|
2000
|
|
|
Urtebete inguru daramate «Arraultza delikatuak» kafe antzerkirako ikuskizuna taularatzen UEMAren barne dauden herrietan. Nahiz eta eredutzat
|
euskara
erabili, lanaren mamia hizkuntza gutxitua duen beste herrialde batera egokitu liteke. Kataluniara, Bretainiara, Korsikara...
|
|
|
Sarritan, gure eguneroko bizitzan
|
euskara
erabilita ere, berotu, haserretu edo, besterik gabe, norbait zirikatu nahi dugunean, erdarazko irainak datozkigu ahora. Gazteenengan gertatzen da hori bereziki.
|
|
|
batetik, etxetresna elektrikoena. Fagor enpresak, adibidez, ez du
|
euskara
erabiltzen bere produktuen argibideetan. Bai ordea, gaztelania, frantsesa, ingelesa, alemaniera...
|
|
|
Iñaki Etxeberria, Donostiako Garbera merkatal zentruko Eroskiko gerentearen iritziz, egun etiketetan
|
euskara
erabiltzea produktuaren salmenta mugatzea da: " %60 egiten du euskaraz Gipuzkoan; etiketa gaztelaniaz idazten bada, %100era iristen da.
|
|
|
Orobat, azpimarratzekoa da herri aldizkari eta telebistei esker, euskarak, aspaldiko partez, dirua egiteko balio izan duela. Bere produktu edo zerbitzua iragarri nahi izan dituenak
|
euskara
erabili behar izan du-eta.
|
|
|
Lehendakaritza Departamentuak sindikatuei aurkeztu dien foru dekretuaren zirriborroak aurrera egiten badu, murrizketak egingo dira administrazioaren euskararen erabileran. Besteak beste, argitalpenetan euskara ere erabiltzeko dagoen araudia eta
|
euskara
erabiltzeko derrigortasuna kendu egingo lirateke. Era berean, euskarak" ofizial" titulua galdu eta" koofiziala" litzateke aurrerantzean.
|
|
|
Kontutan izan behar da Nafarroan baimenak lehen unetik irregularrak izan direla, esaterako, hauek ezin ziren eskuz aldatu eta horixe bera egin izan da. Emisora erabat erdaldunek
|
euskara
erabiltzeagatik ematen diren puntuak ere eskuratu izan dituzte.
|
|
|
Pirinioaren bi alderdietan era berean mintzatu izan dira; Okzitaniako Languedoc hizkuntzaren dialektoak ere gure mende honetara arte berdintsu erabili dira Ipar hegoaldean. Baina argi utzi nahi dut, Languedoc baino lehenago, Neolitos garaian
|
euskara
erabiltzen zela, bertako leku izenek adierazten diguten bezala. Gai horretaz hitzaldi bat eman nuen Andorran:
|
|
|
Euskararekin ere gauza bera gertatu izan da, zeren Erronkarin erabili dena Zuberokoagandik hurbilago zegoen ondoko Zaraitzu haranekoa baino. Eta gauza bera aurki genezake handik mendebaldera begiratzen badugu, zeren Zaraitzutik Erro ibarrean zehar Baxenabarreko
|
euskara
erabili baita, eta Baztandik Bidasoara arte Lapurdikoa. Horren lekukoak ditugu zenbait euskal idazletan ere:
|
|
|
–Zabaltasun? honen barnean, norbaitek pentsatu ereegin zuen
|
euskara
erabil zitekeela Mugimenduaren alde lan egiteko (Torrealdai 1989: 141).
|
|
|
—Hogei aldiz irakurri diat eta berriro irakurtzen ari nauk. ...eta baldin Asisko sainduak laguntzen badit —zeren aitortu behar baitiat ezen Asisko sainduaren dotrinarekin amorosturik nagoela—, honat ekarri nauen bidaiaren ondotik joanen nauk, halatan ezagutu ahal izaiteko Tomas Morok deskribatu zuen lur hura, Utopia deritzana, non gizonen arteko harremanak arras bertzelakoak diren, justizian eta anaitasunean oinarrituak —erran zidan, Donostiako
|
euskara
erabiltzen zuela, nik hemen Urbiaingo molderat aldatua.
|
|
|
Badakit, halarik ere, ororen buruan zer erran diezadakezun: erran diezadakezu ezen ene euskara hau Axularrenaren antzekoa dela, bai, baina ez dela guztiz haren berdina; eta erraiten ahal didazu ezen ene euskara hau ez dela Euskal Herriko nehongo bazterretan egiten... eta nik, haatik, baietz erranen dizut, egin egiten dela, zeren urbiaindarrak Urbiaingo euskaraz mintzo baitira, eta ni urbiaindarra nauzu, eta Urbiaingo
|
euskara
darabilt. Baina, ustekabekorik izan ez dezazun, Urbiaini buruz argibideren bat eman beharrean nagokizu, zeren, Cervantes bere Kixote Mantxakoan bezala, zeina hasten baita:
|
|
|
Liburu eta Liburutegi Zerbitzua euskarazko gai izenburuen zerrenda prestatzen eta IBERMARC formatura egokitzen ari da. Izan ere, gaur egun euskaraz normalizatuta ez dauden lanabesak liburutegietako profesionalen esku jarri behar dira,
|
euskara
erabiliz lortu ezin den informazio gabezia konpontzeari begira.
|
|
2001
|
|
|
Emisoretan sistema digitalak nagusitu ondoren, hurrengo urratsa frekuentzia banda digitalaren ezarkuntza izan daiteke. Arazoa zera da, DAB izeneko banda berri honek ohiko AM eta FM ordezkatuko omen dituela, eta frekuentzia berrira igarotzeko baliabiderik ez duten emisore txikiak, gure kasuan
|
euskara
erabiltzen duten irrati gehienak, bazterturik gera daitezkeela.
