|
2008
|
|
|
Adjektiboekin ere batzuetan antzekoa gertatzen dela
|
esan
dezakegu, esaterako jarri ren ondoko esaldia hartzen badugu: Pello> bileran> gorri> jarri> zen.> Gorri> kendu ko bagenu, ez genuke, seguruenez, esaldia ulertuko (testuingururik gabe).
|
|
|
Errepikapen asko huskeriatzat, makulu eta betegarritzat jotzen dira, ez baitira mezuaren esanahia ulertzeko ezinbestekoak. Hiztunak esaldi bakarrez edo laburrago
|
esan
zezakeena, sintagmak, esaldiak edo zenbait zati errepikatuz ematen du. Ahozko hizkuntzan gauzak behin eta berriro errepikatzen ditugu, esandakoa ahaztu egin zaigulako edo pentsatzeko beta hartu nahi dugulako.
|
|
|
Zuberotarrok liburu oso bat idatzi behar genuke gure munduaz eta gure hizkuntzaz idatzi diren hutsen zuzentzeko. Gaur
|
esan
dezaket etnografian, etnologian, hizkuntzalaritzan, Henri Gavel, Robert Lafon, Jean Haritschelhar, Jean Larrasquet, Jon Etxaide eta Kepa Larriñoa direla bakarrik osoki fidagarriak.
|
|
|
Eliz artziprestazgo edo bikariek eta merindadeek norainoko kidekatasuna duten banan banan ikertzerik ezinezko gertatu bazitzaigu ere, horretarako norbaitek espreski ikertu behar lituzke dauden material oso aberatsak, Kalahorrako elizbarrutiaren artxibo an. Tartean,
|
esan
dezaket eta, Juan Manuel Etxebarria zeberioztarra lagun Zeberioko euskara Arratiakoan sartzen dela eta ez Bonapartek, bere mapan, Jose Antonio Uriarteren eraginez, Arrigorriagako azpieuskalkian. Esan behar da, mendez mende tan, Zeberio Arratiako merindadeko herrietako bat zela eta artziprestazgo ere.
|
|
|
Gipuzkerara pasatuz, mendez mendetako Arciprestazgo Mayor de Guipúzcoa eta gipuzkeraren hedadura gauza bera da, parrokiaz parrokia1 Dotrinak ere, zenbait dotrinak, horrela erakusten dute (ikus> ranskina). Eta Felipe II.ren indarrez Erromak, Baionari lau artziprestazgo kendu arte, hots, Baztan, Doneztebe, Bortziri eta Hondarribikoa,
|
esan
dezakegu Hondarribiko sei parrokiak ere, Irun, Pasaia Donibane, Lezo, Oiartzun eta Errenteria, horiek direla, hain zuzen, Ekialdean, gipuz kera egiten ez duten herriak. Fidel Altunak, Juan Bautista Agirre. Erakusaldiak> ogia?
|
|
|
Osagarritasun hurrenkera hau hausten badugu, askoz ere txarragoak izaten dira ondorioak (8c): gramatikaltasunaren mugen inguruan gabiltzala ere
|
esan
genezake.
|
|
|
Arrazoiz beterik esaten du Txomin Peillenek (1998) eus karan latinistek edo latina aztertzen dutenek latina besterik ez dutela ikusten, erro manistek erromantzea, eta abar. Hori egia izanik,
|
esan
dezagun beste batzuk euskara ren historian gertatu den guztia diglosiaren bitartez esplikatu nahi dutela. Baina bakoitzari berea eman behar zaio, hori da koskarik zail edo neketsuena eta hemen iza ten da maiz, nire ustez, Filologiaren aldetik oztoporik handiena.
|
|
|
Hala eta guztiz ere,
|
esan
dezagun azken urteotan egin diren azterketek Euskal Herrian biztanlego autoktonorik bazegoela agertzen dutela. Baina azterketei dagokie nez egin den lanaz gain, ikerketa honei dagokien beste alde batzuk ere azpimarratu nahi ditut.
|
|
|
behar. Bergarako hiztun batek, esate baterako, etxera> noia, > kantsauta> ago eta> esaten baldin badu bere eguneroko jardun arruntean, etxera> noa, > nekatuta> ago eta>
|
esan
dezake, lasai lasai, Euskara Batuan. Horrela hitz egiten badu, lasai eta eroso jardungo du, euskara zuzena egingo du, hizkuntzarekin jolas ere egin du, eta, gainera, Euskara Batua erabiliko du.
|
|
|
Definizio zabalena hartuta, corpusa hizkuntzaren> ikerketarako> oinarrizko> tresna> dela
|
esan
genezake, goian aipatu dugun bezala. Alegia, testu bilduma da, hizkuntzari buruzko azterketak egiteko eta hipotesiak frogatzeko erabiltzen dena.
