, alegia, gure kasuan, esparru juridiko administrati boan. Horretarako erabiliko ditugu zuzenbidearen baitan ardatz nagusitzat har daitez keen atal eta terminoak.
|
|
|
Generoaz, orain arte Zaldibian egindako grabazioetan bildutako datuetan
|
ikusi
duguna hau izan da: gizonek emakumeek baino aldakortasun handiagoa erakutsi dute zenbait hizkuntza ezaugarriren aurrean.
|
|
|
Euskaldunen arteko erabileran batasuna egotea aipatzen du lehenik Mitxelenak,
|
ikusi
dugun bezala. Askotan, ordea, ez da halakorik gertatzen.
|
|
|
Beste askotan, ez da maileguaren beharrik
|
ikusi
, horretarako bazegoelako euskal izena ongi eratua eta hedatua. Jokabide honen adibide ditugu:
|
|
|
1) Lehenik eta behin, hizkuntzaren normalkuntzan terminologia, hitz berriak, zein garrantzitsuak diren aldarrikatu behar da (nahiz honetaz guztiok jabetzen garela uste izan). Oso argi
|
ikusi
zen hori Pompeu Fabra unibertsitatean aurtengo maiatzaren 18an egin zen Terminologia Jardunaldian. Hizlari guztiek azpimarratu zuten terminologiarik gabe, hizkuntza bat ez dela osoa izango.
|
|
|
Ipuin konta saioetan egiturarik, eredurik baden
|
ikusi
gura dugu. Ipuinen egitura formalari buruz asko ikertu eta idatzi da.
|
|
|
Gero Euskaltzaindiak zer erabakiko duen, hori beste konturik da, hori gerora ikusiko da. Lehenik
|
ikusi
behar da ea lantaldea bera iristen ote den proposamen bakar bat egitera: denentzako balio duen edo balio dezakeen proposamen, batua?
|
|
|
euskal lokuzioak edo esapideak bilduz lan izu garri handia egin zuen Mokoroaren omenez); 1998an, Tolosan, Herri> > izan zen gaia (Antonio Maria Labaienen omenez); 1996an, Durangon, Paremiologia> izan zen gaia, alegia, esaera zaharrak, atsotitzak eta abar aztertu, bildu eta azaltzeko anto latutako jardunaldia; 1994an, Oiartzunen, Ahozkotasuna> izan zen gaia (Manuel Lekuonaren omenez). Beraz, Herri Literatura batzordea ere, beste batzorde batzuk bezalaxe, euskalkiekin zer
|
ikusi
zuzen zuzena eta bete betea duen ikerketa egiten eta plazaratzen ari da.
|
|
|
5 Gure arteko zorakeriak ikusita, gogora datorkit, ezinbestean, Arthur Koestler ek bere biografian kontatzen duen pasa dizo xelebrea, Sovietar Batasun sortu berria bisitatu zuenean berari gertatua. Behin Asiako lautadetako Merv herriko eskolara eraman zuten, Afganistandik ez urrun, eta ikasgela batera sartu zenean, harriduraz
|
ikusi
zuen, maisuaren kei nuari jarraikiz, ikasleek A> > Tog! esanez agurtzen zutela bera, alemanezko ohiko Einen> > Tag! en ordez!.
|
|
|
erasoak aski eta sobera ez balitu bezala. Eta oso sintomatikoa da, gauzak
|
ikusi
eta ulertu nahi duenarentzat behintzat, atzora arte euskararen kontra jo eta ke ibilitakoek, orain, euskara estandarraren arrakasta ikustean, bat batean, herrixka eta famili giroko dialekto beneragarri eta, egiazkoen, aldeko porrokatu agertu nahi izatea6, baina jaki na, aldi berean orotarako erabili nahi den euskara batu artifizial horren kontra.
|
|
|
Errealitatea da. Bakoitzak eskubide osoa du bere kutuntasunak aukeratze ko. Euskarak mila sutegi du, eta bakoitzak
|
ikusi
behar du zein su indarrez hauspotu eta zein ez.