|
|
|
Nire jarrera da, bai Jaurlaritzari, eta bai euskal gizarteari, esatea: " Barkatu, gu,
|
euskara
erabiltzen dugunok, gutxiengo bat gara, nola gutxiengo bat diren afrikarrak. Beraz, guk estatuaren babesa behar dugu».
|
|
|
Identifikatzea, zaletzea: euskara kontsumitu eta
|
euskara
erabiltzea.
|
|
|
Euskal Herria euskalduntzeko helburuaren alde lan egin behar duen euskara irakaslearentzat asko dira jokamolde komunikatiboak eskaintzen dizkion abantailak.Bigarren hizkuntzen irakaskuntzan aritzen diren irakasleen kezka nagusia, ikasleakikasten ari diren hizkuntza erabateko zuzentasunez eskuratzea da, eta, gainera, ahalik eta denbora eperik laburrenean. Gure kasuan, ordea, bigarren kezka nagusibat ageri da, ikas prozesuaren amaieran
|
euskara
erabiltzen duen euskalduna lortunahi dugulako. Euskararen berreskuratze prozesuak euskara erabiltzen dueneuskalduna eskatzen digu, eta ez bakarrik euskara ezagutzen duena.
|
|
|
Gure kasuan, ordea, bigarren kezka nagusibat ageri da, ikas prozesuaren amaieran euskara erabiltzen duen euskalduna lortunahi dugulako. Euskararen berreskuratze prozesuak
|
euskara
erabiltzen dueneuskalduna eskatzen digu, eta ez bakarrik euskara ezagutzen duena. Ondorioz, komunikazioak garrantzi handia hartzen du ikas prozesuan, hizkuntzak komunikazio tresnak besterik ez direlako, eta ikasleak behar komunikatiboak asetzekobaliagarria dela frogatzen duen neurrian erabiliko duelako.
|
|
|
Beraz, autoelikatzen den prozesua da: komunikatzeko gaitasunak gehiago ikasteko gogoa sortzen du; eta, era berean, gehiago ikasteak komunikazio gaitasuna handitzen du. Ikusten duzuenez, komunikazioak ez du eragiten bakarrik metodologiaren beraren egituraketan, gizabanakoaren barne prozesu intelektualean eusteko indarrak eskainiz ere baizik.Helduen euskalduntzean urte askotako esperientzia dugun irakasleok argi askikonprobatu ahal izan dugu, hasiera hasieratik
|
euskara
erabiltzen hasten direnikasleak erraztasun handiagoz eta azkarrago iristen direla beren burua euskalduntzera. Ikas prozesua estuki erlazionaturik dago komunikazio gaitasunarekin.
|
|
|
Artikulu honen hasieran esaten genuen bezala, Euskal Herria euskalduntzekohelburuarekin ari garenok,
|
euskara
erabiltzen duten pertsonak behar ditugu. Beraz, gure lana ez da bukatzen euskara ikasten dutenean, erabiltzen dutenean baizik.Helburu hori lortzeko, ez da bukaera arte zain egon behar.
|
|
|
Eskualde erdaldunen kasuan ikasleen lana ez da izaten
|
euskara
erabiltzea, euskara zabaltzea baizik, ikastera jende gehiago hurbil dadin, edo zertxobaitikasteko?. Herriko dendaria, mendigoizale taldeko lagunak, lagun taldea, familia, ikaskideak... den denek osatzen dute gure ingurunea; horiekin burutzen dugukomunikazioa, eta aurrerantzean ere horrela izango da.
|
|
|
Berriz ere kontuan hartu behar da, ordea, azpilagin edo azpipopulazio ezberdinek eredu horren egokitzea behar dutela. Adibide moduan, euskararen ezagutza maila aldagai ezinbestekoa da
|
euskara
erabiltzeko; horregatik, aldagai nagusia daeuskara ez dakitenentzako, euskararen erabilera baldintzatzeko. Baina behin ezagutza lortuta, aldagai estari psikosoziala konplexuago egiten da euskararen erabilera baldintzatzeko, identitate etnolinguistikoaren ondoan, kasu horretan jarrerekere eragina dutelako aldagai estari psikosoziala osatzeko, indar gutxiagorekin badaere.
|
|
|
Neurrihandi batean, oraindik erdaldun direnek eusten diote joera honi; 2) Bestalde, euskararen erabilera normaldua nahi dutenak eta, horregatik, erabilerarako plangintzak indartu nahi dituztenak. Arlo horretan kokatuko genituzke jadanik euskaldundirenak baina
|
euskara
erabiltzerik ez dutenak edo euskaraz ezin bizi daitezkeenak.Gabezia hori indar handiz sentitzen dutelako uler daiteke askotan entzuten den, euskara ez da galduko ez dakitenek ikasten ez dutelako, baizik dakitenek erabiltzen ez dutelako? (Artze) esaldia hain barneratuta egotea euskaldunen artean.
|
|
|
Frankismo garaia ere atzerapauso handia izan zen euskararentzat, aurrekourteetakoa baino larriagoa ziurrenik. Batetik, kanpotar asko zetozen Euskal Herrira, eta horrek aldaketa handiak zekartzan mapa demolinguistikoan,
|
euskara
erabiltzea debekatuta izanik, ezinezko bihurtzen baitzuen etorkinen euskalduntzea, aregehiago euskaldun asko Euskal Herritik kanpora zihoala kontuan hartuta. Bestetik, euskara erabiltzearen debekua arlo pertsonalera ere zabaldu zen (esate baterako, frankismo garaian ezinezkoa zen seme alabei izen euskaldunak jartzea).
