|
2000
|
|
|
toloztu: paper, oihaletaantzekoakberengainbildu; (irudizereerabiltzen
|
du
,, ezkutatu?,, gorde?,, estali, sentzuan...);. Cristinaubacbaguinaeguijazcuacta zucenac, daquigunadaquigunleguez, gueitu, guichitu, edertu, toloztu, ezaindu edoestaldubagaric, gueuregoguandaguanleguez, beti esatendogunac, ezlegoquepreminaricinos bere, juramentueguiteco? (Icas I, 119).
|
|
|
Luxurialasaizegoen, gainerakoeknolagerraegitenzutenbegira.Etaesanzuen bereartean: geroerehauenarteko bakeakneuk eginbeharkoditut.Hala, Soberbiak etaKodiziakgerrarajozutenLuxuriaren aurka.Soberbiakezzuenbateginnahi Luxuriarenitsusitasun lotsagarriarekin. Kodiziakez
|
zuen
luxuriarentzat dirurik emannahi.Luxurialehenengotanaurpegieraonekoa, alaiaetaerakargarriadenez gero, SoberbiaetaKodiziarekingerranziharduenbitartean, hurabisitatzerajoan
|
|
|
Zinegitea, juramentua, ezdelanolanahietanoiznahiegitekoaesangodigu, beharrezkodeneanetaongipentsaturikbaizik.Horretarako, konparaziobatjarriko
|
du
: botikakoarena.Konparazio argigarriada, didaktikoa, galderaetaerantzunez, harridurazkoperpausaz... bienartekoparekotasunaargituz:
|
|
|
riceta perpaus osagarriaren na bukaera
|
ditugu
, agian, azpimarratzekoak. (Kontuanhartzekoadaguichihitza, hemen, izenondoadelaetaezaditzondoa:
|
|
|
Hainzuzenere, harensermoietahitzaldiak, berberakliburuetanargitaratuak, diraoraingoargitalpenhonenxedea, euskaldunaskorengogokoizangodenustea
|
dugularik
.
|
|
|
Xemeinen, 2Ziortzan5) zerikusihandiaizanzutenhorretan... BartolomejaiozeneanMarkinaetaXemeinek1.761biztanle6 zituztengutxigorabeherabienartean; 35 urtegeroago, inguruhonekguztiak574etxe7
|
zituen
... 1766.urtean, Bartolomeren gurasoakezkonduzirenurtean,, matxinada, gertatuzen (laboreetabestesalgai batzuenprezioakmerkatzekoeskatuz...), Gipuzkoanoihartzunzabalaizanik, baina baitaharenauzokoMarkinaetaXemeinenere.
|
|
|
FrantziakoIraultzaklehenengoetaNapoleon ekgero, eraginzuzenaizan
|
zuten
|
|
|
1818.urteetan... Bizkaikoerakunde politiko administratiboarierasoegin zioten. Riego kKadizkoKonstituzioaberrezarri
|
zuen
, iraultzaliberalarijarraituz... Bizkaian nahikogogoraurreeginzioten.Altxamenturakosaioaknabariziren, esaterako, Abandon, Agurainen, etab.. 1823angobernuabsolutuaezarrizuten..., etaharekin egonkortasunhandiagoaizanzenBizkaian... Halaere, estatuliberalberdintzailearenetaeuskalestilosozio politikoarenarteantirabirakizanzirenetahortiksortu zirenkarlistadak (1833..), FraiBartolomehilbainopixkabatlehenago (1835).
|
|
|
Espainiakogobernuakomentuezjabetuzeneta fraideakkanporatuakizanziren... Egoerahorretan
|
ditugu
, 1839azgero.
|
|
|
EzdagoesanbeharrikSanta Teresarenidazalanakmaizizangozituelaeskuartean, geroagobereidazlanetanaipatzendituelarik, etaJoanGurutzekoarenakerebai? Nobizioenbizitzaetxekohainbatlaneginezetaerlijioetakarmeldarbizitzari buruzkoirakaspenak jasozzihoanaurrera.Nobizioenmaisuakespiritualkihaiek zuzentzekoeginkizungarrantzitsuazuen.Irakaspenhorrekhainbatalde95 izanohi
|
zituen
: legeaketaOrdenako ohiturakirakastea, erlijio eginbideetanzintzoaizateko etabotoakbetetzekogogoaberotzea; bainanobizioeibizitzaespiritualarenberri
|
|
|
Honek ikasketen egoeraz txostenak bdialtzen zizkion, eta horien arabera, Ordenakokulturafilosofikoaetateologikoanahikourriazen108.Nuntzioak A. Manuel SanBizenterenariaginduzionikasketetakoegitasmoberriaburutzeko. Nuntzioakonartu
|
zuen
A. Manuelek egindako egitasmoa eta AitaJeneralari,
|
|
|
Ikasketa, ikastetxehauetan, gogorraizanohizen; halaere, otoitzaetaliturgi bizitza,
|
Konstituzioekagintzen
zutenez, ez zirenhorregatikalde batera uzten. Honelabanatzenzirenegunekoorduetazereginak: goizekootoitza(?, gorespenak) bostetan, etahorrenondorenOrduenLiturgiakolauordutxikiakerrezatzen ziren; geromeza, igandeetan kantatua; larunbatetaneremezakantatuaizanohi zen, handikiro, AndreMariarenohoretan.Bazkariahamaikaketaerdietanizanohi zen.Bezperakarratsaldekoordubietan; jaibatzuetan, kantatuak.Barnekootoitza,
|
|
|
Garaihonetanberetartekoetaadiskideeizegozkienbarnekogertaerekukitu zutenBartolomerenbizitza.Harenbianaiakarmeldarrenhariariberrirohelduz, KristobalPedroMadariaga, anaiagazteena, karmeldarsartuzenLazkaon18urte
|
zituela
(XII); halaere, handikhiruurtera, hil zelakoalbiste samingarria jaso zuen.1803ko161 maiatzaren30eanhilzenLogroñon, filosofiakoikaslezelaeta21 urtebaizikezzituela. Besteberrisamingarribatere jasozuen: bereamaren heriotzarena; MariaInesGarate1806ko162apirilaren23anzenduzen.
