|
2000
|
|
|
Laugarren atalean Euskal Herriak bertako prentsa idatzian eta telebistan duenagerpena aztertu dute Josu Amezagak eta Edorta Aranak. Euskal Herrian irakurtzendiren egunkarien eta hemen dugun telebista?
|
handi
–bakarraren (ETBren) hustuketaeginez, nolako Euskal Herria islatzen duten erakutsi digute.
|
|
|
Lehenik eta behin, aipatu beharra dago Hego Euskal Herrian irratia entzuten duenpopulazioaren %77, 1 bost irratiren eskuetan dagoela. Irrati emandegi hauen indarrakbigarren planoan uzten ditu gainerakoak, neurri
|
handi
batean emisio eremu lokalekoak direnak, hain zuzen ere. Ikus ditzagun segidan, entzule kopuru horiek protzentualki eta zenbaki absolutuetan.
|
|
|
Irrati emandegi
|
handi
eta txikien arteko muga argiago marraztuta dago Nafarroan, bertan hiru irratiren artean eskuratzen baitute entzuleriaren ehuneko 65,1 Aipaturikohirurek emititzen duten programazioaren zatirik handiena Madrilen buruturikoa da.Irratigintza lokala egon badagoen arren, ez du entzule kopuru handirik eskuratzen.
|
|
|
(Iturria: SIADECO, Iparraldeko Euskal Irratiei Buruzko Azterketa). Emaitza hau, 1998tik ezarri ziren 26 errepikagailuek Ipar Euskal Herriari eskaintzen dioten estaldura osoarizor zaio hein
|
handi
batean, ETB eta Telediffusion de Franceren (TDF) artean 1995eko urriaren 30eanegindako akordioaren ondorioz, Euskal Kulturaren sostengurako Udalen arteko Sindikatua bitarteko.Angelu hiriak ausarki lagundu zion diruz Anglet FMri 1994/ 1995 artean Ipar Euskal Herriko irratisoziatiborik aberatsena izateko bidea emanez, 65.000 liberatara hurbiltzen zen aurrekontuarekin.Horregatik, irrati hau udalaren... Biarritz eta Getaria hiriek eta Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorrak ere nasaiki lagundu zioten estazio honen finantzamenduari (garai hartan RadioBayonnerentzat bezala). 31ziurtatzeko borondatea barneratuko zuen mailaketa proposatzea zen ildoa.
|
|
|
Izan ere, itun hartatikaurrera Euskal Herriko dinamika politikoak inoiz baino gehiago begiratu dio EuskalHerri osoaren batasunari, eta inoiz baino gehiagoko batasuna lortu da lurralde guztietako alderdien eta gizarteko eragileen artean. Honek isla zuzena izan du hedabideetan, eta, bereziki, Lizarra Garaziko itunaren eragileen politika, neurri
|
handi
batean, Euskal Herri osorako politika gisa aurkeztua izan da. Baina ez alderdi eta talde horienpolitika bakarrik:
|
|
|
egunkariek Euskal Herria islatzean azpimarratzen dituzten erreferentzia eremuak gehiago baldintzatzen ditu hedabideen ideologia politikoak beren hedaduraren araberako izaerak baino. Zehazkiago, gaur egunEuskal Herria zatikatzen duen egituraketa juridiko eta politikoaren onarpenak edoharen aurkako jarrerak baldintzatzen dute, neurri
|
handi
batean, hedabideek gure herriazeraikitzen duten irudia, hurrengo atalean ikusiko dugun legez.
|
|
|
Bestalde, azpimarragarria da honako datu hau: Baskongadetako egunkari erregionalistek Euskal Herriko albisteak ematen dituztenean, proportzio
|
handi
batean EuskalAutonomia Erkidegoko errealitatea dute aipagai (%71tik hasita %80rako bitartean). Hartara, gainerako euskal lurraldeek, agerpen txikia dute. EL MUNDO DEL PAISVASCO eta EL PAIS DEL PAIS VASCO egunkarientzat, ordea, Euskal AutonomiaErkidegoaz gain badira beste euskal errealitate batzuk, komunitate autonomo honekberen albisteen heren bi soilik betetzen baitu.
|
|
|
Agerian dagoenez, alde handia dago EUSKALDUNON EGUNKARIAtik (albisteen hiru laurden Euskal Herriari baitagozkio) EL CORREOra (albisteen erdia diraEuskal Herriarekin lotura dutenak). Baina guztiek, baita Espainiaren batasunaren aldeko jarrera agerian dutenek ere, beren izaera lokala dela medio, Euskal Herriko errealitateaz ari dira neurri
|
handi
batean. Konstatazio honek honako galdera dakarkiguburura:
|
|
|
Bestalde, Lizarra Garaziko itunaren ondorioz, Euskal Herria osotasun politikogisa harturik, egunkariek hedatzen duten irudia koiunturala ala zerbait iraunkorragoaizango ote den erantzuterik ez daukagu. Izan ere, neurri
|
handi
batean hori itun hartatikaurrera abiatutako prozesuaren bilakaerak berak erabakiko baitu.
|
|
|
Aldea nabarmena dela uste dugu, biek zuzendaritza bera dutela kontuan hartuta. Ezberdintasun hori, neurri
|
handi
batean, programen jatorri ezberdinarekin lotuta dago, 29 taulak erakusten digunez.
|
|
|
Horrela, Fikzioa eta Albistegiak dira afalosteko orduetarako lehengairik erabilienak. Fikzioan kanpoko erreferentzialtasuna da nagusi, neurri
|
handi
batean kanpoko ekoizpenak izaten direlako.
|
|
|
Honengatik guztiagatik honako ondorio hau ateratzen dugu: ETBkoeguneroko albiste orokorrak egitean, herrialde kontinentalak ez dira ia kontuanhartzen, Euskal Herria,
|
neurri
handi batean, Hegoaldera mugatuta geratzen delarik.