|
|
|
Batetik, kanpotar asko zetozen Euskal Herrira, eta horrek aldaketa handiak zekartzan mapa demolinguistikoan, euskara erabiltzea debekatuta izanik, ezinezko bihurtzen baitzuen etorkinen euskalduntzea, aregehiago euskaldun asko Euskal Herritik kanpora zihoala kontuan hartuta. Bestetik,
|
euskara
erabiltzearen debekua arlo pertsonalera ere zabaldu zen (esate baterako, frankismo garaian ezinezkoa zen seme alabei izen euskaldunak jartzea).
|
|
|
Nire ustez lehen esan dudanak baino ondore larriagoak ditu beste gauza batek; lehen esan dut, eta ez dut gauza berririk esan, mundu guztiak baitaki,
|
euskara
erabili den eskualdea, guk dakigun garaian, esan dezagun azkeneko bi mila urte honetan, aski meharra eta laburra izan dela. Esan dugu gainera eskualde horretan bizi zen eta hizkuntza hori erabili zuen jende multzoa ere ez zela ugariegia.
|
|
|
Huts larri horretaz, ibili banenbilen eta
|
euskara
erabili banerabilen ere, ez nintzen sekula ohartu Lafonen liburua hogeita hamarren bat urte nituelarik irakurri nuen arte. Egingo nuke, gainera, euskaldunik gehienak, lehengoak eta oraingoak, ez direla behin ere kontura.
|
|
|
Hizkuntza lantzean daukagun atzerapenaren froga zuzena Iztueta da, bera baita, XIX. mende aurreratuxean, erlijioaz ez diren gaiez hitz lauz ari den lehen laikoa24 Gehi diezaiogun honi, Joan Antonio Mogel eta frai Bartolomeren gisako idazleak gaztelania hutsez ari izan zirela, dakigun heinean, Â beren eskutitz, ohar eta eztabaidetan, halako ohitura oraintsu arte iristen delarik. Ez da ere ahaztu behar Luis Eleizaldek, beste askoren antzera, ez zuela
|
euskara
erabili Landibar, bere nobela bakarra, idatzi zuenean. Jendea politikaz bereganatu nahiak bultzatu zuen horretara dudarik gabe25, ezin ukatuzko arrazoia, baina tartean bazegoen ere sendo tinkaturiko usadioaren zama.
|
|
|
Baina sasianalisi psikologiko hauetaz haratago, garai hartakoa da Miguel Sanzek eta Allik elkarrekin prestatutako administrazioan
|
euskara
erabiltzeko lehen dekretua (eskuindarrek egindako lehena, alegia). Eta Sanzek sutsu eta gogotik defendatu zuen.
|
|
2002
|
|
|
eskolagiroa euskalduntzen, batetik; eta Hezkuntza Administrazioa euskalduntzen, bestetik. Eskola giroan antolatzen diren ekimenek ikasleek
|
euskara
erabiltzea dute helburu. Hezkuntza Administrazioan, berriz, erabileraren erronkari aurre egiteko urratsak planteatzen dira.
|
|
|
Herri biak lotzen dituen zubiaren ondoan Erretiratuen komentua dugu. Dotrinan, mezan eta kantuetan
|
euskara
erabili zuten lehenengoetakoak ziren hauek. Ondoan Ravel kaia dugu, izan ere, 12 zenbakian Maurice Ravel konposagile ospetsuaren jaiotetxea dago.
|
|
|
Kutxak Gipuzkoako zenbait udalekin sinatu hitzarmenari esker, kutxazainean agertzen den lehenbiziko mezua, bezero ororentzat, euskara hutsean azaltzen da. Helburua plastikozko diruaz baliatzerakoan ere jendeak
|
euskara
erabiltzera ohitzea litzateke
|
|
|
Orotariko Euskal Hiztegia egiteko ere corpus bat osatu beharra zegoen, euskal literaturako testuez osatua. Era berean, hiztegi batuari bultzada emateko mendeetan zehar ez ezik, azken mendean nolako
|
euskara
erabili den jakin beharra dago". Beraz, batez ere, Euskaltzaindiaren lanean pentsatuz egin da corpusa, baina hizkuntzalarientzat, hiztegigintzan, itzulpengintzan eta gramatikagintzan dabilenarentzat, nahiz ikerlarientzat aproposa da.
|
|
|
Jorge Gonzalez Aranguren idazleak egokitu du gaztelerara Joan Mari Irigoienen «Lur bat haratago», euskarazko literaturak gaur arte ezagutu duen nobelarik luzeena. XVII. mendean kokaturik zegoenez, berak burututako Etxegoietarren istorioa, Axularren hizkera gogorarazten zuen
|
euskara
erabili zuen Joan Mari Irigoienek hura idazterakoan. Eta nobelaren garaira egokituz egungo irakurlea ez gehiegi nahasteko ahalegin bera egin du orain Jorge Gonzalez Arangurenek ere «Lur bat haratago»ren gaztelerazko bertsio hau osatzerakoan, Espainiako literaturaren Urrezko Mendea bezala ezagutu den hartan erabili ohi ziren hizkeren ukituak emanaz «Una tierra mas alla»n azaltzen duen prosari.
|
|
|
Luze aritu genuke lehialtasuna zer den adosteko. Dena den, garrantzitsua da Tutera edo Iruñerria bezalako zona erdaldunduetan, esate baterako,
|
euskara
erabiltzeko aukera dagoen gehien gehienetan euskara aukeratzea. Baina, horretaz gain, are garrantzitsuagoa da norberaren harreman sarea hizkuntzaren arabera antolatzeko joera.