|
|
|
Errenteriako irakasleak argi
|
ikusi
zuen aurreko batasun proiektuen porrotaren arrazoi nagusietako bat hau izan zela: inguruetako euskaldunek erdiko euskalkidu nengana zuten mesfidantza, hauek maiz nagusikeriaz jokatzen zutelakoan, hots, bere
|
|
|
1 Giza harreman berezietarako hizkuntz ereduak, noski, sozialki transmititzen dira, eta horregatik zaila izaten da inoiz
|
ikusi
ez entzun ez duguna ongi asmatzea. Halere, beren hutsune nabarmenak onarturik ere, zerbait esan li tzateke euskaldun berri/ ikasien alde:
|
|
|
Alta Hazpandarra naizenez badakit bazirela lehenago, Bilbo, Gernika, Tolosa, Zarauz, Iruñea, Santander, Madrile edo Valenciako seme dirudunak frantsesa ikas tera heldu zirenak Colegio> ren> deitu ikastetxera. Montevideoko Jose Mendiagaren familian
|
ikusi
dut oraino 1992an, aitonaren altxorrean ongi zaindua Ikastetxe horretako zuzendariak, Juvénal Martyr Lassalletar anaia euskaltzaleak, 1899an, Lamaignère baitan, Baionan argitaratu Vocabulaire> trilingue> français> espag > > basque, hiztegi hiru eleduna.
|
|
|
razko adibide hau: . Hartaco herritarrac zituen ihesi, Zituen oro ere chahutzen
|
ikusi
, Ezagutzaz bethea ungui eguilen
|
|
|
Horrenbestez, txosten honek lexikoaren azterketara hurbilketa xume bat izan nahi luke ondorio dialektalak, edo geolektalak, ahal den heinean, ateratzeko asmoz, edo hizkeren bereizketa lanean hitzak lagungarri gerta daitezkeen
|
ikusi
ahal izateko.
|
|
|
1 Hain aberatsa
|
ikusi
zuen Bonaparte Printzeak euskara aldakietan Nafarroa non esatera iritsi zen: –L? étude sur les lieux mêmes de la Navarra espagnole vient de nous prouver d, une manière évidente que cette province[...] n, a pas de dia lecte qui lui soit propre, mais qu, elle se divise entre les autres, le biscaïen excepté?
|
|
|
Gure inguruko hizkuntzetan eta geurean hainbat izendapen erabiltzen da kontzeptu berbera adierazteko. Euskal Herriko Unibertsitateak jakintza arlo ezberdinetako euskara izendatzeko Euskara> Teknikoa> erabiltzen du, eta sarri
|
ikusi
ditugu hizkera> koa> eta hizkuntza> teknikoa2> > bezalakoak ere edo teknolektoa> nahiz xede> berezietarako> hizkera/ hizkuntza.
|
|
|
Orduan ikus zitazkeen batzuen hautsi mautsi plaxentak bezala besteen uko egiteak ere:
|
ikusi
ditugu bai ikusi ere apez gazte batzu pilotaren sakrifizioa egin dutenak erretor xaharraren baimen eskasian edo, beren hautu hutsez.
|
|
|
Orduan ikus zitazkeen batzuen hautsi mautsi plaxentak bezala besteen uko egiteak ere: ikusi ditugu bai
|
ikusi
ere apez gazte batzu pilotaren sakrifizioa egin dutenak erretor xaharraren baimen eskasian edo, beren hautu hutsez.
|
|
|
harriturik, urruntzerat egiten zieten apezetarik. Guhaurek segur, begi hobez
|
ikusi
izan dugu, beste gizaldi batean, Luhusoko Sauveur Bisquey apez bat gure erakasle zorrotz bezain amultsua, eta jada pisutzen hasia, hantxetan Uztaritzen, pilo ta berri batzu aurkitzen zizkigularik gure esku ttipien izarikoak. Eta berdin estimatu ere, Larzabaleko Landetcheberry erretora, pilota larruztatzen zigu na, berdin tabako paketa batean truk, edo gabe.
|
|
|
Hazparnen preseski, eta hau ere xixtera laburrean arizana,
|
ikusi
dugu
|
|
|
Holaxe ziren gure apez pilotariak orduan. Eta hor
|
ikusi
dituzten euskal dun ala arrotzek orok erranen zuten aho batez: bazuela apez ederrik, orduan, Euskal Herriak, euskal elizetan bixtan dena, bai eta herriko plazetan ere.