|
|
|
Garaihonetan Joan Jose Mogelek harreman handia
|
zuen
Bartolomerekin,
|
|
|
...filosofiakohiruurteeginbehar ziren, teologiaeskolastikokobestehiruetateologiamoral etazuzenbidekanonikoko167 bestehiru.Iganderoarratsaldekootoitzaldianorduerdikohitzaldiaegin beharzuen, kristau doktrinaherriarialdarrikatuz.Gainera, bestefestaburu batzuetanerepredikatubeharzuen, esaterako, S.Elias, KarmengoAma, S.Jose, Santa TeresaetaS.JoanGurutzekoaren168 jaietan.Baina, TrentokoKontzilioakagintzen
|
zuenez
, ezinzezakeeninorksermoirik eginapezpikuarenbaimenikgabe.
|
|
|
BainaEuskalHerrian zeharospehandiazutenhainbatpredikarizeuden. Bartolomekezagutukozituenhauek, ezsermoiengatiksoilik, baita sermoietahitzaldi kateketikoekinargitaratutakoliburuengatikere.Eskuarkipredikariospetsuakizanohi zirengero, jarduerahorrenondoriolegez, gaihaueiburuzkoliburuakargitaratzen
|
zituztenak
; bainahemeneuskaraznahizerdarazhainbatidazledirenarren, Euskal Herrikoesparruannahizhemendikkanpora, esaterako, EspainianetaFrantzianentzutehandikoakizanzirenpredikarigutxibatzukaipatukoditugusoilik.
|
|
|
da;. Doctrina Christiana? 188
|
du
izenburua. Iruñeko elizbarrutian S. Elso ren
|
|
|
Bartolomek, karmeldar zenez, zenbait betebeharri aurre egin behar zien liburuak idatzi eta argitaratzeko. Idazle agiria behar
|
zuen
lehenengo eta behin. Eta liburua argitaratu aurretik Definitorio Jeneralari aurkeztu behar zion.
|
|
|
Honek, bi zentsoreren iritzia jakin ondoren, onetsi nahiz gaitzetsi egingo zuen. Bi zentsoreetariko batek teologia eskolastikoan aditua izean bhar
|
zuen
. –Nihil obstat?
|
|
|
JainkoarenAmarenarijakinarazizion, Predikariaksendotzaetapenitentziakosakramentuezhitzaldiakidatzi
|
zituela
(, las pláticasdelossacramentosdela ConfirmaciónyPenitencia? 214..). Icasiquizunac sailekohirugarrenliburuadaedota harenpartebat.HilabetebatzukgeroagoProbintziakoDefinitorioanzentsoreek sermoieijarritako oharrakirakurtzendira, etaoharhoriekinsermoihorienegileari igortzeaerabakitzenda(, seleenlasnotasquelosPP.Revisoreshanpuestoalos Sermones, yseacuerdaremitirlas alautordedichossermones? 215).
|
|
|
ProbintziakoDefinitorioarizuzendurikobesteidazkibatean, 1817komaiatzaren10ekoan, Bartolomekazkenseihilabeteetanidatzidituenhitzaldiakkomentu hartako buruegitenduenareneskuutziditueladio, DefinitorioJeneralakagintzen
|
duenez
, idazle agiriarenjabedunjarraitzeko; honeladio:. Bartolomédapartede haverentregadoalR.P.Presidentedeaquelconvento [Markina] laspláticasqueha compuestoenelsemestrepresenteaconsecuenciadelomadadoporelDifinitorio GeneralparacontinuarenelusodelaPatentedeescritor? 216.
|
|
|
232 FraiBartolomekA.Tomashonenizaeramakurradeskribatzendigu: Castañares ko semeazen (Errioxa), guztizmaltzurraetakarmeldarprobintziaosoanezaguna.17baturte lehenago, Burgosko komentukoazela, zigortuaizanzenportaeratxarragatik.Peñaranda ko komenturabidalizutengero; hanauzipetua, etaBurgodeOsma nkartzelansartuaizanzen. KomentuhonetanAitaPriorearimehatxueginzion, etadelituak eginzituen, horregatik zigorrabetetzeraLarreako (Zornotza) komenturabidalizuten.Larreanereegundokoakegin
|
zituen
:, repitiósusacostumbradasmaldades, yparacolmodeellasincendióunanocheal conventopordosparajes?; auzipetuaizanik, Isla ko (Sestao) basamorturabidalizuten; bereaketabosteginezjarraituzuen, etaazkenezMarkinarakonfinatuzuten.Pertsonagaiztoa zen, zorogarbia, gureProbintziakozazpi zortzikomentuzeudenherrietainguruetan eskan
|
|
|
1809koabenduaren 17anatxilotuzutenFrantziskoAntonioAlzaajaunaren etxean BilbokoAuzitegiKriminalekoAnbrosioEgiaIrigoienjaunak eta honen eskribauazenFernandoEtxebarrijaunak; etaBilbora eramanzuten; Frai Bartolomek, Etxebarrin, PedroAlzaajaunaren etxean
|
zituen
paperak eskuratu zituztenetaeraguztitakolekukoakhartuerebai.Honeladioskuberak:, hastaalas mujerzuelaspreguntabanaquellosJuecesdeloqueelP.Predicadorenseñabaen el confesonario?. Atxilotzearenarrazoia 1809kourriaren14an, SantaTeresaren aurreraturikojaianegindakosermoiaizanzen; komentutikaldeeginbeharizan zutenegunazenhau.
