|
2000
|
|
|
Eta nork daki ez ote zuen arrazoin, Joanes? Zeren eta, dakian bezala, jaun Albert Etxegoienek egin baitzuen, Nafarroako erregeordearekin, Urbiainerat itzultzeko tratua, Mattinek eta biok aitona Nikolasi anitzetan entzun izan diozuen bezala; eta, badakik, halaber, ezen, barkamenduaren eta
|
etxerat
itzultzeko baimenduaren truke, jaun Albertek uko egin behar izan ziola iraganari, zeinak jaun Esteban Etxegoienekin ere lotzen baitzuen: agramondarrekin eta protestantismoarekin, beraz.
|
|
|
Eta, hargatik, Pirinioetako Bakearen sasoinean aita ezin alegerago sartu zenean
|
etxerat
, erranez ezen Villagrandeko dukearekin konfiantza hartu zuela eta hura inportant izan zitekeela bere negozioentzat, dukea eragin handiko pertsona zenez gero, aitona Nikolasek erran zion, ezin seriosago:
|
|
|
Oroitzen dut ezen, eri sentitu ondoren bere Baionako
|
etxerat
itzultzekotan zenean, neuretzat utzi zituela jaun Marcelek dozena bat liburu, hark bere eskoletan erabiliak eta eskuztatuak. Tartean, Axularren Gero zegoen, zeina astean behin diktatzen baitzigun eta diktatua errezitarazten, euskaraz ongi mintzatzen eta ongi skribatzen ikas genezan.
|
|
|
Gure jauregian lau urte eta zertxobait gehiago egin zituen, hiru lehenak Mattin eta biok ikasle gintuela —nahiz eta Mattinek eskola haietarat ere anitzetan huts egiten zuen—, eta azkena ni bakarrik, zeren eta, hamabortz hamasei bat urte zituela, Mattinek Villagrandeko dukearen
|
etxerat
egin baitzuen, dukeak berak gonbidaturik, Madrilgo dantza eta eskrima eskolak eta gorterako joan jinak ikasbide egokiagoak izan zitezkeelakoan, Urbiainen irakasten zitzaizkionak baino.
|
|
|
HANDIK aitzina, astean behin edo —ortzegunetan, zeren ortzegunetan ez baitzenuen eskolarik emaiten—, unibertsitatetik ateraz gero, xuxen joaiten nintzaizun
|
etxerat
, zeina gure egoitzarako bidean baitzegoen, bisita labur edo ez hain labur batzuen egiterat... eta hala bihurtu zinen ene kontzientziaren aitzindari, gidari eta argi egile —ene uste osoaren kontra, derradan bide batez, zeren, Salaman carat joan aitzin, net sinetsirik bainengoen ezen, harat iritsi bezain fite, hango jesuitekin harremanetan jarriko nintzela eta haietarik norbait izanen nuela ma...
|
|
|
BERTZE egun batean, finean, Mathalasez hitz egin zeniezadan eskatu nizun, zeren behin baino gehiagotan aditu izan bainuen haren izena zure mihitik, eta zeren artean ez baitzintzaizkidan haren bizitzaz mintzatu, nahiz eta zuk promes egin zenidan luze eta zabal mintzatuko zintzaizkidala zeure lehengusu hartaz, zeure
|
etxerat
eraman ninduzun lehen egunean berean.
|
|
|
nola espainiarrentzat izanen bainaiz frantses hemen Salamancan gauzak okertzen bazaizkit, zaude segur, Jainkoak ez dezala nahi, Doctor Navarrus ekin gertatu zen bezala. Eta horrela, bada —segitu zenuen—, nola bainekien ezen Miguel de Sandoval Salamancan zegoela, zeren kartazko harremanak bainituen harekin, hura Bordeleko unibertsitatetik Espainiarat itzuli zenetik, eta nola geratua bainintzen harekin ezen elkarri lagunduko geniola edozein hersturaren aitzinean, hala, Espainiarako bidea hartzen nuela, haren
|
etxerat
joan nintzen, non egin bainuen denbora bat, harik eta, Miguel de Sandovalen beraren esku luzeari esker, unibertsitateko latin irakasle izaiteko zortea izan nuen arte.
|
|
|
Aita Bartolome sartu berria zen gure
|
etxerat
eta, hargatik edo, ez zen itxura batean asaldatu osabaren zirikadaren aitzinean. Eta hala ihardetsi zion osabari, ahalik eta hotzen:
|
|
|
Baina, hartaz baino gehiago, zeren baitakizu nola izaiten diren kontu horiek, amaren eta aita Bartolomeren arteko konbertsazione hartaz mintzatu nahi nizuke. Uste dut ezen aitaren gorputza
|
etxerat
ekarri genuen egun berean izan zela, Mattin hil aitzin, noiz eta arratsaldeko lehen orduan ohartu bainintzen ezen ama eta aita jesuita elkarrekin zeudela, kaperauaren bizitokirat jotzen zuen kaperako atearen bertzaldean. Kaperan nengoela, haien marmara aditu eta ate ondorat hurbildu nintzen.
|
|
|
Banindoan, bai, Salamancarat, non gizon hura ezagutzeko ditxa izan bainuen: gizon handi hura, bai, bere adiskidetasunarekin eta bere jakintasunarekin ohoratu ninduena, eta bulkatu ninduena, bere
|
etxerat
eraman ninduèn lehen egunean, Axularren Gero a miresterat eta biziki miresterat... eta liburu honen skribatzerat ere bai, nik uste, geroago ikusi dugun bezala.
|
|
|
Baina, liluraturik banengoen ere, hats har nezakeen oraino, uretan dagoen arrainak bezala. Zeren, eskola akabatuz gero
|
etxerat
nindoala —San Martín del Mercado ko Plazako ikasleen egoitza hartarat, non ediren bainituen enea bezalako egoeran zeudèn hainbat eta hainbat estudiante, apezteko edo ordenatzeko asmotan haiek ere, ordena batean zein bertzean, zeren, jesuitak Salamancan eraikitzen ari ziren edifizio bikain famatua, non baitzuten kolejioa, ez baitzen enetako tokia, han irakasten ziren gaiak, trivium a eta qu... Izan ere, nik uste nuen ezen jakintasunak —zinezko eta minezkoak— gorputz sendo eta gotor bat zuela eta, aldi berean, airosa, Burgosko katedralaren antzekoa.