|
|
|
Azken baieztapenaren ildotik, azpimarragarria da, halaber, Nafarroaren kasua: herrialde honetan gertatzen den gauza gutxi aipatzen dute ETBko albistegi orokorrek.Ipar Euskal Herriko herrialdeek baino agerpen handiagoa badu ere, Nafarroak Hegoaldeko gainerako herrialdeekin alderatuta oso presentzia urria duela nabaria da. Ondorioz, ETBko albistegiek beren berriez erakusten duten Euskal Herria, eguraldi mapek besteladioten arren, neurri
|
handi
batean Euskal Autonomia Erkidegora mugatuta dagoela esandezakegu.
|
|
|
Azkenik, nabarmena da, baita, Espainiar Estatuan botere politikoaren eta komunikazio taldeen artean eman den lotura estua. Prisa taldea, adibidez, gobernu sozialistenbabesean garatutako taldea izan da neurri
|
handi
batean; eta, alderantziz, gobernupopularraren agindupean oztopo garrantzitsuak aurkitu ditu satelite bidezko telebistadigitalean sartzeko. Bestalde, Telefonica pribatizatu berrian mantentzen duen kontrolazbaliatuta, Alderdi Popularra ikuspegi kontserbadoreko komunikazio taldea osatzensaiatzen ari da.
|
|
|
Egitura honetan, Ipar Euskal Herrian ere ekimen sozialak eta neurri
|
handi
bateaneuskararen inguruan antolatutakoak bakarrik garatu dira. Batzuk aldizkako prentsakozenbait tituluren argitalpenean, hala nola Herria, Enbata, la Semaine du Pais Basque... edo besteak irrati lokaletan, nagusiki, Gure Irratia, Irulegi Irratia eta Xiberoko Boza, zeinek Euskalerria katea sortu duten; edo Lapurdi irratia elebidunean emititzen duena.
|
|
|
Horrela, Artezarauaren ardatza teknologia berriakzirela eta (kablea, satelitea,..) Europako Batasunaren Estatuen arteko emisioenmarko juridikoa antolatzea bazen ere, errealitatean askoz irispen handiagokoaraua bihurtu zen azkenean, zeren Estatu Batuen aurrean europar ikus entzunezko produkzioa babesteko neurriak finkatu baitzuen, zerbitzu publikokoideien ildotik publizitatea mugatzen zutenak, kopuruan eta modalitatean (pelikulen barnean, adibidez)?. Hain zuzen ere, publizitate tarteak handitzekopresio komertzialak egon dira, neurri
|
handi
batean, Artezarauaren eraldaketaren atzetik.
|
|
|
Gaur egun dituzten sarrera urriekin, nekez lor dezaketetelebista lokalek iraunbizitzea. Etorkizunean ere, konkurrentzia areagotzen bada, zailagoa izango dute oraindik baliabide komertzialekin bakarrik aurrera ateratzea.Sistema publikoaren deszentralizazio gune eta tarteak ere, telebistan bereziki, aginte lokalen laguntza eta sostengu material eta finantzarioari esker zabaldu etamantentzen dira neurri
|
handi
batean. (S.
|
|
|
Azken 15 urteotan ondasun eta zerbitzuen ekoizleek sortutako aberastasunarenzati
|
handi
bat, espekuladoreek eskuratu dute, eta, ondorioz, gaur egungo 450 fortuna handienek humanitatearen erdiaren urteroko errenta gainditzen dute. Ekonomiaerrealarekin inolako loturarik ez dutenez, 1995 urtean, kapital trukeen bolumenabilioi eta erdi dolarrekoa izan zen; alegia, planetako banku zentral guztien truke erreserba osoa baino gehiagokoa.
|
|
|
Bereziki Estatu Nazioetan, demokrazia dominazio tresna huts bihurtzen da; hauteskunde sistemak, ordezkapen sistemak eta ebazpen sistemak ito egiten duteherrien eta gizabanakoen borondatea, sistema osoa inbutu
|
handi
bihurtuz. Demokrazia ona da demokratizazio prozesua eragozten badu; eta hemen ere, Espainiakokasua paradigmatikoa da, Perukoa edo Turkiakoa bezalatsu.
|
|
|
Duela gutxi sortutako, informazio holding?
|
handi
horiekInternet eko, atariak, eta bilatzaileak erantsi dizkiete egunkari eta telebista kateei,, informazio zerbitzu osoa?
|
|
|
Herritartasunaren alde ekonomikoan aldaketak egonen dira, justuki, geroz etakonpetentzia gehiago Europa mailan finkatzen direlako. Jada hemen, Iparraldean, kasik Barnealde osoa Europari so dago bere dimentsio ekonomikoan, hango biztanleriaren parte
|
handi
bat laborantzatik bizi baita, eta laborantza politika ez baitaParisen finkatzen, Bruselan baizik. Joera hori handituz joanen da.
|
|
|
Diru-laguntzak erakunde autonomikoetatik jasotzen ditugu, baina agente sozialgehiago murgildu behar dira; adibidez, kirolaren munduan sarturik dauden euskal enpresak. Orain dela bi urte baimendutako legea landu litzateke, euskal federazio guztiak elkarrekin lan egin lukete, Euskal KirolKontseilua sortu litzateke... eta hau guztia, estatu
|
handi
baten aurreandiharduen herri txiki bat garela kontuan harturik. Zuzenki aurrez aurre egitea ezda aholkagarria; istilu handia sortuko bagenu ere, ez baikenuke ezer lortuko.
