|
2000
|
|
|
Baina, azken mendeotako politika ikusirik eta Konstituzioa aldatu ezik, arriskuak hor daude, makiavelokeriaz baliatzen badira. Dena dela, horretarako biderik aukerakoena, gurasoei aukera ematea dela deritzat, eskola libreetan jarraitu nahi dutenei horretan
|
utziaz
. Jarraian dio E. Lluch ek:
|
|
|
Hala behar luke. Eta, ordua dugu inora ez garamatzan indarkeria kaltegarriak alde batera
|
utzirik
arrazoi bidez aurrera joateko.
|
|
|
Manual de confesores y penitentes liburu horretako tesi nagusian zioen: . Erresuma ez da erregerena, baizik komunitatearena, eta erregetzaren ahalmena komunitatearen eskubide naturala denez eta ez erregerena, horregatik ezin du botere hori komunitateak guztiz
|
utzi
–.
|
|
|
Batak darabila nekea eta trabaillua; bertzeak aisia eta alferkeria; jakintasunak edo zientziak gerla egiten dio enorantziari nekearen eta trabailluaren bidez, harma hautaz garaitzen du. Halaber enorantziak ere aisiaren eta alferkeriaren bidez kontra egiten dio jakintasunari, trabatzen du, eta irabazten diotza hanitz izpiritu gai eder, eta batzuetan, munduan diren adimendurik haltoenak, eta gairik hoberenak; batzuek estudiatu gabez, eta bertzeak estudiatu ondoan halaber aisiari eta alferkeriari bere buruak emanez, eta ikasi zutena ahanztera
|
utziz
–.
|
|
|
Zuaz, Don Carlos zazpigarrenaUrrun bai gure lurretik; Ez dezu
|
utzi
guretzat penaEta tristura besterik: Lutoz negarrez ama gaixoakAi! ezin konsolaturik; Ez degu nai ez geiago ikusi Zorigaiztoko gerrarik.
|
|
|
Han agertu zuen herri bakoitza bere etorkizunaren jabe izan beharra. Aldi berean federakuntzaren premia, foruen galerak
|
utzitako
lekua betearazteko. Gainera, harrigarria badirudi ere, Tomas Meabek zioen bezala, Gernikako Arbola kanta, himno gisa hartzekoa zeritzon.
|
|
|
Hori da bide zuzena giza eskubideak guztiontzat onartzean. Gogoa eta nahia ezin ditzakegu
|
utzi
paper soilean idatzirik, erabilera da beharrezkoena. Bestela, eibartarrok isekaz erabili ohi dugun esaldia gogoratu:
|
|
|
Hortik atera kontuak, Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala, zenbait juristaren esku
|
uzteko
baino askozaz serioagoa dela. Herriaren zentzuzko jokabideak baizik ez gaitu eramango demokraziaren bidera; grekeraz, demokrazia?
|
|
|
Horri buruz, ikus bere garaian Euskaltzaindiak eskatu zuena (Euskera, XXIV, 1979, 131 orr.). Ez baita egokia autonomien baitara
|
uztea
zenbait eskualdetako hizkuntzak ofizial izan ala ez. Haserreak sortzeko hori baita biderik egokiena, eta ibiliak erakutsi digu bertako hizkuntza jatorra errespetaraztea eskatzen dugunok zenbat haserre leporatu behar izan dugun.
|
|
|
Gainera, uste dut nahiko argi
|
utzi
nuela Hondarribia aldizkarian (1997ko urtarrilean) 74 zenbakia, 18 orrialdean: –Gaztelako erregeen menperatze hura eta XVI. mendeko gudua?
|
|
|
Bidasoaren bi alderdietako euskaldunok elkarrengandik zatituago
|
utzi
gintuen Gaztelako erregeak, Irun eta Hondarribiaz jabetu zenetik.
|
|
|
Txarrago oraindik euskaldun herrietako zenbait Udaletan euskararik ez dakiten alkateak jartzea. Jokaera horrek euskalduna, bere burua gutxietsiz, etsipenean
|
uzten
baitu. Eta benetako abertzaleek hobe dute lehenik beraiek zuzen bete besteei eskatzen dietena.
|
|
|
Iruditzen zait, gure hizkuntzan, naturaren baitan bezala, ezagutzen dena baino gehiago dela oraindik ezagutzen ez dena. Horregatik, bere zoria ezin dezakegu
|
utzi
aldian aldiko politikari arin batzuen baitara.