|
|
|
Etxebarrinkonfinaturik egonzeneanizanzuenlanbidebitxibatenberrijakin ahalizandugu; lanbidebitxiabatezerehanzigorturikzegoelakontuanhartzen
|
badugu
: eraez ofizialezudalekoidazkari lanaeginzuen.Berakidatzitakoaktak
|
|
|
Prioreakkomunitatekopertsonenosasunetaonespiritualazarduratubehar
|
zuen
, baitakomunitatekoegunerokobizitzaongibetetzeazere.Helburu hauek erdiestekoasteroko batzarrakeginohizirenkomentuan, egunerokobizitzaaztertzen zelarik.Komentukoadministrazioarengorabeherak, ofizioezberdinetannolajokatzenzen, etxekotokiaknolazeuden, esaterako, sakristia, administrazio gelaetab. Giaxoenarduraberezia, haieimaitasunhandiaerakustea.PrioreakProbintzialaren laguntzazhautatzenzuenprioreordea; honekpriorearilagunduohizionzereginbatzuetan; esaterako, bizitzaliturgikoan, hauda, OrduenLiturgian, mezan...; korua zuzentzeaetabesteekintzaliturgikobatzukdirakomunitate bizitzanarretarikhandienaeskatzendiotenak.Bainabestearazobatzuezerearduratubehardu, pertsona batzuekin, berezikiMarkinakoherri agintariekin, harremanakizateaz.
|
|
|
Lehentxoagokomentuaberreskuratuetakonpontze lanetanikusi
|
dugu
Frai
|
|
|
Sevillangangeriaedoizurriaagertuetazabaltzean, BizkaikoOsasunBatzorde Nagusiakaraudibatonartuzuen1819kourriaren12an, hobekibeteahalizateko27 artikulukoinstrukziobatlagun
|
zuela
: besteak beste, harategietaarrandegietan garbi ikuzihandiaeskatzendu; kontuhandiaanimaliekinetab., bainaberezikiudaletanosasun batzordeaksortzea gomendatzendu; hauenegitekoaarretahandiz guztiajagoteaetabeharrezkodirenguardiakantolatzeaizangoda; guardiahauek kutsaturikoherrialdeetatiketorritaherriansartudirenetaezkutaturiknahizagerian dabiltzanpertsonaksalatukodituzte(, delatarlaspersonasquesehanintroducido, ysemantienenocultas, o enpúblicoprocedentesdepaysescontagiados?)?
|
|
|
FraiBartolomek, batezeresermolarietaidazlezenaldetik, geroagoetaitzal handiagoa
|
zuen
Markinaeta inguruetan; gizonzentzudun, aditueta prestutzat zuten.Honetaz, adibidegisa, Ondarroangertaturikoaaipatukodugu.
|
|
|
Basamortuakesanahi berezia
|
du
KarmeldarrenOrdenan, eta osokomentu gutxidiraizendapenhoridutenak; hauetanbakardadehandianbiziohidaerlijiosoaetaotoitzariguztizemana.KarmeldarrenNafarroakoSanJoakinProbintziaedo KarmeldarrenEuskalProbintziaeraikizenean (1706), horretarakoeginbidebatzuk eginarren, ezzenhorrelakofundaziorikegiterikSestaon1719aneginzenarte318..
|
|
|
1719koazaroaren22anonartubaitzuenA.SebastianSortzezGarbiarenaOrdenako Jeneralak324.Hainbatgorabeherarenarteanerelaztasunhandikobizitzaegitenahalegintzenziren.Baina Mrkainangertatuzenez, frantsesteankomentuautzibeharraizan
|
zuten
, 1813kourrianbertaraitzuliz.Geroagoeregarailatzaketorrikozirenetahaien erdianikusikoduguFraiBartolomeknolajokatzenduen.
|
|
|
ErregeFernandoVII.akberakere, Gobernuliberalakeragindakoerradikaltzearen beldur zelarik? 1822kootsailaren 7an. ElkargoSantuari? (Santa alianza) laguntzaeskatuzion; huraosatzenzutenestatuekVeronakoKongresuanbildurik, liberalak agintaritzatikbotaetaFernandoVII.a, ahalmenosoabereesku
|
zuela
, aginteanberrezartzeaerabakizuten.
|
|
|
GobernuarenaginduzOrdenakogoi agintariakeurenkarguetatikkenduakizan zirenetahaienlekuanapezpikuakezarriziren; beraz, komunitatebakoitzakbere priorea huatatu behar
|
zuen
konstituzio graaian336 Horrela adierazten zuen OrdenakoJeneralakgobernuarrotzarenportaerazaridela: urtarrilaren29anjaso zuen, berekarguautzieginbeharzuelajakinaraztenziotenDekretua? 337.