|
|
|
deritzo, esan nahibaita, gorputza mintzabide bilakatzen dela. Eritasunaren eta hitzaren arteko harremanaren aurkikuntza ez dagokio Freud-i; zientziaren diskurtsoan txertatu aurretikere oso ongi zekien medikuntzak, hein
|
handi
batean hitzen bidez eragiten zuela. Etaerlijioak oso ongi ezagutzen du aitortzaren eta barkamen hitzaren arintze balioa.
|
|
|
Europatik Testuinguruko Terapia delakoari ekarpen garrantzitsuak egin zaizkio, hain zuzen ere, konkretuki Heidelberg eko unibertsitateko irakasle den HelmStierlin eremu honetan sartzearekin; honek egin dituen ekarpen garrantzitsuenartean, psikopatologiaren zati
|
handi
baten oinarrian dagoen aita semeen artekoesplotazio moduak diren Ordezkaritza, Atxikipena eta Kanporatzea bezalakokontzeptuen garapena dago (Stierlin, 1979).
|
|
|
Familia Terapiaren aldizkako lehen argitalpena 1987ko urtarrileanhasi zen Espainian, J.A. Rios Cuadernos de Terapia Familiar (Familia TerapiarenKoadernoak) argitaratzen hasi zenean; hori da orain arte agertu den bakarra, etagaur egunera arte 20 zenbaki kaleratu ditu. Gainera, Psikiatriako eta PsikologiaOrokorreko aldizkarien zati
|
handi
batek, azken urteotan, Familia Terapiari buruzkoartikuluen kopuru ederra argitaratu du. Haien artean nabarmentzekoa da Revista dela Asociacion Española de Neuropsiquiatria (Neuropsikiatriako ElkarteEspainiarraren Aldizkaria), argitaratutako artikuluen kopuruagatik eta Familia Terapiari emandako garrantziagatik, bereziki 86 denboraldian, T. Suarezaldizkariaren zuzendari izan zen garaian.
|
|
|
Bertan ordura arte sexu perbertsioen sailkapen landuena proposatuzuen. Sexu perbertsioei dagokienez, lau talde
|
handi
bereizi zituen; lehendabizikosailkapenean honako hau proposatu zuen: 1 Sexu bulkadarik eza.
|
|
|
Sexualitatera hurbiltzeko modu honen ezaugarriak, sakabanatzea, ikuspuntuaren atomizazioa eta kultur testuinguruarekiko independentzia dira. XX.mendeko bigarren erdialdera, neurri
|
handi
batean, Europako tradizio aberatsagaldu eta pragmatismo amerikarra ezarri zen. Begi bistakoa da, Amerikaerreferentzia bihurtu zela eta honek Europan gogor eragin zuela.
|
|
|
Lehenengo eta behin Jone ikusten dut. Ez dut esango (mozkortuta ere ez), gizon
|
handi
guztien atzean emakume handia dagoela, hori ergelkeriahutsa delako. Nonbait egotekotan ez dago atzean, aurrean baizik.
|
|
|
Araneko etxanderea,* Zelestina, hil zen eta, ohi legez, auzoak hilbegiran bilduziren hurrengo gauean hilaren etxean; haien artean ziren Eulaliren izekoa, JuanaLarrea, eta beste izeko bat. Bat batean, leihoan jo zuten eta, Juana «nor dan atean joanzan, eta periodiko
|
handi
bat erretratuakaz, hiru fraile erretratuakaz,» ikusi zuen. «Zerete da hau?», ikaraturik emaztea, harentzat agerpen bat zelako, are gehiago itzelezkozaratak entzun baitziren, oholekoak, etxean.
|
|
|
Istorioa oso bitxia harrapatu bainuen, beste batean berriz kontatzeko eskatu nionEulaliri, eta bigarren aldi hartan, gertaeren kronologia aldatu zuen, inbertitu, moduesanguratsuz: hilbegiran katu
|
handi
bat (eta ez gizona) sartu zen, gorpua eroan gurazuen erpekaz; jendeak jotzen hasi zitzaizkionean gizon bihurtu zen eta denek ezagutuzuten* Teofilo. Geroago (ez aurrean, lehen bertsioan bezala) jo zuten leihoan etaagertu zen fraileen erretratua.
|
|
|
Ikus dezagun lehenik zeintzuk diren euskararen eremuan nagusiki erabiltzen direnhaize izenak3 Ezer baino lehen aipatu behar da itaunak eta jaso diren erantzunakbatzuetan ez datozela itxi itxian bat. Sarritan gertatzen ez den arren, herriarenorografiak baldintzatzen du noiz edo noiz haizeen norabidea, eta jazotzen da herribatzuetan ez izatea puntu kardinalei zehatz dagokien haizerik, halako puntukardinalera begira mendi
|
handi
bat duelako edo bestelako arrazoiak bitarte. Arazohauek kontuan izanik, hona hemen lehen lehenik jaso diren izen hedatuenak:
|
|
|
Aitak, hamaikaurte egin gabeko haurra zela oraindik, Jutlandiako estepa idorrean ardiak zaintzen, bakarrik, hotzak eta goseak amorratzen eta piztien ikaraz, desesperatuta, muinotxobatera igo eta, bere indar guztiekin, zerura begira, madarikatu egin bide zuen, haurtxiro gaixo bati halako sufrimenduak sufriarazten dizkion Jainkoa. Handik gutxira, Kopenhagen era lan bila joan, aberastu, merkataritza enpresa
|
handi
bat muntatu, etadirutza ederraren jabe, ezkondu egin zen. Baina emaztea laster hil zen, eta urtea igarobaino lehen, aita etxeko neskamearekin ezkondu zen berriro.
|
|
|
Orain arte argi esan ez badut ere, sumatuko zenuten dagoeneko, neronek Txillardegi ikusten dudala, historikoki eta hein
|
handi
batean, baina ez bera bakarrik, euskara eta askapen politika suturatzeko joeraren abiapuntuan. Baina, nire irudiko, ezkontza hori ezinbesteko bihurtzeak ez die, ez euskarari ez eta askapen politikari, onik ekarriko.