|
|
|
Pirinioaren bi alderdietan era berean mintzatu izan dira; Okzitaniako Languedoc hizkuntzaren dialektoak ere gure mende honetara arte berdintsu erabili dira Ipar hegoaldean. Baina argi
|
utzi
nahi dut, Languedoc baino lehenago, Neolitos garaian euskara erabiltzen zela, bertako leku izenek adierazten diguten bezala. Gai horretaz hitzaldi bat eman nuen Andorran:
|
|
|
ezin ahantzia, euskarazko idazlerik handienetakoa, 1643an argitaratu zen Gero ren egilea genuen. Garai hartatik etenik gabe aritu izan dira euskal idazleak Nafarroan, eta ezin aipatu gabe
|
utzi
gure mendeko Nikolas Ormaetxea. Orixe?, hainbeste idazlanen artean Euskaldunak (1950) poema mardularen egilea.
|
|
|
Fernando Katolikoaren aginduz Albako dukeak 1512an Nafarroa hartu eta Gaztelaren menpeko jarri zuen, Albret errege erreginak koroarik gabe
|
utziz
. (Horren lekukotasun zehatzetarako, ikus Nafarroako artxibozain zen José Yanguas y Mirandaren Historia de la conquista del Reino de Navarra por el Duque de Alba, general del ejército del rey Fernando el Católico, Iruñea, 1843).
|
|
|
Seme alabak eskolatu nahi zituzten gurasoek ordea, ezin ba kexatu, beren haurrak ikasketarik gabe geldituko ziren beldurrez. Jokaera horren lehen lekukoetariko bat dugu, nik dakidanez behintzat, Nafarroako Galipentzu herriko maisua, 1730 urtean era horretan haurrak zigortzen zituena, Jose Mateo zeritzan galipentzuarrak urte horretako irailaren 14an Orreagako artxiboan
|
utzi
zuen lekukotasunak dioenez; Bernardo Estornés Lasak bere liburuetariko batera oso ongi eraman zituen euskarak historian zehar izan dituen gertakariak, Canto y cantares de Euskalerria. Poemario nacional vasco (1994) delakoan.
|
|
|
eta Frantses Euskaldunei Gramatikako Erreglak Euskaraz adierazi, eta erakusten dizkiete. Hala ez Eskolan, eta ez Gramatikan Euskara behin ere
|
utzi
behar ez da. Soldadu Jaun honek arrazoi handia zeukan.
|
|
|
Azken urteotako jokabide bihurriak ikusteaz, badakigu gauzatzea ez zaigula hain erraza izango, berrogei urtetako diktadurak bere eragina izan du eta belaunaldi honetako guztiok zerbait ukiturik
|
utzi
gaitu. Honetaz 1998ko irailaren 27ko Egunkaria n. Su etena?
|
|
|
izenburudun artikuluan eman nituen zenbait iritzi, ETA eta GALen arteko borrokak salatuz. Izan ere, nire ustez, historian zehar giza eskubideen alde hain iritzi zintzoak eskaini zituzten Euskal Herriko semeek argi
|
utzi
baitziguten bakoitzaren pentsaerak errespetagarri direla; baina, gezurra badirudi ere, hor daude lekuko ideia desberdinetakoen hilketak. Non da hemengo kristautasuna?
|
|
|
Ez da posible. Ahaztu nahi duzunak, edozer izanda ere, jadanik aztarnaren bat
|
utzi
du zugan. Nahi baduzu ahalegina egin dezakezu; baina laster konturatuko zara ekintza guztietan, leku guztietan, zurekin batera izango duzula ahaztu nahi duzun hori.
|
|
|
Azkenean, beraz, Galwayn
|
utzi
zuten Txema, eta iruditu zitzaion hura zela Irlandan ikusi zuen hiririk politena eta hobe zuela hantxe geratu. Baina ez egun batzuetarako, ezpada betiko.
|
|
|
Ahaztu egin behar zuen, ahaztu. Bertan behera
|
utzi
. Eider gabe bizitzen ikasi behar duzu, esaten zion bere buruari.
|
|
|
A, Ralph aipatu dut. Amaierarako
|
utzi
nahi nuen, baina konturatu gabe irten zait. Ralph uste nuena baino mila aldiz jatorragoa da.
|
|
|
Beharbada, balantza batean jarrita, sei horiekin bidaiatzeak alde txar gehiago izango zituen onak baino, baina ordurako furgonetara igoa nintzen. Lekua egin zidaten mutilek, niretzako aulkirik onena
|
utzita
. Euretako batzuek nahikoa estu bidaiatu zuten nire erruz.
|
|
|
Egia esateko, Ralphen barrea ez zen maltzurra edo intentzio txarrekoa izan, baizik eta lasaia, benetakoa. Eta" hamar minutu barru" horrek zer pentsa eman zidan arren, erabaki nuen sei mutil haiek guztiz normalak zirela eta nire pentsamendu negatiboek ez zidatela batere laguntzen, ez zidatela bidaiaz, paisaiaz, elkarrizketaz disfrutatzen
|
uzten
. Baziren zenbait egun mutil haiek ezagutzen nituela, eta hasieratik jo nuen posizio defentsibo batera.