|
|
|
OEH nolabait erreferentzia corpus historiko itxia dela
|
esan
dezakegu, 310 obra oso (edo ia oso) aukeratu biltzen baititu, 5.800.000 hitzez osatua; testu gordina da, kodetu gabea eta lematizatu gabe dago. Sailkapen zabala du:
|
|
|
tekoa dela
|
esan
genezake: Ulibarrik Larramendiri kopiatzen dio.
|
|
|
50 urte inguruko hiztunetan ere be>/ > pe> aldaera nagusitzen dela
|
esan
nezake, orainartean bestelako aldaerarik ez baitiet entzun.
|
|
|
Hasierako baldintzak horiek izanik, hitz juridikoak Hiztegi Batuan zedarriztatzeak bestelako galbahea eskatzen du, bi zutabeotan zuzenbideko edukia idoro nahi bada. Zuzenbidearen arloari gagozkiola,
|
esan
dezagun oinarriok urriak direla, eta osatu beharrekoak, betiere, hizkera erkide edo arruntari arlo honetako ekarriak egite ko asmoetan. Luzeago jardungo dugu, hala ere, puntu honi buruz, geroari buruzko kontuak aipatzean.
|
|
|
Gaztelania euskarazko edo frantses euskarazko hiztegigintzari dagokionez, bete beharreko hutsunea izugarria da. Jakina, gauza bera
|
esan
genezake frantses euskarazko hiztegiei buruz.
|
|
|
Diskurtso jakin baten helburua ipuin bat kontatzea izateak, ez du esan gura ipuinari hertsiki dagozkion elementu eta sekuentziak besterik aurkituko ez dugunik. Are gehiago, ondoren aztertuko ditugun sarrera aurkezpen, garapen eta amaiera agurra faseetan izaera ezberdinetako errekurtsoak erregulartasunez erabiltzen direla ikusita,
|
esan
genezake, diskurtso mota honen kategoriatzat har genitzazkeela, ezaugarri eta funtzio bereziak dituztelarik.
|
|
|
Ipuin bildumak, ahozkotik eta idatzitik jasoak eta haien azterketa sakon edo arinagoak ugariak dira gure artean eta beste hizkuntzen kultur altxorraren bildumetan. Zer
|
esan
dezakegu guk orain arte esan ez denik. Ikus dezagun:
|
|
|
Norbaitek
|
esan
dezake inoiz, eredu estandarraren ondoan, azpiestandarrak ere izaten direla, baina ez gaitezen engaina. Horiek eskualde zabal oso ongi mugatuetan
|
|
|
giza zoologiko pribatuetan kontserbatu nahi lituzke tela beren plazer partikularrerako, edo agian beren klub txikiko kideei giza espezimen horiek erakusteko, magnetofoiak aspaldian asmatu zirela ahaztuta nonbait. Eta gau den egoera honetan, jendea inolako testu idatzirik ez daukan bere txokoko euskera txuan alfabetatzeko saioak egiten jardutea,
|
esan
ditzagun gauzak garbiki, horko ikas leak lotsagabeki engainatzea besterik ez da5 Eta ez du balio, ondoren, kausalitatearen ordena hankaz gora jarrita, joan den mendearen hasieran Federiko Belaustegigoitiak jadanik salatu zuen, auzotegiko euskara, edo, euskera> de> barriada? > moduko aldae rak maila idatzira eramaten saiatzeak, egiten ari den alfabetatze lan desegokia a pos teriori justifikatzeko.
|
|
|
Gero etorriko da idatzia nola irakurri. Umore apur batez,
|
esan
dezagun adibiderako, frantsesez prologoa, prologue> esaten
|
|
|
Hiztegi orokorrak, hiztegi espezializatuak, hitz zerrendak (administrazioetako itzultzaileek prestatutakoak)... izan dira gure lanabes. Beste horrenbeste
|
esan
dezakegu eskoletan, euskaltegietan eta hizkuntza eskoletan nafarrak euskalduntzen (edo alfabetatzen) saiatu diren irakasleez ere1.
|
|
|
Lan hau aldez aurretik hautatu diren hitz batzuen inguruan antolatu da eta hone tan ere beste irizpidez jokatuz beste hitz batzuen inguruan lana egin zitekean. Agian, norbaitek
|
esan
dezake Mendebaldeko euskalkien ikuspegitik bereizgarriak gertatzen diren hitzak hautatu direla. Baina ez dut uste arrazoirik izango lukeenik, hizkera hauen sistemak, oro har, Iparraldeko euskalkietatik gertuago bait daude, eta lan hau hurbilketa bat den heinean, hautaketak ere hori islatzen du.
|
|
|
Euskaltzaindiak Hiztegi Batuaren bigaren urratsean beste 20.000 hitz finkatu nahi baditu, ez dago zalantzarik kopuru horretara iritsi ahal izateko alor espezializa tuetan sartu egin duela, nahiz eta Euskaltzaindiak behin baino gehiagotan esan duen terminologia teknikoan ez dela sartuko (Bide batez,
|
esan
dezagun termi nologiarako erreferentzia gune bat behar dugula, Euskal herri osokoa eta ez adminis trazio baten menpekoa, eta ez kolorebakarra, arauak emango ez baditu ere, nolabaite ko onarpena emango duena, eta gune edo elkarte horrek adostasuna bilatuz lan egin luke, eta ez arauak ezarriz). Alor espezializatuetan sartu behar bada, modu sistematikoan lan egin behar delakoan gaude.