|
|
|
UEUren jardunaldietan hasieran (gogoan erabil bedi 1987.urteko proposamen hura) eta ELE aldizkarian geroago (1992) nekaezin ibili da Txillardegi euskal azentueraren arazoa plazaratzen eta ingurukoak kinatzen. Azkenaldion laneskerga horren emaitzak, neurri
|
handi
baten, trapazeri, ei esker, ikusten hasi gara; bidehonetan lehen urratsak baino eman ez ditugula jakin arren.
|
|
|
Egia Atotxako etxe frantziskotarra aski berria zen, artean, juridikoki 1923an irekibaitzen berriro, eta etxegintza bera, bere
|
handi
mandian, 1926an eman zen amaitutzat; baina XVII. mendearen hastapenetatik zetorren Txurrutal/ Egiako komentuari segidaemanez eraiki zen komentu hau (gaurko Ibilgailuen Udal Parkeko orubean, GrosekoGeralekuaren parean, dago komentu zaharraren lekua). Besterik ezean, aipa dezagunbehintzat Txurrutaleko hark euskal eskola bat ere izan zuela, XVIII. mendean.
|
|
|
Saltokia
|
handi
samarra bada, erdaraz erabiltzen duen publizitate gehiena euskaratzeko arazo handirik ez du izango; gainera, oso publizitate eragingarria lortukodu, bere konpetentziatik desberdinduz eta euskaldunen artean oihartzun handialortuz.
|
|
|
Saltokietan euskaraz egiteko, ez digu Madrilekedo Parisek inolako eskumenik eman behar; guri dagokigun auzia da. Euskalduneidagokie, hein
|
handi
batez, gure hizkuntzarekiko begirunea bermatzea.
|
|
|
Epe horretan, dena den, ez zen faltatu beste kultur errealitate bat ere euskal gizartean, paraleloki zebilena, herrietan, egunerokoagoa? , ez hurbilagoa ezinbestean, eta, hein
|
handi
batean, ordura arteko dinamikak eta joerek bideratzen zutena. Errealitateharen sortzaileek ustezko kultur fenomeno eta ekoizpen unibertsalak eurrez eta errazeskaintzen zituzten eta era xumean bereganatzeko moduak azaltzen (eta saltzen, eiki).
|
|
|
Erlijioak ere, harrapakaritzako zibilizazioaren? erlijioak izan dira, gerrak eta esklabutza, neurri
|
handi
batean, onartuz. Eliza eta Islamismoa, konkistaren apologia eginez, kutsaturik eta leporainozikindurik geratu dira.
|
|
|
beraz, ekonomiaren erosteko ahalmen orokorrahasierako mailari lotuta egonen litzateke, eta enplegua, ez nahikoa izanik ere, berealdatu gabeko mailara gidatua izanen litzateke. Gaur egun onartu egiten da ezenekonomia nazionalaren desoreka
|
handi
horiek, langabezia eta inflazioa, ez dagozkiela faktore monetario hutsei.
|
|
|
Jose Luis eta berelagunak Euskal Herria asaldatzen hasi zireneko pasadizo xume bat da, komentu batekoisiltasun gorde eta erdi ezkutuan girotua. Inongo elizaren esanetara makurtu ez denintelektual
|
handi
horren omenez.
|
|
|
lazkaotarrak Aita Lazkao eta zestoarrakAita Zestoa. Ni, berriz, donostiarra nauzu baina, ezin hartuko nuen Aita Donostiaizena, aurretik gure musikari
|
handi
hura izanda. Horregatik jarri zidaten Aita Morlans, auzo horretantxe zegoelako nire jaiotetxea, Mantxola berri baserria.
|
|
|
Irudizkotasuna: gaur egun irudien gizartean bizi gara, telebistaren hedatze eta arrakastari esker neurri
|
handi
batez. Albisteek dimentsio hori ere hartzen dute eta irratigintzan ezinbestekoa da hausnarketa egitea, irudiak gure diskurtsoetatik, berben bidez alegia?
|
|
|
Irrati konbentzionalarekin duen desberdintasun gailena irratsaioen edukien homogeneotasunean datza, eta neurri
|
handi
batean, generoenean ere bai?; tradizionalean, aldiz, programazioa heterogeneoa da.
|
|
|
Iparraldeari dagokionez, bistan da euskal herri mugimenduak irrati sare garrantzitsua eratu zuela 80ko hamarkadan. Urte haietan eta neurri
|
handi
batez Iparraldeko euskaltzale, apez eta Eliza euskaldunari esker, erantzuna eman zitzaion herritar askok eskatzen zuten euskarazko informazioa jasotzeko irritsari. Alde batetik, Estatu frantsesak turismoari ateak zabalduz Iparraldeko jatorrizko kulturari egindako mesprezuari aurre eginez, eta bestetik, herria bizi zedin euskal nazionalismoak agertutako grinari esker, euskarazko irratien panorama biziki aldatu da Baionako Gure Irratia, Nafarroa Behereko Irulegiko Irratia eta Xiberoko Botza irrati estazioen agertzeaz batera.
|
|
|
Esaterako, Europan ez dira oraindik ugaldu Estatu Batuetan azken urteotan agertu diren newstalk izeneko irrati estazioak. Irrati entzuleekiko elkarrizketan oinarritutako irrati mota horrek 1.200 estazio inguru ditu herrialde hartan, eta Europako irrati kate
|
handi
mandi batzuek interesa dute dagoenekoz, 24 orduz entzuleen adierazpide askea izan nahi duen irrati molde horretan (Maherzi, 1999, 143).