|
|
|
Adibidez, Dingletik Lahincheraino bikain portatu ziren nirekin: lekua
|
utzi
zidaten, ez zidaten uzten ezer ordaintzen eta bidean geratu ginen Lahincheko aterpetxera telefonoz deitzeko eta logelak erreserbatzeko. " Sei mutil eta neska bat", ondo zehaztu zuten.
|
|
|
Adibidez, Dingletik Lahincheraino bikain portatu ziren nirekin: lekua utzi zidaten, ez zidaten
|
uzten
ezer ordaintzen eta bidean geratu ginen Lahincheko aterpetxera telefonoz deitzeko eta logelak erreserbatzeko. " Sei mutil eta neska bat", ondo zehaztu zuten.
|
|
|
" Sei mutil eta neska bat", ondo zehaztu zuten. Eta beharbada ez zidaten
|
utziko
aterpetxeko egonaldia ere ordaintzen. Eta behin ere ez zidaten txarto begiratu, edo iraindu, edo proposamen arrarorik egin.
|
|
|
Eta beharbada izango da Rocíok
|
utzi
zidan arrasto ezabaezinagatik, baina iruditu zitzaidan bera zela, Rocío bera, Chrysler zuriaren atzeko aulkian zihoana. Begira geratu zitzaidan behintzat, eta segundotxo bat izango zen, ez gehiago.
|
|
|
Hasieran ez nuen ulertzen Ralphek nola
|
utzi
zituen botata bere lagunak, baina aitortu zidan ez zirela hain lagunak ere. Aste batzuk lehenago ezagutu zutela elkar, drogen aurkako talde horretan bolondres sartu zirenean.
|
|
|
Bestalde, atzokoak atzean
|
utzita
, aipa dezadan non aurkitzen garen: Clifden hiriburutik hamar bat kilometrora (Euskal Herriko herririk txikienak baino biztanle gehiago izango ez duen arren, Connemarako hiriburua da Clifden), aterpetxea ez den etxe batean.
|
|
|
Noizbait itzuliko ahal naiz zuregana! Ai, pena dut munduko txokorik politena atzean
|
utzi
behar dudalako. Antonio Breschiren zinta walkmanean sartu eta berriz agurtuko dut Connemara, bertara sartu nintzen modu berean:
|
|
|
Ez daukat dirurik. Lehengo kontuak aparte
|
utzita
: artxibo guztiak ireki ditut, bat izan ezik.
|
|
|
sorterria atzean
|
uztea
bere kabuz hartutako erabakia izan dela. Sorterriak ez diola ezer berririk eskaintzen, edo beste nonbaiten aurkituko duela bere lurrak ematen ez diona, hori uste du bidaiariak.
|
|
|
Ondoren lasaitu, Eider barreka erakusten zuen argazkiari begiratu," Goian bego. Eider Bengoa Erzilla, 1965eko otsailak 8 1994ko apirilak 21", eta sentitzen zuen guztia esatea, hala nola ez zuela eskubiderik berari horrelakorik egiteko, eta ea nork maite zuen gehien mundu honetan, eta gezurretan ibiltzea baino nahiago zuela dena bertan behera
|
utzi
izan balute, eta ea ez zen ulerkorra izan udalekuko kontua aitortu zionean, bai ezta. Ba zergatik ez zenidan hau ere esan?
|
|
|
Ostatu hartu dudan aterpetxeko ohe gainean
|
utzi
dut motxila, eta presaka irten naiz berriro kalera. Hona iristean, bizkarrean neraman pisuak ez dit laga herritxo honetako portuaz gozatzen.
|
|
|
Marka ezezaguneko bizikleta bat lortu dut, baina behintzat ondo zebilen, askatasuna gurpilpean sentitzeko moduan bai behinik behin. Haizeak eta euritxoak aurpegia nola laztantzen zidaten konturatzea, eta abiaduraren sentsazioa bide estuaren ertzeko landareak atzean
|
uzten
nituenean, lehenengoz antzeman dudan zerbait izan da. Eta gainera, Irlandako lehen amildegiak ikusi ditut, errepidetik itsasoraino jausten.
|
|
|
Egun osoan ez dut gauza handirik egin. Portutik paseatu eta itsasoz bestalde
|
utzi
ditudan gauzez pentsatu.
|
|
|
Askoz ere arrazoi sakonagoa daukat neure buruaren penarako: bakarrik
|
utzi
nauzula. Behintzat lehen zu zintudan.
