|
2013
|
|
|
Gaur, Pello Esnalek bere Hitz ordena. Erabilera estrategikoaekarpen bikainaz
|
hitz
egin digularik, eta abagune honetan hitz batzuk esatea proposatu zaidalarik, sakonera akademikoak alde batera utzi eta mende erdi batez neure idazle eta itzultzaile ibilbideari gaingiroki bada ere begiratu bat eman eta horretaz zuei hitz egitea erabaki dut.
|
|
|
Gaur, Pello Esnalek bere Hitz ordena. Erabilera estrategikoaekarpen bikainaz hitz egin digularik, eta abagune honetan hitz batzuk esatea proposatu zaidalarik, sakonera akademikoak alde batera utzi eta mende erdi batez neure idazle eta itzultzaile ibilbideari gaingiroki bada ere begiratu bat eman eta horretaz zuei
|
hitz
egitea erabaki dut.
|
|
|
Nik neuk mende erdi batez bizi izan dudan harridura eta pozño horretaz
|
hitz
egin nahi dizuet.
|
|
|
Erabilera estrategikoa (2011), gramatikaren eremuak utzi eta estilistikaren zelaiak hasten direnetan behar beharrezkoak direnak teknologia berriek zalapartaka idaztera bultzatzen gaituzten aroan. Horrelako gomendioak eta ezagutzak idazle on askok garai guztietan erakutsi badituzte ere, milaka pertsona bere buruan estandarizatzen eta normalizatzen ari den hizkuntza batean eskolatzeak, eta gaurko bizimoduak testuak idaztea eta jendaurrean eraginkortasunez
|
hitz
egitea askori eskatzen dion garaiotan, inoiz baino hobeki txertatzen dira gure aurrerabide neketsuan. Beraz, gramatikaren mugetatik harago, estilistikaren alorrean ekarpenak egiteak ibilbide oso bat biribiltzea esan nahi du, herri literaturaren azterlanarekin eta Esnalen erabilera estrategikoko bi ekarpenekin, azkenik, B. Atxagak maisuki gidatzen duen Erlea aldizkariarekin galdorra ezarriz.
|
|
|
Kontzientzia bat dago batez ere, aldaketarako intentzio garbia. Beraz, eraikuntza sinbolikoez gain,
|
hitz
egin daiteke aldaketa eta bilaketa estrategiez; hitz batean, agentzialitateaz (Esteban, 2004).
|
|
|
Mari Txuri bakarrik geratzen da; izan ere, seme bakarra aspaldi ezkonduta etxetik joana du. Baina amaren asmoen berri duenean, beste lagun batekin bizitzen jartzera doala alegia, berehala datorkio
|
hitz
egitera. Mari Txurik transgresioari beste koska bat eransten dio; izan ere, semeari kasurik egin gabe, bere nahiari jarraitzen dio.
|
|
|
Hiru Mariakeleberrian, Urretabizkaiak zahartzaroa hartu du gaitzat, eta hiru emakume zaharren ahotsak jarri nahi izan ditu gerraostearen eta zahartzaroaren inguruan
|
hitz
egiten.
|
|
|
(Rojo, 2011). Horietaz, ordea, gutxi
|
hitz
egiten da. Izan ere, Txurik alabaren heriotza jasan behar izan du, baina ez da halako atsekabeetan murgiltzen, eta ez digu horretaz xehetasun handirik ematen.
|
|
|
Loli Mena bekatuak aitortuta hil zen. Heriotzaren ostean, aitorle izan zuen apaiz gazteak Manu Araibarrengana jo zuen bakarka
|
hitz
egiteko asmoz. Hona apaizak Araibarri emandako berria:
|
|
|
Euskararen kasuan, nahiz eta lanen bat egin den (Alberdi, 2011), oraindik ez dira asko aztertu diskurtso markatzaileak bere horretan. ...kurtso markatzaile izendapenaren ordez, testu antolatzaileen azpisail gisa kokatuta eta, gaztelaniaren kasuan Martín Zorraquinok eta Portolések (1999, 4082) egiten duten bezala, lokailuen sailetik bereizita dagoen birformulatzaile urruntzaileen multzoan kokatzen ditu hizpide ditugun elementuak; Garcések (2008, 154) ere gauza bera egiten du; eta Fuentesek (2009) lokailuei eta operatzaileei buruz
|
hitz
egiten du, eta kontzesiozkoen artean kokatzen ditu. Aipatu behar dugu, halaber, Zabalaren (1996) lana; bertan, zenbait birformulatzaile analizatzen dira testu antolatzaile izendapenean bilduta, baina horien artean ez dira agertzen hemen aztergai ditugunak.
|
|
|
Birformulatzaileei buruz
|
hitz
egiten duen atalera jotzen badugu, honela dio: –Hitz, enuntziatu, esaldi sail edo testu zati batek duen zentzua interpretatzeko, argitzeko, esplizitatzeko, birformulaziora jo ohi du hiztunak?
|
|
|
Solaskideak hirugarren pertsona bati buruz
|
hitz
egiten ari dira, baina Karouk gai hori alde batera utzi eta gehiago interesatzen zaion gai batera eramaten du solasaldia. Dena denmarkatzaileak ahalbideratzen du gaiaren aldaketa hori eta, horrela, solasaldiaren berrorientazioa eragiten du.