|
|
|
Karrantzako Ehiza eta Arrantza Elkarteak Ehiza Barruti Pribatua eratu zuen 70ko hamarkadaren erdialdean. 11.000 Ha inguruko azalera du, nahiz eta zati
|
handi
bat erabiltzen ez den. Ehizarako baldintzak, Bizkaiko Foru Aldundiak eta Bizkaiko Ehiza eta Arrantza Elkarteak ezarritakoetara mugatzen dira.
|
|
|
Autoa utzi eta Paulesko azken baserrietatik eskuinerantz abiatzen den pistatik, oinez abiatu behar da. Larre, hesi eta pinudi artetik kilometro bat ibili ondoren, kurba itxi bat atzean utzi eta ipar norabideari jarraituz, pinudi
|
handi
baten gainetik, Sopeñako artadira iristen da bidea. Artadi hau berezia da gure lurraldean, angio itxura duen bakarrenetakoa baita.
|
|
|
Erreka ertzetako berezko landaredia, hein
|
handi
batean behintzat, desagertu egin da; ibaiertzak nekazaritza eta abeltzaintzarako lur onak izatetik aparte, garraiobideak, etxebizitzak, industriak eta bestelakoak eraikitzeko erosoak dira. Hau gutxi balitz, ur ertzeko zuhaitzen hazkuntza azkarrak, egur horien aprobetxamendua bultzatu du, haltzaren egurrarena batez ere.
|
|
|
Landarerik ezean, lurpean bertan ekoizten den materia organiko bakarra bakterioek ekoitzitakoa da; bakterio hauek lurpeko animalien bazka garrantzitsua dira. Hala ere, kabernikolak hein
|
handi
batetan kanpoko ekarpenen menpe daude, eta haitzuloen alde sakonera iristen den edozein gai orga niko ustiatzen dute: urek garraiatutako animaliak, orbela, saguzarren gorotz eta gorpuak...
|
|
|
Azken urteotako nekazaritza gainprodukzioarekin batera, alanbrezko hesiek hesi naturalen lekua okupatu dute hein
|
handi
batean, paisaia homogeneoa sortuz; baina hesi naturalak egoera onean mantendu dituen haran bakarretakoa da Karrantza.
|
|
|
arrek lurraldeak finkatzen dituzte, emeak marruz erakarri eta estali egiten dituzte, baina uztailera arte ez da kumea jaiotzen. Ugaztun
|
handi
hau Menako aldean mugitzen da, baina noizbait Ordunteko gailurrak gainditu eta Karrantzako haranera ere sartzen da.
|
|
|
Haraneko biztanleek aski ondo ezagutzen duten animalia da otsoa; batzuen mirespena eta besteen gorrotoa pizten duen karniboro
|
handi
hau, noizean behin Burgos eta Kantabria aldetik Bizkairaino iristen da. Txakur handi baten tamaina du eta bere dieta, intsektu, hegazti, ugaztun eta fruitu desberdinez osatzen da, urtaroarekin batera aldatuz.
|
|
|
Haraneko biztanleek aski ondo ezagutzen duten animalia da otsoa; batzuen mirespena eta besteen gorrotoa pizten duen karniboro handi hau, noizean behin Burgos eta Kantabria aldetik Bizkairaino iristen da. Txakur
|
handi
baten tamaina du eta bere dieta, intsektu, hegazti, ugaztun eta fruitu desberdinez osatzen da, urtaroarekin batera aldatuz.
|
|
|
Abeltzaintzak garrantzia duen lekuetan, hein
|
handi
batean abereez elika daiteke, abeltzainei kalte handiak eraginez; antzinatik izan du otsoak gizakiarekin, eta abeltzainekin bereziki, tirabirako harremana.
|
|
|
Larre eta sastrakadi hauek txori askoren bizileku dira, eskaintzen dizkieten baliabideei (ezkutalekua, janaria...) etekina ateratzen ondo aski moldatu baitira. Txonta eta berdantza horia, esaterako, larre eta sastrakadietako hazi eta fruituez elikatzen dira hein
|
handi
batean, nahiz eta ugaltze garaian intsektuak jaten dituzten. Benetako intsektu ehiztari bikainak, ordea, antzandobi arrunta eta pitxartxar burubeltza dira.
|
|
|
Ehiza ugaria denean, antzandobi arruntak intsektu, sugandila eta zenbait ugaztun txiki sartatzen ditu sastraken arantzetan eta alanbre hesietan, ehizakirik ez duenerako biltegiak osatuz. Hainbat harrapari
|
handi
ere, larreetara hurbiltzen dira bazkatzera; haranean hain arruntak diren belatz gorria eta zapelatzaz gainera, kontserbazio egoera larrian dagoen mirotz zuria ere ikus daiteke noizean behinka. Belatz handiak berak ere, habia inguruko harkaitzetan egin arren, gain hauek sarri askotan arakatzen ditu, ehizaki bila.
|
|
|
Garai horretakoak dira Ahedoko, Santecillako eta Sucesoko elizak, aurrekoak baino handiagoak eta sofistikatuagoak. Karrantzako eliza gehienak auzo eliza txikiak dira, baina badago beste guztien artean nabarmen den bat, Aldeacuevako eliza neoklasikoa; 1789 eta 1794 urteen bitartean eraikia, eliza
|
handi
hau paisaia berdean gailentzen da, hiri batekoa bailitzen.
|
|
|
Eskualde horren hegoaldean kontinente bat zegoen (gaur egun Demanda mendizerra deneraino heltzen zena) eta bertatik ibaiek garraiatutako hondakinak gaur egun Karrantza denaren hegoaldean metatu ziren, delta
|
handi
bat eratuz. Zenbat eta gehiago hurbildu itsasora ibaiek hainbat eta korronte txikiago dutenez, lehenengoz ibaiak garraiatutako material astunenak metatzen dira eta azkenik, korrontea erabat ahultzen denean, arinenak.