|
|
|
Barrara hurbildu, edatekoa eskatu eta ez zen ordu laurdena ere igaro esku bat nabaritu zuenean bere lepoan. Burua jiratu zuen zerbeza beltza barran
|
utzirik
, baina ez zuen eskuaren jabearen aurpegia ikusterik izan, begietara zuzen zetorkion argi batek zeharo itsutu baitzuen Txema. Mozkorren bat seguru asko.
|
|
|
" Bakardadean edatea ez da dibertitzeko erarik onena, jauna!", eta eskuak animozko zartako izugarri bat eman zion Txemaren bizkarrari. Hain izugarria, ezen ia aulkitik ere bota baitzuen, eta mugimendu bortitz horren eraginez begien erdian jotzen zuen argia ere desbideratu zen, bistan
|
utziz
bere aurrean zegoen gizon handi eta irribarretsua. " Gurekin etorri zenuke", eta beste bizkarrondoko zakar bat, ia barraz bestalde bidali zuena.
|
|
|
Eta zer esanik ez gauez zeruko tapaki beltza ikustean: zenbat eta zenbat insomnioren testigu ez ote da izan nire ohea, imajinazioaren poderioz izarretaraino iristen nintzenean, eta izarraren paretik igarotzen nintzenean, eta izarra metro batzuk atzean
|
uzten
nuenean, eta... klik! Ezin aurrera jarraitu.
|
|
|
Dublin
|
utzi
nuen, Bitakora maitea, hodei grisez beterik. Eguraldi normala, egunak pasa ahala frogatzeko aukera izan dudanez, eta beraz beldurrik gabe esan dezaket ohitzen hasia naizela gainean izaten ditudan hodeien presentziara.
|
|
|
Noski, Tereri inoiz ez litzaioke burutik pasatuko holako istorio batean murgiltzea. Lehenengo eta behin, lukeelako Jabi bakarrik
|
utzi
. Azalpenik eman gabe, alegia.
|
|
|
Esaten ari nintzen Dublin
|
utzi
nuela, hain zuzen ere heldu eta hurrengo egunean. Egia esateko, tentazioa izan nuen egun bat edo bi gehiagoz bertan gelditzeko, tentazio goxoa gainera.
|
|
|
Autoan joateak duen abantaila paisaiaren kolore aldaketez ohartzeko ematen duen aukera aparta da, eta mapa geopolitiko baten gainean irristatzen ari zarela ematen du, autoak erraztasun berberarekin
|
uzten
baititu atzean hiriko grisak zein nire ametsetako esmeraldetara iritsi nahi eta ezin duten berde apalagoko zelaiak, edo garitza zabaletako hori gorriztak. Eta hemen miliatan neurtzen den abiadurak asfaltozko hariz josten ditu Irlandako mapa geopolitikoa osatzen duten kolore desberdinak.
|
|
|
Modu horretan
|
utzi
nuen atzean Dublin. Gidaria hitz eta pitz ari zitzaidan, eta akademiako garaietatik geratzen zaidan ingeles apurrarekin erantzuten nion, begiak leihatilaren bestaldeko tonuetan galduta nituela.
|
|
|
Eta Rocío sustengatzen zuen koltxoiaren azpialdeari begira nengoela, ba, momentu horretan albo batera
|
utzi
zaitut, Bitakora laguna, eta orduan bere aurpegia azaldu da ni aurkitzen nintzen beheko literara so eginez. Ile motots beltzek (Guinnessaren edo farolik gabeko gauaren parekoa, horren beltza da Rocíoren ilea) jauzi bat egin dute nigana handik goitik begiratu didanean, eta begi irribarretsuz eraso dit.
|
|
|
Rocío honek harritzen nau, esaten dituen guztietan. Esate baterako azaldu didanean arkitektura ikasketak azken mailan
|
utzi
dituela (amaitzeko pare bat asignatura geratzen zitzaizkionean), zertarako eta Londresera joateko aktoresa izateko asmoz. Edo Los Angeleseko auzo desberdinetan lau mutil lagun dituela, batak bestearen existentzia ezagutzen ez duelarik noski, eta lauren kontura moldatzen duela bere unibertso sentimentala.
|
|
|
Rocío García de Mainueta ez zen gehiago agertu tabernatik. Eta agertu bazen ere Txemak ez zekien, zeren handik gutxira aurkitu baitzuen lana abokatuen bulego txiki hartan, eta duda erdirik gabe tabernari ofizioa albo batera
|
utzi
.
|
|
|
Ipar Irlandako muga zeharkatzea uste nuena baino zailagoa izan da. Furgoneta Donegal en abandonatu dugu, Sligon
|
uztea
pentsatuta bagenuen ere. Handik aurrera, autobusez joan gara.