|
|
|
Gizonezkoen maitasunari buruz
|
hitz
egitea pozgarria den arren, emakumeen esateko modua nabarmentzen du egileak. Ez die meriturik kentzen gizonezkoei, baina emakumeen lekua aldarrikatzeko aprobetxatzen du birformulazioa, eta hori da, hain zuzen, nabarmenduta geratzen den zatia.
|
|
|
Dena den, kontzeptuak «zama ideologikoa» duela erantsi du: euskaraz
|
hitz
egiten den lurralde esparruaz mintzatzeko ez ezik, «juridikoki eta administratiboki Euskal Herria sortzeko borondatea» ikusten du epaiak kontzeptuaren erabileran. [' Euskal Herria' terminoa ezeztatu dute, Nafarroa barneratzen badu, MAITE ASENSIO,]
|
|
|
ez du modurik segurantziaz jakiteko hartzaileak benetan zer ulertu duen. Beraz, gehienik ere, komunikazio arrakastatsuaren mailez
|
hitz
egin beharrean geundeke: igorle batek, urdin?
|
|
|
hartzailearentzat eta igorlearentzat, ala semaforo moduko bat dugu, hartzaileari interpretatu beharreko seinale halako bat igortzen diona? Beraz, komunikazio arrakastatsuaren mailez
|
hitz
egin behar genuke estrategiei heltzeko orduan.
|
|
|
Andres UrrutiaEuskaltzainburuaGuztiz atsegingarria da niretzat egun zuen aurrean
|
hitz
egitea, Euskaltzaindiak ohoratzen baitu bere kide gogoangarria, Eusebio Erkiaga idazle lekeitiarra. Hartara, nik hemen ikusten ditut bildurik, bateko, bere familia eta ondorengoak; besteko, Euskaltzaindiaren kideak eta nola ez, Deustuko Unibertsitatearen irakasle eta ikasleak.
|
|
|
Hildakoek ez dute
|
hitz
egiten, Arthur Schnitzler
|
|
|
–luze jo dezake oztopoei buruz
|
hitz
egitea, baina ez dut egingo?.
|
|
|
Hildakoek ez dute
|
hitz
egiten, Arthur Schnitzler
|
|
|
Metodologiaren aldetik, kontuan izan behar da literatura konparatuaren esparruan lan egiteko, literaturaren bilakabideaz eta diakroniaz, aldiez eta mugimenduez
|
hitz
egiteko, aurretik testuen gainean lan kritikoa egitea ezinbestekoa izaten dela. Ana Toledok Literatur Terminoen Hiztegian honela adierazten du:
|
|
|
Hala, euskal subjektu politiko desberdinek egituraketa kolonial eta atlantiko honi erantzuten diote. Beraz, El borracho burladon, azkenean eliteek ere euskaraz
|
hitz
egiten hasten diren momentu bakarrean, ez da kasualitatea saltzaile euskaldunak atlantikoko produktuak aipatzea: tabakoa eta Holandako ehunak.
|
|
|
Gauza jakina da aspaldidanik euskara ez dela izan Euskal Herrian
|
hitz
egin den hizkuntza bakarra. Halaber, nabarmena da, literatur genero tradizionalek, genero epikoak, lirikoak eta dramatikoak, leku txikia bete dutela euskal letren barrutian.
|
|
|
Erdi Aroko airea arnastetik Errenazimentukoa arnastera igarotzen da. Honela bada, bilakaera batez
|
hitz
egin daiteke Etxepareren idazlanean.
|
|
|
Botere politiko bakar baten azpian behin ere ez egonagatik, gertaera soziohistoriko erabakigarri bat partekatu du euskal komunitate osoak: Euskal Herrian
|
hitz
egiten ziren beste hizkuntzei ez bezala, hizkuntza ofizialaren maila ukatu izana euskarari, estatus hori aitortzeko ahalmena zuten botere politikoek.
|
|
|
Lehen urrats hauek sendotuz joan ordez, ahulduz doaz. Euskal Herrian
|
hitz
egiten ziren hizkuntza ofizialak indartu ahala, indargabetuz doa euskara, XIX. mendean gizarte baldintzetan datozen aldaketek (haurren eskolatzea hedatu, hizkuntza prestigioa irabazten joan...) berriro normalizazioranzko biderantz zuzentzen duten arte. Jarrera horri eutsiz eta areagotuz, behingo batean, kantitatez ez bada ere,, eremu urriko hizkuntza baita euskara?
|
|
|
–Hainbeste gizarte, gizona gizon, gizonki, semeen semeetatik baitator semea, hegoaldeko nahiz iparraldeko anai?
|
hitz
egiten zen une oroz irratietan, egunkarietan, mitinetan, denetan, jendaldearen erdia ahanzten zen? (Amorezko pena baño, 82).
|
|
2014
|
|
|
«Badakigu ez dugula ezer aldatuko, ezer irauliko, baina literaturaz
|
hitz
egiteko gogoa genuen eta horren inguruan elkartu gara aldizkaria egiteko», azaldu du Ibon Egañak, sustatzaileetako batek. Aldizkariak ez du maiztasun jakinik izango, eta blog baten ereduari jarraitzen dio.
|
|
|
34). Sobera ezagun da, horren harira, Unamunoren Bilboko XX. mende hasierako hitzaldia (ikus horri buruz Aranbarri, 2000), eta gisa berean
|
hitz
egin zuen Barojak berak ere (1901) urte hartan bertan.