|
|
|
beste nazio proiektuentzako nahitaezkoa izan behar duen bezala, hezkuntza sistemak ezarritako mugak eragiten duen neurrian eta gainditzeko edota egokitzeko premia eskatuko lukeen aldetik. Helburua aipaturikoa izanik, hezkuntza sistema frantsesera hurbiltzeko asmoa ere badugu; alde batetik, beste batzuen artean, hezkuntza sistema nazional espainiarrak eredu gisa hartu izan duelako, neurri
|
handi
batean bederen; eta, bestetik, Euskal Herriari begira, espainiarrak Hegoaldean bezala, sistema frantsesak Iparraldean izan duen eragin nabarmenengatik1 Azken finean, laburbilduz, ondoko hau dugu XIX. mendeak eman zuen eskema nagusia: hezkuntza egiturak iraunkorki finkatu ziren, lehenengo irakaskuntza, irakasleria, ikuskaritza eta hezkuntza administrazioari zegokienez bereziki, hezkuntza politikaren barruan gobernuaren jarduera ardatz nagusiak ziren neurrian, aipatutako politikak ezaugarri hauek izan zituelarik, hots, zentralizazioa, uniformizazioa, sekularizazioa, etab. Errealitate honek egoera zehatzaren aurrean jarriko gaitu:
|
|
|
Diktadura jakobinoak ez zuen plan hori burutzeko behar adina indarrik izan, baina esandakoak, neurri
|
handi
batean bederen, hezkuntza sistema frantsesaren eraikitze prozesuak izango zuen norabidearen arrastoa erakusten du. Hala,. Terrorearen?
|
|
|
(1 art). Jokoan dagoen Nazioarekiko identifikazioak duen garrantzia ezagutzeko bidea eskaintzen digu egoera horrek; zentzu honetan uniformizatzearen bidean izandako arrakastaren arrastoa antzeman daiteke, neurri
|
handi
batean behintzat, esate baterako, Revue pédagogique k 1833an frantses abertzaletasunarekin zuzenean lotzen eta txalotzen zuen eskolako eskuliburuen homogeneitatean, hau funtsezkoa baitzen dotrina, dissolvantes, en aurka egiteko94.
|
|
|
eta, estudios de aplicación á las profesiones industriales? izeneko bi mailek neurri
|
handi
batean paraleloak zirenak osatu zuten (12 art). Lehenengoan bi epealdi bereiz daitezke, bata bi urtekoa, eta laukoa bestea;, estudios generales?
|
|
|
Irakasleek, esate baterako, ez zuten ezta titulurik ere behar (153 art.). Egoera honek zer pentsa sortzen du. Estatuaren sekularizazio nahiak ez zuen asmoen maila gainditzen, neurri
|
handi
batean bederen, eta egoera honek Estatu liberalaren eta Elizaren arteko tentsioa kistatzeko bidean jarri zuen, ondo asko dakigun bezala.
|
|
|
hizkuntza nazionalak nazionalizatu egiten du. Noski, asimilazio mailaren araberakoa izango da lortuko den kohesio gradua, eta arrakastatsua izateak ala ez, Estatu nazioaren markoan gatazka nazionalak pizteko aukera/ arriskua baldintzatuko du neurri
|
handi
batean.
|
|
|
Zentzu horretan, hizkuntzaren erabilpen ideologiko hutsak arreta berezia merezi duelakoan gaude, Estaturik gabeko nazionalismo batzuek egiten duten erabilpenak bereziki, adibideak izateko, ez dago urrunera joan beharrik?. Neurri
|
handi
batean, hizkuntza egokia, ren arrazonamendua ontzat harturik, beren hizkuntza erabili izan dute nazio identitate, nortasun edota parte izatearen elementu gisa, baina kultur hizkuntza sortzeari uko eginez.
|
|
2001
|
|
|
Funtsean, paradigma moderno horren baitan egon dira eraikita, eta oraindikere badaude, neurri
|
handi
batean, gure helduen euskalduntzea eta alfabetatzea ere.Eta, azken batean, ikuspegi modernoaren araberakoak ditugu gaur indarreanhainbat osagai, elkarreragin estuan:
|
|
|
Hasieratik banekien eremu
|
handi
eta nahasian sartuko ginela. Izan ere, errealitate osoa (gurera etorriz, hizkuntza eta hizkuntzen irakaskuntza) ulertzekoera ari da errotik aldatzen.
|
|
|
Jakina, hitz horiek nondik eginda dauden ez dugu bistatik galdu behar (kultura proiektu
|
handi
bat...). Edonola ere, berriro azpimarratu nahi nuke, guztionesku baitago, arestian esandako zerbait:
|
|
|
Kalean upel
|
handi
bat zegoen. Hara jaitsi nintzen, upela soka batez lotunuen eta txirrikarekin seigarren solairuraino igo nuen.
|
|
|
Kalean upel
|
handi
bat zegoen. Hara jaitsi nintzen, upela soka batez lotu nuen etatxirrikarekin seigarren solairuraino igo nuen.
|
|
|
Kalean upel
|
handi
bat zegoen. Hara jaitsi nintzen, upela soka batez lotu nuen etatxirrikarekin seigarren solairuraino igo nuen.
|
|
|
Edukiak zehazteko momentuan, oso baliagarriak izan dira testu moten inguruan argitaratutako lanak. Izanere, neurri
|
handi
batez, edukia sailkatzeko saioak baitira testu motetan oinarrituzegindako sailkapenak. Nolanahi dela, sailkapen guztiak helburu jakin baten araberaegin dituztenez, bakar batek ere ez gintuen erabat asetzen; eta, ondorioz, geurebeharren araberako hautaketa egin dugu, arestian aipatutako ezaugarriak betetzeko, hots, ulergarritasuna, neurgarritasuna eta betegarritasuna.