|
|
|
GobernuarenaginduzOrdenakogoi agintariakeurenkarguetatikkenduakizan zirenetahaienlekuanapezpikuakezarriziren; beraz, komunitatebakoitzakbere priorea huatatu behar zuen konstituzio graaian336 Horrela adierazten zuen OrdenakoJeneralakgobernuarrotzarenportaerazaridela: urtarrilaren29anjaso
|
zuen
–berekarguautzieginbeharzuelajakinaraztenziotenDekretua? 337.
|
|
|
...laraeinteligibleunodelosPadresdelCapítulopororden expresadelR.P.prior, yhéchosecargopormenordetodosucontenido, dijeron todos: quequedabanenteradosdeladisposicióndelGobierno, ydelaordende V.S.I.yquesuPreladoactualelR.P.BartolomedeSta. Teresahabíasidoelectoen NroCapítuloProvincialcelebradoenlaciudaddeCorellaconarregloanuestras Constituciones?. Gutunaprioreak, prioreordeak eta komunitateankargua
|
zuten
bestebierlijiosoksinatuazegoen351.
|
|
|
zakbere bereakzituenekintza arloanbilatunahizuenegoerarenkonponbidea? Jesulagunek, liberalengandikhainjazartuak izanik, espiritualitategogorsamarra erakustenzutenetaberenahaleginguztiakgazteriarenhezieranjartzen
|
zituzten
–Herri misioekgeroagoetagehiagojotzenzutenpertsonabakoitzarenbarru alda
|
|
|
keta eta kristau bizitzaren berritzea lortzera. Adibide argia
|
dugu
A. Jose
|
|
|
komentuko biblioteka izan zen 10 bilera hauek egiteko tokia. ...ogoinagusirikgabeetaapezpikuarenmenpeangeldituziren.Garailatzhorretankomentuekahalzutenbezala aurreeginziotengaineraetorrizitzaienekaitzari; bainaorainProbintzialaklehengo erlijio bizitzaeredugarrira itzultzekogogoa berotunahi zien erlijiosoei, eta zehazki, gauerdikomaitinakberriroezartzeko, arauekagintzenzutenez; etaaholkulariek, gaiinteresgarrihau? 393 erabilizuten.Bestegaigarrantzitsubatereizan
|
zuten
: hainegoeranegargarrian394 zegoen. BalmasedakoKomunitateaberriroezartzekoa?. MarkosSantaTeresarena, DefinidoreJeneralakegindako eskabidea ere aztertuzen; ProbintziakoKontseiluakCatecismodelosRealistas oelPuebloEspañol instruidoensusdeberesreligiososypolíticolsiburutxoaargitaratzekogastuakordain zitzakeengaldetzenzuenhark; batzarrakpozikonartuzueneskabide hau(, se accediógustosoaestasolicitud? ...
|
|
|
1826koapirilaren7tik14rabitartean; hamarbileraeginziren400.Kontseiluakkomentuetakohainbatagirietatxostenaztertu
|
zituen
, bainaazpimarragarriena Santanderkoapezpikuarentxostenluzebatenirakurketaizanzen,. Balmasedako Komentuarenberrezartzeari buruzharkerregearenaginduzValladolid eko KantzelaritzakoZuzendarijaunarentzategina?.
|
|
|
Hainzuzenerelanedokarguberezirikgabegeldituzelako, lehenxeagoesan
|
dugunez
, Frai Bartolome, idaztekooraindikadinonean53urtezituela, idazkibat bidali zuen ProbintziakoDefinitorioraidazle agiria eskatzen, 1831koazaroaren
|
|
|
Lazkaokonobiziatukoabitu hartzeko aktetatikateradezakegunez, Frai Bartolomeklanhandiaizanzuennobizioekin, hauekaskozirelakobatezere.Frai Bartolomekkargu berrihorriekin zioenean, 1832kouztailean edo, 13nobizio
|
zituen
bereardurapean.Abuztuannobiziogazteenonarpen agiriaksinatzenhasten da.13nobiziokorukoziren.Etageroago, 1832kourtebereaneta1833anzehar beste33nobiziokorukohartuzituen.46gaztehauetatik28bizkaitarrakziren, 6 gipuzkoarrak, 5arabarrak, 3nafarrak, eta 4Burgoskoelizbarrutikoak411?
|
|
|
tuko
|
genuke
, Lazkaokosemeabera: ManuelSantaTeresarena415; honek, ikaslezela,
|
|
|
UdaondorenBartolomegaixorik
|
dugu
, ziuraskoburukoatakeak jota, hil aurrekoazkenhilabeteanerdielbarriturikbaitzen.Ongidatorgogoratzeapixkabat lehenago, maiatzaren5ean, berarenarrebaTeresahilzelaMarkinan57urteegin gabe; Bartolome67urtelasterbetetzekozelahilzen.
|
|
|
...untaddivina, ydiomuestrasdeverdaderoCarmelitaDescalzoenlosañosquevivió.Fue PriorenelconventodeMarquinayenelSantoDesiertoyamásfuedefinidorde Provinciayúltimamentemaestrodenovicios.Recibiómuyatiempolossantos sacramentosdepenitencia, viático yextremaunción, eldelapenitenciarepetidas veces, yfueasistidodelacomunidadensuúltimahora.Eranaturaldelavillade Marquina [besteesku batekEchevarriajartzen
|
du
lerroartean], SeñoríodeVizcaia yobispadodeCalahorra.Teníadeedad67ydereligión44años.Sucuerpoestá enterradoenlasepulturanº9, separadadelasantiguas? 420.
