|
2003
|
|
|
Esaldi xume
|
horietan
, Hegoaldeko euskal apologisten ideiak laburturik errepikatzen ziren. Hasteko, euskara hizkuntza nahasgabea, bere lehenbiziko garbitasunean mantentzen zela zioen Axularrek, iraganeko jatorri sakonei erreferentzia eginez.
|
|
|
erakunde lokalen arteko gatazkak, errepideen eraikuntzak planifikatu, probintzietako zergak ezarri, aginpide ezberdinak hautatu, eta abar. Junteroak aukeratzeko bide ezberdinak zeuden, baina herri txikietan herritar guztiek hartzen zuten parte prozedura
|
horietan
. Populazio handiko nukleoetan, aldiz,, hautesle gorpua?
|
|
|
Arratsaldeetan, aldiz, hiru mintegi antolatu ziren, BBBn (Batxilergo Bateratu Balioanitza) eskaintzen ziren Historia, Geografia eta Artea nola irakatsi lantzeko. Ikastaroen helburu nagusiak arlo
|
horietan
honako hauek ziren: egindakoaren eta egiten ari zenaren berria jaso, taldeen arteko harremanak erraztu, Batxilergoa eta Unibertsitatearen artean etena eragotzi, erdal unibertsitateetan eta zientzia elkarteetan egiten ziren lanak euskalgintzara erakarri eta «Ahal dela, Unibertsitaterako lanak burutzeko, taldeak sortu eta indartu».
|
|
|
1920ko hamarkadan, abangoardietako artistak, garai berri
|
horietan
ere euren artista papera mantentzen ahalegindu ziren, erregimen berriaren onespena lortzen saiatuz. Abangoardisten asmo honek ezusteko norabidea hartu zuen 1929 urtetik aurrera, sovietar erregimenak artearenganako interesa handituko zuenenean, propagandarako baliagarria zela ikustean.
|
|
2004
|
|
|
Hasteko esana denez, euskal historiaz gain Europako historia orokorra lantzeko bideak ere seinaltzen ditu Goihenetxeren proposamenak. Ez naiz
|
horietan
askorik sartuko, ez bada euskal edukiei eragiten dieten heinean.
|
|
2005
|
|
|
1943ko urriaren 23an, Alderdi Komunistarekin lotua zegoen eta klandestinitatean lan handia egin zuen REI (Radio España Independiente) irratiak Euskal Herriko eta Andaluziako emakume talde batzuen eskutitzak irakurri zituen. Karta
|
horietan
, erregimenaren kontrako oposizio bat antolatzeko ahaleginak antzematen dira:
|
|
|
Baina, 50 hamarkadan, gerrillak desagertzen hasi ziren herria ez baitzegoen mobilizatzeko eta altxamendu bat burutzeko egoeran eta emakume horientzat laguntzeko modu klandestino berriak sortu ziren. Urte
|
horietan
, oposizioko indar berriak antzematen hasi ziren: ikasleak, langileak, etab. Horiek, beste faktore batzuekin batera, frankismoaren krisia eragin zuten.
|
|
|
60 hamarkada gatazkatsuan oposizio antifrankista berri bat jaio zen, ideologia eta erakunde berriekin. Izan ere, Espainiak urte
|
horietan
jasan zituen aldaketa sozial eta ekonomikoek ezker berri bat sortzea bultzatu zuten. Langileen esparruan,. Comisiones Obreras?
|
|
|
Batzuek kartzeletik eta beste batzuek kaletik, batzuek erbestetik eta beste batzuek Espainia barnetik, Frankismoa desagertarazteko, presoen egoera hobetzeko, amnistia lortzeko, gosea eta langabezia amaitzeko, lan baldintzak hobetzeko, askatasun handiagoa lortzeko, etab. lan egin zuten. Horretarako, manifestazioak antolatu zituzten eta
|
horietan
parte hartu zuten, panfletoak banatu zituzten, UMAE eta MDM bezalako taldeetan antolatu eta lan egin zuten, etab.
|
|
|
Emakumearen itxuraren inguruko mezuak ere argiak ziren; frankismoa modaren kontra zegoen, Espainiarentzat gogorrak ziren urte
|
horietan
, dirua alferrik gastatzea baitzen. Makillajea ere ez zen egokia, ez zen beharrezkoa eta gainera, kaltegarria zen.
|
|
|
Bertan, emakumeak eta gizonak elkartu egiten ziren eta horrek egoera inmoraletara eraman zezakeen. Horregatik, frankistek leku
|
horietan
nola jokatu behar zen ere arautu zuten. Zinemaren kasuan, zentsura egon arren, lehen pelikula amerikarren etorrerarekin, moralitatea errespetatzen ez zuen lekua bihurtu zen.
|
|
|
68 Batzutan/ p/ latinezko zein grezierazko moldaketetan agertzen da. Hala ere kasu
|
horietan
/ p/ a/ b/ ren aldaerazko forma dela ematen du, (Velaza 1996: 42).
|
|
|
bere itzulpenak esoterikoak88 direla. Testuok ezagutzen dugun mediterraniar arroko beste inongo inskripzioetan agertutakoekin ez dute zer ikusirik,
|
horietan
gai publikoak, legediak edo gai pertsonalagoak (hildakoaren izena, botoak,...) agertzen direlako. Hau da, helburu erabat zehatz eta lurtarrak dituzten inskripzio eta dokumentuak dira, esaterako ohorea erakustea, oroimena gordetzea... eta ez dira bat ere mistiko edo esoterikoak.