|
|
|
Gure uste apalean, kasu hauek asko badira ere, ez genuke ezer aurreratukoñabardura hauek klasean lantzea proposatuko bagenu, neurri
|
handi
batez ikas prozesua amaigabea litzatekeelako. Bestalde, deskribatzen ikasi duenak deskribatzeko helburu soilarekin deskriba dezake berdin berdin, bestelako helburu bat baduere.
|
|
|
Askotan esan dugu komunikazio gaitasuna faktore motibatzailea dela; beraz, helburu erabilgarriena hasiera hasieratik eskaintzeak eragingo du ikasten irauteko. Hala ere, arazo
|
handi
bat sortzen duhorrek, oso garbi ikusten baita zer den erabilgarriena eta zer gutxitan erabiltzendena, baina erdiko guztia egituratzeko ideia argi nahikorik ez baitu eskaintzen.Irizpide garrantzitsua bada ere, garbi dago beste irizpide batzuk behar direla.
|
|
|
Azken finean, nola ikasten den ari gara aztertzen, hots, gaitasun komunikatiboa eskuratzeko ikasleak zer bide ibili behar duen. Arazohau ezinbestean gainditu behar da, neurri
|
handi
batez ebaluazioa, materiala, irakasle eta ikasleen momentu bakoitzeko rola, helburuen iraupena eta beren banaketaikas prozesuan hemen hartuko ditugun erabakien menpe daudelako.
|
|
|
1995 urtera bitarteko egitarauetan, nozioak, funtzioak eta horietako bakoitzaadierazteko adierazpide linguistikoak urratsetan banaturik agertu zaizkigu. Baina, banaketa hori ere, neurri
|
handi
batean, arbitrarioa izan dela esan dezakegu. Izanere, kasu askotan zail egiten zaigu nozio, funtzio edota adierazpide linguistikojakin bat hizkuntza eskuratzeko prozesuaren atal bati lotzea.
|
|
|
1995.eko egitarauaren aurkezpenean azaltzen zen bezala, proposaturiko urratsak«arbitrarioak dira neurri
|
handi
batean(...), ezen bigarren hizkuntza bereganatzeacontinuum bat da(...)». Horrela, bada, helburuak behin eta berriro errepikatukozaizkigu urrats ezberdinetan eta oso zail egingo zaigu ikas prozesuaren jarraipena egitea, bai irakasleoi bai ikasleei ere.
|
|
|
Jakina, arrazoi hauek ez dira bata ala bestea eran agertzen; normalean denakbatera, edo bi edo hiru batera izango dira. Baina hori ez zen kezkatzen ninduengaia; besteak beste, zerrendako lehen biak ikaslea aintzat hartuz eta den bezalakoaonartuz konpon daitezkeelako neurri
|
handi
batean. Beste honek kezkatzen ninduen: alda al daitezke ikasleen ikas ohiturak?
|
|
|
– Ez dago jauzirik ikas estrategiak lantzetik autonomia inplementatzera, prozesu jarraitua da neurri
|
handi
batean.
|
|
|
– Lehengo galderak (ikaslearen helburuak eta espektatibak, alegia) gidatubehar zuen, neurri
|
handi
batean, geroko lana.
|
|
|
Irakasle gisa dugun esperientziari begiratzen badiogu, garbi dirudi, gauregun eta Euskal Herrian? arrakasta/ ez arrakastaren arteko muga markatzen duena, neurri
|
handi
batean, baina ez bakarrik, estrategia sozialetan egon daitekeela.
|
|
|
Egia da, ikas estrategiak prozeduretan isla izateak material anitzagoak etaneurri
|
handi
batean eraginkorragoak sortzen lagunduko digula, baina horrekinbatera ikasgela ikasle irakaslearen arteko elkarrizketarako gune bihurtu behar dugu.
|
|
|
erreserba: jabego
|
handi
batean, jaunak zuzenean ustiatzen zuen zatia (edo villicus, ordezkari batekin). Horretarako, esklabuak erabiltzen zituen; eta, Goi Erdi Aroa aurrera joan ahala, menpekonekazariak, lan prestazioen bidez.
|
|
|
Nekazaritzari zegokionez, donazioen ondorioz lur asko Elizarenak ziren, etaelizgizonak nekazarien prestazioetatik bizi ziren; beste aristokrazia laikoeta militarra zen, erregeak egindako emanaldiengatik aberastua (koroak honekinlurrak galduko zituelarik, bere sarrerak gutxituz, eta, horrekin, bere boterea). Beraz, lur jabego handia nagusitu zen; baina merobingiarren garaian esklabuez ustiatutakoerreserba edo latifundio
|
handi
baten eran zena, gutxituz joan zen.
|
|
|
jabehandi edo ordezko villicus baten kontrolpean zegoena. Lanerako esklabuak gutxituz zihoazen, eta pixkanaka jabego
|
handi
horiek erreserba (mansus dominicatus a, eta bertan zeuden curtis edo ikuilua, tailerrak, siloak eta abar) txikitu egiten zuten, eta mantsu (mansus) edo tenentzietan banatzen zuten, bertan menpeko nekazarilibreen familiak (mantsu askea) eta esklabuen familiak (esklabu casati ak mantsuserviles etan) ezarriz. Honela birprodukzioa ziurtatzen zen (lan eskuarena etalandutako produktuena).
|
|
|
Jabego
|
handi
hauek bere kabuz irauten edo autoaski izaten saiatu ziren, etahiriei administrazio gune izateko izaera lapurtu zieten, batez ere karolingiargainbeheran autonomia propioa hartzean aristokraten esku.