|
|
|
Eta honek izorratzen nau. Ez etxera bueltatzean gerta daitekeenagatik, baizik eta pentsamendu hauek ez didatelako
|
uzten
Ralphekin momentua oso osoan bizitzen. Maite dut Ralph, inoiz inor maite izan ez dudan bezala.
|
|
|
Ematen du hegazkina hartzen dudan bakoitzean kursi jartzen naizela, baina gaur iruditu zait bihotzaren erdia Irlandan
|
utzi
dudala. Connemaran beharbada, edo beste edonon.
|
|
|
Connemaran beharbada, edo beste edonon. Ralphek ondo adierazi zuen bezala, bihotz bakarra gara, beraz ondo ari nintzen bihotzaren erdia Irlandan
|
utzi
dudala esatean.
|
|
|
Bidaia amaitu den arren, ez zaitut oraindik lasai
|
utziko
, Bitakora nirea. Izan ere, Irlandan zeharreko bidaia atzean geratu da, baina denbora luzerako arrasto batzuk utzi dizkidala uste dut, eta bien bitartean nire sentipen guztiak idazteko erabiliko zaitut orain arte bezala.
|
|
|
Bidaia amaitu den arren, ez zaitut oraindik lasai utziko, Bitakora nirea. Izan ere, Irlandan zeharreko bidaia atzean geratu da, baina denbora luzerako arrasto batzuk
|
utzi
dizkidala uste dut, eta bien bitartean nire sentipen guztiak idazteko erabiliko zaitut orain arte bezala.
|
|
|
Larregi iruditzen zitzaidan hiru eguneko tartea berarekin egon barik. Heldu naizenetik, eta aireportuko lehen kontaktua alde batera
|
utzita
, telefonoz baino ez dugu hitz egin, eta Txemak ez du merezi niregatik sufritzea.
|
|
|
Momentuz, ardiak eta mantentzeko herriko mutil bat etortzen da. Aitak kontratatu du, aldi baterako behintzat, ez baita aitaren intentzioa ardiak luzaroan baserrian
|
uztea
. Saldu egingo ditu ziurrenera.
|
|
|
Bederatzi urte eman ditut berarekin, daudenik eta urterik politenak berarekin eta soilik berarekin. Eta nora noa, Txema
|
utziz gero
, kalean zehar burua makurturik ibili behar badut, inori begietara so egiteko beldurrez. Eta nori laguntza eskatu, merezi ere merezi ez dudala jakinik?
|
|
|
Zoragarria izan da aireportuan besarkatu dudan lehen aldia. Uste nuen ez zitzaiola pasa den urtean bezain ondo irtengo, baina argi
|
utzi
dit askoz ere hobeto irteten zaiola: " Eider", esan du, eta aspaldiko partez lurrikara nabaritu dut barrenean, Connemaran gertatzen zitzaidan bezala.
|
|
|
Ralphek eskatu dit, nire egoera zaila ikusita, guztia
|
utzi
eta berarekin joateko Derryra. Ezinezkoa da.
|
|
|
Ralph barruan zegoen, baina ez dute elkar ikusi. Ez diot sartzen
|
utzi
, eta esan diot ez etortzeko gehiago. Zergatik gertatu behar ote zait niri hau guztia!
|
|
|
Gero, badaezpadan, ospitaleko larrialdietara joan naiz. Horrelako kasuak ez dituztela onartzen, eta hasiera batean ez didate sartzen
|
utzi
. Eskerrak herriko erizain bat nitaz jabetu den, berari esker lortu baitut froga berri batzuk egin ahal izatea.
|
|
|
Baina argi dago, argiegi orain arte ez konturatzeko. Egunkariak ez du zalantzarako tokirik
|
uzten
: " Iazko uztailaren 13an Lahinchen (Clare konderria) bost lealista hiltzeko IRAk antolatutako sarearen buru izateagatik atxilotu zuten atzo Ian Donnelley (Ralph ezizenez ere ezaguna), Derryko bere etxean.
|
|
|
Autobusak Connemara atzean
|
utzi
zuenean," pikutara Eider, usteldu zaitez behingoz" esan zuen Txemak. Esan egin zuen; ez ozenki, baina alboko bidaiariek burua berarengana jiratzeko moduan bai.
|
|
|
Nahiago dut kanpora irten eta ikustea, ikustea, ikustea. Begiak zabal zabalik ditut Galway atzean
|
utzi
eta lurralde zoragarri honetan murgildu ginenetik. Geroago kontatuko dizut, baita ere, Dingletik honainoko bidaia nolakoa izan zen.