|
|
|
SEI (Euskal Soziolinguistika Institutua Sortzen) kultur elkarteak 2001eko azaroan egindako Kale Erabileraren Neurketan jasotakoaren arabera, Urretxu Zumarragan euskararen kale erabilera %22, 7koa da. Hots, 100 lagunetik ia 23k
|
euskara
erabili ohi du kalean. Datu hau EKBk 1993 eta 1997an egindako Kale Neurketekin alderatzen badugu, bi herriotako erdigunean EKBk zona horretara mugatu zuen bere ikerketa euskararen erabilera azken urteetan bere horretan mantendu dela ohartuko gara.
|
|
|
Hutsuneak, hala ere, oraindik badaude, noski. Baina horiek ezin dituzte soilik instituzioek konpondu;
|
euskara
erabiltzea bakoitzaren esku dago. Udaletxeek gehiago egin dezaketela?
|
|
|
Gero eta ikasle euskaldun gehiago heltzenari dira unibertsitatera. Beren ikasketak hizkuntza batean zein bestean egin arren,
|
euskara
erabiltzeko gaitasuna etengabe sendotzen eta hedatzen ari da ikasleenartean. Nolanahi den, ikasle euskaldunen portzentajea %30ekoa izanik, irakasleelebidunena %23koa da.
|
|
|
3 Hirugarren eredua: bigarren eredu hobetua dela esan liteke; izan ere, 2.ereduko irakasgaiez gain, hitzaldi, lan zuzendu eta ikerlanetan ere ematenbaitu
|
euskara
erabiltzeko aukera. Soziologian eta unibertsitate eskoletakotitulazioetan ezarriko da.
|
|
|
Helburu taktikoak: sailkideen euskararen ezagutza mailahobetzea eta saileko jarduera guztietan
|
euskara
erabiltzeko aukera izatea.
|
|
|
Saileko elkarbizitzaren hizkuntza normalizaziorako bidean, zure ustez zeinportaera eredu komeni da
|
euskara
erabiltzeko gai direnen aldetik sailekobileretan?
|
|
|
Emandezagun, adibide gisa, irakasgai bateko kideek mintzagunea osatzeaerabakitzen dutela. Horrela, modu natural batez,
|
euskara
erabiltzeko guneasortzen da. Horrelakoetan ere, dinamizatzailearen rola hartu lukenorbaitek.?
|
|
|
Gizarteankokatuta egonik, gaikuntza hori emateaz gain, ikasleak euskaran trebeki prestatzeanahi dugu, hau da, bi hizkuntzetan prestakuntza berdina lortzea, ez gaztelaniazbakarrik, baizik eta euskaraz ere maila berean. Eta ez hizkuntzan bakarrik, gaietanere
|
euskara
erabiltzeko trebakuntza berbera edukitzea baizik.
|
|
|
Beharrezkoa da Euskal Unibertsitateen arteko Kontseilua sortzea irakaskuntzan, ikerkuntzan eta kultura zabaltzerakoan
|
euskara
erabiltzeko, baita gizarteeuskaldunak behar dituen ikerketak koordinatzeko eta bultzatzeko ere.
|
|
|
2 Beharrezkoa da Euskal Unibertsitateen arteko Kontseilua sortzea irakaskuntza, ikerkuntza eta kultura zabaltzean
|
euskara
erabiltzeko, eta baitagizarte euskaldunak behar dituen ikerketak planifikatzeko, koordinatzekoeta bultzatzeko ere.
|
|
|
INGURUNE HURBILA: ikasleak bere ingurunean
|
euskara
erabiltzeko aukerak.
|
|
|
SANTURTZIKO UDAL EUSKALTEGIAren asmoa komunikazio gune batsortzea da euskara ikasten dabiltzan lagunentzat. Gune horretan ez da klase formalik izango, baina ikasleek
|
euskara
erabili eta elkarrekin ikasteko aukera izangodute, eskaintzen ditugun baliabideak aprobetxatuz: mezuen trukaketa, zalantza, arazo edo gogoetak besterekin konpartitzeko modua, chat gela, dokumentuakzabaldu, loturak...
|
|
|
Irrati haiek ezaugarri propioa izan zuten: kasu gehienetan baserritarren zonaldeetan kokatu ziren eta, beren mezu ebanjelikoa herritar guztiei helarazteko helburuz,
|
euskara
erabiltzen zuten, eliztar euskaldunek uler zezaten. Ikusiko denez, euskaraz aritzeak buruhauste bat baino gehiago ekarri zizkien irratietako arduradunei.
|
|
|
Era berean, euskal elizatik Francoren diktadura salatzen zuten ahotsak ugariak ziren. Beste aldetik, asko ziren sermoi eta platiketan
|
euskara
erabiltzen zutenak, eta, beraz, euskaraz mintzo ziren irratian eskaintzen zituzten mintzaldietan. Programazioa euskaraz egiteak arazo asko sortu zituen elizaren irratien arduradunen eta ministerioaren agintarien arabera.