|
|
|
Arazo horiek puntualak dira, eta, ozen
|
esan
dezagun, ez dute Hiztegi Batuaren balio ukaezina iluntzen. Baina hurrengo urratsetarako prozeduretan sistematikotasu na zorrotz zaindu dela erakusten dute.
|
|
|
Izan ere, Elhuyarren, une honetan, gure jardunak honetara ekarri gaituelako, euskararen estandarizazioaren dinamikaren banalerroaren erdian edo gaudela
|
esan
dezakegu. Batetik, hiztegiak, entziklopediak, atlasak eta bestelakoak argitaratzen ditugu.
|
|
|
Administrazioko eta hedabideetako hizkeren arteko antzekotasunik nabarmenenak honako hauek direla
|
esan
genezake: askotariko jasotzaileak izatea eta mota askotako edukiak eta hiztegia agertzea:
|
|
|
Bestetik, behi> roen/ zoroen> hiztegi arruntekoa dugu eta entzefalopatia> e, > hedabideen eraginez guztion edo gehienon ezagutza pasibokoa bihur tu da eta egun, lexiko giltzarrikoa dela
|
esan
genezake.
|
|
|
Are eta zehazkiago ere. Ez dut uste Lekeitioko testua poema liburu bat dela
|
esan
dezakegunik, olerki multzo bat besterik ez. Gandiagari esatea gustatu zitzaion bezala:
|
|
|
orraztu zuten testu mekanografiatua inprentako moldetan agertu baino lehen. Erkaketa horren ondorioz hauxe
|
esan
dezakegu: Testu mekanografiatutik inprentako testuetara, paperontzian, gutxi gorabehera, poemen %40 geratu zela.
|
|
|
Labur zurrean, beraz, eta amaitu beharrean, Hiru> olerki liburuari dagokionez, nire iritziaren arabera, hauxe
|
esan
dezakegu: testu mekanografiatutik inprentako testura izugarrizko aldaketak sartuak izan ziren.
|
|
|
eskertzekoa dela, atzo bezala gaur ere, zure lana aztertu eta zuzenduko dizun lagunik alboan izatea. Urguilu handiz
|
esan
dezaket, harrokeriarik gabe ordea, ni tokatu nintzela Bitoriano Gandiagaren lagun aukera horretan, ez haren ordezko.
|
|
|
eman zitzaizkion aholkuen kontra jokatu zuen Artzallus-ek, eta diru maileguren bat ere egon zen tartean horre tarako. Baina gizonaren gogoari eta ahaleginei justizia eginez,
|
esan
dezagun, komentuko haserreren bat edo beste gorabehera, Artzallus-ek berak kitatu zituela egindako zorrak (itxura guztiz, adiskide ongileren batek laguntzen zio larik).
|
|
|
Begira dezagun 1940.eko hamarkadan Egutegiaren aurretik zer zen euskal Hegoaldean argitara emandako guztia. Hasteko,
|
esan
dezagun 1941,
|
|
|
3 Gauza bera
|
esan
genezake gazteleraz idazten zen garaiko poesiari buruz Bilintxek
|
|
|
Ez naiz ni horretaz ari. Artikuluko bigarren puntuan saiatutakoaren haritik
|
esan
dezadan modernoa dela Lauaxeta, Orixe eta Lizardi baino aurrerago dagoelako tradizionalismoaren mundu zaharkitutik modernitaterako continuum horretan. Baina haien munduarekin dituen loturak estuagoak izaki Mirande eta Arestirekin dituenaren aldean.
|
|
|
Komunztadurak, hortaz, hedapen desberdina duela
|
esan
genezake. (36) a. [[pastel (aren)] erdia] lizundurik zegoen.
|
|
|
ala, ondorio? izen den argitzen dugun heinean jakin ahal izango dugu egiaz zenbateraino
|
esan
dezakegun eskaintza, mindura> edo itzulpen> moduko izenek argumentu egitura dutela6.
|
|
|
zen zituan, ta bere belarritik xuxen idaztortzara orri batzuetako gaiak lerratu zitzayola
|
esan
dezakegu.
|
|
|
egokiaraziz, zinez
|
esan
genezake itzultze lana hitzez hitzeko aldatze lana barik, berba eta esaldi egokien etengabeko aukera dela, urreginak bere lane rako harribitxiak maisuki hautatzen duen xehetasun eta arta berberaz. Horrez gainera, itzultzeko lana literaturazko obra garrantzitsua baldin bada, itzultzai lea egilearen barruan sartzeko ahalegina egin behar du, aktore ona bere per tsonaiarekin identifikatzen saiatzen den bezala
|
|
|
Sei adibide xume eta ez oso ezagun lagungarri ahula (ahulegia) direla
|
esan
dezake hainbatek, azpi adiera bati bere lekua aitortzeko. Arrazoi du halakok, parte on batez.