|
|
|
Bestalde metodo honekin autoreak ezin du ezer jakin egitura gramatikal eta sintaxiari buruz. Are gehiago egileak ez dauka arlo
|
horietan
inolako interesik45.
|
|
|
Frankismoko diktaduratik demokrazia batera jauzi egiteak dakartzan zenbait buruhauste sortu ziren. Horien artean, momentu
|
horietan
–eraberritzen, zegoen Estatuari beronen menpe dauden biztanleek aplikaturiko biolentzian zentratuko gara.
|
|
|
Desesperazioa ez kabreoaren sentiduan baizik: ez dago itxaropenik bide demokratiko
|
horietan
eta beraz hartzen da desesperantza gabeko bide bat, armazkoa. Itxaropena daukanak, bide demokratikoetatik aurrera atera litekeena egin behar duena da desitxaropendu horri, itxaropena sortu.
|
|
|
1878ko lehen aleetan Euskal Herriko iragarki txikiak azaldu ziren nagusiki: Bilbo eta Donostiako hotel banarenak, Bizkaiko hiriburuko Las Arenas bainuetxearena, hiri berbereko denda batena, Manterolaren Cancionero Vasco liburuarena, Iruñeko piano denda batena, nafar hiriburutik Parisera antolatuko zen artea ikasteko bidaiarena, Gasteizko moldiztegi batena, e. a. Baina jada hasierako ale
|
horietan
Bartzelonako Estarriol botikan egindako pilulen iragarkia aurkitzen dugu. Pilula horien alboan, 1878ko zazpigarren aletik Euskal Herritik kanpoko iragarkiak izango ziren gailen.
|
|
|
Eta sortu zenetik, helburu propio definitu eta aldi desberdinetan berretsiak izan zituen. Helburu
|
horietan
Fermin Herran beraren iritzia funtsezkoa izan zen, eta auzi desberdinak aztertzean haren ikuspuntua agertzen saiatuko gara.
|
|
|
Ez iraupen soila, baizik haren lanketa eta bizitza modernorako egokitzea. Iritzi
|
horietan
ez zen arabar bakarra, bere adiskide Becerro de Bengoak antzeko ideiak baitzituen53 Bi hauek eta Sotero Mantelik, jada, 1877an hezkuntza elebidun baten proiektua aurkeztu zuten La Paz Madrilgo euskal egunkarian54 Revista ren orrietatik Herranek Arabarako neurri espezifikoak ere proposatu zituen. Hola, herrialdeko kultur bizitza suspertzeko proiektuen artean euskarazko katedra baten sorrera aipatzen zuen55 Iradokizun hau, garaiko Araba moduko herrialde erdaldundu batean egiten zela kontuan hartuz, nahiko nabarmena da.
|
|
2006
|
|
|
Alejandro Severo oso jakintsua zen igarkizunaren artean eta aditua ornitomanzian; hain zen trebea kontu
|
horietan
, baskoiak, hispaniar augureak eta Panoniakoak zientzian gainditu zituela.23
|
|
|
Egia da tokiotarik eta gizaseme hauetarik anitz bizi dela ardura horietatik bazter eta legearen ezjakinean. Baina zein herri libratzen da erritu basatitik? 28 Edo, zer kalte datorkio bati toki
|
horietan
, besteren gaiztakeriaren kariaz. Ordea, zuk aurpegiratzen dizkidazu Baskoien oihan zabalak eta Pirineotako aterpe elurtuak, Hispaniako lehen lur muturrean gelditu banintz bezala, ez landan ez hirian niretzat tokirik ez balego bezala, nondik, aberastasunez gainezka, mundu unibertsoari irekirik baitagoen, eguzkiak ozeanoan murgiltzen ikusten dituen Hispania.
|
|
|
Historialari askok (Julio Caro Baroja, Marcelo Vigil, Abilio Barbero, etab.) bi idazle horien arteko gutun elkartrukea erabili zuten, baskoien bizimodua Estrabonen egunetatik ez zela aldatu frogatzeko. Testu
|
horietan
oinarrituz, baskoien herria menperaezina, barbaroa eta Erromarentzat arriskutsua zela eta erromatarren eragina oso ahula zela defendatu nahi izan zen. Baina, ikuspegi hori oso urruti aurkitzen da errealitatetik.
|
|
|
Hurrengo urteetan, geldialdi batetan dirudi erromatarrak barneraldiak egin zituztela Ebro bailaran barrena, geldialdi hori Kantabriar Gerrateen egunetara arte luzatzen delarik. Ez dirudi urte
|
horietan
baskoien gune honek arazo handiegirik sortu zionik erromatar administrazioari. Hala ere, garrantzi handia izango dute, erromatar eragina eremua sendatzeko orduan, hainbat gertakarik:
|
|
|
Paulino eta Ausonio bi lagun ziren, kultuak, eta bata betearen irakaslea zen. Gutun
|
horietan
beraien eztabaida agertzen da, helburua ez da baskoiak deskribatzea. Horregatik ezin da froga moduan erabili.