|
|
|
Hasierako kilometroak ez zetozen bat nik Connemaraz nuen ideiarekin, eta beraz itzali egin nuen walkmana. Baina apurka apurka etxeak desagertzen hasi ziren, lurralde gero eta latzago bati
|
utziz
lekua. Eta orduan bai, orduan ondo itsatsi nituen aurikularrak nire belarrietan.
|
|
|
Errepidea eta autoa oso atzean
|
utzi
nituen, eta suposatu nuen udaberrian hura guztia urez beteta egongo zela, baita ni nengoen tokia ere. Herri hartara heltzeko berrehun bat metro geratzen zitzaizkidan, baina ordurako argi ikus nitzakeen etxe guztietako horma eta leihoak; eta askoz ere urrunago, abuztuko beroak eta ortuen egarriak hurrupatuta, urtegiko lau tantak.
|
|
|
Esan nahi baita askoz errazagoa zitzaiola kaleetan zehar, eta aterpetxeetan, eta autoen barruan ere berbarik ez egitea. Oroitu nahiari ere ez zion onik egiten berbetan aritzeak, zeren bien bitartean leihatilaren bestaldetik ihesi baitzihoazkion Eiderrek urtebete lehenago ikusitako paisaiak, eta langarraren tantak zelai (oraindik ez guztiz) esmeraldetan, eta bidean
|
utzitako
herrixkak, denboraren nozioa ezagutzen ez dutenak. Horretarako hobe zen isilik joatea, batez ere Eider bertatik pasatu zelako.
|
|
|
Harrigarria zen urtebete lehenago, 1993an, zenbat gauza gertatu zen Txemaren bizitzan. Urtarrilean postu bat egin zuen gora lanean, otsailean tumore bat kendu zioten bere aitari, martxoan pisua erosi zuen, apirilean Londres hankaz gora
|
utzi
zuen IRAren bonba batek, eta beraz Irlanda ernaldu zitzaion bihotzean Eiderri, eta garagardo botila altxatu zuen; maiatzean bakarrik, oso bakarrik sentitu zen; ekainaren 30ean Rocío García de Mainueta azaldu zen urte askoren ondoren; uztailean Eider hegazkinean desagertzen ikusi zuen, eta 26 egun bata bestearen atzetik joan zitzaizkion (astiro, berunezko, mantso, bero); abuztuan, irailean, urri...
|
|
|
Ez, begien bistakoari beti modu tragikoan so eginez gero, aspaldi zen Txema zoroetxe batean. Adibidez, zenbait urte lehenago Eider eta beraren arteko harremana kili kolo
|
utzi
zuen esperientzia mingarri hura etorri zitzaion burura. Udalekukoa.
|
|
|
Kostata baina, azkenean adinean sartutako bikote batek hartu gaitu. Motxila biak maletategian sartu eta Cork hirirantz abiatu gara Fiesta gorri zaharrak
|
uzten
zuen abiadan, edo, zehazkiago, bolantean zihoan atsoak (bai, bai, emakumea zen gidaria) komenigarri ikusten zituen 30 MPHetan. Mile per hour, Bitakoratxo, mile per hour.
|
|
|
Lekua, eguna, mutilaren izena eta, gutxi gorabehera, aurreko orduak. Baina ez nuen oroitzen sentsazio hori, alegia, gertatuko dela jakin eta hala ere denbora joaten
|
uztea
, denborarekin jolastea. Ez nuen oroitzen, beharbada hau izan delako musuaren zain lasaitasunez itxaron dudan lehen aldia, gertatu behar zuenak ordutegi jakinik ez zuela ulertu dudan lehen aldia.
|
|
|
Ihes egitea zen geratzen zitzaiona: zuri beltzeko bulegoa
|
utzi
eta arrotza izango zen nonbaitera abiatzea, izkinako ilehoriarekin enrollatzea opatuko zion inor aurkituko ez zuen mendi partera, gizakiak bertan trumilka Txema aise irentsiko zuen New York, Bombay edo Mexikora. Oroitzera gonbidatzen zuten hormak botatzea geratzen zitzaion, kaleak apurtu, gomuta izpi bat ekartzen zioten oheak, hitzak, eskaparateak, katiluak, portuak, datak, hondartzak, prakak, ondoko herriko jaiak, abestiak... eta mundu bat eraikitzeko nahikoa ziren bost hizkiak ere erre.
|
|
|
–Ondo. Hautsa kentzen diot noizean behin gela horri, baina beste ukitu handirik ez diot egin; momentuz bere horretan
|
utziko
dugu, baina denbora baten buruan zerbait egingo dugu bertako gauzekin. Saldu edo, beharra dutenei eman edo... zerbait bai behintzat.
|
|
|
Ez dakit zer, Txema, ez dakit zer izango zen, baina nire alabak zerbait zuen barruan. Eta barruko gauza horrek ez zion bizitzen
|
utzi
nahi.