|
|
|
LaudiraFraiBartolomekargitaratutakoeuskalliburuak, idazle klasiko izena mereziizaterainokoospeaemandiotenak.Gukargitaratuzirenordenanaztertuko
|
ditugu
; beharbada, batetorrikodiraidatzizirenordenaetaargitaratuzirenekoa, Icasiquizunac saileko lehenengo liburukia eta Euscal errijetacoolgueeta garai bereanedobateratsuidatziakdirelabadirudiere, hauda, 1806 1807.urteetangutxi gorabehera.Bainaezdituguliburutanargitaratutakoharenidazkiaksoilikaintzat hartuko, baitadisketetanegindakoargitalpenaketa, argitaratzekoasmozprestatua izanarren, horretarakozori...
|
|
|
...onada, bainaondorengoargitaratzaileekezzioten beharadinakogarrantzirikeman.Harentestuaaskizehatzada.Transkripzioapixka batgaurkotuadago, hauda, puntuazio markakaldatzenditu pixkabat, garaiko usadioarenaraberahitzakelkarturikzeinbereizjartzenditu, letrabatzukerealdatzenedoberegaraikoeraraematenditu, esaterako, bjartzenduFraiBartolomek erabiltzenduenvletrarenordez.Inprimategikohutsbatzukerezuzentzen
|
ditu
, batzuetanhutsberriakeginezokerzuzentzenbaduere?
|
|
|
FraiBartolomezadituadenhaugeroagoaipatukobaduguere, orainAitaLonek FraiBartolomerenlan hau ere argitaratzeko prest
|
zuela
adierazi behar dugu. Eskuizkribuhorrihonako izenburu hau jarrizion:. Aita PraiBartolome Santaeresa, Madariaga Garate, ren/ Idazlanak/()/ TGER TATZAILLE: ARTEAGA. TARLON, K.O?. Jakina, Euscalerrijetacoolgueeta... 1986an (L.M.Mujikak) eta
|
|
|
FraiBartolomezadituadenhaugeroagoaipatukobaduguere, orainAitaLonek FraiBartolomerenlan hau ere argitaratzeko prest zuela adierazi behar
|
dugu
. Eskuizkribuhorrihonako izenburu hau jarrizion:. Aita PraiBartolome Santaeresa, Madariaga Garate, ren/ Idazlanak/()/ TGER TATZAILLE: ARTEAGA. TARLON, K.O?. Jakina, Euscalerrijetacoolgueeta... 1986an (L.M.Mujikak) eta
|
|
|
Josu LavinekBartolomerenliburua euskarri informatikoanargitaratu
|
zuen
|
|
|
2) MujikaketaLavinekeskainitakotestuakaztertuondoren, honakohauesan daiteke: bete betekomenpekotasunaageridabihauenartean; argietagarbiesan dezakegubatabesteareniturridelaedotabiakinformatizatutakobestetestubakar batetikjasoakizan direla; bainajakin
|
dugunez
, LavinekMujikagandikjasozuentestuaetahobetzenaskosaiatuzen.
|
|
|
HasierakoeraginaTrentokoKontzilioarenerabakitikzetorrenbatezere, kristau ikasbidebat430 egitekogomendioaemanbaitzuen; erabereanEskrituraSantuko katedraksortzekoagintzenzuen; apezpikueiEbanjelioa predikatzekozeregina ematenzienedotapredikarihautatuetahorretarakogaizirenenbidez431 betezezatelaeginkizunhori... Kalahorrakoapezpiku batzuekbene benetanhartu
|
zuten
eginkizunhori, etakatekesiarazohorretazkezkaturik, kristau dotrinakargitaratze
|
|
|
FraiBartolomeklaneskergaizanzuensermolarigisa; horigarbiikustendugu ezharen liburuetan etaemaitza ederretan soilik, baita hainbeste lekutanizan
|
zituen
sermoieiburuzkoalbisteetanere.
|
|
|
Frai Bartolomekhainbaturtetanizanzuenpredikari ofizioa; Ordenabarruan karguofizialazen; hauda, karmeldarrenkomunitatebakoitzakberepredikariofizialaizanohi
|
zuen
; batzuetanbierebai.Izatez, XIX.mendekolehen17urteakizan ziren, 1817raarte, urtehorretanizanbaitzenhautatuaMarkinakoKarmengopriore. Hala ere, noizbehinka, sermoiakegitenjarraituzuen, batezerekomentutikkanpo...
|
|
|
Sermoiareneuskarazkoizenburuagureada, berakSermondelaNaddeN.Sa. jarribaitzuen goian. GukMariaVirginiarenjaijotziaizenburua jartzeaerabaki
|
dugu
, sermoiarenlehenlerroetan AmaVirginiaren... berejaijotziaidaztenzuelako.
|
|
|
Esandugunez, argitaratutakoliburuaketaagitaratzekoprestaturikoeskuizkribuak, zirriborrotanbehintzat, 1806 1810ingururakogertuzeuzkan... 1816tik1818ra bitarteanargitaratuzituenliburuez gain, beste batzukereargitaratzeko asmoa
|
zuen
.
|
|
|
EsklaustraziogaraianJosebienurratsakjarraitu
|
ditugu
: JoseSanMigelena Olaberriakoparrokiarenburuizanzenurteaskotaneta1852anhilzen; JoseSan Antoniorena, berriz, Beasain etaLazkaoko parrokietanaurkitzendugu; LazkaokoSan Migelparrokianhilzen1855ean, hainbaturtetanbertanapaiz lanetanegonondoren... ElizbarrutikoartxiboandaudenOlaberriaetaLazkaoko prarokietakopaperak arakatzenjardun dugu, bainahaietazhainbestealbistejakinditugunarren, ezdugu aurkituFraiB...