|
|
|
Urrutiko lurralde menditsu
|
horietan
hizkuntza ezezaguna hitz egiten duten gizon menditarrak bizi dira, edozein gaiztakeri egiteko gai direnak, eta ez da batere arraroa lurralde hain desatseginetan gizon basati eta menperaezinak bizitzea, bide horretatik arrokak, sasiak eta basamortuak baitaude. Gainera itsasoak bertan bere besoak zabaldu zituen probintziak banatzeko eta bertatik ibiltzen direnak itsas-labar handiekin aurkitzen dira(...) 54.
|
|
2008
|
|
|
Hiru gune izango dira nagusi; AEB, Mendebaldeko Europa eta Ekialdeko Europa. Nahiz eta toki
|
horietan
mugimendu bakezaleek denboran bat egin, baita filosofian zein sustatzaileetan ere, batzuetan, oso ezaugarri desberdinak dituzte.
|
|
|
1960 urte aldera erabiltzen hasi zen globalizazio hitza beste adiera zabalago batekin. Garai
|
horietan
estatuaren barne eta kanpo arazoak bereizten ziren baina munduko estatuen arteko interdependentzia aurrera zihoan. Estatu sozialistaren kolapsoaren ostean, eta kapitalismoaren indarraren sendotzearekin batera, globalizazioaren kontzientzia publikoa izugarri handitu zen.
|
|
|
Kasu askotan, zilegitasuna edo legalitatea ez du Estatuak ematen, ezpada gizartearen beste esparru batzuek onartzen duten zerbait da. Kasu
|
horietan
Estatua gertakarien atzetik joaten da.
|
|
|
Dena den, krisiak aurreko egoera txarraren areagotzea baino ez zuen eragin. Gezurra badirudi ere, gizarte komunistaren zuzendarien politika bi aspektu sozial
|
horietan
nahiko etsigarria izan zen. Joan den mendeko 60ko hamarkadatik, inbertsioen kopurua eremu horietan jaisten joan zen.
|
|
|
Gezurra badirudi ere, gizarte komunistaren zuzendarien politika bi aspektu sozial horietan nahiko etsigarria izan zen. Joan den mendeko 60ko hamarkadatik, inbertsioen kopurua eremu
|
horietan
jaisten joan zen. Hala ere, Yeltsin Nazioarteko Moneta Bankua en agintaldian zerbitzu publiko horien desintegrazio progresiboa gertatu zen.
|
|
|
Horretaz gain, krisiak antzeko ondorio zein erantzunak azaldu zituen bi zerbitzu
|
horietan
. Medikuek zein irakasleek soldaten jaitsiera nabarmena pairatu zuten eta askotan beste lanbide batean jardutea erabaki zuten.
|
|
2009
|
|
|
Nafarroa oso txikia zen eta 130.000 biztanle inguru zituen XVI. mendearen erdian (Iruñeak, hiri handienak, 10.000 inguru eta noski, bertatik atera ziren nafar emigrante gehienak mende hauetan). Horrez gain, emigranteak oso sakabanatuta zeuden Ameriketako lurralde izugarri eta zabal
|
horietan
. Hala ere, gauza batek harritu ahal gaitu gaurko ikuspegitik, alegia, izan zuten mugikortasun fisiko handia garai horretako garraio eta bide sistema traketsa kontuan hartzen badugu.
|
|
|
Hala ere, jatorrizko naziotan bereizteak eraginaren bat izango zuen, dudarik gabe. Penintsulako iparraldeko erresuma
|
horietan
jaioek Ameriketan finkatzean, gainerako talde hispanikoak bazter utzi zituzten eta, batzuetan, zoritxarrez elkarri aurre egin zioten. Horren zorigaiztoko adibidea da Perun zeuden Laicacotako meategietan 1660ko hamarkadan gertatutakoa.
|
|
|
«? Una juventud que en nuestro país encontraría medios de trabajo, va a tierras desconocidas en busca de fortunas imaginarias y casi siempre enfermedades? »28 Urte batzuk beranduago, El Anunciador Vitoriano egunkarian agente hauen egitekoa guztiz kritikatzen zen, «La Trata de Marfil» deituriko artikulu batean, emigrante hauen erreklutazio eta esplotazioa, garai
|
horietan
oraindik urrun ez zegoen beltzen esklabotzarekin konparatzen zen; Cadiz, Sevilla, Santander edo Malagako lurraldeetan diruak ustelduriko pertsona bizkorrak zebiltzala salatzen zen eta horiek bertako gazteak engainatzen zituztela aberastasun promesa faltsuak eginez. Ondorioz, gazte haiek beraien «auzo alaietatik» irteten ziren, «sirena hotsak» entzunez29 Prentsan agerturiko artikulu hauek emigrantearen irudi erabat ameslari eta abenturazalea aurkezten dute, baina beraien auzoetatik joateko desio hori ez zuten barne faktoreek sortzen, kanpokoek baizik, edo hobeki esanda, agenteek esaten omen zituzten gezurrek; izan ere, emigranteen auzoak «alaiak» zirela esaten da, oparoak eta seguruak, txoritxoarentzat habia den moduan.
|
|
|
Deseos de emigrantes del vapor Pacific para regresar a sus hogares ante el maltrato que recibían? »38 Ez dago esan beharrik, ikuspegi orokor batetik begiratuta, prentsak emigranteen erreklutazioa gaitzesten zuen bezala, Amerikarako bidaia zein egoera txarretan egin behar zuten ere gaitzesten zuela. Horren inguruan esanguratsua da ikustea nola bidaiako baldintzak deitoratzen zituzten egunkari
|
horietan
, itsas konpainien iragarki ilustratu erakargarriak azaltzen ziren, jendea Ameriketara eramateko eskaintza ezin hobeak egiten zituzten; kontraesan horrek zer pentsatzekoa ematen du egunkari haiek izan zitzaketen interesen inguruan.