|
|
|
Ordea, anaia Madrildik itzuli zen, eta, handik aitzina, Villagrandeko dukearen semearen gutunen aiduru egoiten zen hura, ezin urduriago. ...ak basorat ihes egin eta handik urte erdirat edo izan zen, hurrengo urteko martxoan— gutun bat jaso zuen, non Villagrandeko dukearen semeak Madrilgo kontuen berri emaiten baitzion, baita bere etxearen eta etxekoen berri ere; eta gutun hartan eta bere gutun guztietan beti izaiten zuen esker oneko hitzen bat azken aldera, batik bat gure amarentzat, zeinak ezin hobeki tratatu baitzuen, hura gure
|
etxerat
etorri zenean, aitaren berrogeita hamargarren urtemugan.
|
|
|
—Badirudi ezen zaldiz ihes egin baino lehen, Maddalenek karta labur bat utzi ziola Joanikoti, non erraiten baitzion ezen haizea bezalakoa zela eta haizearekin egin zuela ihes. Biharamunean haren gibeletik ibili zen Joanikot egun osoan, baina alferrik, eta,
|
etxerat
itzultzean, bere gelan sartu, horditu, eta hitz haiek erran eta ber erran zituen gau hartan, buruan bertzerik ez baleuka bezala: " Maddalen, Maddalen, andere noblea egin nahi zintudan, eta zu, berriz, puta!
|
|
|
Nik ezagutzen nuen osaba Joanikot, eta segur nengoen ezen napolitarraren hitzek gogo hozturik baizik ez zezaketela utz, zeren iruzurtzat eta engainamendu handitzat baitzituen sainduen mirakuluak eta mirakulukeriak, bataz, horrela pentsatzen zuelako, eta, berriz bertzea, gurean eskarmenturik ere izan genuelako, noiz eta aitak
|
etxerat
ekarri baitzuen lignum crucis aren erlikia hura, aitona Nikolasen gaitza sendatuko zuelakoan, aitonak hari musu emanez gero, baina alferrik... Osabak, halarik ere, gonbidatuarekin konplitzeko edo, irria edo irri iduriko hura luzatu zion.
|
|
|
Izan ere, Paris berezia zen hartan, eta Paris berezi hark bereganatu zuen aita hatsarretik. Eta hain miretsirik eta hain liluraturik itzuli zen konde, markes eta gainerako handikien modarekin eta modaren fintasunarekin eta dotoreziarekin —hargatik zen ere, beharbada, Castiglioni ren Il cortesano liburu famatuaren miresle—, non,
|
etxerat
itzuli bezain fite, erran baitzuen: " Kondea edo markesa izan nahi diat, eta kondea edo markesa izanen nauk", noblezi titulu haien erdiestea bere bizitzako ametsa balitz bezala, bere nahi beroa bezain eroa.
|
|
|
—Lagun gaixtoak dira festa eta erreuma, eta, beraz, nola ez bainuke egun horietan karga bat izan nahi, apez don Frantziskoren
|
etxerat
joanen naiz...
|
|
|
Izan ere, ba ote nekien, Venezian porturatu eta hango karriketan ibiltzen hasi ginenean, non nengoen eta norat nengoen, egiazko paisaje bati edo amets bati beha? Zeren eta, Alessandrok bere
|
etxerat
ginderamatzala, laino batean bezala bainindoan, ongi jakin gabe oin zolak ere lurrean ote nituen edo airean... Dakizun bezala, jaun André, munduan zerbait ibilia naiz eta lur ederrak eta hiri ederrak ikusi izan ditut, baina Venezia baino hiri ederragorik ez.
|
|
|
" Urtero bi gutun jaso izan ditugu, baina azken boladan bat bera ere ez", erran zigun hark, gaineratzen zuela: " Gutun guztietan eta urtez urte erraiten zigun ezen aitzina zihoala, eta esperantza zuela ezen, urte batean ez bazen bertze an,
|
etxerat
itzuli ahal izanen zela, bertze Rafael bat bihurturik eta aitari emanikako hitza beterik. Zeren eta horretan ados baitzeuden aita semeak, noiz eta Pedrok aitaganik Italiarat joaiteko baimena eskuratu baitzuen.
|
|
|
Aitak erran zion: ‘Rafael, Ucello eta haien parekoa izan nahi baduk, joan hadi, baina ez itzul
|
etxerat
pintore kaskar bat bihurturik: ez nikek bertze jauntxoen irrigarri izan nahi... ’ Eta Pedrok ihardetsi zion:
|
|
|
Finean, nola aitona Nikolasek printzipalki frantsesez ikasi baitzuen, eta nola behin batean, bere izebetarik bat, Parisko handiki baten
|
etxerat
ezkondu behar zuela eta, Parisen egon baitzen eta Parisko handitasunarekin liluraturik itzuli baitzen, hala miresten zituen Paristik eta Frantziatik zetozen kasik gauza guztiak, eta hala nahi izan zuen eta hala erdietsi ere zuen, erregeordearen fabore berezi baten bidez, bere bi semeek —gure aitak eta osaba Joanikotek— Parisen ikas zezaten, Filipe II.ak bere denboran ezarri legearen gai... Eta, hala eta halatan, Parisko izebaren eta haren senarraren ahaleginei esker bete ahal izan zuen aitonak bere semeak ongi hazteko eta hezteko ametsa, igortzen zituelarik bai bata eta bai bertzea ere Parisko Collège de France rat, gure aita lehenik, eta osaba Joanikot ondotik, zeren eta haiek ere hiru urteren aldea baitzuten beren artean, Mattinek eta biok gure artean bezalaxe.