|
|
|
Batzuetan curriculumeko ikasgai soil bat da (hizkuntza ikas irakasgai huts gisa ulertzen da, atzerriko hizkuntzan ohikoa izan den trataera eskainiz), baina beste batzuetan eskolako edukia bideratzeko lanabes edo tresna da (hizkuntza ulerturik curriculumeko beste eduki batzuen ikas irakasbide gisa). Bestela errateko,
|
hitz
egin dezakegu euskararen ikas irakaskuntzazeta euskarazko (edo euskararen bidezko) ikas irakaskuntzaz. Bi ikas irakasbide horiek agertzen dira euskal lurraldeak diren hiru erkidegoetan, hezkuntza sisteman baliatzen diren hizkuntza ereduen bidez. Ondoko 2 taulak erakusten du zer antz direneuskararen trataerari dagokionez hezkuntza sisteman erkidego bakoitzean (taulan ikus daitezkeen ikasleen datuak 2010/ 2011 ikasturtekoak dira; Hegoaldekoak Haur eta Lehen Hezkuntzakoak dira, eta Iparraldekoak premier degré koak).
|
|
|
Posthiriaz
|
hitz
egiten badugu ere, horrek ez du esan nahi baserritartze berri batera goazenik, ez lehengo landa mundura itzultzen ari garenik. Posthiria hiriaren gainezkatzea da.
|
|
|
Hiri horietan, hots, inperioen hiriburuetan, administrazio zentral bakarra antolatzen zen neurrian edota merkataritza sareak egituratu ahala, sortu ziren nazio sinkroniak. Ez aurrekaririk gabe, burgesek gortearen moduak kopiatu baitzituzten eta modu horietako bat, guztiz garrantzitsua,
|
hitz
egiteko modua zen. Kasu batzuetan, beraz, jarraipen bat ikus daiteke gorte hizkera, estatu hizkuntza eta nazio mintzoaren artean (Frantzia, Ingalaterra, Espainia...), besteetan, berriz, gorte hizkera arbuiatu eta hiritarren mintzoari helduko zioten naziogileek (batez ere, naziogintza berantiarren kasuan:
|
|
|
lingua navarrorum, lingua rusticorum, lingua ruralis, rusticum vocabulum, que vulgaliter dicitur Aldea, eta abar. Etatheudisk egiten zutenek beste erara
|
hitz
egiten zutenei izen bakarra ezarri zieten: wal (a) hisc edo walesc, atzerritarra bainoago" erdalduna" esan nahi duena (handik ei datoz Welsh, Wallonia, Valais, Wallachia...); bazter hauetan:
|
|
2015
|
|
|
Ahoskerarena, ordea, ez da afera erraza, izan ere, ez baita idazteko batzen, izatekotan mintzatzeko batuko litzateke eta oro har, idazketa baino, jardun garrantzizkoagoa da pertsonarentzat mintzoa. Segurtasunez ahoskatzen eta
|
hitz
egiten ez duen laguna ez da bere buruaz ziur sentitzen eta entzuten duen hura xuxen deskodetzen ez duen hiztuna ere ez da ongi sentitzen. Usu entzuten dugu Amikuzeko euskara eta Zuberoakoa hurbil daudela, bata bestearen ondoko ibarrak izanik elkarrekin berriztatu dituztela ezaugarri batzuk, beren arteko hizkuntza komunikazio maila gora dela, baina Zuberoako mugaren ondoko Amikuzeko gizon gamuetar bat ez zaigu guri honela mintzatu (2005):
|
|
|
Gero, entseguetan, unibertso bat sortu behar da paperetik abiatuta. Pertsonaiak gorpuztu ahala, haien intentzioak eta gorputz inpultsoak finkatuz eta egoerak eta harremanak argituz doazen neurrian, pertsonaiek berek esaten digute zenbateraino zaizkien balekoak testuko esaldiak, eta baita ere zer erregistrotan
|
hitz
egin behar duten.
|
|
|
Txerviakov, ipuinaren protagonista, funtzionario xume bat da. Operan, jeneralarekin topo egiten duenean, batu ezin formalagoan
|
hitz
egiten dio (berorika,, y, ahoskatuz), demostratzeko nagusiari bera ere badela nor.
|
|
|
Eta uste dut ahoskeraren azken helburuak horixe izan behar duela: ikaslea gauza izatea jendaurrean
|
hitz
egiteko gai bati buruz. Baina kontziente izan behar dugu, horrela jokatuta, ikasleak bi egitekori aurre egin behar izaten diela aldi berean:
|
|
|
Eleberri bikainak sortzeko nahitaezkotzat jotako baldintza guztiak falta zaizkio euskal eleberrigintzari, gutxienez, XX. mendearen erdi ingurua ondo pasa arte: ekoizpena oso urria da, eleberrigile talde bati buruz
|
hitz
egitea neurrigabea, argitalpen industria bat eta publiko irakurle bat, amets hutsak.
|
|
|
Berriro, ezohiko jazoera bat tarteko helduko da laguntza: seme zaurituak
|
hitz
egiteko ahalmena berreskuratuz, anaiak jipoitu zuela aitortzen du. Horra hor, Sabasen usteari eta, Tomas eta Ameleren eskaerari erantzuna.