|
|
|
Orain ez da gutun honen testuingurua ez xedea aztertuko. Hemen interesatzen zaigunerako,
|
esan
dezadan Azkuek fabore bat lortu nahi zuela Espainiako erregeagandik, baina berehala jabetu zen arazoak zituela haren aurrean merituak agertzeko, zeren «fuera de mis órbitas de vascófilo y músico» «poco he hecho» bereziki Espainiaren alde. Hain zuzen nazionalista engaiatuen ezaugarri bat beren dedikazio osoa nazio propioari eskaintzea da, gainerako nazioez edo auziez kezkatu gabe.
|
|
|
Izatez kultur aldizkari hori berak, Sabino Aranak eta beste pare bat apaizek sortu zuten, elebiduna izanik. 1888 urte aurreko Bilboko aldizkarien arakatze sistematikorik egin ez dudanez (ren salbuespenaz), ezin
|
esan
dezaket ziurtasun osoz, baina oso litekeena da Azkueren artikulu hauek izatea Bilbon euskaraz argitaratu ziren lehen kazetaritza lanak (Arrese Beitiaren olerkiak edo Mogelen Peru Abarka eleberria literatur lanak baitziren, ez propioki kazetaritza generoko idazkiak). Azkuek, gainera ez zuen kasualitatez idatzi euskaraz, ezta euskaldun publiko apalenari zuzenduz ere.
|
|
|
Euskarazko eleberriak nahiko zehatz aipatzen zituen bitartean, gaztelaniazkoez ezer gutxi
|
esan
zezakeen. Hor argi ikusten da Azkueri literatura ez zitzaiola bere baitan askorik interesatzen.
|
|
|
Horregatik azaldu dira atal batean baino gehiagotan. Modu horretara, den dena ez bada ere, Azkueren arlo gehienak behintzat liburu honetan aztertuta geratu direla
|
esan
dezaket. Lehen euskaltzainburuaren irudi argi xamar bat izateko adina behintzat.
|
|
|
Azkuek Eleizalde separatista ez zela jakin arren, pentsa zezakeen Vatikanora Espainiatik heltzen ziren informeetan hala aurkeztuko zutela, eta beraz azalpena sinplifikatzearren baliatu zuen kalifikatibo hori. Zentzu horretan, alderdi jeltzalea zatitu aurretxoan, sektore independentistak oraindik EJBn zeudela kontuan hartuz, eta Eleizalde alderdi horretako buruetakoa zen heinean, adiera horrekin
|
esan
zezakeen Eleizalde «separatisten» buru zela (ez Eleizalde bera «separatista» zelako, baizik «separatistak» Eleizalde buru zuen alderdian zeudelako, momentuz).
|
|
|
Ondorioz erakunde publiko edo eklesiastikoek Akademiaren autoritatea onartzeak ala ez onartzeak praktikan oso ondorio marginalak zituen. Garrantzitsuena idazleek
|
esan
zezaketena zen.
|
|
|
/ 14 Hemen baten batek
|
esan
lezake, eta batuaren aldaera ahalik eta landuena noiz. Gogoan hartu behar da kurtsoetan aurrera egin ahala, denetariko testuak ikusi eta jorratuko dituztela.
|
|
|
Horrek ez du esan nahi haurrak bost edo sei urterekin jarraitasunez idatzi eta irakurtzen dakienik, baizik eta hizkuntza idatzia bere ezagupenen barne dagoela, eta ezagupen hori garatuz eta landuz iritsiko da duen oinarria zabaltzera eta osatzera. Aho hizkuntzaren kasuan, konparaziorako, ezin
|
esan
dezakegu hiru urteko haurrak hizketan dakienik, baina hizketaren oinarria, zentzua, bere ezagupenean finkatuta dago eta denborarekin, hitz eginez eta hizketan besteei adituz hizketan ondo ikastera iritsiko da.
|
|
2009
|
|
|
Bestalde, etahonen guztiaren osagarri, doinuon, amaieraerritmoa, dei tzen denaren laburpen moduan,
|
esan
dezadan amaiera ahula dela nagusi, Azkuerenarabera (1968: 44) osourritan gertatzen dena (berakemeaeredei tzen zuena); zenbait kasutan idazkera musikalaren arabera sendoa badirudi ere, pertzepzioakahulmoduan sumatzen ditu (nireak behintzat, bai). Kasu batzutanhitzenazentuerarekinbatdator (Trabuko, faltako, damuko) etabeste zenbaitetanez (dotia, pesalunbria).
|
|
|
b.. Goizuetan, endoinuaren Batalean, jasoditugun aldaeretanegokitza pen hau berbera gertatzen da (ikus Iparragirre etaLizaso). Bidenabar,
|
esan
dezagun. Izannüzü..., n ereegituraerritmiko horrekintxedoalakantua.