|
|
|
Ez zuten arras hola abiatua: Harambillet bera nahi zuten
|
ikusi
mauletarrek orduko Hiriart
|
|
|
Lehenik Zalgizen (40) eta gero Saliseko plaza ederrean (40), eta hirugarrena Mauleko plaza haundian Salegi eta Atano IV hegoaldekoen kontra. Alemanian preso egon denboraren ondotik ere arizan da oraino Bidegain Muskildiarra bai nan ez baitzen gehiago lehengo hura, guti
|
ikusi
dela geroztik eta gehienik ere apez lagun xahar batzueri zerbitzu egitea gatik eta hola, horra zer zion geroztik hartaz.
|
|
|
Guk aldiz ez dugu urrun ibiltzerik izan Echebarne apezaz zenbait berri jakiteko: baietz bai, beti eta luzaz sotana soinean
|
ikusi
dugun apez predikari haundi hori bera izan zela ere pilotari ixil eta doi bat gordea. Berak berriz nahiago izan dizkigu bes teren berriak eman, bereak baino.
|
|
|
1952an sortua Erramun Caracotche bezala, biak ditugu plazetan xuriz bezti jokatzen
|
ikusi
ditugunak beste pilotariekin, eta ez sotanan. Gauzak aldaturik, ez dute biek ere sotana jauntzia erabili, ez plazetan ez eta jende artean.
|
|
|
«erranttoa» astoain> umea> astoko> da Lizarragarenean, ojos> que> no> ven> corazón> que> no> siente, berriz, begiak> ez>
|
ikusi
, > gogoak> ez> senti> (UIGPL, 130), eta el> que> la> hace> la> paga, azkenik, in> duenak> > (HGN3, 858).
|
|
|
(12) torri> izein> (etorri izanen= segur aski ere, etorri) (13) kusi> izein>(
|
ikusi
izanen= segur aski ere, ikusi) (14) artu> izein> (hartu izanen= segur aski ere, hartu)
|
|
|
(12) torri> izein> (etorri izanen= segur aski ere, etorri) (13) kusi> izein> (ikusi izanen= segur aski ere,
|
ikusi
) (14) artu> izein> (hartu izanen= segur aski ere, hartu)
|
|
|
(12?) maritxu> > torri> izein> de! >(= Maritxu ere etorri da, segur aski) (13?) Mattin> > izein> duze! >(= Mattin
|
ikusi
duzue, segur aski)
|
|
|
Ez dut itzuli hau inon ere bildu Baztandik kanpo, egia errateko. Han hemenka egon naiz behaka, belarriak tente, baina ez dut inon ere
|
ikusi
. Herria> aldizkariko ehunka (edo milaka) adibide ikusi ditut, baina errestorik ere ez honetaz.
|
|
|
Han hemenka egon naiz behaka, belarriak tente, baina ez dut inon ere ikusi. Herria> aldizkariko ehunka (edo milaka) adibide
|
ikusi
ditut, baina errestorik ere ez honetaz. Hala ere, Baztango herrietan egindako grabazioetan ageri da, Baztangoizan hasi eta Basaburu alderaino.
|
|
|
Zer erran nahi du perifrasi horrek? Holako esaldiek zalantza izpia ageri dute, orain arte
|
ikusi
dugun bezala. Baina badute esaldi hauek bertze erranahi bat ere.
|
|
|
+ laguntzailea. Hau ere, erramolde hau, ez dut inon ere
|
ikusi
Baztandik kanpo, baina baztandarren artean aski arrunta da, edo arrunta da adin batetik aitzinat bederen. Solasean aunitz ibiltzen da forma hau.
|
|
|
Solasean aunitz ibiltzen da forma hau. Denbora ere markatzen ahal da, adibideetan
|
ikusi
den gisa:
|
|
|
Harrigarri ez da. Gandiagaren ELORRI, Joxe Azurmendik antolatu zuen; HIRU GIZON BAKARKA, Mikel Lasak eta biok, nire anaia Josu Zabaletak ere
|
ikusi
bat eman zion, berak argitu didanez; UDA BATEZ MADRILEN, Joanmari Lekuonak; Joxe Azurmendiren HITZ BERDEAK, nire anaiak apailatu zuen, e.a. Garai har tan, nork daki, hori zatekeen biderik egokiena. Bagenuen, inolaz, liburua gizarterako den kontzientzia, eta liburua egile batek sinatzen badu ere, hobe dela askoren eskutatik pasatua izatea, guztien ekarriek osatzen eta hobetzen dutelako.
|
|
|
1914raino iraun zuen bederen. Lafitte-k ateratako Gure> Almanaka ren gura soetako bat Etxeberri-ren hartan
|
ikusi
zuen Lafitte berak (Lafitte 1949, 1970).
