2000
|
|
Auskalo zenbat milioi dolar!". Eta,
|
bide
beretik, sekta gaiztoak, eta negozio ilunak, eta tankeak eta bonbak aipatzen dira, eta giza-basakeriaren gailurtzat, hitz beltz bat: Holokaustoa.
|
|
" Itxaroten duenari, oro datorkio ordutsu, eta bere borondatera". Nik itxaron nuen, jakin nuen itxaroten, baina
|
bide
okerrak zeuden idatziak neure oinentzat, patar malkartsu eta galmendirakoak; dena goitik emana datorkigunean, ez dago zeregin handirik. Borroka nahiak ez du arnas handirik, fruituak behar ditu, ahalik eta lasterren, indarrak baz  katuko baditu; gero noraeza dator, etsipena, gorrotoa; eta behin zirkuluaren baitan sartua, itxi egiten dira itzulbideak eta estutu sarezuloak.
|
|
Abdulen aurkezpena ez zen harroa izan, oinazetsua baizik. Izotza hausteko(!), egia begien bistan jartzea baino
|
bide
hoberik ez zegoela iruditu zitzaion. Alboan nuen filosofoari eta niri taktika ezin hobea iruditu zitzaigun, jokabide ezinago jantzia.
|
|
Lehen lehenik esan zuen misiolari joan zela Afrikara, misio hauetan bere espiritu herratua, jipoitua, altxatuko zuen esperantzan. Baina laster konturatu zen langintza hura oso gogorra zela,
|
bide
hark ez zeramala hondamendi handiago batera baino. " Gau batez, ilunaren izara bel  tzaren pean, alde egin nuen oihan puska birrindu hilotz hartatik.
|
|
Horregatik elefantea: ukendu hark purifikatu egin ninduelako, eta
|
bide
zintzora iristen lagundu zidalako".
|
|
Jolas huts gisa ulertu genuen hura guztia, xalo arriskurik gabea. Baina ene baitako mintzoak atezu jarri ninduen; eta, ahots txikiak emandako argibideak zuhurki jarraitzera deliberatu nintzen;
|
bide
hark erakutsiko zidan, estreinako ondorio gisa, aldaketa saio hura ez zela, inondik ere, xalo txoro bat; hura guztia estrategia ezinago ongi taxutu bati zegokion. Ez nien noski gainerako gonbidatuei ene beldurren berri eman.
|
|
Orduan itzala baino argalago geratu nintzen eta, berriro ere, oraingoan barne egonezin honen eraginez,
|
bide
horretan noala esa  ten didate denek (Teresak behinik behin hori nabarmendu izan zidan, eta Estherrek eta Adelak ere horixe esan didate goizean dutxatik irteten ikusi nautenean, hori eta beren donuts etatik jateko, dagoeneko sabela aski lehor baitute).
|
2001
|
|
G (ironiaz): Eta luzea al da
|
bide
hori, Aurelio?
|
|
ez da gutxi. Laster menderatuko dugu anarkia
|
bide
horretatik.
|
|
Itzulpen horiek, ordea, biziro zabaldu eta ugaritu dira azken urteotan. Zorretan gaude lan horretan aritu eta ari direnekin, premiazkoak baitziren itzulpenok eta hizkuntza lantzeko
|
bide
egokia.
|
|
Horrelako eginkizunetarako ez dugu gure artean ez gogorik ez girorik izan. Erruduna nor den jakiteak ez du axola handirik, baina hori ondo jakinaren gainean dugula abiatu behar dugu
|
bide
horietatik.
|
|
" Ezta irudipena: azpietatik zulatu dituzte alderdi batetik besteraño; beren egaletatik tontorretara
|
bide
zabalak egin dituzte; beren arrizko ta burnizko erraiak eguzkitara ateratzen aidira, ta gure umeak mendi zuloetatik zear dijoazkigu, eztakit nora, bide zabaletatik datorzkigu eztakit nongoak geure gallurretaraño". Euskal mendietako zuhaitz belarrak azpijanean ihartzen ari den satorraren beldurra ez da Joanes bakarrarena.
|
|
" Ezta irudipena: azpietatik zulatu dituzte alderdi batetik besteraño; beren egaletatik tontorretara bide zabalak egin dituzte; beren arrizko ta burnizko erraiak eguzkitara ateratzen aidira, ta gure umeak mendi zuloetatik zear dijoazkigu, eztakit nora,
|
bide
zabaletatik datorzkigu eztakit nongoak geure gallurretaraño". Euskal mendietako zuhaitz belarrak azpijanean ihartzen ari den satorraren beldurra ez da Joanes bakarrarena.
|
|
Zaharragoak, ni ere tartean naizela, inoiz baino hobeto ari beharrean ezin okerrago jokatuak gara horien ustez alde askotatik. Federiko Krutwig izan zen noski, besteak beste,
|
bide
horretatik lehenbizi abiatu zena eta merezi du aitormen hau aspaldi honetan ahaztuxea dagoenez gero1.