|
|
|
Eta jauregiaren aitzinaldeko planotik harat, bertzalde, bi lur eremu errektangular bereiz zitezkeen, elkarri zerraizkionak eta jauregiaren ataria osatzen zutenak: ...a zuena eta han eta hemen soilune batzuk zituena, hain baitzen oinezkoen oinek zein zaldizkoen zaldiek erabilia eta aurizkia; eta harrizko bideska batzuk zituen —hiru—, jauregiko ateetako aterabide zirenak, baita harrizko bertze bide bat ere, apur bat zabalagoa, jauregiaren aitzinaldeari paraleloki zerraiona, nondik sartzen eta iltkitzen baitziren orgak eta gurdiak, kotxeak eta karrozak,
|
etxerat
etorri edo etxetik jalgi behar izaiten zutenean, eta norat biltzen baitziren arestian aipatu bertze bideska guztiak; bigarren lur eremua, berriz, jardina zen: bertan, belardiak, ezpel hesiak eta loretokiak ikus zitezkeen, iduri geometrikoetan bilduak eta simetrikoki banatuak, frantses stilorik ortodoxoenean; eta erdigunean iturri eder hura zegoen, bi plater zituena, behekoa zabalagoa eta handiagoa, eta goikoa tipiagoa, biak ere emakumezko estatua batek loturik, erdiz erdi, kariatide baten eredurat; eta urzurrusta batek plater tipian goiti egiten zuen, eta gero beheiti, plater tipiaren beraren gainerat, nondik, gainezka egin ondoren, askarat erortzen baitzen, zirkular bat iduri.
|
|
|
—Hemen, Joanikot —eta hatz erakuslea luzatu eta bekokirat eraman zuen— Baina ene eskuek ezin izan ziotean nehoiz ere buru eman buruan neukanari —eta, txarroa berriro ezpainetaratzen zuela, erran zuen—: Huts egin nian, Joanikot, eta ezin itzuli izan nauk
|
etxerat
urteotan, aitaren aitzinean, edo aitaren memoriaren aitzinean, ohorea galdu nahi ez banuen bederen...
|
|
|
" Ehiza baino gauza inportantagoak ditut mementu honetan buruan, Martin!". Eta sartu zen ama
|
etxerat
, joan zitzaion aita gibeletik, ni haien ondotik...; zeharkatu zuen amak sartokiko pasabide osoa, burua jiratu ere gabe, sartu zen egongela tipian... eta aitak berdin egin zuen; eta, presarekin edo atea guztiz hersten ez zuela, galdetu zion amari: " Zer gertatzen da, Graziana?" Kanpoan nengoen arren, hitzak klar eta garbi iristen zitzaizkidan, zeren, tirabiran ari zirelako edo, ohi baino ozenago mintzo baitziren gurasoak.
|
|
|
Eta, noizik behin, jaun Marcelen iduri hura etortzen zitzaidan, noiz eta azken aldiz kantatu baitzuen, bere Baionako
|
etxerat
itzuli aitzin, kanta hura, Oihenarten poema batean oinarritua zegoena:
|
|
|
—Ongi duk... —erran zidan osabak, goibel eta desgogara hatsarrean, etsiak harturik bezala, edo jelosiak, hobeki, nik uste— Baina tentuz eta zentzuz ibil, zeren eta,
|
etxerat
itzuli bitartean, nihaur bainaiz hire aitaorde eta erantzule —erran zidan gero, irritsu, haren jelosiak harrotasunerat egin balu bezala.
|
|
|
Baina Joanikot Maddalenez orduko gogaiturik egonen da, benturaz, nola haur bat bere jostailuaz... Dena den, kanpotik itzultzean,
|
etxerat
gonbida dezaket anaia, bazkaltzerat edo, gure arteko auzia behin betiko konpontzeko aitzakiarekin...
|
|
|
Eta bazkaldu, eta lo kuluska bat egin genuen... eta arratsaldean, ostatuko nagusiak kontseilatu bezala, elizarat joan, eta han berean ediren genuen don Anselmo. Eta jakin zuenean noren partetik gindoazen eta zertarat, bere
|
etxerat
gonbidatu gintuen. Eta igan ginen elizako eskaileretarik haren etxerat, non kausitu baikenuen haren erranetarat zegoen emazteki bat, indiar horia zena eta adinean sartua; jarri ginen aulki luze baten gainean, atera zigun emazteki indiarrak guaiaba zukua, eta solasean hasi ginen; eta erran genionean don Anselmori ezen kaputxinoen misionerat joaiteko asmoa genuela eta aita Zacaríasen gomendiozko karta bat generamala, ihardetsi zigun ezen lagun zituela berak ere misioneko indiarrez arduratzen ziren kaputxinoak; baita bertze muturrean zeuden frantziskotarrak ere, zeinek fundatu berri baitzuten bertze misione bat.
|
|
|
Eta jakin zuenean noren partetik gindoazen eta zertarat, bere etxerat gonbidatu gintuen. Eta igan ginen elizako eskaileretarik haren
|
etxerat
, non kausitu baikenuen haren erranetarat zegoen emazteki bat, indiar horia zena eta adinean sartua; jarri ginen aulki luze baten gainean, atera zigun emazteki indiarrak guaiaba zukua, eta solasean hasi ginen; eta erran genionean don Anselmori ezen kaputxinoen misionerat joaiteko asmoa genuela eta aita Zacaríasen gomendiozko karta bat generamala, ihardetsi zigun ezen lagun zituela berak ere misio... Eta, noiz eta hango eta hemengo indiarrez galdetu baikenion, erran zigun, Fernando Pachecok bezala, ezen bi indiar suerte zirela inguru haietan:
|
|
|
Eta alkateak apeza eta biok gonbidatu gintuen bere
|
etxerat
bazkaltzerat, eta, auzapezak, halako batean, igurikitzen nuen galdera egin zidan, erraiten zidala, irri ezin zabalagoa ezpainetan:
|
|
|
" Baina ama ez zen ene erabakiaz ez ene zuhurtasunaz fido, eta
|
etxerat
ninderamala, erran zidan: ‘Neska gaizki ikasia zara eta andere doña Lidiarenganat igorri zaitut denbora baterako, ea haren irakaspenetarik zentzatzen zaren’ Hatsarrean amaren deliberamenduaren kontra agertu nintzen —ohi bezala, alferrik, nahiz eta onartu behar dudan ezen, deliberamendu hartaz denaz bezainbatean, guztiz asmatu zuela gure amak—, zeren doña Lidia emazteki alargun bihozbera bat baitzen, buruz ongi jantzia eta bere buruaren jabea, eraman handikoa eta moja batzuekin lan egiten zuena ospitale batean, norat eramaiten baitzituen aurkientza haietariko jende printzipalak bere gaixoak eta eriak, gorputzezkoak nahiz arimazkoak.