|
|
|
Prentsak emigrantearen degradatze prozesu bat deskribatzen du Amerikarako joan etorrian, baina aldi berean, hainbat kontraesan azaleratzen ditu. Nabarmenena da, egunkarietan marraztutako emigrantearen irudi negatiboa ez datorrela bat emigrazioak urte
|
horietan
izan zuen gorakadarekin.
|
|
2011
|
|
|
Migrazio mugimenduak ere bideratuko dira Tolosaruntz gerra aurreko garai hauetan eta langile mugimenduaren ideiek ez dute zailtasunik izango, halako ardatz garrantzitsu batean egonik, Tolosara iristeko. 1917 urtea eta I. Mundu Gerrak sortutako baldintza onen amaiera garaia izango da langile mugimenduaren erradikalizazioa batez ere garatuko diren uneak eta zentzu horretan Tolosaren historiako gatazka sozial esanguratsuenak urte
|
horietan
gertatuko dira. Baina sakon dezagun langileria tolosar honen antolaketa modu zehatzago batean.
|
|
|
sozialistek Herriko Etxea bazuten, abertzaleek batzokia geroago egin zuten, Centro Republicano a ere bazegoen, CNTk Agintari kalean zuen egoitza....?. Sindikatuen sorrera aurretiagokoa bada ere, bere testigantzan honakoa gehitzen du. Bost urte
|
horietan
, 1931, herri honen historian une sutsuagorik eta ilusio handiagorik ez da izan, dena esnatu zen, kontzientzia eta. Sindikatoak sortu ziren, alderdiak,... dena. Akats historikoak akats, halako komentarioek garaiko biztanleentzat Errepublikak zein irudi utzi zuen erakusten digute eta zentzu horretan ez da gutxi.
|
|
|
Sailkapen hauen zehaztasun falta ziurrenik 1934ko Euskal Herria zehaztasunez ikertu ez dela izango da eta ikerketa berriak eta sakonagoak, euskal kasu osoa orokorrean hartuz, ez dira burutu, haseran genion bezala Fusiren 80 hamarkadako testua eta De la Granjarena, aurrekoaren oso antzekoa dena, lan bakarrak direlarik. Horrexegatik ikerketa lokal hauek eman dezakete argia aspektu
|
horietan
. Tolosa tradizional baketsuaren ideia ezin da sostengatu.
|
|
|
Egun haietako estatu mailako egunkari bat besterik hartu beharrik ez dago (ABC bat, edota La Vanguardia bat) grebaren berriak, eta biolentziazko berriak gainera, Espainiako ia probintzia guztietatik datozela ikusteko. Euskal Herria kontsideratu izan da gertakarien larritasunari begira hirugarren gune garrantzitsuena, Asturiasen eta Kataluniaren ostean5, baina hala ere ez zaio ikerketa jakin bat eskaini, aurreko bi artikulu
|
horietan
salbu. Gainerako azalpenak Espainiaren Historiako eskuliburuetako aipamen laburrak, Euskal Herriaren Historiaren inguruko eskuliburuetan harrigarriro eskaintzen zaizkion aipamen laburragoak, euskal sozialismoaren6, langile mugimendu gipuzkoarraren7edota Euskal Herriko Errepublikaren inguruko lanetan eskaintzen zaizkien kapitulutxoak edota tokian tokian edota hirien historiari lotuta idatzi diren lanak8 Izatez pobrea da egoera hau eta harrigarria oraindik ere Euskal Herriari eskeinitako lan orokor bat ez topatzea gai honen inguruan oraindik ere.
|
|
|
ABC, Gipuzkoako bertako egunkariek, euren laburpenetan, prentsa estatalak hitz hauek jaurti ziren egunean ez bezala, ez zituzten aipatu ere egin Gobernadore zibilaren diskurtsu lasaigarri hauek, izan ere, biolentzia mailak egun
|
horietan
nolabait behera egin bazuen ere berriro ere tentsioen goraldi bat emango baitzen bigarren aste horretan. Optimismoak edota errealitatea ezkutatu nahiak hanka sartze horretara eraman zuren Muga jauna
|
|
2012
|
|
|
Eta eztabaida guztietan ageri da foruen gainean bi ikuspuntu diferente daudela eta haien estatusa, azken batean, lauso samarra dela. Eztabaida
|
horietan
, nafarrek (hitz hori erabiliko dugu, nahiz eta erregearen boterea defendatu zuten batzuk nafarrak izan) defendatuko dute behin eta berriz foruek beren horretan segitzen zutela eta erregeak errespetatu behar zituela. Baina, hain zuzen ere, foruak arriskuan zeudelako erran zuten hori behin eta berriz nafarrek.
|
|
2013
|
|
|
Txiletar aberria bere eskuetan duen elitearen ikusmoldea auzitan jarrita, eliteko kideak eta justiziaren zentzua kritikaren baitan jarriz, identitate berri bat sustatzen da (kantarien militantzia iraultzaileari lotuta), zeinak justizia sozial eta politikoa ekarriko ei duen. Kantu
|
horietan
proposatutako hiritar, indigena eta laborari txiletarren arteko batasun ideala funtsezko izan zen Salvador Allenderen() 1970eko presidentetza programarako, zeinetan era oso aktiboan parte hartu zuen Chileko kantagintza berriak.