|
|
|
EsklaustraziogaraianJosebienurratsakjarraitu ditugu: JoseSanMigelena Olaberriakoparrokiarenburuizanzenurteaskotaneta1852anhilzen; JoseSan Antoniorena, berriz, Beasain etaLazkaoko parrokietanaurkitzendugu; LazkaokoSan Migelparrokianhilzen1855ean, hainbaturtetanbertanapaiz lanetanegonondoren... ElizbarrutikoartxiboandaudenOlaberriaetaLazkaoko prarokietakopaperak arakatzenjardun
|
dugu
, bainahaietazhainbestealbistejakinditugunarren, ezdugu aurkituFraiBartolomerensermoienpaperik, ezetaJosebiensermoienikere...
|
|
|
...atsakjarraitu ditugu: JoseSanMigelena Olaberriakoparrokiarenburuizanzenurteaskotaneta1852anhilzen; JoseSan Antoniorena, berriz, Beasain etaLazkaoko parrokietanaurkitzendugu; LazkaokoSan Migelparrokianhilzen1855ean, hainbaturtetanbertanapaiz lanetanegonondoren... ElizbarrutikoartxiboandaudenOlaberriaetaLazkaoko prarokietakopaperak arakatzenjardun dugu, bainahaietazhainbestealbistejakinditugunarren,
|
ezdugu
aurkituFraiBartolomerensermoienpaperik, ezetaJosebiensermoienikere...
|
|
|
1581eko argitalpenean (izenburua
|
duen
orria kendurik du), Frai Bartolomek
|
|
|
1581eko argitalpenean (izenburua duen orria kendurik
|
du
), Frai Bartolomek
|
|
|
ArgitalpenhonenhelbururikbehinenetarikoaFraiBartolomerentestuakongi transkribatzeaizanik, testukateketikoak, teologiaetamoralekoedukizongihornituakbestalde, nahitanahiezkodirudibereliburuakidaztekoerabilizitueniturriez geureburuarigaldeegitea.Beraz, egokidatorharkizanzuenhezieragogoratzea, bere burua janzteko egin ohi
|
zuen
estudioa eta bere liburuak idatzi zituen MarkinakoKarmengoBibliotekaneskuraizanzuenmaterialagogoratzea.Hauetatik guztietatikgeratudalekukotasunikaskobereliburuetanjartzendituenaipamen ugarietan, haienbidezberebaieztapenaketairitziakbermatzendituelarik.
|
|
|
1796) etaBurgosen() filosofia, teologiaeskolastikoaetamorala, zuzenbidekanonikoaetaEskrituraSantua.Bederatziurteluze.Etaurtehorietanprestatukozenbereapostoluetaespiritujarduerarako, Ordenako Konstituzioekagintzen
|
dutenez
, berariazagintzenbaitutezeinautorerengidaritzapeanikasibeharzendiziplinabakoitza.
|
|
|
Ia gai guztiekerakartzenzuten; aipaturikobioharretarikobataurkituko
|
dugu
honako gai nagusietako liburuetan: EskrituraSantu451, Dogmatika452,
|
|
|
Frai Bartolomek erabilitakoBibliakoargitalpeneietaharkezagutzenzituen EskrituraSantukoestudioeidagokienez, berakegitendituenadierazpentxikibatzuezat,
|
ezdugu
ziurtasunik; baina oraindikMarkinakoKarmengobibliotekan dagoenakontuanizanik, gutxigorabeheraateragenezakekomentuanharkeskueranizanzezakeena... Honela, adibidez, harkeskueranizanzitzakeenbiblietatik,. BibliaSacraVulgataeeditionis, delakoarenhainbatargitalpenizangozirelauste izatekoada (Anverpiae1715, 1716; Lugduni 1604,1609, 1692,1727; Parisiis1702,
|
|
|
Arestianikusidugunez, hainzuzenereFraiBartolomekbereikasketakhasi
|
zituenean
, KarmeldarTeresiarrenOrdenakberefilosofiaetateologiakoikasketen araudiaberritueginzuen, EskrituraSantuarenikasketa, teologiaeskolastikoarekin464 batera, gorenmailanezarriaizanzelarik; EskrituraSantua, Tradizioa, Kontzilioeta ElizGurasoakongiezagutzeabehar beharrezkoazen.
|
|
|
Konstituzioetan ElizGurasoen465doktrinarenberri jakiteaereagintzenzen; eta, egiaesan, estudiohonekaztarnabiziautzizuenFrai Bartolomerengan; esaterako, erabilizituengaietan, 15batElizGurasoaipatzen
|
ditu
, guztitara101aipamen? (Batzuetanzuzenkiaipatzenditu, etabestebatzuetanbesteautorebatzuenbidez?). Gogoan izatekoadagauregunMarkinako KarmengobibliotekangordetzendirenXVI.mendekoElizGurasoenliburuhandiak, hainzuzenere, FraiBartolomeksalbatuzituelafrantsesteakeraginzuenhondamenditik.
|
|
|
Lehenengoetabehinsarri sarridakarErromakoKatixima; 40aldizaipatzen
|
du
–
|
|
|
AitaSantuBenediktoXIV.arenaipamenbatzukereageridira; 8aldizaipatzen
|
du
(), etahonenliburuakeregauregunMarkinakoKarmengobibliotekan466 gordetzen dira?