|
|
Aurretik gure herriaren historia luzean ez bezala, gaur egun lege arauak, botere politikoa, diru bideak eta tresna eraginkorrak ditugu euskararen alde. Badakigu, ongi jakin ere, gure hizkuntzari dagokionez gauzak ez doazela beti
|
bide
onetik, euskara herritar guztion kultur ondaretzat jo litzatekeen herrialde guztietan, eta harrigarria dirudien arren, bulego ofizial batzuetan oraindik euskararen erabilera sozialari hesi mugak jartzeko ahalegin gogorrak antolatu eta kudeatzen direla. Errealitate gordin hori ezkutatu nahi izan gabe, ordea, ukaezina da euskararen aldeko ahalegina ez dela ahuntzaren gauerdiko eztula, eta hori ikusi nahi ez duenak ez dituela ikusi nahi ezta ere gure gizartean joan den hamarkada hauetan hizkuntz arazoez gertatu diren aldakuntza sakonak.
|
|
hemen mila zortziehun eta laurogei aldean franko gauza aldatzen dira, Abbadieren euskal jaiekin, Donostiako Euskal Erria aldizkariarekin, bigarren karlistada bukatu zen bezala bukatzearekin eta abar. Gero berriz mila bederatziehun inguruan, Arana Goiri eta Azkue zirela bide (nahiz biak
|
bide
beretik ez ibili, ezta gutxiago ere, nolabait helburu batera jotzen dute), gauzak franko aldatzen dira berriz ere eta gero gerra ondoren ere bai. Hizkuntzaren betiko abiada aski ezaguna da:
|
|
Ezin gutxiago egin, jaio eta berrogeita hamar urtera, horretarako beste ezertarako baino areago sortu zen erakundeak. Beharrak eraginda, ez gutiziak edo kasketaldiak, beldurrez edo abiatu behar izan zuen
|
bide
horretatik. Ez da deus asmatu, ez orduan ez geroztik; gordean nahiz agerian lehendik geneuzkan hautakizunetan egin zen aukera.
|
|
Hortik ere dator, hein batez, Karlos Santamariak aipatu ohi duen" factor recesivo en la transmisión" delakoaren geldiaraztea,
|
bide
horretatik hiz  kuntza nahitaezko galbidera zihoala39 Liburu hutsetan ikasi ez duen euskaldun berria gero eta ugariago eta eragileagoa da gure herrian. Hau dela eta, gure kultur gidariak litezkeenen prestakuntza (ez gara gizarteko etorkiaz ari) oso bestelakoa da noizbaitekoaren aldean; aldaketa honek oraindik behar adina aztertu ez den beste modu batez ikusarazten ditu gauzak.
|
|
Hara zergatik. Film eta nobela tesidunak baino
|
bide
zuzenagorik ez ote dago auzi nahasiak garbitzeko. Esaten digutenaren zain itsu itsuan bagaude, egun hona bihar hara ibiliko gara, orbela haizetan bezala.
|
|
merezi, ordea, ongi merezia du horrelakoaren izena eta omena. Zalantzaldi honetan, zorioneko zalantzaldia, hala ere,
|
bide
hobeen bila gabiltzalako?, hainbeste eta hainbeste haztamuka ari garen bitartean, bera lasai doa bere bidetik, bere berea duen aspaldiko hizkera hura gero eta sendoago eta trinkoago eta, halaz ere, bigunago eta malguago agertzen duelarik.
|
|
Aldatu egiten du honek bere gogoeta bost urtetik bost urtera... Honelaxe ez da ezbeharrik gertatuko bere muinetako
|
bide
meharretan. Ez baita aldian gurdi bat besterik ibiliko.
|
|
Montecristoko Kondea baino hoberik gutxitan sortu da orduan. Baroja, nolanahi ere, ez zen iritzi horretakoa eta ez da
|
bide
horretatik ibili. Madariagak dioenez:
|
|
Ikastaldi horiek ez ziren mendi mutil harentzat izan âbehinola Eneko Loiolakoarentzat bezalaâ ezinbestean eta nekearen nekez egin behar diren egitekoak. Olerkari zaharretan âbukolikoetan epikoetan baino gehiagoâ aurkitu zuen betidanik poesiarako zekarren joerak eskatzen zuen bidea eta ez zen aurrerantzean
|
bide
horretatik baztertuko.
|
|
erdara, hizkuntza nagusia; euskara, mirabea eta mendekoa. Ez deritzat nik euskara
|
bide
honetatik jaso litekeenik. Euskarak erdaraz esan ez diren, edo hain ongi adierazi ez diren, gogoeta eta bihotzondokoei bide emanaz bakarrik jaso dezake burua, lehen, orain eta beti.
|
|
Abiatu garen bidetik ibili nahi genuke, ordea. Halaz ere, inork bere iritziz eta burubidez lagundu nahi badigu
|
bide
horretan aurreratzeko, mila esker: ez ditugu bere esanak arretaz aztertu gabe utziko.
|
|
Euskaldun baten izena behinik behin, Unamunorena, aise etorriko litzaiguke gogora. Oker handia egingo genieke, ordea, bai Leturiari bai egileari,
|
bide
horretatik abiatuko bagina. Jakina, egileak ez du deus sortu ezerezetik, sortzailea bailitzateke orduan, Jainkoaren antzera, ez egilea.
|
|
Beranduago erdietsi zuen, nekazaritza eta abeltzaintza sortu ondoren batez ere, lanbide bereziak hautatzeko astia eta era, baita janaririk ez edaririk berehalakoan eskuratuko ez zioten bizibideak ere. Eta
|
bide
horretarik ez du aurrerantzean alde egin gizajendeak.