|
|
|
Irratiko arduradunek dioten moduan, irrati horren helburua Ipar Euskal Herriko kristauei zerbitzu eskaintzea da, eta, ondorioz, eleaniztasuna hautatu zuen hasieratik; beraz, elkarte katolikoan bezala, frantsesa eta
|
euskara
erabiltzea erabaki zuten, fededun guztiengana beren hizkuntzan heltzeko asmoz. Halaber, emisoraren programazioa lau ardatz nagusitan oinarritzen da:
|
|
|
Kate horren emankizun donostiarra 1979ko apirilean hasi zen emititzen, aurretik Radio San Sebastián izenekoak programazio propioa eskaini eta gero. Emisora donostiarraren FMko emanaldietan
|
euskara
erabiltzen zen, hizkuntza horretan egiten zen parrillaren portzentajea oso murritza zen arren. Araban, Gasteizko Aurrezki Kutxaren Radio Vitoria emisoraren bidez eskaintzen zen kate musikalaren programazioa 1982ra bitartean, FMn zuen maiztasunean.
|
|
|
Berrogei urteko zentsura eta ukazio ofiziala jasan eta gero, Hego Euskal Herriko emisora askok euskaldunen eskakizunei egokitu behar izan zieten irrati hizkuntza. Elizaren emisorek
|
euskara
erabiltzen zuten hainbat irratsaiotan, eta beste emisora batzuetan ere bazeuden euskarazko saioak, baina egoera tamalgarria zen 1977an, Punto y Hora aldizkariak urte horretako azaroan argitaratu zuen txostenaren arabera. Astekariaren erreportajeak agerian utzi zuen bezala, Franco hil zenean oso gutxi ziren euskaraz eskainitako irratsaioak2:
|
|
|
Familia euskaltzale hori aldi berean euskalduna baldin bada, ostera, aukera bat baino gehiago dugu. Lehenik ikusi behar dena da benetan
|
euskara
erabiltzen duten etxean umearekin edo ez, zeren zenbait kasutan gertatzen baita etxean erabiltzen den hizkera nagusia erdara izaten dela, nahiz senide guztiak euskaldunak izan. Hau onartzea kosta egiten bazaigu ere, holakoak behin baino gehiagotan gertatzen dira, ez dezagun gure burua engaina.
|
|
|
Adibidez, errolda betetzean ematen diren erantzunetan ikusten da hori. Ikusi behar da, gainera, familian
|
euskara
erabilirik ere, zer nolako euskara erabiltzen duten: herriko mintzaira eta aharantza, euskara bateratua, eta abar.
|
|
|
Adibidez, errolda betetzean ematen diren erantzunetan ikusten da hori. Ikusi behar da, gainera, familian euskara erabilirik ere, zer nolako
|
euskara
erabiltzen duten: herriko mintzaira eta aharantza, euskara bateratua, eta abar.
|
|
|
Besterik da etxekoak euskaldunak izaki, etxean normalean
|
euskara
erabiltzen baldin badute eta erabiltzen duten euskara bera ere landua baldin bada. Umearen sortzeari eman zaio euskara eredugarria.
|
|
|
Holako euskara horrek hiru ezaugarri nagusi ditu: " Marteko" hizkera da, batetik, Martetik hona etortzeko bidean erdararen osagarriak hartu dituena; euskara sasi-letratua da bestetik, eta, azkenik, inolako irizpiderik gabe, orotariko
|
euskara
erabili nahi dugu.
|
|
|
Zure ikasketetan
|
euskara
erabili behar izan duzu, edo gutxienez ikasi. Agian etxean ere egin izan dizute euskaraz, edo ez, beharbada.
|
|
|
Baina unibertsitate ikasketak euskaraz eskaintzeko dagoen arrazoirik garrantzizkoena, nire iritziz, euskal gizartearekiko erantzukizuna da. Gure gizarteak bereziki irakaskuntzan
|
euskara
erabiltzearen alde ahalegin izugarria egin ondoren, nekez uler eta onar liteke irakasteko eskaintza goreneko mailan etetea. Bestalde, euskarak berak kaltea hartuko luke unibertsitatean ere erabilia izatera iritsi ezean, bai bere ospean, bai komunikazio tresna gisa.
|
|
|
Iparraldean, azkenik, euskara ofiziala ez izateak batetik, eta egoera soziopolitikoak bestetik, erabat oztopatzen dituzte edozein hezkuntza mailatan
|
euskara
erabiltzeko bideak.
|
|
|
Sarrera honen ondoren eta
|
euskara
erabiltzen edo erabiliko duen unibertsitate bat, epe laburrean, eraikitzeko gai ote garelako galdera zehatzari erantzunez, ELAren erantzuna baiezkoa da; gai izan behar dugu, unibertsitate hori eraikitzen gai izatera beharturik gaude, borondatedesberdinak batuz eta denon laguntza eta esfortzuarekin: bote re publikoak, gizartea, eta nola ez, unibertsitateko langileak, irakasle zein ez irakasle izan...
|
|
|
Nafarroako Foruaren Hobekuntza, jakina denez, ez zen bozkatu. Gernikako Estatutuak bere 6 artikuluan, hizkuntza koofizialak jartzen ditu euskara eta gaztelania (Espainiako Konstituzioaren 3 artikuluarekin erkaturik espainiera jakitea derrigorrezkoa bada ere,
|
euskara
erabiltzea eskubidea besterik ez da eta ezin da inor baztertu ez jakiteagatik), 10 artikuluak kulturazdiha rdu eta azkenik, 16.ak irakaskuntzaren eskumenak garatzen ditu.
|
|
2003
|
|
|
Herritarrek eta herriko beste talde, erakunde eta enpresek ikusten badute Udalak
|
euskara
darabilela, hizkuntzak eta hizkuntza normalizazio prozesuak prestigioa eta sinesgarritasuna irabazten dute. Eta egoera kontrakoa bada, desprestigioa eta sinesgarritasun falta.