|
|
|
Berabizizela argitaratutakogaztelaniazko biidazki edo liburuxka
|
ditugu
, harenasmoaargitaratzeaizanezbazenere.BienedukiaFraiBartolomekJoanJose Mogeliegindakogutunakdira, honekargitara eman zituelarik. Lehenengoahauxe da:
|
|
|
Plauto bascongadorentestuaberriroargitaratuduteoraintsuJosebaLakarraeta Blanka Urgelek: Plauto Bascongadoren eztabaida: testubilduma, Anuariodel SeminarioJuliodeUrquijoXXII (1988) 494 519.Argitaratzaileek, gainera, betebeteanasmatu
|
dute
, hareningurukotestuekinbateraargitaratzean, hauda, Plautorenbertsoospetsueiburuzkoeztabaidazela etaidatzizirentestuekinbatera:
|
|
|
Karmeldarrareninterpretazioaezaguna zen gai horretazinteresa
|
zuten
Euskal
|
|
|
EzzuennahiFraiBartolomekJoanJoseMogelekgutunhauekargitarazitzan, lehenik, zirriborro, edoohar xumeakbaizikezzirelako..., etabigarrenikgaihonetazGraslin iemanzizkiolakoidatzirikopaperbatzuk, honekargitaratzekoasmoa
|
zuelarik
..., bainabereadiskideak ekinetaekinegitenzioneta, azkeneanamore emanzuenKarmeldarrak.
|
|
|
Karmeldarrareneduki txikikopaperak zirenlehenengotan, Graslin ekargitaratu
|
zituenak
; baieskuizkribuaetabaiargitaratutakoa galduakdira.2.Papergehiagoeta edukihandiagokoakemanzizkionGraslinjaunari;honekliburubatenargitaratzekoasmoazuen;eskuizkribuagalduada.3.FraiBartolomerenlaugutuneneskuizkribuautografoa;galduada.4.Gordetzendenetaezagunaden1828koargitalpena: Plauto bascongadoóel bascuencedePlauto ensucomediaP, nulo...
|
|
|
kurtzen
|
du
(BAS, Esk.194, 180.or.).
|
|
|
|
du
(BAS, Esk.194, 181 182.or.).
|
|
|
kurtzen
|
du
(BAS, Esk.194, 182 184.or.).
|
|
|
XI: DefinitorioJeneralakFraiBartolomerenidazkibatirakurtzen
|
du
,
|
|
|
kurtzen
|
du
(BAS, Esk.194, 280ª.or.).
|
|
|
IX: DefinitorioProbintzialakFraiBartolomerenbesteidazkibatira kurtzen
|
du
(BAS, Esk.194, 284ª.or.
|
|
|
Orainarte, berakedogeroagoargitaratutakoFraiBartolomerentestuak, eta lehenaldizliburuhonetanargitaratzendirenakaztertu
|
ditugu
: Euscal errijetaco olgueeta..., Icasiquizunac..., kontakizunak, txostenak, gutunak..., etab.
|
|
|
415orriko (310x210mm) eskuizkribuhandipergaminozazaleztatuhonek, fundazioko dokumentu historikoez gain, kofradiako kideen milaka izen
|
ditu
(50.000inguruizangodiragutxigorabehera) berezikiMarkinaetainguruetakoenak, bainabaitaBizkaikoherriaskotakoenetabesteprobintziabatzuetakoenizenakere...
|
|
|
1807tik1832rabitartekoProbintziakoDefinitoriokoaktakdituena.FraiBartolome Probintziakolaugarrenaholkularihautatuaizanzen1824komaiatzaren8an.Frai Bartolomeaholkularizenkontseilukoaktek301.orrialdetik395.eraartekoahartzen
|
dute
, 1824 1826kourteei dagozkie, eta probintzialaketa lau aholkulariek, Frai Bartolomekerebai, sinaturikdaude.
|
|
|
txitean piteandator; Gauzaberaesangenezake, ilun, burucoiluntasuna./ limboi hitzariburuzere: bialdizagertzenda, l, bakarraz: lunian;, l, bikoitzaz, berriz, sarri. . Mutil, hitza, bokala ondoren
|
duela
, hogeita hirualdizdatoril zetabost aldizsoilikill z...
|
|
|
Juicijoonbatenerreguelapera ecarrileguizan, tacasic gueijenacnaioi
|
ditu
|
|
|
Jakina, adberbio sintagmadenean, hots,, ezinik, formarenadiera
|
duenean
, loturikidaztendubeti, oraingoerara: tazaartzan, bestericezinda, ezcontzaguin tziariemotendeutseenac (Euscal errijetaco... 54).
|
|
|
Ei: Hiztunak partikulahauerabiltzen
|
duenean
, entzundako zerbait, berakziurtasunezezagutzenezduenzerbaitadieraztendu.Bartolomekondorengoadizkiari loturikidaztendupartikulahau.Honaadibidebatzuk:
|
|
|
Leenagoco guiza aldijac saltoca iraguaz, gogoratuco
|
ditut
batzuc, nundi ezau tuco dozun pecatu loijaren erru madaricatuba (Icas II, 44).
|
|
|
/, zelan bait? ere;, bait?
|
dun
beste hitz batzuk bietara idazten ditu, loturik eta bereiz. Hona guztitariko adibide batzuk:
|
|
|
Ainbeste:. Ainbeste, laubataldizidaztendubereiz; loturikidaztenduia beti,, b, renaurretik, m, duelanahiz, n?
|
duela
.
|
|
|
Bietaraagertzendira; bainaosogutxidirabereizdatozenak; iaezdiraaipatzekoakere.Loturikidaztendunormalean,, b, renaurretik, m? duelanahiz, n?