|
|
|
Eta Horaziok ideia ausart haiek zituen, eta ideia haiekin nola ez zen, bada, gaizki ikusia izanen, Quitoko unibertsitatean ez ezik bertze edozein unibertsitatetan ere, jaun André...! ...a eta bertze ingeles hark erran zuena... eta don Venancioren ingururat biltzen zen talde hartako bertze kide guztiek ere erraiten zutena aditzerat eman nahi izanen banizu, orrien faltan aurkituko nintzateke, zeren, arestian erran dizudan bezala, haiek guztiak, edo kasik gehienak, ikasiak eta buruz ongi jantziak baitziren, eta zeren don Venanciok jende haiek gonbidatzen baitzituen noizik behin bere
|
etxerat
, halako suertez, non guztiok izaiten baikintuen orduan solasturi, bazkari baten edo bertze zernahiren aitzakian... eta zeren, geure solas haietaz baino areago, doña Rosa de Osorioz mintzatu nahi bainizuke orain, eta harekin izan nuen amorioaz, zeina izan baitzen, ordu arte izan nituen bertze amoriozko historia guztien aldean, net diferent.
|
|
|
—eta, ikusten zuelarik ezen begiak noraezean jartzen nituela, are fermuago erran zuen—: Edo, ez al dakizu ezen hortik datorkidala
|
etxerat
datorren emazteki bakoitzari bere soinekoa erosteko usantza. Baina zu marinela izan zara, eta jakinen duzu, halatan, ezen ez dagoela deskarga on baten egiterik, baldin untzi azpiak behar bezala kargatzen ez badira...
|
|
|
Gero, hartu nuen eskutik nik hautatu nuen emaztekia eta neure
|
etxerat
eraman nuen zaldi gainean.
|
|
|
...e nabariagoa izan zen hurrengo urtekoa, zeren, Frantziako errege Luis XIV.aren eta Espainiako infanta Maria Teresaren arteko ezkontzan, zeinak, dakizun bezala, bi ekitaldi izan baitzituen, lehena —ezkontza ofiziala— Hondarribian, eta bigarrena Donibane Lohizuneko elizan, sei egun geroago, 1660ko ekainaren 9an, aitak Villagrandeko dukearekin egoiteko parada izan baitzuen berriro... eta ez
|
etxerat
esku hutsik itzultzeko, baina bere amets urrezkoen zorroan Espainiako armadarekin bete beharreko kanoi eta fusilen tratu ezin biribilagoa zekarrela.
|
|
|
izan ere, Villagrandeko dukeak promes egin dit ezen berak ere ahaleginak eginen dituela ene nahiaren eta ene gutiziaren betetzeko, Espainiako armadari lotuko nauen tratua eta engaiamendua akabatu bezain sarri —eta, pausa luze bat egiten zuela eta irri zabal batek begitartea guztiz hartzen ziola, erran zuen—: Eta orain dator onena, zeren eta, tratuaren sinatzeko eta neure esker onaren agertzeko, geure
|
etxerat
gonbidatu baitut dukea. Eta dukeak baietz, atseginez onartzen zuela ene gonbita.
|
|
|
Lehen urte hartan egin zion presenta oroitzeko modukoa izan zen behintzat, noiz eta aitak tigre hura ekarri baitzuen
|
etxerat
!
|
|
|
Eta bertze uda bateko bertze egun batean —tigrea
|
etxerat
ekarri eta handik bi urterat izanen zen, Mattin etxeraturik genuela orduko, Villagrandeko dukearen etxean bere hirugarren eta azken urtea konplitu ondoren—, basurdea.
|
|
|
Baina, osaba haserre bazegoen ere, ni, aldiz, liluraturik nengoen
|
etxerat
etorri zitzaigun jende harekin; eta jende handi haren dohainak eta balentriak nituen gogoan, etxean mila aldiz adituak: haien moduak eta haien presentzia; haien dantza egiteko dotorezia eta haien ezpata manaiatzeko trebetasuna, haien balentasuna eta haien ausartzia, bai ehizarat zihoazenean eta bai gerlarat...
|
|
|
Eta, behin desterruan, Lapurditik Nafarroa Behererat eta Nafarroa Beheretik Lapurdirat ibili behar izan zuten, aldi batez, baita Biarnoko lurretarat ere, hainbat bider, gure arbaso haiek, lagun handiki batzuen etxetik bertze lagun batzuen
|
etxerat
, harik eta, Indietarako asmotan zegoen etxejaun bati etxea eta lurrak erosi zizkioten arte, non habia berria moldatu baitzuten, Lapurdi eta Nafarroa Behereko mugan. Desterru hura, beraz, distantzian eta legoatan ez zen luzea ez neurtezina, baina nola amorante batzuei gorputzen urruntzerik tipienak arimen urruntze guztizkoa dakarkien, hala egiten zitzaien gure odoleko gizon emazteki haiei eskumenean zirudiena eskuragaitz, desterrua kasik jasanezin egin arteraino.
|
|
|
—Eta erregeordearen
|
etxerat
joan gintuan. Hura palazioa!
|
|
|
Villagrandeko dukeak
|
etxerat
eginikako bisitaren ondotik izan zen —zeina aitzinago kontatuko dizudan—, handik bizpahiru urterat.
|
|
|
Eta ezpatarekin ere ez zaitugu makala, nahiz eta ez litzaizukeen eskola batzuen hartzea gaizki etorriko... eta har ezazu, hasteko, ezpata zurekin eramaiteko ohitura, zeren eta abituak ez baitu monjea eginen, baina ezpatak ezpataria bai —eta, aitari beha, hala mintzatu zen—: Gure
|
etxerat
igorri zenuke zure seme hau denbora baterako, jaun Martin... hartzaren froga gaindituz gero, jakina... zeren eta anitz baitira zure mutil horren dohainak, eta ez du gure etxea baino eskola hoberik edirenen haien lantzeko. Eta, jakina, zu markestzat zaitudan bezala, zin degizut ezen zure seme horri ere markesaren tratua emanen diodala, zeren markesaren seme denak markesaren tratua merezi baitu, eta zeren nik neure hitza eman baitizut... eta ene hitza halakoa da:
|
|
|
—Jauna, osaba Joanikotek erraiten du ezen fedeak salba gaitzakeela, eta, halatan, fede osoz natorkizu erraiterat ezen batzuetan ez dakidala non dagoen egia, non gezurra, baina arras egin nahi nukeela egiaren alderat, baldin non dagoen baneki; eta, batzuetan, galdua bezala sentitzen naiz, baina badakit ezen zure semetzat gaituzula, eta egunen batean argiren bat igorriko didazula, nola igorri baitzenion etxetik alde egin zuen parabolako seme xahutzaileari, etxerako bidean ipintzen zenuela. Eta nik ere guztiz nahi bainuke egiaren bidetik joan, zure betiko
|
etxerat
, amen.