|
|
|
Egitura, pertsonak, eta,
|
esan
dezadan bidenabar, baliabide teknikoak eta materialak, horiek ezinbestekoak baitira egun Euskararen Akademiak egin behar duen lana burutzeko, hots, Iker eta Jagon sailetan sakontzeko, eta, aldi berean, euskararen goi mailako ikerketa eta gizarteratze lana bideratzeko. Ez da Euskaltzaindia horretan bakarra.
|
|
|
Ondoretsurik auxe baizik etzan izan. Orregatik Euskaltzaindia egun artan jaio izan zala
|
esan
litzake.
|
|
|
Erakundeen laguntzarik gabe indarrak, argal, mee eta makal? gelditzen dira,
|
esan
zezakeen orain bueltan bueltan Euskera aldizkarian Euskaltzaindiaren sorreraz idatzi zuen kronistak.
|
|
|
Eta kargu horretarako, nire iritzian, gizon gazte baten pizkortasuna behar dugu, eta pizkortasun horri zuhurtasuna eta jakituria gehitzen baldin bazaizkio, hainbat hobeki. Gainera gizon hori goikoekin eta behekoekin, ezkerrekoekin eta eskumakoekin, urdinekin eta ferdeekin bake bidean baldin badago, kontentuz
|
esan
dezakegu gure gizona aurkitu dugula. Eta kondizio hoietan aurkitzen den gizona, Luis Villasante eta Kortabitarte aita frantziskotarra da.
|
|
|
–Egurka?
|
esan
zezaketen.
|
|
|
Esanetatik eginetara igaro beharra daukagu, beste kultura hizkuntzetan egiten diren lanak ere egiaz euskaraz burutzeko gai garela erakutsiz. Gaur egun desafioa baliabide informatikoetan daukagu, eta zinez
|
esan
dezakegu horretan buru belarri ari garela.
|
|
2010
|
|
|
bere osagarriak nolabait topiko berberaren zati dira. Horregatik
|
esan
dezakegu testu globala ez dela esaldien loturaz osatzen, baizik eta esaldi sekuentzien loturaz. Beraz, bidezkoa da paragrafoari izaera makro-egiturazko hori aitortzea (ikus gure artean, Makazaga 1996).
|
|
|
Eranskinetan, Eracusaldiac 1> liburukiaren eskema orokorra ikustean, erreparatu dugu hainbat epigrafe darabilela esatariak sermoien atalak bereizteko: I, II, III eta, inoiz, IV. Epigrafeen argitan
|
esan
dezakegu sermoiek, irekitze faseaz gain, badutela beste atal nagusi garrantzitsua: konklusio edo itxiera>.
|
|
|
Eracusaldiac 1> liburukiko Eracus> ale guztiak aztertu ondoren (1 liburukia izanik homogeneona24), modu enpirikoan
|
esan
dezakegu Eracusek baduela osagai multzo super estrukturatua modu erregularrean agertzen dena (gutxienez minimoki) eta ordena konbentzionalean. Super egitura horrek honako makro-egiturak ditu, orain arte ikusi dugunez.
|
|
|
Goiko adibideetan ikusten den bezala, azalpenak edo explicandak egonik (eracutsi, aditzera eman, azaltzea eta abar),
|
esan
genezake irakastea eta jakintza barreiatzea direla xede nagusi. Nolanahi ere, konklusio partziala litzateke hori.
|
|
|
Polifonia diogunean, baina, berdin
|
esan
genezake dialogismo> ere. Egia da bi nozio horien artean nolabaiteko bereizkuntza egin ahal dela (Perrin 2004).
|
|
|
Esataria bera ere talde honetako kidea da, eta erdibana dituzte zenbait kontu taldekideok. Horrela, GU= ZU/ ZUEK+ NI. GU honi kontsentsuzkoa ere
|
esan
geniezaioke: kristauen (ar) taldea biltzea lortzen du:
|
|
|
ZUK/ GUK trukagarri lirateke askotan diskurtso homiletikoan, baina ZUK egiten du mezua pertsonalagoa eta sakonagoa. Eta hain da horrela bi horien konmutazio gaitasuna, ezen adibidez, hurrengo adibidean ZUK/ GUK (eta baita HURA ere, balio orokor gisa) izan litezkeela aldagarriak, berdin
|
esan
lezake dezuna beharrean deguna/ dena, eta abar:
|
|
|
NOLA galderak soilik modu bat onartzen du (ZuBe) eta ZER galderak bi moduak. Beraz,
|
esan
genezake:
|
|
|
Izan ere, enuntziazio egoerak baldintzatzen du elkarrekintzako partaideen egoera, eta baita esatariarena, eta diskurtso motarena ere. Esana dugu jada, baina
|
esan
dezagun berriz: esatearen> baldintzek zeharkatzen dute esaten> dena, eta esaten> denak> bidaltzen gaitu bere enuntziazio baldintzetara, horietara hain estuki loturik baitago esaten den hori (Bajtin 1995/ 1929, Voloshinov 1992/ 1929).