|
|
|
Eider beste edonoiz hil balitz ere, post mortem analisia berdina izango zen bere amaren ikuspegitik: " nire alabak zerbait zuen barruan, eta ez zion bizitzen
|
utzi
nahi". Eta kito.
|
|
|
Hasieratik argi geratu zen. Gorpua aztertu zutenek ez zuten dudarako lekurik
|
utzi
: Eiderrek abiadura handiegia zeraman eta barianteko bihurgune hori txarto peraltaturik dago.
|
|
|
Bada, hain sinesgaitz egin zitzaion kalterik egingo ez ziola adieraztea, ezen momentu batez Maitek gelara sartzen
|
utziko
ez ote zion beldurrez egon baitzen Txema. Baina azkenean bai.
|
|
|
Eta harekin batera beste herrialde askotako doinuak. Baina batez ere Irlandakoak, iragan urteko udan pasatutako hilabete inguruak
|
utzi
zion zapore onaren fruitu ziren disko eta zintak. Bai, lurralde hark liluraturik utzi zuen Eider, eta miresmen horren lekuko ziren The Chieftains, De Dannan, Van Morrison, Mary Black, Christy Moore eta Davy Spillane, beste askoren artean.
|
|
|
Baina batez ere Irlandakoak, iragan urteko udan pasatutako hilabete inguruak utzi zion zapore onaren fruitu ziren disko eta zintak. Bai, lurralde hark liluraturik
|
utzi
zuen Eider, eta miresmen horren lekuko ziren The Chieftains, De Dannan, Van Morrison, Mary Black, Christy Moore eta Davy Spillane, beste askoren artean. Azken horren kasetea sartu zuen pletinan, eta abdukziotik hurbil egon zitekeen zerbait sentitu zuen; hainbeste, Irlandako giroan murgilduta aurkitu baitzen bat batean, nahiz eta herrialde hura argazkietatik baino ez ezagutu.
|
|
|
Azkenean ere, azkenean! Tripetako har honek bakean
|
utziko
banindu ez nintzateke orain bezain pozik egongo, seguru gainera. Eta beraz, horrela hobe.
|
|
|
Bihar, ordu honetan, Dublinen izango naiz gure abioia turkiarren batek bahitzen ez badu behintzat. Hainbeste gauza
|
utzi
behar ditut hemen... ez guztiak txarrak ere. Hor daude lagunak eta Txema, eta hor daude mendiak eta beste gauza asko.
|
|
|
–Hitza hartzen dizut. Baina
|
utzidazu
aholku bat ematen: akaso ez zara konturatzen, baina memoria bizkarrean daramazun karga bat baino ez da, eta bidean laga behar duzu ezinbestean.
|
|
|
" Leku hobe baterantza, laztana", erantzun zion amak, eta guk lurralde berri haiekin segitu genuen gure bista gozatzen, estazioan
|
utzitako
herria baino hobea edozer izango zen ziurtasunaz.
|
|
|
Ia konturatu gabe, ezkerreko leihora jo genuen, estazioan
|
utzitako
herriaren bila.
|
|
|
" Eta zuri zer, berdin al zaizu Eider zu gabe joatea?" galdetu zion norbaitek geroago, komuneko lanetan zebiltzala. Eta oroitzen ez zen arren, ziur aski baietz erantzungo zion, edo ezetz, edo
|
uzteko
bakean, nahikoa zuela bere txizaz komuneko uretan igerian zebilen zigarrokin hondoraezin harekin jolastea.
|
|
|
Eta orain hemen nago, beheko solairuko gelatxo honetan, sofa erdia niretzat harturik, makinatik ateratako kafe merkea eskuan. Bero dago, eta lurrean
|
utzi
dut; ez daukat gogorik eskuak erretzeko.
|
|
|
Heldu eta motxila gelan
|
utzi
dut, sei literetako baten gainean. Dutxa bero batez uxatu ditut bidaiak eragindako ahulezia arrastoak, eta kalera abiatu naiz, gogotsu eta begiak irekita.
|
|
|
Dutxa bero batez uxatu ditut bidaiak eragindako ahulezia arrastoak, eta kalera abiatu naiz, gogotsu eta begiak irekita. Sandwich bat erosi dut, bejetala, eta postrerako
|
utzi
ditut hegazkinean gosariarekin batera eman dizkidaten gurina eta marmelada. Azkenean mokadua labur geratu zait eta, arrasti osoan zehar tripak gurru eta gurru eduki ondoren, kafe merke hau da, hau eta ezer ez besterik, zutik jarraitzeko behar nuena.