|
|
|
Ez dakit. ...eta baitakizu ezen ehiza dabilen lekuetan ehiztaririk onena dela jaun Gezur —emanen ahal dit Bertzeokoak honako izen propio hau erabiltzeko baimendua eta lizentzia, bere don Bildurren eredurat! — Baina, gezurra edo egia izan, dukearen hitzak buru buruan sartu zitzaizkion Mattini... are gehiago dukeak antzeko hitzak xuxendu zizkionean adio egiteko orduan, eta promes egin zionean ezen bere
|
etxerat
eramanen zuela —dukearen etxerat, bai! —, frogen froga hura gainditu ondoren. Eta Mattinek, nola aita bezalakoa baitzen eta buruan gauzaren bat sartzen zitzaionean ez baitzuen etsiko, halaxe erran zuen:
|
|
|
Ez dakit. ...tan ehiztaririk onena dela jaun Gezur —emanen ahal dit Bertzeokoak honako izen propio hau erabiltzeko baimendua eta lizentzia, bere don Bildurren eredurat! — Baina, gezurra edo egia izan, dukearen hitzak buru buruan sartu zitzaizkion Mattini... are gehiago dukeak antzeko hitzak xuxendu zizkionean adio egiteko orduan, eta promes egin zionean ezen bere etxerat eramanen zuela —dukearen
|
etxerat
, bai! —, frogen froga hura gainditu ondoren. Eta Mattinek, nola aita bezalakoa baitzen eta buruan gauzaren bat sartzen zitzaionean ez baitzuen etsiko, halaxe erran zuen:
|
|
|
pintore hura, Italiara joan zena eta osaba Joanikoten lagun mina izan zena. Damatxoa edo dama gaztea, berriz, Gabriela Huizi zeritzana, emazteki eder eta ezin lirainagoa zen, umetan umezurtz geratu zena eta bertze osaba batek jaso zuena, harik eta Sagrariok bere
|
etxerat
eraman zuen arte, bakarrik geratu zenean, bere senarra, Abel Huizi, eta seme zaharrena, Timoteo, galdu ondoren, bihotzekoak jorik lehena, eta buruko min izugarri batzuen ondorez bigarrena; eta, iloba etxerat eramanik, berarekin hazi, hezi eta bere ofizioa irakatsi zion Sagrariok, taroteko kartetan edo eskuko marretan etorkizuna asmatzen trebatzen zuela... ongi trebatu ere, agi denez, berehala iku...
|
|
|
pintore hura, Italiara joan zena eta osaba Joanikoten lagun mina izan zena. Damatxoa edo dama gaztea, berriz, Gabriela Huizi zeritzana, emazteki eder eta ezin lirainagoa zen, umetan umezurtz geratu zena eta bertze osaba batek jaso zuena, harik eta Sagrariok bere etxerat eraman zuen arte, bakarrik geratu zenean, bere senarra, Abel Huizi, eta seme zaharrena, Timoteo, galdu ondoren, bihotzekoak jorik lehena, eta buruko min izugarri batzuen ondorez bigarrena; eta, iloba
|
etxerat
eramanik, berarekin hazi, hezi eta bere ofizioa irakatsi zion Sagrariok, taroteko kartetan edo eskuko marretan etorkizuna asmatzen trebatzen zuela... ongi trebatu ere, agi denez, berehala ikusiko duzun bezala.
|
|
|
Zeren erraiten ari bainintzaizun ezen aitak Mattini hitz eman ziola biharamunean joanen zirela Ubarnerat... eta, hala, betetzen zuelarik aitak Mattini eman hitza, joan ziren biak Ubarneko dama damatxoenganat, itzuli ziren
|
etxerat
afalordurako, arrai eta alegera, eta, noiz eta afaltzen hasi baikinen, aitak erran zuen:
|
|
|
—Egun handia izan duk gaurkoa, Joanes. Izan ere, joan gaituk aita eta biok Ubarneko dama damatxoenganat, heldu gaituk haien
|
etxerat
, eta ezin hobeki errezibitu gaitiztek. Eta, erran ziek aitak zertarat gindoazen... eta damak, eni beha paratzen zela, halaxe erran zidak:
|
|
|
Eta
|
etxerat
iritsi, eta liburu harekin aritu zen egun batzuetan. Eta, hala, bertze egun batean, osaba eta biok dorretxetik Urbiainerat zihoan bidetik paseoan gindoazela, bat batean gelditu zen hura; eta, bide bazterrean zeuden belar batzuei beha paratzen zela, honela galdegin zidan:
|
|
|
Horregatik, gaurtik aitzina, kaperako zoko batean lo eginen diat, egunotan egiten ari naizen freskoaren aitzinean, zeren eta jaun Martin eta andere Grazianarekin mintzatu bainintzen atzo, eta haiek hartarako baimendua eman baitidate, freskoa akabatu bitartean. Eta, gero, neure Ubarneko
|
etxerat
joanen nauk, nondik ez bainuen iltki behar Italiatik itzuli nintzenetik, zeren gehiago baita jada gu biok bereizten gaituena elkartzen gaituena baino.
|
|
|
IZAN ere, nork erran zezakeen ezen, Italiatik
|
etxerat
itzuli eta munduan gehien maite eta gehien miresten nuen pertsonarekin —osaba Joanikotekin— hautsi eginen nuela urtebete gabe?
|
|
|
Ordea, baldin galdetu izan balidate, Italiatik
|
etxerat
itzultzean, zein izan zitekeen bizitzan gerta zekidakeen gertakirik gertagaitzena, segur nago ezen osabarekin izan nuèn haustura hura joko nuela, ez dakit gauzarik ezinezkoentzat, baina bai ezinezkoenetakotzat.
|
|
|
Oroitzen dut, bai, nola hiruzpalau urtez Ezpeldoiko jaunaren
|
etxerat
joan izan ginen, uda partean, gure lehengusu eta osaba izeben bisitatzerat, eta oroitzen dut, halaber, ezen Mattinek eta biok geure gorabeherak izaiten genituela geure lehengusuekin, zeinei Markos eta Fabian baitzerizten. Markos Fabian baino bi urte zaharragoa zen, Mattinen adinekoa, eta nik, beraz, Fabianek baino urtebete gutiago nuen.