|
|
|
Diskurtsiboari ekitean, baina, erretorikara iritsi gara. Ondorioz
|
esan
dezakegu bide berririk ez dugula asmatu. Berrikuntza zera litzateke, modulu bakoitzari emandako rolean.
|
|
|
Norbaitek
|
esan
dezake, hori dela medio, lurralde eta norbanako irizpide horiek ez direla txuri eta beltz moduko zati bi, continuum baten bi punta mutur baizik. Honako hau ere esan dezake halakok:
|
|
|
Norbaitek esan dezake, hori dela medio, lurralde eta norbanako irizpide horiek ez direla txuri eta beltz moduko zati bi, continuum baten bi punta mutur baizik. Honako hau ere
|
esan
dezake halakok: continuum baten punta muturrak direla irizpide horiek eta, beraz, ez dutela irizpide posibleen espektro osoa estaltzen.
|
|
|
Norbaitek
|
esan
dezake emaitza ahula dela hori. Horren arabera urruti, oso urruti gaudela EEN legeak markatzen duen elebitasun praktikotik.
|
|
|
Lehen ere familia askotan erdara nagusiturik zegoela
|
esan
dezake norbaitek. Deskribatzen ari garen gertaera hori ez dela mende laurden honetako berritasuna eta, beraz, ez dagoela hor familia bizitzaren euskalduntasuna ahulduz doala esateko motibo sendorik.
|
|
|
Norbaitek
|
esan
dezake, eta ez arrazoirik gabe, lagin desegokiaren distortsio efektua izan litekeela hori. EGAra aurkezten diren pertsonen perfil soziolinguistikoa aldatzen ari dela urteen joanean eta justu horrexegatik agertzen direla bilakaera seinale horiek.
|
|
|
Norbaitek
|
esan
dezake, eta ez arra
|
|
|
Lehendik, 15 edo 20 urte aurreragotik, dator: oraingo EGAdun berrion ume garaian joana da etxe giroa erdalduntzen; gero berriro beherantz jauzi egin badute ere, hasieratik (orain dela hamabost hogei urtetik) dator euskarazko jardunaren ahultze joera hori242 Daturik ezean ezin
|
esan
dezakegu noiz hasia den fenomenoa243 Nolanahi ere, gure begien aurrean gertatzen ari den joera zabala da hori, itxura guztien arabera. Goian (populazio zabalagoari buruz) esandakoa konfirmatu egiten du joera horrek:
|
|
|
hori neurtu gabe dago. Hipotesi huts dira, beraz, batzuek eta besteok horretaz
|
esan
ditzakegunak. Merezi luke, zinez, gai horretan zentraturiko azterketarik egitea.
|
|
|
Harrigarria da, nolanahi ere, mende laurden luzea pasa ondoren oinarri oinarrizko kontzeptua (bertako hizkuntza marko osoa zurkaizten duena) klarifikatu gabe edukitzea. Norbaitek
|
esan
dezake, jakina, zientzia esparru gehienetan gertatzen dela hori eta, beraz, ez dagoela horretaz zertan harritu. Ez dut uste gauzak horrela direnik.
|
|
|
–Akatsak izan ditugu, noski, denok bezala. Baina argi
|
esan
dezaket geure izaera independenteari eutsi diogula, inoiz ez garela alderdi politiko baten esanekoa izan. Gu, beti, gure ikastola proiektuarekin aurrera!?.
|
|
2011
|
|
|
Goiko irudian ikusten denez, beraz, Clovis pastoralaren hiru bertsio nagu si eta ezberdin daudela
|
esan
dezakegu. Hiru bertsio horiek V. eta VI. mendeen artean Frantziako lehenengo errege kristaua izan zen Clovisen historia konta tzen digute modu batera edo bestera, historia bera izanik, pasarte batzuetan antz gehiago eta besteetan gutxiago dutela.
|
|
|
Istorio beraren hiru bertsio direla
|
esan
dezakegu eta horietako bertsio ba tek, ezagutzen ez dugun X eskuizkribuan jatorria duenak, bi aldaera nagusi eta aldaera horien hainbat kopia dituela. Goiko ataletan adierazi dugun bezala, Parisen gordetzen den L. Irigarayren kopiak (F) garbi esaten du BMBoko (A) eskuizkribuari Stempfek egindako kopiaren (E) kopia dela, eta Cl. d. Andurainen
|
|
2012
|
|
|
eta, postmodernitate? terminoen arteko gatazkari buruz, berriz,
|
esan
dezagun lehena estiloeta adierazpide kontuetarako erabili izan dela oro har, eta bigarrena, berriz, testuinguru kultural jakin bat edo aro historiko bat izendatzeko (Malpas 2005: 9). 12 Postmodernitatearen aldekoek argi samar bereizten dituzte artearen eta literaturaren bilakaeran izan diren garai desberdinak.