|
|
|
Arreta eman digu kirolari buruzko edukien falta baino gehiago kirol egunkari baten gabezian jartzen dela azentua. Ez da generikoki
|
hitz
egiten, zuzeneko alderaketak egiten dira inguruko hizkuntzetan arrakastatsuenak diren produktuekin. Gehienetan Espainiako Marca egunkariarekin egiten dira konparazioak.
|
|
|
Kinka horretan, bada diru-laguntza horiek EITB taldera bideraturikoekin alderatu dituenik: ?(...) hasi behar dugu
|
hitz
egiten hedabide publiko eta herri ekimeneko hedabideen finantzaketan dagoen desoreka ikaragarriaz. 2012an Eusko Jaurlaritzak 132 milioi jarri zituen EITBko aurrekontuan, herri ekimeneko dozenaka komunikabideren aurrekontuetan 5 milioi?
|
|
|
Herriko eskolara joan zen, Jules Ferryk sortu zituen errepublikako eskola horietako batera, eskola publikoa. Eskolan frantsesa zen nagusi eta bertan euskaldunek jasan behar izan zuten bazterketaz asko ez zuen
|
hitz
egin. Askotan entzun ditugun zigortzeak ez zituen aipatu, gure burasoek, haienek, jasan zuten zapalkuntza euskaraz aritzeagatik ez zuen deus plazaratu.
|
|
|
Egoera haatik aztertu zuen, horretaz, gaiaz publikoki idazteaz beharra ikusi zuen, sufrimendutik at joanez, egoeraren azterketa eginez. Eskoletan euskaraz
|
hitz
egiteagatik ikasleak zigortzen zirelarik oraindik, euskararen goratzera atera zen.
|
|
|
Horrez gain, marjinak transgresioa errazten du, transgresioa edo bederen kritika, kritika soziala. Tradizioaz
|
hitz
egiteko baimena ematen zuen, tradizioaren berritzeko aukera ematen zuen, ez baitzuen onespen soila espero, publikoaren erantzuna bilatzen zuen, publikoarekiko komunikazioan oinarritzen zen, onespen maila bat aurkitzeko. Aurkezpen aukera handia ematen zuen bazterreko egoera horrek, zentsura maila apalagoa zuena.
|
|
|
Haren esanetan, hizkuntzak erakusten du ez dagoela mundu bakar bat, mundu bi baino; kontakizun mitikoetako munduak, alegia, elkarren arteko konponbiderik ez dutenak. Mundu bi horien banaketa betierekoa da,
|
hitz
egitean mundu horietako batean egiten delako, baina besteaz ari izan. Mundu bi dira, beraz, hizkuntzak erakusten dituenak:
|
|
|
Baltzak argudiatzen duenez, gure ideia, kontzeptu, irudi edo ezagutzak iraganari dagozkie; gogoari, hain zuzen,
|
hitz
egitean hizpidera dakarguna oroimenekoa baita. Esanahien mundu horri gogaldeaderitzo Baltzak, esanahien arteko harreman esanguratsuek gauzatutako mundua.
|
|
|
Gainerako mundua kontzeptu eta ideietatik at dagoena da; esanahirik bako mundu horri eleguneaderitzo autoreak. Bertan, elegunean,
|
hitz
egiten dugu, bertan baitaude beste munduak dituen esanahietara heltzeko hizketa puntuak. Hortaz, mundu bi horiek, gogaldea eta elegunea, edozein mintzalditan bereiz daitezke.
|
|
|
Alde batetik, nolabaiteko esanahia duten hitz multzoa, eta, bestetik, hizketa puntua markatzen duten deiktikoak, berezko esanahirik bakoak. Beste era batera esanda, gogaldeaz mintzatzen gara
|
hitz
egiten dugun elegunean.
|
|
|
Baltzak adierazten duenez, kobaren barnea eleguneari dagokio, eta, kanpo aldea, gogaldeari. Marirekin
|
hitz
eginda, kobaren barruan, bizkarra eman eta kanpokoa aurrean eta barnekoa atzean jarrita, munduak irauli egiten dira: barnea gogaldea eta kanpoa elegunea bihurtzen dira biraketarekin.
|
|
|
Horren arrazoia urruntasuna izan liteke; hau da, tradizioak zioen jakituriatik aldentze bat, eta berba egiteko hurbileko eraren galera. Gauza ezaguna da zuka
|
hitz
egiteak distantzia handiagoa markatzen duela hitanoz egiteak baino.
|
|
|
Azkenik, nabarmendu beharra dago, urruntasun hori ez dela, Damarekiko harremanean, beste arlo batean ematen: artzaina gai da Damarekin
|
hitz
egiteko bere egoitzara joan eta bere aurrean egon barik. Elementu benetan harrigarria da elkarrizketa horretan ageri zaiguna, hortaz, jainkozkoekiko erlazioa naturaltasun eta hurbiltasun handikoa legez erakusten duena.
|
|
|
Pertsonaia leizera sartu eta hantxe dauka jainkozkoa. Harekin
|
hitz
egiteko gai da, eta ikusteko, edota edatekoa hartzeko, argia egingo dionik ezer eraman barik. Inoiz ere (A aldaera) Damaren egoitzara joan barik harekin komunikatu daiteke.
|
|
|
Gose greba batean parte hartu zuen, Hendaiako Santa Ana elizan, Frantses Gobernuak 1979ko urtarrilean ihesliarren kontra hartutako erabakiagatik sartu baitziren protestan 1979ko abuztuaren 20an 35 lagun. Eta hementxe izan nintzen berarekin
|
hitz
egiten egoeraz eta pittin bat teatroaz ere. Garai hartan Lezoko alkate nintzen.