|
|
|
Oso gutxi dira euskararen gaiarekin" presionatuegiak" edo gaia azaltzen denean deseroso sentitzen direnak (garrantzitsua da hala ere, multzo honen kezkak zeintzuk diren ezagutu eta erantzun egokiak lantzea). Baina asko dira
|
euskara
erabil dezaketen egoeratan, erdaraz egiten dutenak, nahiz eta denek aitortu beraiengatik balitz, euskara gehiago egingo luketela.
|
|
|
Zerbait erein genuen eta orain fruituak biltzen ari gara, hori zinez baikorra da. Saran parada ezin hobea izan genuen irakaskuntza garatzeko, herrian
|
euskara
erabiltzen zelako. Egun, euskararen transmisioa gero eta ahulagoa den arren, haurrak eta gazteak euskaraz aritzen dira.
|
|
|
behatoki enpresak inkesta bat egin du diasporako 12.870 lagunen artean eta, besteak beste, euskaraz gero eta pertsona gutxiagok dakitela ikusi dute. Hala ere, alde handiak omen daude inmigratu duten garaiaren arabera, eta lehenengo belaunaldikoen artean %66ak baldin badaki euskaraz, laugarren belaunaldikoen artean %0, 8ak baino ez du
|
euskara
erabiltzen. Bere aldetik, North American Basque Organization euskal etxeen elkarteak ere ikerketa bat abiatu du eta ikerketa horren orain arteko ondorioak (ez dute amaitu) ere antzekoak dira:
|
|
|
Parte har tzaileen iritzia jakiteko xedez, Aitziber Gurutzeaga Bagerako koordinatzailearengana jo dugu. Ekainean amaitutako ikasturtean eginiko galdeketen emaitzen arabera, %85
|
euskara
erabiltzen hasi da inguruko norbaitekin, batik bat auzokideekin, lagunekin eta lankideekin. Erabiltzen hasi ez direnek ohitura eta ziurtasun falta jarri dituzte argudio gisa.
|
|
|
Egungo planteamenduaren arabera, aldiz, euskara lan munduan sartzea abantaila da enpresentzat, bi arrazoi hauengatik: a)
|
euskara
erabili nahi duten bezeroei enpresa nahiz pertsonak izan, dagokien zerbitzua euskaraz eskaintzen zaielako; b) langile euskaldun euskaltzaleei euren lanpostuan gusturago jarduteko aukera ematen zaielako.
|
|
|
Izan ere, herritarren kontzientziazio, bai linguistikoa, bai historikoa, beharrezkoa ikusi bide zuen Iztuetak. Xede horiekin koherentzian eskolan
|
euskara
erabili beharra ere aipatzen zuen. Hala ere, bere historialari gaitasun apalaz jabetzen zen, eta premia larri bati erantzun beharrez idazten zuen,, uste oso osoarequin, ezen, izango aldala Guipuzcoatar ernairen bat, nic esaten ditudan moldacaitzqueri ta uts aldiac egoquitu ta beteric, igoco dabena condaira balioso au goienengo mallara.? 71
|
|
|
Irakasle euskaldun eta jakintsu asko dago U.E.U.ren inguruan ez dabilena»117 Argiaren Urtekaria n, aldiz, UEUren helburua Euskal Herri osorako Euskal Unibertsitatea sortzea zela esan zuen. Karmel-en bertan «unibertsitate baten beharra» azpimarratu zuen, «eta horrek barruti bakarra eskatzen du,
|
euskara
erabiltzen den lurralde guztiak bere baitan jasoko dituena». Hala ere, horrek ez zuen esan nahi UEUk unibertsitate paralelo baten bila joan behar zuenik.
|
|
|
Hurrengo hilean, abenduaren 28an, 200 bat lagun bildu ziren Donostiako Santo Tomas Lizeoan Elhuyarrek deituta. Bileraren asmoa Espainiako unibertsitateetan ikasten ari ziren euskaldunen artean loturak sortzea eta gai konkretuen inguruan (alfabetatzea eta nor bere jakintza arloan
|
euskara
erabiltzen hastea) lanean jartzea ziren; «Alferrikakoak dira, bestela, Euskal Unibertsitatea, Euskara Ofiziala eta honelako beste sloganak oihukatzea»41 Bildutakoak taldeka antolatu ondoren eta jakintza arlo bakoitzaren lan aukerak eta konpromisoak aztertu eta gero, Martin Orbek UEUren berri eman zuen.
|
|
|
Aurreko mendeetatik zetorren tradizio apologetikoa berrindartu besterik ez zuten egin behar, eta egin ere, neurri handian euskaraz egin zuten. Erraz ikus daiteke Elizaren ekintzak azken mendeetan halako arrakasta izan badu Euskal Herrian, besteak beste, beren ideiak hedatzeko
|
euskara
erabili duelako izan dela. Hori egin duen bakarra izan da, euskal ilustratuak eta foruen eta euskara beraren apologista gehienak erdaraz aritu izan baitira.
|
|
|
Badakigu: Eliza izan zen
|
euskara
erabiltzea ezinbestekotzat ikusi zuen estamentu bakarra, ebanjelizazio lana behar bezala egiteko?. Trentoko kontrarreforma katolikoa ohartu zen tokian tokiko hizkuntzak erabiltzearen garrantziaz.
|
|
|
Baina dena ez da urregorri kolorekoa: " nabigatzeko orduan
|
euskara
erabiltzen duten euskal internauten portzentajea jaitsi egin da; instituzioek hausnarketa serio bat egin dute teknologia berrietan hizkuntza honen presentzia nola handitu behar duten erabakitzeko58".