|
|
Hurrengo,
|
bide
okerretik ibilia dugu gehienbat, gure egunotan dirdai berriz agertu zaigun literatur tradizio handi zabaletik urruti, alegia. Etxepareri bezalaxe, badario beraz, heresia usaina ez ezik, halako heresia kiratsa ere.
|
|
Jakina, Kimika atzeratuxea egoki artean eta ezin atera bere gaiak gaurkoek bezain huts, garbi eta aratz, batere âustez behintzatâ erdal ku  tsurik eta gandurik ere gabe. Ez zuen horrenbestekorik nahi ere noski, ikusiz eta ikasiz eskarmenturik aski bai baitzuen oraingo zenbaiten antzera
|
bide
horretatik abiatzeko. Baina ordukoek ez bezalako arretaz jasotzen zituen hitz zaharrak, gutxi erabiliak, eta maiteago zituen beti euskarak berezko dituenak.
|
|
Bestela esan, ez dut nik isilaraziko, bere kontzientzian eraman behar duen harrak isilaraziko du. Batasun
|
bide
horren kontrako agertzen zaren horrek, beste batasun bide hobeagoa zor diguzu. Ez baduzu hoberik eskaintzeko, bazoazke bakean zeure bidetik.
|
|
Bestela esan, ez dut nik isilaraziko, bere kontzientzian eraman behar duen harrak isilaraziko du. Batasun bide horren kontrako agertzen zaren horrek, beste batasun
|
bide
hobeagoa zor diguzu. Ez baduzu hoberik eskaintzeko, bazoazke bakean zeure bidetik.
|
|
Maiz aski ez dakizuela zer izan litekeen onen: eria dagoen dagoenean uztea, ea bere kabuz (zuen laguntzarekin, noski) gaitza garaitzen ote duen, ala, arriskurik baldin bada ere, senda dezakeen
|
bide
gogorragoren bat (operazioa, adibidez) hartzea. Nik behintzat horrela uste dut:
|
|
Alderdiek, taldeek eta taldetxoek, mordoek eta mordoxkek, hobeki esan, alderdi, talde, taldetxo, mordo eta mordoxken buruzagi nahiko eta ustekoek?
|
bide
erraza aurkitu dute gure artean. Sinai berrian ikasi duten agindu bakarra, hau da xelebrekeria, ez da donostiar alaiek jaietan kantatzen zuten harako hura baizik (eta txantxetan ari zirelakoan kantatzen zuten axolagabe haiek!):
|
|
Aditza dela eta ez dela, hasi gara, alde batetik eta bestetik, ahapaldi mingarriak esaten eta entzuten. Okerrago dena, eta Jainkoari nahi ez dakiola, behin
|
bide
horretan herresta abiatuz gero, ez da berehalakoan gelditzerik izango. Gero eta mingarriagoak esango dira eta gero eta mingarriagoak entzungo.
|
|
Gramatikaren sasi korapilatua ez duzue batere hobea. Hemen, egia esan, bideak zabalik zeuden, baina, euskararen truk beren ametsak eman nahi dizkiguten gramatikarien axolagabekeria batetik eta idazleen lasaikeria bestetik (ba ote dago nork bere gogara, antzora, eta moldera egitea baino
|
bide
errazagorik?), aspaldi josi zitzaizkigun otez eta elorriz. Guztion esker ona merezi du, beraz, hemen ere beretzat eta besterentzat bide bila dabilen Etxaidek.
|
|
Askozaz goragokoa den jakintza baten umeak baizik ez dira makinak eta jakintza hori ez du aginte  goseak ekarri, jakin goseak baizik. Indiarrek sor zezaketen gaurko fisika,
|
bide
horretatik abiatu izan balira. Bai, eta bizikleta izan zitekeen nire amona, bi gurpil izan balitu.
|
|
Ikus, adibidez, P.B. Villarreal de Berrizen Maquinas hidraulicas de molinos y herrerias..., 1736 (1740an hilko zen egilea). Ez dago, esan beharrik ez, orduko fisika eta aldamenekoen gailurrean, baina
|
bide
onetik dabil, eta goiz gainera: bidea ona zela, diruaren eta indarraren aldetik (okerragoak orainago agertuko), geroak erakutsi du.
|
|
Ceñac tormentetan baitu
|
bide
onaz guidatu.
|
|
Gizonari âgizon delako, eta kitoâ dagokion bizimoduaren bila lehiatu da, jakite egarriz, giza eskubideen eta kunpliaraziko diren lege zuzenen alde. Laburzki esan dezadan, askatasuna erdietsi nahi du, edota, gutienez, askatasunera daraman
|
bide
zabala. Hori izan da, behinik behin, Europaren izpiritua, noiz edo noiz bide horretarik baztertu bada ere, europarrik argienek eta onenek adierazi dutenez mendez mende.
|
|
Laburzki esan dezadan, askatasuna erdietsi nahi du, edota, gutienez, askatasunera daraman bide zabala. Hori izan da, behinik behin, Europaren izpiritua, noiz edo noiz
|
bide
horretarik baztertu bada ere, europarrik argienek eta onenek adierazi dutenez mendez mende.