|
|
|
Horrela egiten dute zenbait ezaugarrik: 1) zinta birjinetako grabazioak merkatutik eta ofizialtasunetik kanpo daude, 2) edonork graba dezake
|
horietan
oso tresna gutxirekin, 3) norberak gauza ezberdinak, nahi den ordenan eta gura bezala grabatzeko aukera ematen du eta 4) gorde eta ezkutatzeko euskarri txikia dira.
|
|
|
Aipatu Nueva Trova Cubanak lez, entzuleak bere esperientzia propioa eta testuinguru sozialarekin osatu behar ditu kanta, bukatu gabeak? baina kasu
|
horietan
, egoerak horretara behartuta. Chico Buarqueren kantetan, adibidez, joera hori jarraituz, hain dira metaforikoak hitzak ezen eta zuzenegiak diren.
|
|
|
Bere baliospenaz jabetzeko aski da aipagai dugun liburuaren ondorioak irakurtzea(. Conclusion?, 541 or.). Nago azken ehun urteko sozialistek, hitzaren zentzu zabalean, bat egin izan dutela ondorio horiekin. Hori bai, ondorio
|
horietan
ez duzu hizkuntzaren gaineko aipamenik aurkituko. Eta bistan da Iraultzaren asmoen artean hizkuntza uniformetasuna dagoela, eskolaren bidez ezarria.
|
|
2014
|
|
|
Ipar Euskal Herriari zegokionez, alde esanguratsua egon zen kostaldearen eta barnealdearen artean. Izan ere, lasai hazi zen Baiona ingurua, baina Nafarroa Beherak eta Zuberoak biztanleak galtzen jarraitu zuten etengabe, nekazaritzak lurralde
|
horietan
nagusi, bertako seme alabak kanporatzen jarraitu baitzuen.
|
|
|
Hainbat estatutu egitasmo bultzatu ziren, baina arrazoi desberdinak tarteko, ez ziren gauzatu 1936ra arte. Egitasmo
|
horietan
, euskarari, gaztelaniarekin batera, izaera ofiziala eman zitzaion eta hezkuntzan zein administrazioan erabiltzeko aukera aitortu zitzaion. Garai hartan aukeratutako hainbat udaletan, derrigorrezkoa izan zen bi hizkuntzak ezagutzea lanpostu bat betetzeko orduan.
|
|
|
Euskarak hiru egoera eta une desberdin bizi izan zituen urte
|
horietan
. Lehenik eta behin, hazkunde demografikoaren ondorioz euskaldunen kopuruak gora egin bazuen ere, atzerakada nabarmena bizi izan zuen hizkuntzak arestian aipatu ditugun faktoreen ondorioz; etorkinen presentzia, hiritartzea, industrializazioa, erdaraz egindako alfabetatzea eta horiekin batera agintari publikoen neurriak izan ziren murrizketaren eragile.
|
|
|
1970eko hamarkada dugu lehena. Urte
|
horietan
aurreko joerak mantendu ziren: era nabarmenean egin zuen gora Hego Euskal Herriko eta Lapurdiko populazioak, eta motel jaitsi zen Baxenabarren eta Zuberoan.
|
|
|
menperatu ez bata ez bestea. Baina ez da dudarik bi hizkuntza
|
horietan
ere arazorik gabe moldatzen zela, bere hizkuntza nagusia, etxekoa eta lanekoa, errusiera bazen ere. Ingelesez ere zerbait ikasi zuen, baina oso trakets.
|
|
|
Trotski Ukrainako herrixka batean jaio zen eta bere gurasoak urte
|
horietan
prosperatzen ari ziren baserritar analfabeto batzuk ziren. Erlijioz juduak ziren, baina erlijioa ez zen gauza garrantzitsua bere familian, nahiz eta beren judutartasuna agerikoa eta zalantzarik gabekoa izan:
|
|
2015
|
|
|
Lehenago aipatutako zereginerako, hau da, garai hartako ahalik eta abertzale gehienen izen abizenak biltzeko eta zehazteko, kontutan izanik ez dagoela Gipuzkoako Eusko Alderdi Jeltzalearen Agiritegiaren aztarnarik, gure iturri nagusia prentsa abertzalearen azterketa sistematikoa izan zen, bertan argitaratzen baitziren Uri Buru Batzarren (UBB) datuak eta abertzale ugariren izenak. Hauteskunde erroldak izan dira bigarren tresna,
|
horietan
azaltzen direlako boto emaileen ogibidea eta adina. Baina bi akats ditu baliabide horrek:
|
|
|
Hainbat agiritegitan aurkitutako abertzaleen eta bazkideen zerrendak izan dira beste informazio iturri bat. Gehienetan alderdiko agintariak aipatzen dira iturri
|
horietan
, baina bazkide soilak ere azaltzen dira sarri.
|
|
|
Gipuzkoako ia herri guztietan aurkitu nituen abertzaleak, 8 udalerri txikitan izan ezik, Abaltzisketa, Beizama, Elduain, Gaintza, Hernialde, Larraul, Olaberri eta Orendainen, hain zuzen. Deigarria da ikustea gaur egun ere toki
|
horietan
jelkideek eragin txikia dutela. Bestalde, badaude bizitzan zehar herriz aldatu ziren abertzaleak; horrelako kasuetan, lehenengo aipameneko tokian kokatu ditut zerrendetan.