|
|
|
...ra hartako bertze anitz handikiren eredurat, anaia superstizios samarra baitzen —are gehiago Ubarneko dama gazteak hartzarena iragarri eta iragarpen hura bete zenetik—, eta ni, berriz, ez, zeren osaba Joanikotek halaxe erakutsi baitzidan, eta hartarat ohitu ninduen... eta, ohitu ez ezik, irabazi ere egin ninduen, noiz eta Pagabasoko zuhaitz hartarik eseki baitzen, etxeko morroi neskameak
|
etxerat
itzultzen zirela, beldurraren beldurrez, ileak lazturik. Eta orduan, oroiturik nola behin batean aitona Nikolasek zirikatu zuen gure aita kontu harekin, erran nion:
|
|
|
Eta gertatu zen orduan, ustekabean, ezen Bucciok baimendua eskatu ziola guardiako ofizialari, zeren eta
|
etxerat
itzuli behar baitzuen, Jainkoak daki zertarat, eta hala iritsi zela bere etxeko aterat eta giltza sartu zuela sarrailan. Giltzaren hotsak aditu zituenean, fraidea jaiki egin zen, eta, nola baitzen zuhurra eta arduratsua, hartu zituen galtzoinak ez bertze beztimenda guztiak, eta karrikarat jotzen zuèn behe leihotik iltki zen, eta aienatu zen ezin arintkiago.
|
|
|
BIHARAMUNEAN, Florentziatik Veneziarantz abiatu ginen laurok —Pedro Huizi, osaba Joanikot, Arkimedes eta ni—, zeren eta Alessandro de Novarare kin hitzarturik baikeunden, itsasgizon italiarrak bere untzian
|
etxerat
gintzan amoreakatik...
|
|
|
Eta, hala, bizpahiru eguneko bidaiaren ondotik, zeinetik kontatu behar bainizuke, deus ere kontatzekotan, nola Florentziatik jalgi bezain fite Arkimedesek eper bat harrapatu zuen, haren gibeletik lasterka ibiliz gero, arratsalde argi batean iritsi ginen Veneziarat, Alessandroren
|
etxerat
, non iragan baikenuen arratsaldea ez ezik gaua ere... Eta biharamunean, berriz, Alessandrok untziratu egin gintuen, Urbiainerat eta gure etxerat itzultzeko asmotan.
|
|
|
Eta, hala, bizpahiru eguneko bidaiaren ondotik, zeinetik kontatu behar bainizuke, deus ere kontatzekotan, nola Florentziatik jalgi bezain fite Arkimedesek eper bat harrapatu zuen, haren gibeletik lasterka ibiliz gero, arratsalde argi batean iritsi ginen Veneziarat, Alessandroren etxerat, non iragan baikenuen arratsaldea ez ezik gaua ere... Eta biharamunean, berriz, Alessandrok untziratu egin gintuen, Urbiainerat eta gure
|
etxerat
itzultzeko asmotan.
|
|
|
ETORRI zen, bada, Pedro Huizi
|
etxerat
, eta haren arrakasta berehalakoa izan zen, zeren, urte erdia iragan baino lehenago, aurkientza hartako jauntxo guztien ahoan ibili baitzen.
|
|
|
Lehen liburutik memorian iltzaturik geratu zait iduri bat, liburuan marrazturik azaltzen zena eta esperimentu bati loturik dagoena, zeina osaba eta biok
|
etxerat
itzuli eta aste pare bat gabe aitzinatu baikenuen; baina, esplikazioneen errazteko, hemen berean marraztuko dizut buruan geratu zitzaidan iduri hura, adierazten duena nola kanoi batetik desarratzen eta jaurtikitzen den burdinazko bola bat erremediorik gabe geldi geratzen den, mahai baten gainean geldi dagoen pisu eta neurri bereko bertze bola baten kontra ekinez gero, bigarren bolak lehenaren abi...
|
|
|
Izan ere, goizean goiz, Ofizio Sainduko guardiak heldu zitzaizkidan
|
etxerat
, bat batean eta supituan. Hatsarrean dudan egon nintzen ene bila ez ote zetozen, zeren behetik zetorren morroiak erran baitzidan ezen enekin egon nahi zutela, eta zeren, bertzalde, amaren baitarik, puntu hartaz denaz bezainbatean, zernahi den iguriki baitzitekeen, haren mehatxua aditu ondoren...
|
|
|
—Esker mila, Joanes, ene
|
etxerat
etortzeagatik, zeren, desiratzen den bakardadea ona den bezala, eta bazekiat nik zerbait horretaz, desiratzen ez dena ez... eta ni bakarregi nagok azken aldi honetan —eta, malkoen xukatzeko, eskua begietarat zeramala, eratxiki zuen—: Baina jakin ezak ezen bertzeek markatua nagoela eta etxe honetarat sartzen dena ere markatua dagoela, eta hori ere neurtu huke, beharbada...
|
|
|
Baina urte batzuk badituzu, eta zuk ikusiko duzu zer egin... Zoaz haren
|
etxerat
nahi baduzu eta mintza zakizkio, baina jakizu ezen, ardi galdua salbatu nahi izaiteagatik, zuhaur ere gal zaitezkeela, eta hala balitz, izugarria izanen litzatekeela... bai zuretzat, eta bai enetzat ere, enetzat bere batez —eta keinu hura egin zidan, lehenago nehoiz ikusi izan ez niona, barrendik jaten zuen gorroto sendo haren azpian zerbait haustera balihoakio bezala.
|
|
|
Notiziaren berri jakin bezain fite, osabari jakinarazi nion, eta hura, noiz eta ikusi baitzuen ezen jende uholde hura
|
etxerat
hurbiltzen ari zitzaiola, txakurrarekin jaitsi zen.
|
|
|
NEGUKO goiz hotz batean eraman zuten osaba Joanikot... nihaur ondoan nindukala, zeren, aita Bartolomeren mehatxuaren ondotik, deliberatu bainintzen bizitokiz aldatzerat, eta halatan joan nintzen jauregitik, non bizi izan bainintzen Salamancatik itzuliz gero, osabaren
|
etxerat
, oharturik ezen aita jesuitaren mehatxua ekaitz handi bateko lehen oinaztura izan zitekeela, eta ezin utz nezakeela, hargatik, osaba Joanikot bakarrik.