|
|
jardunaren jardunez. Alde horretatik, kazetarion urrats desbideratuen eta
|
bide
galduen inbentario halako bat ere bada Idoyagaren lan hau. Horrez gainera, hamaika iradokizun zuhur kilikagarri ere aurkituko ditu hemen kazetariak, eta komunikazioaz interesa duen edonork?
|
|
Horrez gainera, hamaika iradokizun zuhur kilikagarri ere aurkituko ditu hemen kazetariak, eta komunikazioaz interesa duen edonork? egindako urrats desbideratuak zuzendu, eta
|
bide
galduak atzekoz aurrera ibiltzeko. Izan ere, bide berrien bila abiatu baino lehen, ezinbestekoa da ibilia desibiltzea, gatazkaren parte bihurtu baitu orain arteko bideak kazetaritza.
|
|
Elkarrizketa haien bitartean, bakea ekarriko zuen emaitza erraztu baino, bereziki azpimarratu zituzten hedabide gehienek akordioek igaro ez zitzaketen mugak. Mahaia hautsi zenean, Ajuria Eneako Ituna bakea ekarriko zuen
|
bide
bakartzat hartu, eta batasuna aldarrikatzera murriztu zen haien informazio jarduera guztia.
|
|
Halatan, hedabideek gatazkari buruz zabaldu zuten ikuspegiak kontrako iritzirik onartzen ez duen berezko zerbai  tzat jo zen
|
bide
demokratiko baten (Ajuria Enea) eta bide antidemokratiko baten (ETAk negoziaziorako egin zituen proposamenak) existentzia. Kontzepzio horietatik abiatuta, jokabide normala balitz bezala inposatu zen informazio aniztasunaren baztertzea (Herri Batasunari hedabideen eztabaidetarako gonbitea ukatzea, esate baterako), hedabideetarako sarbidean egon beharreko demokraziari buruz polemikarik ia egon gabe.
|
|
Halatan, hedabideek gatazkari buruz zabaldu zuten ikuspegiak kontrako iritzirik onartzen ez duen berezko zerbai  tzat jo zen bide demokratiko baten (Ajuria Enea) eta
|
bide
antidemokratiko baten (ETAk negoziaziorako egin zituen proposamenak) existentzia. Kontzepzio horietatik abiatuta, jokabide normala balitz bezala inposatu zen informazio aniztasunaren baztertzea (Herri Batasunari hedabideen eztabaidetarako gonbitea ukatzea, esate baterako), hedabideetarako sarbidean egon beharreko demokraziari buruz polemikarik ia egon gabe.
|
2002
|
|
Astarloatik eta Ezkurditik zuzen joanez gero, askoz lehenago helduko zela jakin arren, elizari bizkar eman, eta Ospitaleko aldapan gora abiatu zen, hirigunetik kanpo aldera. Ohiko zirkuitutik barik auzoetatik ibiliz,
|
bide
luzeagoa, bai, baina ezagunik aurkitzeko peril txikiagoan egongo zela deliberatu zuen. Ez zuen inork zelatan zebilela jakiterik nahi.
|
|
Bizitza betiko martxa hartzen ari da, errutina bihurtzen, eguna egunari josiz noizbait eta okerrik gabe heriotzara eramango gaituen
|
bide
horretan sarturik ostera.
|
|
Ordu erdi lehenago, ama izan zen oker interpretatu zuena ni bustita eta errukarri etxeratu izana. Aitari ere bere alabatxo bakarrak sufritutako bortxa sexualaren
|
bide
beretik ari zitzaion, itxura guztien arabera, irudimena.
|
|
Hildakoari ahotik zerion odolaren
|
bide
bera egiten hasi ziren nire begiak: haren aurpegitik abiatu, zoruko zirrikituetan barna egin eta nire oinetaraino.
|
|
Eta Euskaltzaindiak ez du aurrera segitzen halakorik izango ez balitz bezala, du aurrera segitu lagunarteko elkarte bat izango balitz bezala. Hori da nire ustea bederen, zeren
|
bide
hori aukeratuz gero, Euskaltzaindiak errespetua ere galduko baitu etorkizunean.
|
|
Berriz ere azpimarratu nahi dut: Rubiok arazoa harrotu du, horrela Azkuek eta Altubek proposatu ziguten zurruntasunaren aurrean
|
bide
irekiagoak aldarrikatuz, beste anitzek egin izan duten, eta egiten duten gisa. Hori da bere meritua, ez txikia.
|
|
Bai, urrunago joan gaitezke: kontua da zaila dela zehaztea noiz, euskarari aurpegia garbitu nahirik, euskara bera garbitzen dugun baina" garbitu" ren bigarren adierarekin, zeren
|
bide
horretatik ere etor baitaiteke hizkuntzaren hiltzea. Komunikazioa baldin bada gure ardura, egin dezagun denek ingelesez.
|
|
Hobeki pentsaturik lurra joko dut nik ere, ez litzateke egokiago izango jendea prestatzea lehenik, euskal testuak poliki poliki landu, eta, hori bideratua dugularik, bertan goxo eskolak non eman daitezkeen pentsatzen hastea? Bigarren
|
bide
honek, egia da hori, badu arrisku handi bat, eta arrisku hori da gauzak inoiz ere ez egitearena, garbi mintza gaitezen. Baina aukera egin behar badugu, garbi mintza gaitezen hemen ere, uste dut askoz ere egokiagoa dela bigarren bidea hautatzea, plangintza bat pentsatu, eta egin, ongi betetzen baldin bada bederen.