|
|
|
Luis Errukitsuarekin egoera mantendu egin zen, koroa oraindik indartsuazenez (batez ere kultur loraldiak iraun zuen). Baina ondorengo erregeekingainbehera etorri zen, eta merobingiarrekin agertutako kontraesan eta ahulguneakazaleratu ziren berriro, batik bat, errege ahulenen artean5; eta inbasio berriek (bikingoenak, kasu zehatz honi dagokionez) eman zioten azken kolpea, hauekzakuraketa zutelarik helburua hein
|
handi
batean, eta ez integrazioa (aurrekoinbasioen eredua izan zena) 6.
|
|
|
Bi egitura arkitektonikoz osatutako eraikuntza da: XVI. mendeko dolare baserri bat (sagar prentsa
|
handi
bat du egituraren oinarri) eta XVII. mendeko gehiketak (alboetan eta fatxadan). XIV XV. mendetik dokumentatuta dago baserriafamilia berak okupatu izan duela, Yartu edo Iartua familiak, hain zuzen.
|
|
|
zulo natural bat aprobetxatuz, itxidura hormabat egin zitzaion, eta zorua nibelatu. Barruan harlauza
|
handi
bat agertuzen, oinarri landua zuena; hilarria zela pentsatu zen, eta azpian eskuzegindako zeramika zati asko agertu ziren17.
|
|
|
bihurtu zena. Lurperatze honetako pertsonaia nagusia (28 ehorzketa) eskuineko zangarraren ondoan bi lantza mutur
|
handi
zituela hobiratu zuten, etaezkerreko zangarraren diafisiaren gainean borrokarako aizkora bat utzi zioten.Izterrezur bien gainean brontzezko kaiku eder bat, barruan beirazko edalontzi osobat zuelarik. Pelbis inguruan scramasax bat, bere egurrezko azalaren hondakinfosilizatuarekin, eta bi aizto.
|
|
|
pertsonaia historiko zein asmatuekin, paisaiekin, giza taldeekin, ohiturekin. Historia, antzinakoa zein gaurkoa, almazen
|
handi
bat bezalakoa da idazlearentzat. Asmamenak komeni zaion materiala hartzen du bertatik, eta idazleak nahi duenerako erabiltzen ditu materialok.Batzuetan, dekoratu gisa erabil ditzake, nik Baionarekin sarri egin dudan bezala.Besteetan, historiako pasarte jakin bat hautatzen du idazleak bere testuaren motore.Hainbatetan, modu analogikoan erabiltzen du historia.
|
|
|
Alderdi horretatik begiraturik, hizkuntza txiki bateko idazle batek sorkuntzarako aukera zabalagoa du tradizio
|
handi
baina eginegi bateko idazle batek baino.Nekea ere bai, egia da, baina sorkuntzaren pozak nekearen zamak arintzen dituaskotan.
|
|
|
handik atera nuen zorri
|
handi
bat,
|
|
|
Iparraldean bestela hitz egiten da literaturaz, 1981an bildutako Maiatz taldearen, aldizkariaren eta argitaletxearen bermatzeaz geroztik: denborarekin egoeraleunduz joan baldin bada ere, Maiatz taldearen hastapenak nahikoa doloretsuakizan ziren, kultura idatziaren zati
|
handi
batek bere, umea, ezagutu ez zuelakoan.Tradizioarekiko leialtasunez, bi arrazoi nagusi argitara emanez:
|
|
|
Baina lehen bi puntuak ez al dira bete betean Lertxundik berak Carlatikaurrera saiatutako bidearen puntu programatikoak? Carla (1989) eta KapitainFrakasa (1991) saio
|
handi
bezain frustratuen ondoren, Otto Pette (1994) lansendoa idatzi zuen, Obabakoak eta Hamaika Pausoren albora erakarri dugunidazlana.
|
|
|
Eta hortxe, neure bidearen erdian. Dante konjuratuz, bizitza berri (Vita Nuova) baten atarian?, neure berezitasunaren gailur horretan, egin dut topo bi irakurketahoriekin (egia esan, hainbestetan berritu ditut, non ez baitaukak data jartzerik). Lehena eleberri
|
handi
batena da, dagoeneko, ai ene!, idazten ez diren horietakobatena. Ez naiz obra batez ari, asaldura batez baizik; niretzat, asaldura horrekBolkoski agurearen heriotzarekin iristen du gaina, bere alaba Mariari esaten dizkionazken hitzekin; herioren hurbilez, bi izaki horiek, aurrez inoiz maitasunarenberbakera (berbakeria) erabili gabe elkar maite zuten bi izaki horiek inarrosten dituensamurtasun eztandarekin (R.
|
|
|
Harrera zabal horren zioez galdezka hasiz gero, neurri
|
handi
batean faktore estratestualek bultzatu dutela pentsa genezake; alegia, harrera hori arrazoi soziologikoetan oinarritzen dela, nahiz bestelakoetan. Honela, idazleaz daukagun irudiak izandezake eraginik.
|
|
|
Nahiz eta, Izagirrek bezala eta horretan Atxagarengandik urrunduz, SarrionandiakEuskal Herriak lorturiko normalizazio politikoa gutxietsi eta hortaz euskal idazlearenkonpromisoa ez absurdutzat jo, garbi dago idazle klandestinoa miresten duenirakurlegoaren zati
|
handi
batek ez dituela ulertu Sarrionandiaren benetako ibilbideeta mezu literarioak eta presondegitik ihes egitea lortu duen militante idazlearen mitoerromantikoa gehiago axola zaiola.
|
|
|
Virginia Woolf: «Fikzioaren etorkizuna, neurri
|
handi
batean, gizonak heziahal izatean datza, emakumeen adierazpen askatasuna onar dezaten».
|