|
|
|
Lan honetan Gerra Zibilaren esparru ezkutu edo ilun samar bat jorratuko da: urte
|
horietan
soldaduen artean sortu zen transmisio sexualeko gaixotasunen arazoa. Horrek emakumeak gerran izan zuen papera aztertzera garamatza; zorionez, azkeneko urteetan nahiko oparoak izan dira esparru honen inguruko argitalpenak, baina oraindik aztertzeke daude garai horretan soldaduek emakumeekin, eta zehazki prostitutekin, eduki zituzten sexu harremanak.
|
|
|
Lan honetan, Gerra Zibilaren esparru ezkutu edo ilun samar bat jorratuko da: urte
|
horietan
soldaduen artean sortu zen transmisio sexualeko gaixotasunen arazoa. Horrek emakumeak gerran izan zuen papera aztertzera garamatza; zorionez, azkeneko urteetan nahiko oparoak izan dira esparru honen inguruko argitalpenak, baina oraindik garai horretan soldaduek emakumeekin, eta zehazki prostitutekin, eduki zituzten sexu harremanak aztertzeke daude.
|
|
|
lehenengoaren bidez alde bakoitzak zabaldutako iritzia eta eginiko propaganda ikusi ahal izan da; eta bigarrenean, hartutako neurri legalak aurkitu dira. Beraz, lan hau bi iturri
|
horietan
oinarritu da, ahozko iturria baztertuta. Egoera hori bizitu zuten soldaduen esperientziarekin kontatzea hagitz aberasgarria izango litzateke, baina lanaren ikuspegia orokorragoa denez, egunkarien azterketaren bidez bildu dira talde edota alderdien iritziak, hots, herritar talde ezberdinen ikusmoldeak.
|
|
|
Urte
|
horietan
gaixotasun benereoak zabaltzea gerraren beraren egoerarekin lotu behar da: Francisco Nuñez Roldanek zein Juan Eslava alánek zehazten dutenez, gerrak bizitza egunetik egunera bizitzea ekarri zuen, hots, heriotzaren hurbiltasunak une bakoitza aprobetxatzeko ahalegina ekarri zuen.
|
|
|
Ia hilabete geroago, 1936ko azaroaren 4an, milizianoek egindako hainbat eskaera jakinarazi zizkion Espinosak Uncetari, komenigarria zena egiteko. Eskaera
|
horietan
, transmisio
|
|
|
Orain arte aipatutakoa ikusita, egunkari
|
horietan
argitaratutako iritzietan antzematen da transmisio sexualeko gaixotasunen zabalkundean ez zutela emakumea erruduntzat jotzen. Baina, hala ere, hainbat artikulu soltetan leporatzen zaio emakumeari errua.
|
|
|
Adibidez, 1937ko maiatzaren 2an CNT del Norten argitaratutako artikulu batean, emakumeak kasu batzuetan jokatu zuen paper desegokia salatzen da, besteak beste, milizianoei fronteetara laguntzean (emazte, eta abarren kasuan). Kasu
|
horietan
, faxismoaren kontrako borrokan lagundu baino gehiago oztopatu egiten zutela zioten, miliziano horiek haragikerietan besterik zentratzen ez baitziren.
|
|
|
Transmisio sexualeko gaitzak zabaltzearen inguruko albiste eta iritziek bi ildo jarraitzen dituzte egunkari
|
horietan
: alde batetik, alde errepublikarrean bizi den egoera kritikatu eta exageratu egiten da eta bestetik, haien eremuan ere antzeko egoera bizi dela erakusten da.
|
|
2016
|
|
|
Antzokiek ez zuten saiorik eskaini; izan ere, ikusleek aise zuten kaleetan gertatzen ari zenaren protagonista izatearekin. Maiatzaren amaierako egun
|
horietan
eskualdeko prentsarik ez zen irten tipografoek berauen egitasmoa bete ez zutelako. Greba probintzi osora hedatzeko deialdia zabaldu zen.
|
|
|
Izan ere, IMG garaiko ekonomiaren motorra dugu eta egoera ekonomiko hori, istilu zein tentsio sozialen eragile. Gainera, pentsaera ezberdinen isla hedabideetan argi eta garbi hauteman dezakegu, baita komunikabide berauek pentsaera ezberdin
|
horietan
zuten eragina ere.
|
|
|
Juduak ghettoetan bizi ziren, eta bizitza arruntetik baztertuta egotean komunitateko jakintsuengan bilatu zuten agintea, errabinoengan hain zuzen. Bestalde, errabinoen boterea komunitate bakoitzera mugatzen zen, eta ez zegoen aginte bateratu edo nazional bat musulmanen kalifa edo katolikoen aita santuaren pareko3 Zaila da beraz faktore nagusi
|
horietan
(, arrazan?, etnian, erlijioan eta abarretan) judu guztiak batzen dituen zerbait aurkitzea. Edonola ere, juduek Europako gizarteetan asimilatzeko prozesuaren porrotaren ostean nortasun eta identitate nazionalaren ideia bereganatu zuten, eta XIX. mende amaieran mugimendu nazionalista propioak sortu zituzten.