|
|
2016
|
|
|
edo, ikasketa cultura konparatuaz?
|
hitz
egin, Steven Totosy de Zepetnek ek. From Comparative Literature Today Toward Comparative Cultural Studies, artikuluan egin bezala.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Literatura Terminoen Hiztegian azaltzen den definizioaren arabera,, erretorika grekotik datorren hitza da, eta jendaurrean
|
hitz
egiteko trebetasunari egiten dio erreferentzia? (Altzibar, 2008: 240).
|
|
|
Globalizazioaz
|
hitz
egiten dugunean, munduaren modernizatzeaz hitz egiten dugu, hau da, munduak urteetan zehar bizi izan duen modernizatze prozesuak eragindako aldaketez. Honen jatorria informazioaren eta komunikazioaren iraultza teknologikoan aurkitzen da.
|
|
|
Globalizazioaz hitz egiten dugunean, munduaren modernizatzeaz
|
hitz
egiten dugu, hau da, munduak urteetan zehar bizi izan duen modernizatze prozesuak eragindako aldaketez. Honen jatorria informazioaren eta komunikazioaren iraultza teknologikoan aurkitzen da.
|
|
|
Teresa Colomer ek, Introducción a la literatura infantil y juvenil actual (2010) liburu ezagunean, literaturaren ikuspuntu globalari buruz
|
hitz
egiten du, ahozko literaturaren tradizioa ahaztu gabe. Colomerren ustez, ahozko literaturan pertsonen arteko interakzioa egon behar den arren, aldi berean beste baliabide askok parte hartzen dute.
|
|
|
Jose Rodriguez Polo (2003) Granadako Unibertsitateko irakasleak egindako lanean, ahozko tradizioak haur hezkuntzako trebetasun linguistiko eta literarioen garapenenean duen garrantziaz
|
hitz
egiten du. Dioenez, haurrak bere bizitzako lehen urteetan jaso dituen hitz guztiak etorkizunean baliagarriak izango dira eta hauek ahoz jasotzen dira.
|
|
|
Horrela, helduak haurrari bere esperientziak transmititzen dizkio, haurra hitzen munduan murgiltzen du, eta haurra bere kulturaren ezaugarriak ezagutzen hasten da. Ahozko literaturak eskolan duen paperari buruz
|
hitz
egiten du, ikaskuntza metodo berriak eskaintzen dituela esanez; didaktika berria, eraginkorra, aberasgarria eta lagungarria.
|
|
|
Baina, gure barnean zeozer mugitzea lortu duena, eta bere hitzak gure gorputzean betiko gordetzea lortzen duena, Juan Kruz Igerabide da. Berak idatzitako liburuetan eta artikuluetan, ahozkotasunari, ahozko literaturari eta tradizioari buruz
|
hitz
egiten duenean, bere barneko sentimenduetatik hitz egiten du, haurrarentzat edo pertsonarentzat onuragarria izan daitekeela adieraztea baino haratago joanez.
|
|
|
Baina, gure barnean zeozer mugitzea lortu duena, eta bere hitzak gure gorputzean betiko gordetzea lortzen duena, Juan Kruz Igerabide da. Berak idatzitako liburuetan eta artikuluetan, ahozkotasunari, ahozko literaturari eta tradizioari buruz hitz egiten duenean, bere barneko sentimenduetatik
|
hitz
egiten du, haurrarentzat edo pertsonarentzat onuragarria izan daitekeela adieraztea baino haratago joanez.
|
|
|
Amandre ipuinen, eginkizun terapeutikoari? (1993: 32) buruz
|
hitz
egiten du. Ipuinek, arazo edo oztopo larriak islatzen dituzte, baita arazoei edo oztopoei aurre egiteko era askotariko irtenbideak daudela ere; beraz, haurrek arazoei aurre egiten ikasten dute.
|
|
|
A ze parea, karakola eta barea (15) Abenduko eguna, argituko orduko iluna (1) Agur benur eta jan jogurt (3) Alfer egon eta alfer lana egin, biak berdin (1) (N) Amen: zu hor eta ni hemen (1) (N) Ameriketan be txakurrek ortozik (1) (B) Arrats gorri goiz aterri (1) (B) Arratsaldea gorri, goizean euri (1) (B) Asko
|
hitz
egin eta gutxi esan (1) Askoren mina, tontoen atsegina (1) (G) Astoak zaldiari belarri haundi (1) (B) Azaroa hotz, negua motz (1) Bakoitzak berea, Jainkoaren legea (3) Begiak beti argi (1) Belarri batetik sartu, bestetik atera (3) Bi begik batek baino hobeto ikusten dute (1) Bihar arte Bonaparte (1) Bost zentimetroko pupua eta bost euroko trapua (1) (N) Dagoenean bonbon, ez dagoenean hor konpon/ ... (1) Eskerrik asko, Mari Belasko.
|
|
|
Haur hizkeraren ezaugarri nabariena hiztegiaren sinplifikazioa izan da. Hau da, haurrekin
|
hitz
egiteko hitzak moztu edo modu sinplean erabiltzen ditugu. Baita hitzak moldatu ere, haurrek erabiltzen dituzten kontsonanteak eta bokalak kontuan harturik.