|
|
|
mitologia gutxiago eta gizarte eredu erakargarri gehiago. Bestetik, gazteei erakutsi li  tzaieke hedabideen ispilu publikoan ezen nagusiek, estatus sozial eredugarridunaren jabe direnek,
|
euskara
badarabiltela, nola gauza txikietarako hala handietarako, nola gauza serioetarako hala ludikoagoetarako; alegia, euskara funtzionala ere badela ikusteko.
|
|
|
Jada ez litzateke ikasgela jokalekurik esanguratsuena, baina bai familiak, lagunarteak, elkarteak eta antzeko gizarte testuinguru biziak. Jada orain arteko uste nagusia, hots,"
|
euskara
erabiltzeko ikasi egin behar da lehendabizi", beste honekin trukatu litzateke, hau da," hizkuntzak erabiltzen direnean hobetzen da erabiltzaileen hizkuntzazko gaitasuna".
|
|
|
Beraz, bigarren egoera horretan daudenek" muga hesi" propioak dituen euskal kulturazko komunitate (edo azpi komunitate) bat eratu ezean, jai dute berreskuraturiko
|
euskara
erabili ahal izateaz. Eta horretan datza zonaldeerdaldunetan erabilerak pairatzen duen ezinaren gakoa, hain zuzen ere.
|
|
2004
|
|
|
Baina, eta gureak? Inguruan euskara baliatzeko aukera urriak dituztenean, haur eta gazteei, deklinabidea, aditz taulak, eta abar, zein gutxitan baliatuko dituzten hitzen esanahiak buruz ikas ditzaten eskatuz, euskara eraman ezinarekin eta ez gustuko dituzten gauzekin lotuz,
|
euskara
erabiltzeko gogorik hedatzen ari garen ez dut uste. Halaber, gainerako jakintza arloetan ari direnak, besteak beste, euskararen erabilerarekiko erakutsi ohi duten jarrera gainditu gabe, haien egitekoa dagokien jakintza arloa ondo garatzea ez ezik euskararen erabilera ere indartzea dela ulertarazi gabe, aurrera egin dezakegunik uste ez dudan bezala.
|
|
|
Orain, Cortesen hamar ikastetxek elkartzea erabaki dute. Helburua ikasleak
|
euskara
erabil dezaten bultzatzea eta euskarak Erriberan duen presentzia aldarrikatzea da. Lehen Hezkuntzako 3 eta 4 mailako 250 ikasle elkartuko dira apirilaren 7an Cortesen.
|
|
|
Berunetan edo aurkitutako arrastoak dauzkagu, besterik ez, baina horietan ez da deus ulertzen. Berriz, orduko euskara ulertzen da, gaurko
|
euskara
erabil daitekeelako. Ez dira euskaraz idatziak daudela ematen duten hitz guztiak ulertzen, baina zer edo zer bai, gaurko euskarari esker.
|
|
|
Sed ubi Morcillo cognovit illum linguam vasconum colere ad munus praedicandi melius implendum ex albo abstulit eum". Hau da, euskara lantzen zuela eta predikazioan
|
euskara
erabiltzen zuela jakin bezain laster Seminarioko arduradunak izendatzeko zerrendatik erauzi egin zuela Morcillo gotzainak Eutiki Zulueta jakintsu eta trebatua. Nork igarriko eta, justu alderantzizko arrazoiengatik izan zen hain ederretsia Mikel Zarate gero Derioko Seminarioan.
|
|
|
prozedura eta auzitegien antolaketa. Egia da herrialde euskaldunetako lurralde foru desberdinetan, zenbait xedapen izan zirela, euskaldunek prozesuan
|
euskara
erabil zezaten bermatzeko; ildo horretatik, adibidez, jasotzaile edo interpreteek herritarron adierazpenak itzultzen zituzten gaztelaniara. Egia da, halaber, euskara ez zela lan hizkuntza idatzia izan auzitegietan, edo, behintzat, hori ezin izan dela historian zehar egiaztatu.
|
|
|
Bai, zuzen nenbilen, nik uste. Pagazaurtunduak euskara biziki maite du, baita hezkuntza elebiduna ere, baina ez du nahi
|
euskara
erabiltzera inor derrigortzerik. Are gutxiago, jakina, haurtzaro minean bizi den ume errukiorrik.
|
|
|
Kontua, hala ere, zera dela ematen du:
|
euskara
erabiliko badu, eskola umeak euskararekiko atxikimenduren bat edo behar izaten duela, eta hemen lehertzen zaigu, nola ez, gure euskaltzalearen herra: batetik, obligatu, eta hori ez da gizalegea, frankismo garaiko bihozgabeen larderia baizik; bestetik, euskara huts hutsik eman beharrean, nahastu egiten dute halako eta holako euskal edukiekin.
|
|
|
Labur bezain trinko: gizalegezkoa izan behar luke, euskaltzale den edonorentzat,
|
euskara
erabiltzeko estrategiak sustatzea, sustapen horretan behartze kontuak euskaldun izateko nahitaezkoak baldin badira bederen. Edota, gure euskaltzaleak zer maite du, erabiltzen ez den euskara kuttuna?
|
|
|
Hauek maiz jaso duten esker gaiztoko jarrera horrek ez du, antza denez, gertatuaren ezaguera zuzenik: hain zuzen, euskarazko gaitasun eskasaren azken arrazoia ez baita euskara ikasten jo eta su aritu den euskaldun berriaren bizkar dagoen erantzukizuna, baizik eta euskaldun berri horri sarritan
|
euskara
erabiltzeko ukatu zaion aukera. Erabilera aukera urria duen hizkuntza bat ikasi izana larrutik ordaindu behar izan dute euskaldun berri anitzek.