|
|
|
Dekonstrukzioak, esate baterako, episteme modernoak mantentzen zuen hierarkia irauli eta jatorrizko testua itzulpenaren menpe dagoela aldarrikatuko du; itzulpenik gabe jatorrizko testuak existitzeari uzten diola; testu baten zentzua jatorrizkoan ez, baizik eta itzulpenean bilatu behar dela; jatorrizkoak ez duela identitate finkorik, eta itzulpen bakoitzean birmoldatu eta birdefinitzen dela. Foucault, Derrida, Barthes eta beste hainbat dekonstrukzionistarentzat eredu bihurtu zen, eta,
|
esan
dezagun bide batez, Sarrionandiak eta Pott bandak hainbeste miresten zuten. Jorge Luis Borges idazle argentinarrak, esate baterako, idazle bakoitzak bere aitzindariak sortzen dituela aldarrikatua zuen 1951rako, T. S. Eliot en hitzei erreferentzia eginez:
|
|
|
Hauxe da egoerarik ohikoena Even Zoharren iritziz, literatura itzuliak posizio periferikoa hartzea, alegia. Euskal literaturara itzuliz,
|
esan
genezake horixe izan dela euskal literatura hizkuntza, handietara? (batez ere gaztelaniara, frantsesera eta ingelesera) itzultzeko egin diren ahalegin urriek literatura, handi?
|
|
|
Dekonstrukzioak eragin nabarmena izan du itzulpen postkolonialaren arloan diharduten ikertzaileengan, eta,
|
esan
dezagun bide batez, baita jadanik aurkeztu ditugun teoria feministen defendatzaileengan ere. Izan ere, dekonstrukzioak agerian jartzen du mendeetan zehar, unibertsal?
|
|
|
Horrela, mugimendu hermeneutikoaren barruan bi korronte edo joera nagusi bereizten direla
|
esan
dezakegu, korronte erreferentzialista batetik eta korronte immanentista bestetik (Boulanger 2002: 201).
|
|
|
53 Gauza bera
|
esan
genezake aurrerago aztertuko dugun Antoine Bermani buruz ere.
|
|
|
Arbezate bada Euskaldunak, neskatxa gazte baten emaitza, edo presente au. Gauza onik badago,
|
esan
dezatela iñorena dala, ez nerea; okerrik badakuste egotzi nere gañera; berdin arteak ez du emango sagarrik (Mogel 1804).
|
|
|
Haren garaiko itzultzaile gehienak bezala, euskararen eta euskalkien kontuak kezkatzen zuen gehienbat; Telemakeren itzulpeneko ohar gehienak ezezagun samarrak iruditzen zaizkion hitz edo esamoldeen esanahia argitzeko ezarriak dira, edota lapurtera ez beste euskalkietako hitzen ordainak emateko. Itzulpen irizpideari buruz, berriz,
|
esan
genezake nahiago zuela, garaiko itzultzaile gehienen antzera, hitzez hitz itzuli beharrik ez izatea.
|
|
|
Poemak hain ongi geratzen dira euskaraz, non, erderatik euskerara ez baiña euskeratik erderara egiña izan zala
|
esan
genezake? (Jakakortexarena
|
|
|
jo ditzakegun lehen itzulpenak, eta XX. mendean sartu arte ez dira ugaritzen hasten. Dena dela,
|
esan
genezake nolabaiteko bilakabide bat ikusten dela lehen itzulpen, literarioetatik. XX. mendearen bukaeran egiten direnetaraino; izan ere, hasierako itzulpen literarioek, testu literarioen itzulpenak izan arren, helburu funtzionala zuten literarioa baino gehiago, besteak beste haurrentzako testu didaktikoak euskaraz ematea, moralari buruzko gomendioak zabaltzea edota euskararen apologia egitea.
|
|
|
Batetik, jatorrizko testuaren gaiarengatik: Antonio de Truebaren obrek, oro har, XIX. mendeko Gaztelako eta Euskal Herriko nekazaritza giroa islatzea dute helburu; haren lanak industria iraultzaren eraginaren ondorioz galtzen ari ziren ohitura eta tradizioen aldeko aldarria direla
|
esan
genezake. Ez da harritzekoa, beraz, Antero Apaolazak horrelako testu bat hautatzea euskarara itzultzeko, hain zuzen ere industrializazioaren eraginez erdalduntzen ari zen XIX. mende bukaerako Euskal Herria arrisku horretaz ohartarazi nahi baitzuen, Txomin Agirreren Garoak edo Kresalak handik urte gutxira egingo zuten bezala.
|
|
|
Gernika, Egan, Euzko Gogoa eta beste hainbat aldizkaritan makina bat ipuin eta poema itzuli argitaratu zituen, literatura eta hizkuntza desberdin askotakoak. Antzeko zerbait
|
esan
genezake Juan San Martini buruz ere, 1960ko hamarkadan euskaratu zituen hainbat egileren lanak Olerti, Euzko Gogoa, Egan eta beste hainbat aldizkaritan argitaratu baitzituen,. Otsalar, goitizenpean askotan.