|
|
|
Esan bezala, Exodoaren eta Kanaaneko konkistaren istorioak oso esanguratsu bihurtu dira sionistentzat. Kontakizun
|
horietan
oinarrituz, sionistek uste dute Europatik ihesi joan direla promestutako lurrera, hau bereganatu eta juduentzako estatu bat sortzeko. Baziren ordea beste gertakari batzuk ere, etorkizuneko historiografia juduan zeresan handia izango zutenak.
|
|
|
Sionismoak abiatutako prozesua Palestinan, estatu judu bat ezartzeko, 1917 eta 1948 urteen artean zehaztu zen. 30 urte
|
horietan
, sionismoaren proiektu politikoak forma hartu zuen, eta ahaldundu egin zen lehen kokaleku, eta kibbutz ei esker. Mandatu Britainiarrak iraun zuen urteetan, sionistek beraien proiektua sendotu zuten, eta etorkizunean arabiarrekin zein britainiarrekin izango zuten gatazkarako prestatu ziren.
|
|
|
Zabalkunde juduak, kristauak bezala indar handia izan zuen k.o. lehen mendean. Hala ere, oso garrantzitsua da kontuan hartzea hasierako urte
|
horietan
zaila zela kristauen eta juduen artean desberdintzea. Politeismoa beherantz zihoan, eta asko ziren erlijio berrira konbertitu zirenak, nahiz eta kasu honetan ere ezinezkoa zen konbertso kristau eta juduen artean desberdintzea.
|
|
|
Lanbide askorako sarbidea mugatzeak, judu asko finantza, komertzio eta enpresa mundura bideratu zituen. Arlo
|
horietan
arrakasta handia izan zuten beraietako askok. Europako judu familia boteretsuenak bankarienak ziren, horien artean ezagunena Rothschild dinastia izan zen.
|
|
|
Adibidez, goi mailako klaseen aliantza kontrairaultzaile batek eraman zuen Franco boterera, baina aliantza horren muinean ez zeuden faxistak (falangistak), militarrak baizik (eta kolpea eman zuten militarren artean ezberdintasun sakonak zeuden ideologikoki, are gehiago, falangistak gutxienekoak ziren); bestalde kaudilloaren teoria zabaldu zuen baina erreferentzia erlijiosoei lotua; ekonomia korporatiboa martxan jarri zuen baina ez italiarren eta alemaniarrek ezarritako mailan; eta azkenik ondorengotza sistema monarkia baten oinarritu zuen (oso heterodoxoa faxista baten kasuan). Hau mentalitate ezberdinen arteko joko baten logikan uler genezake, erregimen frankistaren zuzendaritzan hainbat ideologiatako pertsonak eta baita hainbat mentalitate elkar banatzen zituzten pertsonak aurkitzen ditugulako, eta
|
horietan
faxismoa momentu batean nagusi izan zitekeen, baina ez esklusiboa.
|
|
|
(hau da, klase borroka batean langile klasearen indar politikoak, hots, Alderdi Komunistak, Sozialista edo sindikatuak zanpatzea). Hala ere, Dimitrovek eskaintzen digun deskribapenak ez ditu hainbeste ikertzen erregimen totalitarioen eta garai
|
horietan
Europan hainbeste ugaldu ziren eskuineko diktadura, autoritarioen? (hau da, bereziki faxistak ez ziren erregimenen) arteko ezberdintasunak.
|
|
2018
|
|
|
1803 urte inguruan Lorenzo Prestamerok idatzitako Pueblos de Álava por vicarías dokumentuan, Zuia, Urduña, Aiara, Orozko eta Tudelako Bikariotzetako herriak euskaldunak zirela esaten zen, eta
|
horietan
alferrik izango zirela euskararik ez zekiten apaizak. Artziniega eta inguruko herrietan. Santa Koloma, Mendieta, Erretes Tudela, etab.?
|
|
|
ere. Ez dugu uste herri
|
horietan
euskara ohiko hizkuntza izango zenik, zenbait euskaldun egotea posible bada ere. Ziur aski Prestamerok euskararen garrantzia puztuko zuen bere argudioak indartzeko; hau da, erregeak ezin zituela apaiz kanpotarrak izendatu herriarekin loturak zituztenen ordez (Ibisate, 2001).
|
|
|
Kontuan hartu behar da Altube, Ugazi, Urkillo eta Ziorragako baserri asko Astobitzako parrokiako eliztarrak zirela, nahiz eta Zuia eta Urkabustaizeko udaletan egon. Baserri
|
horietan
, gipuzkoarrak eta ondorengoak bizi ziren. Beraz, gizon honen kasua ezin zen bakarra izan; euskaldun elebakar asko hilko ziren Astobitzan, baina elizako agirietan ez da antzeko gertaerarik agertzen.