|
|
|
Euskaldun berriak
|
euskara
erabiliko du honetarako edo hartarako mamua agertzen zaionean. Baina elebitasun horren pareko kultura bitasunik gabe dagoenez, hizkuntza horren gizarte munduaren erreferentzialtasunik ez duenez, onenean, laino artetik ateratzen zaizkion lagun eta leku batzuk lotuko ditu euskararekin.
|
|
|
Dekretuaren hitzez hitzeko adierazpen xehatuetan sartzeko asmorik gabe, aipuaren azken partean datorren kontua jorratu bahi nuke. Ez dakit Dekretuak zertaraino behartzen duen administrazioan lanean diharduen langilea
|
euskara
erabiltzera. Euskararen aldeko araudi erabakirik onenak ere gehiegi izaten baitu euskararen zoriak izan behar lukeenetik, eta arras gutxi zinez izan behar duenetik.
|
|
|
Nola egiten da, ordea, aldaketa hori? Nola lerratzen da hiztun herritarra
|
euskara
erabiltzera. Beno, bada, hitz magiko batek ahalbideratzen du hori guztia:
|
|
|
Gerora, hizkuntza ordezkapenaren konplexutasunaz jabetzen joan ginen heinean, normalkuntzaren erronkaren gaitzaz ohartzen hasi ginen: kontua ez baitzen, hain justu, euskara nola edo hala ikastea, euskaldungaien sozializaziozko harreman esparru nagusienetan
|
euskara
erabiltzea baizik. Berandu, hagitz berandu, ohartu gara hizkuntzak ez direla, esan dezagun nolabait, ikasten, ikaste hori sozializazioaren askotariko elkarreraginetan erabiltzea ez bada behinik behin.
|
|
|
Bere baitan bizi gaituen elebitasun diglosikoaren higadurak euskararen erabilera hiztunaren nortasunean eragin eratzailerik gabeko mintzaira bihurturik dauka. Beraz, badago alde ederrik erdara erabiltzetik
|
euskara
erabiltzera, ez dutelako zerikusirik batak eta besteak: berez, daukagun elebitasun eredu honetan erdararen erabilera da komunikazioaren funtsa, eta euskararena, aldiz, haren oihartzun hutsa.
|
|
|
Lander Etxebarriak ez dauka zalantza izpirik aitortu berri dugun horretan: . Euskararen balioa eta praktikotasuna ziurtatzen ez badugu,
|
euskara
erabiltzeak militantzia identitario soila izaten jarraitzen badu, gureak egin du, ez dugu aurrera egingo, atzerantz baizik, Irlandan bezala?. 636
|
|
|
644 Nekane Larrañaga: . Eskolaren bidez euskara jasotzen duten gazteak ez dira
|
euskara
erabiltzera iristen kasu gehienetan?. Euskararen transmisioa belaunaldi berrietara, Hik hasi, 1996, 10.
|
|
|
Jakina, bada, euskaldun izateko modu asko eta asko daude, hori bagenekien, baina euskaldun era batera edo bestera izateko, lehenengo eta behin, euskaldun izan behar da. Euskaldun ez dena ezin da era bateko edo besteko euskaldun izan, eta, gisa berean, euskal idazle izateko,
|
euskara
darabilen idazle izan du, nekez izan daiteke-eta euskal idazle erdal idazle izanik.
|
|
|
Hasteko, adi lehendabiziko ondorio honi: . Euskal kultura erdaraz egin daitekeela onartu genuke, hizkuntza ez izanik elementu definitzaile bakarra, helburua baizik, eta modu berean
|
euskara
erabiliz, erdal kultura egitea posible dela?. 729
|
|
|
Bigarren ñabardura: ?
|
euskara
erabiliz, erdal kultura egitea posible da?. Kulturaren egiteko nagusi bat gizataldearen oinarrizko kohesioa bermatzea baldin bada halako eta halako balio, helburu eta arau jakinen ildoan, hizkuntza egoera diglosiko batean gerta liteke hizkuntza menderatuaren eginkizuna kultura hegemonikoaren esanetara makurtzea.
|
|
|
Zer da hori? Euskara, jakin, badakitela, eta ahozkoan
|
euskara
darabiltela, baina idazle lanetan erdaraz baliatzen direla. Lan honetan behin eta birritan hizpide izan dugun auzigaira gatoz atzera ere:
|
|
|
Hizkuntza erabileraren arau soziolinguistikoak hizkuntza bat (erdara) legitimatzen badu,
|
euskara
erabiltzea arbuiagarri bihur liteke zenbait gune eta unetan. Arau sozial horrek hizkuntza bat erabiltzea normaltzat jotzen badu, bestea erabiltzea ezin da izan oso normala.
|
|
|
Legearen hitzez aitortua, egitez ukatu izan da. Legearen hitza ez da gorpuzten gure elebitasunaren sistema honetan, eta, egitez, hiztun elebakarrak dira ereduen sistemak sortzen dituenak, euskaldun izatea
|
euskara
erabiltzea dela onartzen dugun unetik.
|
|
|
Oker ez banago, identitate ereduaren eta euskara erabileraren arteko lotura harremanaz ari zaigu hemen idazle donostiarra. Hain zuzen, ikaslearen talde identitatea erdalduna denean horrek ez luke euskarazko hizkuntza komunitatean integratzeko joerarik erakutsiko, eta, horrenbestez,
|
euskara
erabili ezean, ez luke behar adinako gaitasun komunikatiborik bereganatuko. Ikasle eredu horren erre ferentzia gune soziokulturala eta sentimentala espainiarra edo frantsesa izango litzateke soil soilik.
|