|
|
|
Bizkarzainak ematen genuen. Eta Txema hain hurbil baina espaloiaren bestaldean, eta nik begiradak botatzen nizkion, eta niregana heltzeko bidea maldan behera
|
uzten
nion, baina inoiz ezagutu dudan pertsonarik lotsatiena da. Eta begiekin adierazten nion, joder Txema, gure lagunik onenak galdu ditugu, joder Txema...
|
|
|
Izan ere, itxura sinple eta sentimental baten azpian ezkutatu du Gabiriak bere gaiztakeria: hain da kokoloa Txema hori, hain da naif a Eiderren egunkaria; maila desberdineko irakurketak
|
uzten
dizkigu egileak: berehalakoa, zuzen zuzen eta erraza, edo sujerentziaren bidez erdi estalian doana bestela, sinbolismoz beteriko ipuin ederrak barne eta Nestor Zabalaren zuri beltzezko argazkiak lagun.
|
|
|
zer egin zuen Eiderrek Cashelen? Zer esan zion Rocíori, aipatu gabe
|
uzteko
moduko zer izan ote zen ia damura eraman zuena, barkazio eskera ere bultzatu zuena. Txemak izugarri maite zuen Eider.
|
|
|
Jakin izan balu, bera ere joango zen lasai asko, Dublinetik Cashelera eraman zuen autobusean mila pezetatik gora
|
utzita
baino hobeto. Zazpi pound eta erdi.
|
|
|
Telebistako irudiak izan ziren hasiera batean Eider txunditu zutenak: zirraragarria iruditu zitzaion segundo txiki bateko tartean National Westminster Bank zaborraren parean nola
|
utzi
zuten ikustea, eta kapitalaren jabe ziren adreilu eta kristalezko kaiola handiak hondakinez nola bete ziren konturatzea. Baina zirrarak askoz bortitzagoak izan ziren telebistako irudi haietatik haratago joan eta lehergailuaren zergatia ulertzen saiatu zenean.
|
|
|
Baina hizki horien atzean dagoena, notizia hotzaren lerro artean ezkutatzen diren istorio pertsonalak, titularrik osatuko ez duten samin txikiak, unean uneko bihotz taupadak, lehergailua jartzea erabakitzen den momentuko izerdi hotza, hondakin bat altxatu eta aurki daitekeena... hori guztia usteldu egiten da orria pasatu eta ekonomia, kirolak eta abarrak iristean. Eta Eiderrek erabaki zuen ezetz, hizkien atzeko bizitzak ezin zituela usteltzen
|
utzi
, eta ordutik aurrera bere irlari buruz idatzita aurkitzen zuen guztia irakurtzen hasi zen. Eta pilatuz joan zitzaizkion ametsak Eiderri (benetako ametsak, zeren lehergailu hark Txemaren itsaso eta ilargiak ere betiko desegin baitzituen), bai pentsamenduan, bai logelako apaletan:
|
|
|
Gero, jauregia berreraiki zutenean, espazio ilun hura birmoldatu, eta bi partetan partitu zuten: bata sototzat eta etxeko upelategitzat hartu zuten, berdintsu eta orobatsu
|
utzi
zutelarik bertzea, norat igortzen eta zigortzen baitzituen aitak —edo amak, bakanago— egun baterako, bitarako edo berak zuzen irizten zion aldirako, gaizki portatzen ziren sehiak eta zerbitzariak, haien hutsen eta falten arabera, eta gure gurasoen aldartearen. Eta, hala, egun batean, aitak astebeterako kondenatu zuen ziega itsu hartarat morroi bat, Urbiaindik mozkorturik itzuli zelako eta biharamunean bere egitekoei buru egin ahal izan ez zielako.
|
|
|
ardi beltz hura zuria zuan, ordea... Zeren, hark skribaturik
|
utzi
zuen kartaren arabera, ezin izan baitzitekeen bertzela... nahiz eta karta hura jaun Albert Etxegoienen sasoinean —aitona Ni ko lasen aitarenean— galdu zen... Baina hemendik ateratzen haizenean, soseguz mintzatuko gaituk, honetaz eta hartaz...
|
|
|
Eta, iraganaren ukoak Estebanen ukoa zekarkiola, hala bihurtu behar izan zian jaun Albert Etxegoienek arbaso protestanta etxeko historiaren ardi beltza. Baina iraganaren ahanztea edo haren ezabatzea, edo, are makurrago dena, haren aldatzea eta faltsutzea errazagoa duk, noiz eta ez baitago skribatua; aitzitik, jaun Esteban Etxegoienek gutun bat
|
utzi
zian... Eta, orduan, jaun Albert Etxegoieni gogora zekiokeen ezen hobe zela Henriki karta haren kentzea, badaezpada ere, Henriken sehiren bat erosirik, konparazione, hartarakotz...
|