|
|
|
Azken hamarkadetako almanaka eta egutegien guraso nagusia Eskualduna> eta Herria ren ondoko urtekarietan
|
ikusi
behar da. Dena den, honek ere bere aurrekina izan zuen:
|
|
|
4 Egutegi honen oroitzapena hainbat lagunen baitan bizirik dago oraindik ere, baina ez dut bilduma osorik
|
ikusi
ahal izan. Hemen eman dudan data ikusitako ale bakarrarena da (Baionako Museoko egutegi sailean, hain zuzen); baina jakin badakigu zenbait urtetako bizialdia izan zuela Zerbitzari ren honek.
|
|
|
Lenengo> > Biskattarra> zeritzana (1897/ 1898). Tako honetan ere izendegiak leku nabaria zuen, baina baita euskal historiak eta geografiak, eta ideia politiko abertzaleek ere (ikurrina, Gernika, debeku politikoak, Bergarako Ituna, etab.). Tresna politiko baliaga rri bezala
|
ikusi
zuen, bada, Aranak egutegia, baina ez berak bakarrik.
|
|
|
1933ko zenbakia
|
ikusi
dugu Baionako Euskal Museoan, besterik ez; baina gerra-aurrean Iparraldeko familietan urtero ikusten omen zen Zerbitzarik idatzi eta Mendiburutegiak banatuta.
|
|
|
Arantzazuko kasuan, ohartzekoa da fraide gazteen ekarpena ere. Eliz euskalgintza orokor eskasagoaren barruan, azpimarratzekoa da eliz Erankundeek ere egutegiei emandako babesa, Baionako Diozesian bezala Hegoaldeko erlijiosoen artean (ez
|
ikusi
eginez, dirua jarriz edo espresuki babestuz). Batzuetan, zenbait elizgizon saiatuk bere kabuz eta gisara irabazi tako garaipenak izan dira egutegiak.
|
|
|
Nire ahaleginen artean beti egon da Lauaxeta Orixerengandik bereizten zuenaz jabetzea, baina baita Miranderengandik bereizten zuenaz ere. Gauzak horrela, ezin zentzu historiko sendo batetik begiratuta, continuum batean baino
|
ikusi
euskal poesia modernoaren bilakaera. Lauaxeta modernoa al zen?
|
|
|
(20) a. Pare bat zapata
|
ikusi
NITUEN vs. Zapata pare bat ikusi NUEN. b. Pare bat harri bota NIZKION vs.
|
|
|
(20) a. Pare bat zapata ikusi NITUEN vs. Zapata pare bat
|
ikusi
NUEN. b. Pare bat harri bota NIZKION vs. Harri pare bat bota NION.
|
|
|
(70) a. Hainbeste neska polit ez dut inoiz
|
ikusi
. b. Oso neska polita da hori.
|
|
|
c. * Hainbeste oso neska polit ez dut inoiz
|
ikusi
. Konparatiboekin ere arazo bera dugu:
|
|
|
(71) a.* Zu baino hainbeste neska politago ez dut inoiz
|
ikusi
. b.. Miren baino neska politago asko ikusi ditut.17
|
|
|
(71) a.* Zu baino hainbeste neska politago ez dut inoiz ikusi. b.. Miren baino neska politago asko
|
ikusi
ditut.17
|
|
|
(i) Neska polit asko
|
ikusi
ditut, Miren baino politagoak.
|
|
|
Udako Euskal Unibertsitatearen sorreran ba du zer
|
ikusi
handia Euskaltzaindiak, azken antolatzaileak ahaztu badute ere eta erakunde akademikoaren barnean, dudarik gabe, Jeanek, zeren eta bera izan bai zen 1973an, buruorde izateaz gain IKASeko presidente eta Bordeleko Unibertsitateko irakasle gisa baimenak lortu eta bideratu zituena. Ez bakarrik hori, aurreko hiru urtetan Baionako Euskal Asteen buru eta arima izan zen Jean eta kokagune babestua Euskal Museoa zeinetan zen zuzendari.
|
|
|
Literatura Batzordea hasiera batean, Jagon Sailean zegoen kokatua, baina bertsolaritza txapelketa eta antzerako ekintzak antolatzeari utzi zioenean Euskaltzaindiak,
|
ikusi
zen literatura ikerketari ere heldu behar zitzaiola. Hala hiru azpibatzordetan banatu zen:
|