|
|
|
Baina izan zen, halarik ere, ditxazko ditxa hartan hala holako egun bat: osaba
|
etxerat
ekarri eta handik aste pare baterat izan zen, noiz eta Maddalenek eta osabak beren artean iharduki baitzuten; eta, hala, diskusionearen ondorez edo, Maddalen tristura oso batean sartu zen, zeina irakur baitzitekeen haren begien lausoan; osaba, bere aldetik, haserre zegoen, Maddalenekin ez ezik bere buruarekin ere. Baina, osabaren arratsaldeko ibilalditxoan, zeina bi guardiak zaindurik egiten baitzuen, juntatu eta elkartu zitzaion Maddalen... egin zuten lizar baten ge rizpean geldialdi bat, ikusi nituen biak solasean —guardien begi bistan beti ere, baina ez haiek entzuteko puntuan—, eta adiskideturik edo itzuli ziren handik, biok ere irritsu.
|
|
|
Hura aditu nionean, bere bertze erran hura oroitu nuen, noiz eta osaba Joanikot bere kalbariotik
|
etxerat
zaurturik eta ahuldurik itzuli baitzen, eta noiz eta, ehundabatgarrenari beha, erran baitzuen: " Galileok gibelat egin zuen, baina aitzina egiteko, bere Discorsi ekin, eta nik...." Jostetan ari ote zitzaidan osaba, edo, jostetarik harat, kolpe bat prestatu nahian, nola ibili baitzitzaidan eskrementuen historia harekin, Villagrandeko dukea jauregian izan genuenean?
|
|
|
Eta hik itsas gizona izan nahi duk, ezta? Hori erran hidan bederen,
|
etxerat
heldu bezain fite...! Bada, itsasgizona izan nahi baduk, kendu ideia horiek burutik...
|
|
2001
|
|
|
Hilabetea igaro eta Sumitra gurasoen
|
etxerat
itzuli eta beraiekin hamar hilabete eman zituen. Gero berriz ere itzuli egin zen senarrarengana.
|
|
|
Ez zuen itzurbiderik. Berriz ere senarraren
|
etxerat
. Han ebain ebain egin zuten eta kalera jaurti.
|
|
2003
|
|
|
Egun guztian ehun bat pertsona agurtu ondoren, gehienak Oya k sekulan ikusi ez zituenak, azkenean familia Osmanen burasoen
|
etxerat
joan zen pixka bat pausatzera. Lehen egunetik beren etxe berrirat joan beharrak ziren, baina, arazo ttipi bat izan zen hau alokatzen zutenak ez zirelakotz oraindik joanak.
|
|
|
Zer pentsatuko dute auzokoek!. Aldi horretan neskek ez zuten batere amatxiri kasurik egin, eta usatuko zela pentsatu zuten. Baina emazteak ez zituen bakean utzi
|
etxerat
sartu eta horien ganbararat joaterakoan, segidan garrasika hasi baitzen: Zer ari da beltz hori erdi biluzirik nire etxeko murru batetan! Familia honen ohorea zikintzen ari zarete zuen zozokeriekin!
|
|
|
Egunaren bukaeran,
|
etxerat
sartzeko tenorea zela, ahizpa handiak Derya nigarrez aurkitu zuen bera bezain egun txarra pasatu zuelako.
|
|
|
Sevimi istorio bera gertatu zitzaion hiru urte lehenago, baina gazteagoa zenez, errazkiago onartu zuen bere egoera berria. Ikusiz ondoan bizi zirela, erabaki zuten arratsean berean Sevim Oyaren
|
etxerat
etorriko zela. Gero, bi ahizpak etxerat sartu ziren, eta lehen aldikotz elgarrekin anitz irri egin zuten.
|
|
|
Ikusiz ondoan bizi zirela, erabaki zuten arratsean berean Sevim Oyaren etxerat etorriko zela. Gero, bi ahizpak
|
etxerat
sartu ziren, eta lehen aldikotz elgarrekin anitz irri egin zuten. Izan ere, Oya ez zen sekulan hain uros izan Turkiarat etorri zirenez geroztik.
|
|
|
Irakurri dut egunkari batean anitz turkiarrek amesten dutela berriz joatea eta lerrokatzen direla Alemaniako kontsuletxeko atearen aintzinean visa baten lortzeko. Nik ere nahiko nuke
|
etxerat
itzuli. Oya, erantzun zion amak, hemen da zure etxea. Zure aita eta ni biziki arranguratuak gara ikustean nola bizi zaren hemen.
|
|
|
Beraz, Oya k ahizpari aspalditik erosia zion oparia eskaini eta, denak amatxiren
|
etxerat
joan ziren. Harat heltzerakoan jadanik kusi, otto eta ttantta guziak hor ziren.
|
|
|
Arratsean, gaua erortzen hasi zela Istanbuleko tenperaturak goxotuz, denak mahaitik altxatu ziren
|
etxerat
sartzeko gogoarekin. Oya, besteek bezala egiteko, berokia hartu eta zutitu zen.
|
|
|
Beraz, horien azken esperantza galdurik,
|
etxerat
sartu ziren.
|
|
|
Egun batzuk berantago, Oya eguberritan jakiniko berriaren ondotik oraindik nahaspilatua zela, postariak Alemaniatik etortzen zen gutun bat ekarri zuen haien
|
etxerat
.
|
|
|
Segidan, elkar besarkatu zuten eta oren erdi bat berantago, ongietorri eder baten ondotik, denak
|
etxerat
sartu ziren.
|
|
|
Arratsean, gomitatu guztiak
|
etxerat
sartuak zirela deus erran gabe Oya oherat joan zen eta bere eraztuna ondoko mahainean pausatu ondoren lokartu zen, Peterek eskainiako lepokoaren hiru letrak eskuan azkarki tinkatuz. Ametsak bakarrik gelditzen zitzaizkion, hamasei urteko neska arrunt baten bizia bizitzeko.
|
|
|
Herri honetan sartuz geroztik ez gara berriz ateratzen. Sevim, nire lagunak eta nik ahal genuen guztia egin dugu
|
etxerat
sartzeko, baina, ezinezkoa da. Hemen kokatuak gara, txori gaizoak kaioletan preso atxikitzen diren bezala.