|
|
|
Garaidi, bestalde, batetik bestera dabil autoan jendearekin
|
hitz
egiteko eta aztarnak biltzeko. Detektibearen autonomia azpimarratzen du horrela Loidik eta mundu modernoago bat iragartzen du euskal literaturan.10 Aipatzekoa da, adibidez, Garaidik galdeketa bat egiten diola Muñuberi bere autoan (164).
|
|
|
– Zure ustez etorkizunean zein hizkuntzatan
|
hitz
egin litzateke Euskal Herrian?
|
|
|
Azken urteotan asko
|
hitz
egin da gure artean, eta hitz egiten da, arnasguneez (ik. Fishman, 1991; Zalbide 2001;?).
|
|
|
Azken urteotan asko hitz egin da gure artean, eta
|
hitz
egiten da, arnasguneez (ik. Fishman, 1991; Zalbide 2001;?).
|
|
|
Kontuz, hemen ere euskaraz
|
hitz
egiten dugu!
|
|
|
Hegoaldeko balizko arnasguneotako gainbeheraren kausa posibleen artean maiz aipatzen da aipatu azterketetan kanpotiko jende erdaldun (ago) aren iritsiera arnasguneetara, nahiz gehienean ez den halako etorrera multzo esanahitsuegirik aitortzen, salbuespenak salbuespen. Eta azken garaian hainbat ere
|
hitz
egin da arnasguneetarako plan demografiko linguistiko berezien beharraz, hauek kanpotiko etorkin erdaldun (ago) engandik babesteko.
|
|
|
– Guraso hiztun berriek seme alabekin
|
hitz
egiten dute:? % 48,3k euskaraz?
|
|
|
Eta ordea, gutako nork
|
hitz
egiten dio euskaraz EAEko herritarren bi hereni? 50 urtez azpiko hamarretik bederatziri?
|
|
|
– Soziologoarekin solasean, beste mapak probatuz, iruditu zait nire buruan euskara ulertzen duen Euskal Herriaren kartak irudikatzen zuela gutxi gorabehera duela 15 urte 1996an euskara
|
hitz
egiteko gai zirenena.
|
|
|
– [H] orrela bizi izan naiz ni azken urteotan, oharkabean beti kalkulatuz gutxi gorabehera leku bakoitzean[?] zenbat egon zitezkeen nire komunitatekoak, txikitatik euskara
|
hitz
egin dutenak gehi eskoletan ikasita hitz egiten dutenak gehi gau eskoletatik ateratako militanteak. Horrela nola ausartu, ez dut esango Bilbon, edo Irunen?
|
|
|
– [H] orrela bizi izan naiz ni azken urteotan, oharkabean beti kalkulatuz gutxi gorabehera leku bakoitzean[?] zenbat egon zitezkeen nire komunitatekoak, txikitatik euskara hitz egin dutenak gehi eskoletan ikasita
|
hitz
egiten dutenak gehi gau eskoletatik ateratako militanteak. Horrela nola ausartu, ez dut esango Bilbon, edo Irunen?
|
|
|
– [Euskaraz
|
hitz
egiteko gai direnak eta ulertzen dutenak batuta] Niri begiek esaten didate, laburrean, Gipuzkoan ia denetan ulertzen dutela %80 baino gehiagok, ez da ez herri eta ez hiri bakar bat (Eibar, Irun, Donostia, Errenteria?) %60 baino gutxiagok ulertzen duenik. Bizkaia gehiena ere gorri edo hori, eta nire harridurarako, Bilbo eta Ezkerralde osoa ere urdin, %40tik gorak ulertzen dute.
|
|
|
– Elebidunak (ondo
|
hitz
egiten dute euskaraz eta erdaraz) 665.800 lagun (Arrieta 2008, 142 IV. Inkesta Soziolinguistikoa oinarri) [714.000 (Eusko Jaurlaritza, 2013. V. Inkesta Soziolinguistikoa?
|
|
|
– Euskara darabil/
|
hitz
egiten du egunero (zertxobait, nahikoa, asko, beti):
|
|
|
Gu euskaldun. Ez dugu euskaraz
|
hitz
egiteko, euskaldun sentitzeko beste arrazoirik, gure nortasun euskalduna baino, eta gure hizkuntza nortasun honen bihotzean, euskara, gure arbasoekin eta gure historiarekin lotzen gaituena. Ez daukagu besterik munduari eskaintzeko.
|
|
|
Hasteko, ezin dugu esan datuek euskal herritarren kaleko erabileraren datuak eskaintzen dizkigutenik; izan ere, kalean topatzen ditugun solaskide guztiak ez dute zertan Euskal Herrian bizi direnak izan. Horregatik, zuzenagoa da Euskal Herriko kaleetako hizkuntzen erabileraz
|
hitz
egitea.
|
|
|
Euskararen erabilera hiztunen adin taldeen arabera aztertuko bagenu, gaur egun haurrek
|
hitz
egiten dute euskaraz gehien, gazteek ondoren, helduek, eta, azkenik, adinekoek. Beti ez da horrela izan, ordea.
|
|
|
Normalizazio planez oro har
|
hitz
egin dezakegu, baina erdigunean hizkuntza ohituren aldaketa jarri nahiko genuke. Azken urte hauetan, Pello Jauregiren eskutik, SLK ko Aldahitz proiektuan hizkuntza ohiturak aldatzeko metodologia bat sortu da,. EUSLE?