|
|
Zeren Erkidego honetan, urte ilunak eta zorrez beteak pasatu ondoren, aukera eman baitzitzaien ikastola guztiei sare publikora pasatzeko, eta baldintza onean pasatzeko gainera. Ez gatazkarik gabe, ikastola askok
|
bide
hori aukeratu zuten. Ez nolanahiko gatazkak, gainera, ikastolak publiko bihurtzearen alde atera zen jendea, holakoetan sistematikoki gertatzen denez, antieuskaldunen zakuan sartzen ahalegindu baitziren.
|
|
Edo nik bederen hori ulertu nien garai hartan. Hizkuntza indartu nahi zela, eta indartzeko
|
bide
egokia ikusi zela telebista bat izatea, hizkuntza landu orok duen gisa. Horregatik sortu zen, hein handi batean, Euskal Telebista.
|
|
Alderantziz, gure inguruan dauden hizkuntzak (gaztelania, frantsesa, ingelesa, eta abar) bere garaian ongi garatu ziren, sistema pospositibo batetik sistema prepositibo batera pasatuz, esaterako, eta sekulako aldea hartu zioten horrela euskarari. Komunikazioaren ikuspuntutik begiraturik, garatutzat jo daitezkeen hizkuntza guztiek
|
bide
hori segitu dute (deklinabide markak utzi eta preposizioetara iragan, adibidez), eta munduan ez da hizkuntza garaturik alderantzizko bidea kurritu duenik.
|
|
Baina, ironia, modu zabalago batean uler dezakegu, esate baterako, umore fina eta zorrotza, aldi berean gaiztakeria puntu bat duena. Eta
|
bide
horretatik inoiz jo duten gaur egungo euskal idazleen zerrenda luzea da; izan ere, Luis Fernandezek aukeratutako bidea, gure gatazkaren errealitate gordina erlatibizatzeko eta kritikatzeko ironia erabiltzearena, gero eta ohikoago bihurtu da gure literaturan: horren frogagarri, eta oso desberdinak diren lanak aipatzearren, hor daude:
|
|
Nahita aukeratu ditut berez oso
|
bide
ezberdinetatik abiatzen diren liburuak, nire ikuspuntutik badutelako hurbiltzen dituen ezaugarri bat behintzat: gertuagotik hitz egiten diote irakurleari; poesia izateari utzi gabe, hitz lauaren doinu eta baliabideetara hurbiltzen saiatzen dira:
|
|
Azken hamarkadetako estatubatuar narratibagintza eta, bereziki, Raymond Carver ekar nezake gogora, baina ez litzateke zuzena izango: Lizarraldek mundu  eta estilo propio bat eraiki ditu; Un ange passe âisilaldietanâ (1998) hurrengo narrazio liburuak
|
bide
horren jarraipen logikoa dirudi, hein handi batean behintzat.
|
|
kapital literarioa meta  tzen jarraitu behar du, munduko literaturen artean bere lekutxoa finkatu nahi badu; auzia oso argi azaltzen du, beste literatura batzuen kasuak aztertuz, Pascale Casanovak La République mondial des Lettres duela gutxiko bere liburuan. Gaztelaniazkoak edo frantsesezkoak urratua dute aspaldidanik
|
bide
hori eta, hortaz, hizkuntza horietako idazleek badute, nahi izanez gero, probintziano portatzeko aukera (beste askoren artean). Euskarazkoak urrats garrantzitsuak eman ditu bide horretan gutxienez 60ko urteetatik hona, eta 90ekoa ez da, nik uste, salbuespena alde horretatik.
|
|
Aipatutako egileen lan arrakastatsu horiek (Ostegunak, Ostiralak, Tentazioak, Korapiloak...) ipuin liburuak direlako, eta ez, literatura gehienetan gertatzen den bezala, eleberriak (norbaitek Jon Arretxeren Larunbatak edo Oroituz aipatuko dizkit, baina, kasualitatea ala ez, nobela hauen arrakasta ipuin bildumena baino dezente txikiagoa izan da, oraingoz behintzat); ipuina âaurriritziak direla medio, ziurrenikâ maila garaiagoko literaturarako babeslekutzat jo izan da beti (ikus, adibide gisa, zazpigarren atalean aipatzen diren E. Ayala Dip en hitz esanguratsuak), eta, beraz, ez dirudi best sellererako norako zuzenena denik, teorian behintzat. Gure artean, ordea, ipuin bildumak dira, edo Kutsidazu bidea, Ixabel bezalako nouvelle bat,
|
bide
hori urratu dutenak. Aitortu behar dut ez dudala fenomenoaren alderdi horretarako (ere) azalpen argirik.