|
|
|
Eta
|
esan
dezagun, aldizkariak nortasun poetiko jakina ematen diola euskal olerkigintzaren zerbitzari, biztaile eta defendatzaile izan dugunari. Aldizkariak behartu du poesiaz gogoetak egitera, zenbakien osogarri eta aberasgarri diren poemak sortzera edota itzultzera, eta, belaunaldi berriei beren lekua ukatu gabe, gerraurreko olerkarien babesle gertatzera, joera berriagoen aurrean lehenagokoaren testigantza eginez (Lekuona 1989:
|
|
|
Ikusitakoak ikusita, argi
|
esan
dezakegu Arestiren itzulpengintzak hainbat elementu postmoderno erakusten dituela. Dena dela, gehiegizkoa litzateke Aresti autore postmoderno gisa definitzea.
|
|
|
Laburtuz, beraz,
|
esan
dezakegu Sarrionandiarentzat edozein literatura lan irekita utzitako galdera moduko bat dela, irakurlearen interpretazioaren beharra duena inolako zentzurik izango badu. Eta edozein itzulpen, azken batean, literatura lan ireki bati emango zaion erantzun posibleetako bat besterik ez da izango, beste mila interpretazio edo itzulpen posible egon litezkeela onartzen duena eta aldi berean beste itzulpen edo irakurketa edo birsorkuntza batzuen zain geldituko dena, etengabe osatua eta birmoldatua izan dadin.
|
|
|
tan poema itzuliak argitaratzea ohikoagoa izan da beti; oso bakanak dira, ordea, poesia euskaratua argitaratu duten liburuak. Itzulpena, berez, bazterreko generoa bada sorkuntzazko literaturaren alboan,
|
esan
genezake poesiaren itzulpena are periferikoagoa dela beste literatura generoen aldean. Badirudi, beraz, genero marginalenaren aldeko apustua egin duela Sarrionandiak euskarara ekartzeko literatura lanak hautatzean.
|
|
|
131 Hurrengo atalean xehekiago aztertuko dugun arren,
|
esan
dezagun hemen Sarrionandiak nahuatl poemen itzultzaile gisa aurkezten duen Jose Ramon Negrete hori itzultzaile apokrifoa dela, itxura guztien arabera.
|
|
|
Ez dute zehazten, halere, André Bretonek frantsesez argitaratutako antologia ala Anagrama argitaletxeak 1972an argitaratutako gaztelaniazko itzulpena erabili ote zuten beren itzulpenak egiteko. Itzulpenak frantsesezko eta gaztelaniazko bertsioekin alderatuta, ziurtasun handi samarrez
|
esan
dezakegu bigarrenean oinarritu zirela.145 Honako autore hauen testuak aurkitu ditugu André Bretonen antologian (gaztelaniazko bertsioaren erreferentziak emango ditugu hemen; ikusi fitxetan frantsesezko bertsioarenak):
|
|
|
haikuen imitazioz sortutako poema labur hauek. Beraz, beste poema batzuen imitazioak diren aldetik, itzulpenak direla ere
|
esan
genezake, sorburu testu zehatzik ez duten itzulpenak, han eta hemen irakurritako haikuen berridazketa edo birsorkuntzak. Sarrionandiak berak sortutako poemei, haiku?
|
|
|
Gauza bera
|
esan
genezake Gartzelako poemaken ageri den. Xinar poema, ri buruz ere (2003: 85).
|
|
|
Aipatu euskal itzultzaile horien hausnarketen alboan, beraz, Joseba Sarrionandiaren proposamenak guztiz berritzaileak gertatuko dira. Jon Mirandek eta Gabriel Arestik euskal itzulpengintzari egindako ekarpenak eta haien sorkuntzazko lanek eta itzulpenek Sarrionandiarengan izan zuten eragina ahaztu gabe,
|
esan
genezake Sarrionandia izan zela itzulpenaren alorrean ikuspegi postmoderno bat eskaini eta ikuspegi hori praktikara modu koherentean eraman zuen lehen itzultzailea. Sarrionandiaren itzulpengintza berritzailea gertatu zen, lehenik eta behin, itzulgaien hautaketari dagokionez.
|
|
|
Laburbilduz, beraz,
|
esan
dezakegu itzulpenaren sorkuntza ahalmenak zipriztinduta ageri zaizkigula Sarrionandiaren itzulpenetako orrialdeak ez ezik, baita itzultzaile klandestinoaren bestelako lanak ere. Izan ere, bere testuetan erabiltzen dituen birsorkuntza estrategia eta jolasen bidez, guztiz lausotzen du itzulpenaren eta sorkuntza originalaren arteko bereizketa, idaztea itzultzea dela eta itzultzea berriro idaztea dela gogoraraziz.
|