|
|
|
Azken urte hauetan, Pello Jauregiren eskutik, SLK ko Aldahitz proiektuan hizkuntza ohiturak aldatzeko metodologia bat sortu da,. EUSLE? metodologia (Jauregi eta Suberbiola, 2014), eta emaitza positiboak ematen ari da, bai erdaraz
|
hitz
egiteko ohitura zuten euskaldunetan, eta baita euskaldun pasiboak elkarrizketa elebidunetara ekartzeko ere. Metodologia horri esker, euskaraz gehiago egin nahi duen talde baten borondatea praktikara eramaten da, modu sinple batean.
|
|
|
–Erabili? kakotxen artean, izan ere, Soziolinguistika Klusterra bideratzen ari den ahozkoaren gaineko ikerketetatik ikusi baitugu euskaraz entzun, irakurri eta idatzi asko, baina irakaslearekin edo ikasleen artean
|
hitz
egiteko tradizio txikidun sistema dela gailentzen dena oraindik (Zabala, 2015). Ildo horretatik, baditugu hainbat erronka ahozko gaitasuna landu eta erabilera sustatzeari begira:
|
|
|
Bigarren edizio honetan, talde tamaina ere neurtu zen J.L. Alvarez Enparantza. Txillardegi, ren eredu matematikoa aztertzeko. Hau da,
|
hitz
egiten ari direnak bikoteka, hirukoteka, laukoteka, boskoteka edo talde handiagoan doazen behatu zen.
|
|
2017
|
|
|
Ordutik, familia Baionakotzat jo daiteke, baina, Baionakoak baldin badira ere, dasconaguerretarrak ezkontzen dira Lapurdiko familia euskaldunetan (Marie Gastambide, Ainhoakoa 1765ean, Catherine Laxalde, Donibanekoa 1814an). Harreman hauekin mantentzen da familia kontaktuan euskal giroarekin, eta Baionan bertan naturalki euskaraz
|
hitz
egingo zen haien etxean segur aski. Dasconaguerre abizena bera euskalduntasun markadore garrantzitsua zen eta harrotasunez eramaten zen.
|
|
2018
|
|
|
Artikulu honetan aurkeztuko dena ziur asko pertsona ezezaguna izango da gehienentzat, eta soilik euskal filologiako adituek orokorrean eta, bereziki, dialektologiakoek izango dute haren berri. Izan ere, Mariano Mendigatxaren garrantzia Erronkaribarren
|
hitz
egiten zen desagertutako euskalkiaren (uskararen) ikerketan hizkuntzalari handiei eskainitako laguntzatik dator.
|
|
|
Bada, dirudienez, Bidankozek, eskola zerbitzuari eusteaz gain, 1787tik 1841era15 maisu berbera izateko zortea izan zuen, Pascual Ramon Nicolao ibili baitzen lanbide horretan. Garden jaioa eta Bidankozen ezkondua zen, eta, beraz, Mendigatxaren jaioterrian
|
hitz
egiten zen azpieuskalki bera hitz egingo zuena (erronkarierako Bidankozeko azpieuskalkia Bidankozen, Burgin eta Garden hitz egiten zen). Beste edozein eremutan penagarri izan ziren bost hamarkada horietan zehar maisu honen iraunkortasunak berebiziko garrantzia izan zuen, bada, Erronkaribarko herri honetako uskararen iraupenean.
|
|
|
Bada, dirudienez, Bidankozek, eskola zerbitzuari eusteaz gain, 1787tik 1841era15 maisu berbera izateko zortea izan zuen, Pascual Ramon Nicolao ibili baitzen lanbide horretan. Garden jaioa eta Bidankozen ezkondua zen, eta, beraz, Mendigatxaren jaioterrian hitz egiten zen azpieuskalki bera
|
hitz
egingo zuena (erronkarierako Bidankozeko azpieuskalkia Bidankozen, Burgin eta Garden hitz egiten zen). Beste edozein eremutan penagarri izan ziren bost hamarkada horietan zehar maisu honen iraunkortasunak berebiziko garrantzia izan zuen, bada, Erronkaribarko herri honetako uskararen iraupenean.
|
|
|
Bada, dirudienez, Bidankozek, eskola zerbitzuari eusteaz gain, 1787tik 1841era15 maisu berbera izateko zortea izan zuen, Pascual Ramon Nicolao ibili baitzen lanbide horretan. Garden jaioa eta Bidankozen ezkondua zen, eta, beraz, Mendigatxaren jaioterrian hitz egiten zen azpieuskalki bera hitz egingo zuena (erronkarierako Bidankozeko azpieuskalkia Bidankozen, Burgin eta Garden
|
hitz
egiten zen). Beste edozein eremutan penagarri izan ziren bost hamarkada horietan zehar maisu honen iraunkortasunak berebiziko garrantzia izan zuen, bada, Erronkaribarko herri honetako uskararen iraupenean.
|
|
|
Urte bat geroago, 1869an, Bonapartek gure lurraldea berriro bisitatzeko asmoa zuen euskalkien inguruko bere ikerketetan sakontzeko, baina Espainian bizi zen egoera politiko eta sozial nahasiak iritziz aldarazi zuen, eta, berak bidaiatu ordez, bere laguntzaileak Donibane Lohizunera deitu zituen (Riezu, 1958). Topaketa hartara joan zen Mendigatxa, eta, bere laguntzarekin, Bidankozen
|
hitz
egiten zen uskararen aditz jokoa osatzea lortu zuen. Lan hau, lehen aldiz tauletan antolatu eta zutabetan Aezkoako, Zaraitzuko zein Erronkaribarko aditz formak erakusten zituena, 1872an argitaratu zen Etudes sur les trois dialectes basques des vallees d’Aezcoa, de Salazar et de Roncal, tels qu’ils sont parles d Aribe, d Jaurrieta et d Vidangoz izenburupean.