|
|
2004
|
|
|
Alde txiki bat dago auen artean, dakizuten bezala. Etxean gelditzeko baldin ba da,"
|
etxerat
" obeto omen dago" etxera" baño. Baña, nik dakidala, bereizkuntza ori lokalismo bat da gaur, eta Baxenabarren eta Xuberoan bakarrik gordetzen da.
|
|
|
Bost hilabete iraganik nituzun bortuan kabalekilan bakartarzunean ibili gabe, eta jiteko zena are ilhunago ikusten nizun. Piarres egun oroz jiten zeitadazun
|
etxerat
. " Polinañi", erraiten zitadazun," ezkontzen garelarik, azienda eta lurrak sal, eta Pariserat joanen gituzu errestorant baten ezartzera".
|
|
2005
|
|
|
Pierre Sabalo kexu da, Frantziako Ministerioak ez dielako sekula dirurik eman: «Kulturak ez du bere esku hartu eta Kirol sailak ez du garrantzitsua ikusten, errebotea internazionala ez denez
|
etxerat
dominarik ez dugula ekarriko ikusten duelako». Itxaropenerako ateak zabaltzen ari dira, ordea.
|
|
|
(...). (Bukaeran) Berritan hemen aipu ginuen Donapaleotik auzo herri batean gauaz merkatu tik
|
etxerat
zoazilarik bi gizon, batek bertzeain kokotseko larrua eta ezpain puska ausikian ereman zazkola. Handi da tribunalak ez baitu ezarri legea:
|
|
|
" Orduan nere
|
etxerat
etorri behar duzu gaur ilun nabarrean", esan zigun ahapeka, Balezteneko gainerako bezeroek, Tomas danbolindariak eta, ez entzuteko moduan.
|
|
|
Nor izan zen ere ez baitakite. Hortaz etorri naiz zureganat, haren berri nahi baduzu, nere
|
etxerat
gonbidatuta zarela erraterat. Zuk nahi duzularik.
|
|
2006
|
|
|
Lasai, Ali, erran zuen gizon handiak, zure etxera eramango zaitugu, baina lehenik... Boboren
|
etxerat
!
|
|
2007
|
|
|
1940ean sartu ginen Baionako Seminarioan eta 1941eko oporretan, udan,
|
etxerat
etorri zitzaizkidan Iratzeder eta Legasse, zaldia eta karrosarekin, Euskal Herriko itzulia egiten ari ziren, Murua, I., aipatu artikulua., 92 or.
|
|
|
Bazterrak oro trakes zauden, azken gertakari bat izan zelarik. Terexa erakasleak pazientzia galduz, alkatearen alaba zaflako batekin
|
etxerat
igorri zuen, hunek Xano defenditu zuelakotz natura zientziako kursoaren erdian, erranez kurso horien gatik zuela burua galdu, eta bixtan dena erakaslearen gatik. Eltzea gainditu zuen xorta izan zen gertakari hau, eta herriko arduradun, apez, kontseilari eta beste jakintasun handiko jendeak bildurik, alkateak deliberatu zuen biztanleen erdian ezin bizi zitakela hoien era hartu nahi ez zuen izaki bat.
|
|
|
Eguerdi antzin berrriz agertu zen
|
etxerat
, joaitean bezain kexu goiz osoa hexa ikerleen beha egon ondoan. Eta zer berria ez zuen ekarri!
|
|
|
— egia, ahantzia nuen — ixilik... ixilik egoiteko manuaren gatik, eta ixildu nintzen hainbeste nuelarik erraiteko, aitak zaldiaren giderrak hartu zituen hitz bat erran gabe, eta biak oinez eta bakarrik, karrosan norbait zelarik alta, abiatu ginen merkatutik etxerateko bidean. Hiritik ateratu eta, alkietarat iragan ginen eta zaldiaren urhats inarrosiaren menpe abiatu
|
etxerat
buruz, karrosaren kulunkak loa ekar arazten zautala nahi gabez.
|
|
|
Gauza batez bakarrik gogoratzen naiz, Donapaleutik ateratzean, lokartzera nindoala, aitak erran zautala — habil gibeleko alderat, ilezko estalgiaren azpian gorde hadi eta
|
etxerat
artean tutik ere adierazi, hire hoberenetan, entzun duk. Habil, ene gizon ttipi...
|
|
|
— bai, hori bera... — ez adiorik — arras lokartu bainintzan azken hitzak entzun bezain laster eta
|
etxerat
heldu gabe.
|
|
|
Gero, orhoitzen naizen gauza bakarra zen, merkatutik
|
etxerat
eta atzartu nintzen artean, biharamun goiz artino lo egin nuela, amak ohean ezarria baininduen nihaurek ibiltzeko gai ez nintzanez. Jeiki nintzelarik gauza guziak beren lekuan kausitu nintuen, aita, ama eta ni ginauden bakarrik etxean, zaldia behortegian zen eta gainerat, aitaren zaku beltz famatu hura dilingo zagon usatuzko lekuan, sukaldeko borta sahetsean den lotgailuan emana.
|
|
|
Aise, denek uste zutelarik iheslariak karrika guziak lasterka zeharkatu zituela hiritik ihes egiteko ahal bezain laster, aski abila eta ausarta izan zian merkatuko plazan den platana handi baten hostotzaren barnean gordetzeko, bakarrik plaza hartako komersant batek ikusi baitzuen. Beharrik hau aldekoa zitean, eta hola gauerdiri buruz, ukan nian Donapaleurat joateko manua, eta haren ekartzeko" demarkazioneko" alde librorat, gure
|
etxerat
behin — horiek zinituen beraz... gure mutil berria... eta ere... zure semea...!
|
|
|
Hainbeste zen neke nun, gehiendu eta, beren haurrak oro joan ziren egin ahala urrun, beren bizipiden bila dudarik gabe, bainan gehiago, bake bila. Mezulariak azaldu zuen Pettanek mendia utziz Xemark berari galdetzen ziola bere etxean hartzea, bere haurretan pobreena zelakotz, eta gisa hortan, bera iduria nunbait Ez zitzaiola posible hirietara joanak ziren haurren
|
etxerat
joaitea, hori baino iltzea hobe zaiola. Xemark berari zuela, beraz, egiten proposamen hau:
|