|
|
|
Gure ustez, Uriartek esandakoa baino zehatzagoa da Jose Larreak urte berean idatzi zuena: Astobitzak 15 etxe zituen gutxi gorabehera eta
|
horietan
gaztelaniaz hitz egiten zuten, euskaraz baino gehiago, baina parrokia moduan (Altube, Ziorraga eta lehen esandako baserriak barne) euskaldunak gehiago izango ziren, gipuzkoarren eraginagatik. Geroago, Bonaparte Printzeak Astobitzan euskara hilzorian zegoela esan zuen eta Duvoisin kapitainak, 1879an, erdi euskalduna zeritzon (Barrenengoa, 1988:
|
|
|
F. Barrenengoaren ustez, Santa Koloma, Añes, Soxo edo Erretes Tudela herri erdaldunak izan ziren antzinatik. Iritzi horri eusteko, Salazarrek esandakoaz gain, Barrenengoak adierazi zuen herri
|
horietan
euskal toponimoak nahiko eskasak direla (Barrenengoa, 1988: 24) 3 Horren arabera, Aiaraldeko mendebaldean, gaztelania izango zen hizkuntza nagusia Erdi Arotik aurrera.
|
|
|
Artieta eta Mendieta herrien izenak, Ygaña ataka, Ulibarri auzoa eta abar. Ziur aski, euskara eta gaztelania luzaroan biziko ziren elkarrekin inguru
|
horietan
; nagusi izango zen elebitasuna, baina hizkuntza bateko edo besteko elebakarrak ere egongo ziren.
|
|
|
Apaizak adierazten du orduan ez zela euskara erabiltzen eta gaztelaniaz mintzatzen zirenez, gaztelaniara egiten du itzulpena. Agian, hitz
|
horietan
uler daiteke hizkuntzaren aldaketa ez zela kontu zaharra; hau da, zaharrenek artean bazekitela euskaraz, nahiz eta ez erabili. Ohikoa izango zen egoera hori euskararen desagertze prozesuan.
|
|
2022
|
|
|
El pico k irudikatzen duen lagunarteko erlazio horrek lehen frankismoan garaturiko pelikula belikoetan agertzen ziren adiskidetasun maskulinoak gogorarazten dizkigu eta Paco eta Urko pelikula
|
horietan
protagonismoa zuen soldadu errebeldearen maskulinitatearen arketipotik (Rincón, 2014: 75) hurbil erakusten ditu.
|
|
|
Plan Partzialetako ondorio nagusiena, okupatuak izateko esperoan zoru urbanistiko gisa kalifikatutako lur erreserba handien existentzia izan zen. Zoru erreserba
|
horietan
modu ilegalean eraiki ziren etxebizitza berrietako asko, higiezinen merkatuak bultzaturik. Besteak beste, Altza, Egia, Pasaiako ardatza, Jai Alai edota Intxaurrondoko eremuak dira horren adibide.
|
|
|
Migratzaile horien egoera hori guztiz ezberdina da. Kasu
|
horietan
ez dago metropolira itzultzeko aukerarik, atzerrira doazen biztanle horiekin subiranotasunak bidaiatzen du (Veracini, 2010: 57). Heltzen diren lekura ezartzeko heltzen dira, betiko, indigenak ordezkatzeko.
|
|
|
Bilakaera horiek aztertutako herrialdeetan agertzea espero da, non herrietako biztanleak gorakada demografiko bat erakutsi behar duten. Baina zer gertatzen da, arestian azaldu bezala, proiektu sionistaren lurren erosketak eta migrazioak herrien bilakaera
|
horietan
sartzen baditugu. Hurrengo taulan Haifa, Nazareth, Jenin eta Nablus eskualdetako datuak jasotzen dira urteen artean.
|
|
|
Lehen bi kasuetan, Haifa eta Nazareth, inmigrazio sionistan kopuru handia ageri da (Rodriguez, 2018), lur erosketa nabarmenekin (Hadawi, 1970: 47). Bigarren kasuan aldiz, Jenin eta Nablusen adibideetan, ez dago ia inmigrazio judutarrik eta lurren erosketak herrialde
|
horietan
, Britaniar Agintaldian zehar, ia ez ziren burutu (Rodriguez, 2018) (Hadawi, 1970: 54556,59). Beraz, bi kasu guztiz ezberdin azaltzen dira gure analisian.
|
|
|
Egun
|
horietan
Eibarko udalak bi kezka nagusi zituen: alde batetik armaginen familien ongizatea bermatzea, bestetik, egoera egonkortzean herriaren etorkizunarentzat ezinbestekoa izango zen lan indarraren emigrazioa ekiditea.
|
|
|
Gainera, eskopeten merkatuari eragiten zioten faktoreak oso ezberdinak ziren, gerrak berak erakusten ari zen bezala. Echeverr� aren iritzia beste europar armagintza guneetan egindakoan oinarritzen zen,
|
horietan
arma luzeek ekoizpenean zuten proportzioa Eibarren baino askoz handiagoa baitzen eta hori izan behar zen Eibarrek jarraitu beharreko bidea (Armagintza Eskolako Memoria, 1917, EUA).
|
|
|
Tradizionalki herritarren nazionalizazioa inposaketa hutsaren ikuspuntutik ikertu oi da, alegia, kultura nagusi baten ezarpenaren eta kultura gutxituen menderatzearen aldetik. Historian zehar inposaketa bortitzak gertatu izan direla ukaezina da, baina kasu
|
horietan
ere errealitatearen parte bat estalita utziko genuke kultura gutxituetako populazioa subjektu pasibo gisa aztertuko bagenu, hau da, ihardespenerako tarterik gabe esate baterako. Horregatik, ‘60ko hamarkadatik aurrera, cultural studies hasierarekin eta Ameriketako eta Afrikako deskolonizazioarekin batera, ikertzaileek arreta kultura gutxituen eta kolonien erresistentzia ahalmenean jarri zuten.
|