|
2003
|
|
Mahats bilketa garaia zenez, bazekiten biltegi hura mahatsa pilatzeko erabiltzen zutela Ubernako nekazari batzuek, horregatik tabernara mokadu bat hartzera joan ziren arte itxaron zuten erreka bazterreko makalditik mugitu gabe. Mahastietatik
|
bide
errazagoa zuten inondik ere, baina egun haietan ez zegoen bertatik pasatzerik traktore, erremolke eta langile pilarekin topatu gabe. Jendea ahal zen neurrian saihestu nahi zuten.
|
|
Nahiz eta isiltzea hobe den anitzetan, hitz huts gauden une bakoitzean, gogoak ilegaltasunera makurtzen ditugu. Egun horietarik batez, errealitatea den bezala haztatzekoa dateke eta aldaketak nahi baldin badira,
|
bide
legalez saiatu. Ezin da demokraziaren sare den eskasena ukatu.
|
|
Zuen argumentuak iraina eta hutsa besterik ez baldin badira,
|
bide
okerretik zabiltzate. Zuk jakin behar zenuke, monsignore...
|
|
Gauzak ez zihoazen
|
bide
onetik, eta, neu nintzenez han geundenetatik gazteena, lasaitasun apur bat ipintzen saiatu nintzen, eta, hala, ezustean eta desgogara, ibiltari solidario haien guztien zuzendari bihurtu nintzen. Poliki poliki esan nuen:
|
|
Hortik, gero baserri hartatik basuan sartu,
|
bide
zabala dago Harrialderaino.
|
|
Gorputzean kaltea eragiteaz jardun dugu orain artean, baina ez dute testuetan leku gutxiago hartzen arimako kaltea edo kalte morala eragiten dutenak. Heriotza fisikoa bera baino askoz okerragoa izan daiteke eskandalua âbesteri
|
bide
okerra erakustea, alegiaâ, betiko galbidea baitakar. Bakarka bekatu egitea baino okerragoa da, gainera, arima gehiago kaltetzen baititu:
|
|
gorputzaren barnean iraun arren, haragiaz libro izatea, hain zuzen. Arantzaz eta tentaldiz jositako
|
bide
malkartsua da, ordea, araztasunarena. Etengabe norbere buruari gogor egin behar zaio, baraualdiak ugaritu (sabelkeria haragikeriaren ataria da), gorputza mortifikatu, arriskua dakarten leku eta lagunarte guztietatik urrundu.
|
|
Iztuetak dantza" euskaldunak" ez direlako txarresten ditu; euskaldunen ohitura plaza publikoan dan  tzatzea da, alkatearen zaindaritzapean. Zaldibiarraren kritikak beti
|
bide
horretatik doaz. Behin eta berriz dioenez, azken hogeita hamar bat urtean (1790eko hamarkadatik, beraz) euskal dantzak galtzen ari omen dira, horien ordez estilo fran  tses, italiar edo ingelesekoak ari baitira nagusitzen (bereziki" Baltseoa" eta Europa osoan zabaltzen ari den Fandangoa
|
|
Elizgizonek âebanjelizazio eraginkorragoaren mesedetanâ irakurketa bultzatzen dutelarik, introspekzio eta barne azterketa metodoak suspertzen dituzte, beraz: ez dute inondik ere susmatzen
|
bide
horiek izango direnik, geroago,  sekularizazio prozesuaren ardatz nagusi. Foucaultek oso era iradokitzailean planteatzen du itxurazko paradoxa horren  oinarrian dagoen kontua:
|
|
Zientziak eta arrazoimenak ez dute benetako jakinduria ekar  tzen: fedea da egiazko ezagutzarako
|
bide
bakarra. Eta fede horretan jakitun eta gidari, Erromako Eliza Ama besterik ez dago; katoliko guztiek horren esaneko eta mendeko zin  tzo izan behar dute, besterik gabe.
|
|
Bat Bermeoko frantziskotarren komentuan zegoen (B: hala izendatuko dut aurrerantzean. Bermeogatik?, Villasantek berak sermoi sorta hauek bereizteko erabilitako
|
bide
berari jarraituz; nik ez ditut, dena den, Villasanteren edizioko orrialdeak seinalatuko, eskuizkribuei dagozkien orrialdeak baizik); bestea Irungo Pasionisten komentuan (I), eta hirugarrena Jerusalemen aurkitu zen duela gutxi (J). Zarauzko eta Arantzazuko komentuetan beste sermoi solte batzuk ere gordetzen dira.
|
|
Euskaraz predikatutako sermoiek eskainiko diote euskal biztanleria guztiari ideia kontserba  tzaile eta tradizio zaintzaileak zabaltzeko modurik jarraikorren eta eraginkorrena. Ez da
|
bide
bakarra izango, ordea, berehala ikusiko dugun bezala.
|
|
Lehen ere gogoratu dugu galbidea
|
bide
zabala eta erraza dela; salbamenarena, aitzitik, estua eta malkartsua. Horregatik, asko izango dira deituak, baina gutxi hautatuak (Mateo 22; 14), pulpitutik sarritsutan gogoratzen den bezala.
|
|
Eta eraldaketa iraultzaile horren lekuko eta ardatz, giza eskubideen teoria eta praktika. Eskubide oinarrizkoek, eskubide zibil, politiko, ekonomiko eta sozialek (besteak beste egitura demokratikoa, eta ongizatezko estatua edo estatu soziala agintzen dutenek) gizabanakoa estutzen duten gaitz sozial, politiko eta ekonomikoak, behintzat, samurtzeko
|
bide
eraginkorrena irekitzen dute. Gizakien alferrikako sufrimendu hori ahal den heinean saihesteko edo gozatzeko bide eraginkorrena, alegia.