|
duela
; honabereizidaztendituenesaldibakanbatzuk:
|
|
|
guino: Gehienetanloturikidazten
|
du
. Honabereiz itzurizaizkion forma bakanbatzuk:
|
|
|
J.A. Mogel eta Frai Bartolomeren idazlanei iraizean begiratzea aski da bokalen bikoizteak ugari
|
dituztela
ohartzeko. Ekialdeko bizkaiera darabilten idazle zaharrak
|
|
|
Ondoriohauekateradaitezkeeskemahonetatik:, a, itsatsiadutenhitzeiartikuluaeransterakoan, singularrean, bizkaierazkojoerarenarabera, eaeginbeharko
|
zukeen
: alaba alabea, bainainguruhonetakoidazlezaharrekezduteonartzen bokalbikotehaueta iaegingodute, pluraleanbibokalei lexemarenarietaartikuluarenarieutsiz.Jakina, inesiboaneregauzaberagertatzenda: plazaan (sing.); pluralean, berriz, A+ e= ee: plazaetan= placeetan.
|
|
|
Bainahonelakojoerafinkatuakezdiragehiagokobariksortzen.Inguruhonetako ahoskeranoinarritzenzirenaziurtzatjodezakegu.FraiBartolomeberaereezzegoenhainsendo idazkerareneta, bereziki, bokalenbizkoiztearen arazo honetan. Gehienetanbokalbikoitzakegiterajotzen
|
du
, ustezherrietakoeuskaldunikgehienenjoerajarraituzeta,, hiztunenbaitanzeudenaraubatzukbetez, esaterako,, a, itsatsiarena... bainahorretazberen beregigogoetarikegingabe.Dena dela, zalantzakzitueneta, bokalbikoitzenaldebazenere, zalantzahoriekeraginda, bietarajokatzendu.Hurrengorako, gaihauetanjakintsuakdireneniritziaentzutekoprestdago, halaere.Honeladioskuhitzezhitz:
|
|
|
–Ue, diptongoa
|
dutenen artean
bada beste forma bat nahiko bitxia eta
|
|
|
(RS)/ (RTS) multzoenartean, maileguzkohitzenarteanbatezere,, rs, dutenakagertzendiraetanekez, rts?
|
dutenak
; esaterako,, persona, hainbestebider agertzendaeta, pertsona, behinereez;, persecucinoiac, datoretaez, pertsecucinoia?;, diversinoe, etaez, divertsinoe?...
|
|
|
...p;gt; esaminau; consoladu> consolau; alegraduale g > rau; topadu > topau; faltadu> faltau> (Bart.) paltau... BilakaerahoriizandutenakugaridiraFraiBartolomerengan; aipatubesterikezegiteko, honagoikoezgain, bestezenbait: condenau; librau; naastau; señalau; erremedijau; amau; apartau; provau; cansau; salvau; pornicau; cantau; icentau; desiau; adorau; castigau; javo
|
nau
; descuidau; santipicau; compesau; erraparau; murmurau; acertau; prestau; pormau; ordenau; consagrau; acordau; covernau; portau; estimau; estropezau; domau; sosegau; sobrau; adabau; ezcutau; barristau; desterrau; manchau; morti picau; castau; quexau...
|
|
|
itum partizipioetatik datozen maileguekin, anu (m) bukaera
|
dutenekin
baizik. Hauek, bokalarteko, n, agalduriknahizlekuzaldaturikhartzenditueuskarak; esaterako: capellanu (m) > capellau> capillau: Onegazartucodau neurribagacoatseguinaceubeenCapillauhumilde, taprestuPraiBartolomeSantaTeresa, Carmilita Ortotzac (Icas I, V);, escribau?: scribanu (m) > escribau: Ceureumiacinorieguin deutsazancaltiac, taatsecabaacgaiti, Escribaubatecechiandozuna, embargauta eruatenbadeutsu: isilicegon, tairago (Icas II, 27).. Cristinau, hitzaerehorrelakoada, baina, kristau, forma, bokalarteko, n, agaldurikhartzendueuskarak;, kristinau?, ordea,, n, alekuzaldaturik; gauzabera, giristino, formaere, bainahonetaneuskarak, bereganatuorduko, besteukitubatzukegindizkiojatorrizkoformari.
|
|
|
Irun/ idun: Formabiakdarabiltzabesteeuskalkietakolepoadierazteko.Gaur egunbizkaierazbizirikdagoenhitza
|
dugu
,, idun, forman, jakina; bainasama doakiotokiajanez; halaere, honekesanahizabalagoa du, Bizkaikomendebaldean behintzat, samak lepoaetaeztarriahartzenditu: Dantzatiurtetendaveesarritan nescaac, eureenirunecozapijac ascatuta, taburucuacoquertuta, icusi bagaric sinistuezin leguijanmodubanEuscal errijetaco... (68).// Lelengoriuneti guerrira
|
|
|
Irun/ idun: Formabiakdarabiltzabesteeuskalkietakolepoadierazteko.Gaur egunbizkaierazbizirikdagoenhitza dugu,, idun, forman, jakina; bainasama doakiotokiajanez; halaere,
|
honekesanahizabalagoa
du, Bizkaikomendebaldean behintzat, samak lepoaetaeztarriahartzenditu: Dantzatiurtetendaveesarritan nescaac, eureenirunecozapijac ascatuta, taburucuacoquertuta, icusi bagaric sinistuezin leguijanmodubanEuscal errijetaco... (68).// Lelengoriuneti guerrira
|
|
|
Estari: Bereohikoforma, estaldu?
|
du
, maizdarabilena; bainabehindakar
|