|
|
|
Abiapuntutzat hartuta etxe edo familia batean horrelako aldaketa sakonik gauetik goizera ez dela gertatzen arrazoi larririk tartean egon ezean, argi dago kanpoko faktore batean bilatu behar dela azalpena. Horrela, Juan Mainz Salbotxen etorrerarekin hasiko ziren, ziur asko, gaztelaniaz
|
hitz
egiten mendigatxarrenean, 1883ko urtarrilaren 8tik aurrera, orduan ezkondu baitzen Inesekin34, etxea oinordetu zuen Marianoren alabarekin. Juan ere Bidankozekoa zen, Santxena etxekoa, hain zuzen, baina izan daiteke bere etxean gaztelania lehenagotik sartua izatea.
|
|
|
Ines eta Juan ezkondu eta hiru urte geroago, 1886an, finka dezakegu Mendigatxa etxeko uskararen erabileraren" itzulerarik gabeko puntua", eta Marianoren emaztea zen Josefa Perez Markoren heriotzarekin lotuko genuke: urte hartako maiatzaren 21a37 Hizkuntza mintzatuaren euskarria izango zen emaztea hil ondoren, Mendigatxak bere eremu pribatuenean ezin zuen erabili, eta, pixkanaka, etxean geratu zen alabarekin ere
|
hitz
egiteari utziko zion, honen senarrarekin erabiltzen zuten gaztelaniaren mesedetan (baina, bi hamarkada geroago Azkueri idatzi zion eskutitz batean agerian geratzen den bezala, garai batean hori izan zen etxekoen artean erabilitako hizkuntza38 eta haren erabilera noizbait eten egin zen, agian une hartan berean). Eta horrela, Mendigatxaren gainerako bilobek, 1886 eta 1899 urteen artean jaioek, ez zekiten uskara, Azkue ezagutu ondoren Mariano gazteenei alferrik irakasten saiatu arren39.
|
|
|
Ahotsaren kontrolean sartzen dira haren kalitate akustikoari dagozkion kontuak: inpostazioa, tonua, ñabardurak markatzea, eta gorabeherak eginez
|
hitz
egitea. Eta hitzez besteko komunikazioan, berriz, beste ezaugarri guztiak.
|
|
|
" Koko erri" terminoa erabili izan da Euskal Herriko leku batzuetan atzerri ko herriei erdeinuz (eta kokoei, atzerritarrei) erreferentzia egiteko (Euskal tzaindia, 143 araua), eta Orixek ere hala erabili izan du bere poesian, bere ziki Espainiaz
|
hitz
egiteko (Aulestia, 2000: 77).
|
|
|
Han publikatu ziren Orixeren poema solte, poema liburu (Barne muinetan besteak beste) eta itzulpen guztiak, baina adierazgarria da tomoaren titulura Euskaldunak ekarri izana; dudarik gabe, beste poema eta liburuekiko nagusigoa adierazten du. Horretaz gain, tomoaren hitzaurreaz aparte (non nahiko luze
|
hitz
egiten duen Euskaldunakez), poemari beren beregi eginiko bi hitzaurre argitaratu ziren, lehen argitalpenekoa, eta argitalpen berrirako beste bat, hau ere Orixerena. Azken honetan batez ere espainierarako itzulpenaz jarduten da.
|
|
|
Abellan eta Torrealdairen bat egitea erabatekoa da ikuspegi honetan zeren, bistan denez, biek
|
hitz
egiten dute aurretiazko zentsura antolatuaz. Literatura zentsura honen ikuspegian, garbi geratzen da kanpoan geratzen direla formalki eratuta ez dauden egiturak (merkatua, esaterako), zeinak NCT k mahaigaineratuko dituen haien ikerketak baino urte batzuk geroago.
|
|
|
Literatura zentsura honen ikuspegian, garbi geratzen da kanpoan geratzen direla formalki eratuta ez dauden egiturak (merkatua, esaterako), zeinak NCT k mahaigaineratuko dituen haien ikerketak baino urte batzuk geroago. Alabaina, Frankismoko gobernu zentsuraz
|
hitz
egiteko aski zaigu zentsura kontzepzio klasiko liberal horri atxikitzea, eta horixe da artikulu honetan erabiliko duguna. Izan ere, artikulu hau Orixeren Euskaldunak liburuak zentsura frankistarekin (aurretiazko zentsurarekin) izan zituen gorabeherez jardungo da.
|
|
|
Hartan, Arestik aitaren etxea deritzana, Lizardiren asaba zaharren baratzea bera da, baina haren egoera aldatua da, erabat. Arestik arerioak erasotzen duen etxeari eusteaz eta azken mugetaraino defenditzeaz
|
hitz
egiten du. Modu grafiko horretan irudikatu zuen Arestik gerraosteko euskal etxea, aberri erasotu eta eskastu baten gisan, haren defentsan dena ematea eskatzen dion konpromiso baten aldarri gisa.
|