|
|
Eskubide oinarrizkoek, eskubide zibil, politiko, ekonomiko eta sozialek (besteak beste egitura demokratikoa, eta ongizatezko estatua edo estatu soziala agintzen dutenek) gizabanakoa estutzen duten gaitz sozial, politiko eta ekonomikoak, behintzat, samurtzeko bide eraginkorrena irekitzen dute. Gizakien alferrikako sufrimendu hori ahal den heinean saihesteko edo gozatzeko
|
bide
eraginkorrena, alegia. Horrela, giza eskubideetan oinarritutako etika laiko batek ezin du, ez, zerurik eskaini, baina mundu hau asko eta askorentzat infernua izan ez dadin bidea egiten du.
|
|
kontzientea, borondate osoz egindakoa eta gai astun bati dagokiona izan behar du. Bestela arina izango da, baina pulpitutik hamaika aldiz errepikatuko den bezala, bekatu larrirako
|
bide
seguruak dira bekatu arinak; ahal dela saihestu beharrekoak, beraz. Astun edo arin, San Antselmok XII. mendean dagoeneko garbi ezarri zuen bekatu egiten duenak zorra hartzen duela Jainkoarekin; zor hori kitatzearen inguruan egituratu zen ondorengo mendeetan penitentziaren sofistikazioa, purgatorioaren asmakuntza, induljentzien gorakada, eta abar.
|
|
Hirurogeita hamarretatik hona, bi
|
bide
zeharo desberdinetatik abiatu dira Euskal Herriko hedabideak. Mende laurdena joan da dagoeneko eta joerak oso dira argiak.
|
|
Elite abertzaleen lotsarako, euskarazko prentsa, euskal prentsa azken finean, bere
|
bide
propiotik abiatu da: elebitasunaren nahiz diglosiaren kateak hautsi eta bere buruaren jabe egin da; nahiz eta sarritan ez den ulertua izan etxean bertan.
|
|
Espazioaren eskakizuna folklorismora eraman ote dugun susmoa hartzen hasita nago. Nahiago nuke erraturik banenbil, folklorea sakralizatzea ez baita
|
bide
ona.
|
|
Hankak ibiltzeko dira, mendira igo eta posizio berriak ikusteko. Hankak menditik itzultzeko dira, joan den
|
bide
beretik, nahiz bestetik; gailurretik basoak bestela ikusten dira maiz.
|
|
Basarriren hurrengo bertsoa gogoratu litzaieke askori; eta ez bakarrik kanpotarrei, jakina. " Errespetoa gorde zazue, ez jarri
|
bide
txarretik, hainbeste irain ez da egin bear, erri baten bizkarretik". Errespetua galduta:
|
|
Eremu horretako informazioa da gehienbat herritarrari hurbiltasun kozienteagatik interesatzen zaiona, protagonistak eurak ezagunak zaizkiolako edo bere kalean bertan gertatu izan delako kontatzen dena, eta abar. Hurbiltasunezko herri informazio horrek komertzializazio
|
bide
desberdinak izan ditzake, eta denak izan daitezke interesgarriak. Jakina denez, erosle lerro nagusia herri hedabideek osatuko dute, baina hedabide nazionalek eurek ere eros dezakete eremu hurbileko albistea (ez agian titular nagusietan kontatzeko); eta, inoiz, kanpotarrak eurak interesa daitezke eremu txikietako bitxikeriatan.
|
|
Aintzatespen sentikorra kognizioaren esparrukoa da; honetan datza: hizkuntzari, edozeini, modu publiko nahiz ofizial batez onartzea hiztunentzat kognizio
|
bide
propiorik eta berezkorik garrantzitsuena dela. Euskal Herriko gizartea prest egon liteke hori onartzeko modu nominalean, teorikoan eta agian diskurtsiboan.
|
|
Euskal Herriko gizartea prest egon liteke hori onartzeko modu nominalean, teorikoan eta agian diskurtsiboan. Baina gehien jota, oro har, gizartea prest egon daiteke onartzeko zenbaitentzat euskara izan daitekeela kognizio
|
bide
garrantzitsu bat, baldin eta horrek eskatzen ez badio inori kognizio bide horretako partaide aktibo izatea.
|
|
Euskal Herriko gizartea prest egon liteke hori onartzeko modu nominalean, teorikoan eta agian diskurtsiboan. Baina gehien jota, oro har, gizartea prest egon daiteke onartzeko zenbaitentzat euskara izan daitekeela kognizio bide garrantzitsu bat, baldin eta horrek eskatzen ez badio inori kognizio
|
bide
horretako partaide aktibo izatea.
|
|
Paradigma nazionalak aurkitu ditzakeen aterabideetako batzuk estatu lege eta erkidego legeetan dauden arren, ez dago zertan ahazturik Europako legediak ematen dituela erakunde estatuz gaindikoak sortzeko aukera eta hor ere txoko euskaldunak sortu litezkeela beste figura batzuetan mozorroturik. Gutxi landu da esparru hori gure artean, hala ere kultura eta hezkuntza arloko zenbait euskal elkarte
|
bide
hori aztertzen eta urratzen ari dira. Oinarrizko bat da paradigma nazionalaren inkognitari aterabidea bilatzea.
|
|
" Euskal Unibertsitatea sortzeko baldintzak egon badaudela eta77",
|
bide
praktikoak urratu beharrean gaude. " Ez da zaila agerian uztea indarrean dagoen egitura juridiko politikoak Euskal Unibertsitatea sortzea eragozten duela.
|
|
Ikusten denez, kontsentsuatutako bide eraikitzailea izan daiteke Campus euskaldunaren figura. Aurrera egin behar
|
bide
horretatik. Sinergiak bildu behar dira helburu horretarantz.
|
2005
|
|
Orduko hartan ere, gurasoen eskutik nindoan gure auzoko aldapan behera. Nire auzotik jaisten zen aldaparen oinean, bihurgune itxi batek lotzen zuen
|
bide
hura beste bide zelai batekin, zeinak albo batean espaloia baitzeukan, lertxun lerro luze eta guzti; espaloiaren bestaldetik, ibaia zihoan, zabal eta sakon alde hartan, non batel estropadak egiten baitziren udan, inguruetako auzoen gozagarri. Hain zuzen ere, oso bizirik dut estropada haien oroitzapena, gertaera tragiko bat dela medio; handik hara, bertan behera geratu ziren estropadak.
|
|
–Guardia zibilak edo poliziak ez badira, Andazarraten gora joko ditek, esan nion,
|
bide
hura baitzen inguruetako bakartiena.
|
|
Hilabete haietan, begitan hartu nuen morroi hura; likatsua iruditzen zitzaidan, melenga, ia ia lizuna, ez sexuari zegokionez zuzen zuzenean, baina bai halako sexualitate" sublimatu" tik zetorkion zerbaiten kariaz. Garai hartan, ez nengoen haren esanei kasu egiteko, ezta erotuta ere, kristaukeria melengaren argazki ezin doiagoa baitzen apaiz gazte hura nire iduriko, nire barruko herra eta ezinegona
|
bide
gogorrago batetik atera beharra sentitzen nuen eta.
|
|
Marroz ere galdetzen zidan, niri listua kontrako eztarrira joaten zitzaidan, eta ahalegin handia egin behar izaten nuen astakeria bat ez botatzeko?, jakin zuela gizajoari etxea erre ziotela; ez ziola batere gorrotorik, gizagaixo bat besterik ez zela, maitatzeko ezgauza; bera ere biktima, azken batean. Nik ez nuen
|
bide
hartatik jarraitu nahi, ezen, izen hura entzun hutsarekin erraiak sutan jartzen zitzaizkidan. Beste hari batetik eramaten nuen elkarrizketa:
|
|
Halakoxea zen nire auzora iritsi zen maistra. Eta
|
bide
hartatik ibili zen hilabetetan eta urtetan, iraultzaren, yogaren eta budismoaren harian.
|
|
Gure bizitzek
|
bide
ezberdinak,
|
|
20 Pertsona guztiek dute ingurumen kalteengatiko edo kalte horiek izateko arriskuagatiko prozedura administratibo edo judizialetan ordaintza baliabide eta
|
bide
eraginkorrak eskura izateko eskubidea.
|
|
Funtsean, ordea, giza-premiei eta ekosistemari, bi biei egokitutako gestio modua da, edo behar luke izan, bi errealitate horiek, gizakiarena eta naturarena? aldi eta neurri berean aintzat hartzea baita Gizarte Global Iraunkorra eraikitzeko
|
bide
bakarra. Horrelako gizarte bat inoiz gauzatuko bada, politikoek gobernatzeko modu berri partehartzaileagoak bilatu dituzte, eta erakundeek beren egiturak errotik aldatu dituzte, gaur egungo konplexutasunak sortarazten dituen arazoek egitura malguak eskatzen baitituzte, eta ez behar diren neurriak hartu eta gauzatzeko oztopo baino ez diren egitura tzar zurrunak.
|
|
Garapen Iraunkorrean oinarritutako ikuspegi aberats eta askotarikoen alde apostu egiteko tenorea da, tokian tokikoa harturik abiapuntutzat, hori baita aipatutako arazo horiek, guztiak ez bada, gehienak? konpontzeko
|
bide
bakarra. Sen onari jarraiki, beraz, botere egitura (politiko, sozial, administratibo...) berriak asmatu ditugu nahitaez.
|
|
Izan ere, ikuspegi horren arabera mugarik gabeko hazkunde ekonomikoa âBPGan neurtuaâ behar beharrezko baldintza bat da nazioen aberastasuna handiagotzeko. Horrez gain, ulertzen zuten
|
bide
hori berori zela egokiena munduko beste herrialdeetan pobreziaren arazoa konpondu ahal izateko.
|
|
Izan ere informatu egin behar da, hezi, denok arazoaren larriaz jabetu eta aldaketa prozesu horretan partaide izan gaitezen. Dena den, diskurtso desberdinak eta mezu kontraesankorrak ditugu gauzarik egokiena
|
bide
eramanezin horretan barna jarraitzeko. Administrazioek bide egokiaren erakusle izan behar dute.
|