|
2003
|
|
|
363). Halako zerbait egon arren, guri bereizketa biribilegia iruditzen zaigu, zeren XIX. mendetik aurrera, gehiago edo gutxiago,
|
talde
politiko guztiek kontatu behar baitzuten masekin, eta beraz denei interesatzen zitzaien mito kolektibo mobilizatzaileak erabiltzea, baita karlistei ere. Eta zentzu horretan, euskal karlisten kasuan, erromatarrei aurre egiten zieten euskaldunak aipatzen dituen bertsoa, bakana izan arren, adierazgarria iruditzen zaigu:
|
|
|
Muñagorriren bertsoen kasuan, Gipuzkoaren eskubide foralen jatorri historikoa azaldu nahi zen (ohiko historiografiaren araberakoa), hurrengo bertso batzuetan uneko erreibindikazioa ere Foruetara mugatu behar zela esateko. Izan ere Muñagorrik, karlisten eta liberalen artean hirugarren
|
talde
bat, foruzalea, aurkeztu nahi izan zuen. Propaganda eta bertso bidez soldadu karlistak erregegairen erreibindikazioa uztera bultzatu nahi zituen, haien atxekimendua lortzeko era guztietako argudioak erabiliz (praktikoak, historikoak eta orotarikoak).
|
|
|
batzuek, exhortatu? izanak erakusten du Nafarroa Beherean, beste hainbat lekutan bezala, humanismoak eta erreforma erlijiosoak bat egiten zutela erro sozio-kultural jakin batekin, euskalduna edo euskaltzalea kasu honetan, erret ofizialetan, gorteetan eta gazteluzainetan gorpuztua.19
|
Talde
sozial honek, erreferentziatzat Nafarroa (Beherea), euskalduntasuna eta kalbinismoa hartuta, narratiba bat, idazketa bat, eta historia bat sortzeko ahalegina egin zuen.
|
|
|
Egilea Joan Klaberia lapurtar apaiza zen, 1636ko liburu baten hitzaurrean.22 Apaiz hau,. Sarako Eskola? deitu den
|
taldeko
kidea zen. Lapurdiko talde honek, euskarazko produkzio oparoa bultzatu zuen.
|
|
|
deitu den taldeko kidea zen. Lapurdiko
|
talde
honek, euskarazko produkzio oparoa bultzatu zuen. Izan ere, Ipar Euskal Herrian, Hegoaldean ez bezala, euskarazko narratibak idazteko asmoz segitzen zen.
|
|
|
Ikusi dugunez, XVIII. mende amaieran argitaraturiko Iparraldeko historia lan guztiak aristokraten babespean eta frantses hutsez egin ziren, interes jakin batzuk Frantzia baitan defendatzeko idatzi baitziren. ...kor bat idazteko izan zitzakeen arazo pertsonalez gain, zail izango zuen halako lan batentzat babesleak eta irakurleak aurkitzea.58 Beñat Oiharzabalek iradokitzen duenez, baliteke XVIII. mendean, zuberotar eliteko taldetxo baten artean, euskara latinaren edo frantsesaren pareko kultur hizkuntza bihurtzeko kezka egotea, hor kokatuz Egiategiren saioa.59 Baina dudarik gabe produkzio gune sozial gisa
|
talde
ahulegia izan zen.
|
|
|
Etorri izan ciran, bada, Fenicioac, Cartagoac, Erromatarrac, Godoac, Arabeac, bacocha bere chandan indar andiac arturic Españara, bai ta berendu ere Erresuma zabal onen zatiric gueientsuenac; bañan Guipuzcoaco Provincia, etsai
|
talde
guztiai gogor eguiñic, guelditu izan da beti lenagoco oñean bere jaiotzaco itzcuntz garbi gozoarequin; 75
|
|
|
Produkzio historiografikoa, hein handiz hura sustatzen edo babesten duten erakundeen edo pertsona
|
taldeen
existentziari loturik dago (produkzio gune sozialei). Hola, Antzinako Erregimenean, estamentu, korporazio eta erakunde publiko bakoitzak, bere estatusa eta interesak legitimatzeko historiografia propioa bultzatu ohi zuen.
|
|
|
aldetik gure egunotara: euskararen estandarizazioa, segidadun produkzioa,
|
taldeko
lana, profesionalizazioa.
|
|
|
Historia lehen idazkien agerrerarekin hasten bada, Euskal Herria esan dezakegu erromatar garai bueltan sartu zela historian: ordukoak dira herrialde honetako geografiaren eta biztanleriaren gaineko aurreneko berri idatziak, greziar eta erromatar autoreek utziak (Ptolomeo, Strabon, Plinio,...). Halaber Antzinate hartan jaso ziren idatziz euskal sustraiko berbak aurrenekoz (batik bat Akitania aldeko hilarrietan), aitzineuskal hizkuntza bat mintzatzen zuen pertsona
|
talde
baten lekukotasun zuzena erakutsiz. Euskal Herria deituko zen lurraldearen gaineko eta bertako biztanleen inguruko berriak gehituz joan ziren Erdi Aroak aurrera egin ahala.
|
|
|
Fortunen arabera ere,
|
taldearen
kopuruaz aparte, ikus daiteke taldearen garrantzia: Gehiena denda eta lonjan inbertiturik zeukaten 7.370 eta 98.574 erreal tartean; eta gero etxeko gauza edo tresnerian:
|
|
|
Fortunen arabera ere, taldearen kopuruaz aparte, ikus daiteke
|
taldearen
garrantzia: Gehiena denda eta lonjan inbertiturik zeukaten 7.370 eta 98.574 erreal tartean; eta gero etxeko gauza edo tresnerian:
|
|
|
Honela, artisauen artean aberatsenak ziren, denda zeukatenak P. Manzanos-ek zehazten duenez (Manzanos Arreal, 1995)?, eta 45.000 eta 280.000 erreal bitartean zeukaten fortuna bezala. Hor ere dakusagu haien garrantzia; batzuk, ondorioz, hiriko goi mailara iritsi ziren merkatari bihurtuz eta, beraz, maila ekonomiko berdintsuko
|
taldeetara
hurbilduz (merkatari handiak, nobleak ere baitziren, hiriko elitea osatuz, artisau eta a la menuda saltzen zutenen aurrean). Horrek istiluak sortarazi zizkien oligarkekin, udaletxetik ezarritako neurrietan gauzatuko zirenak, boterea eta pribilegioak talde itxiagoan eutsi nahian, aurrez elitearen partaide zirenek bultzatuak28; ez da ahaztu behar XVIII. mendean instituzioetan oligarkizazio prozesu garrantzitsua gauzatzen ari zela.
|
|
|
Hor ere dakusagu haien garrantzia; batzuk, ondorioz, hiriko goi mailara iritsi ziren merkatari bihurtuz eta, beraz, maila ekonomiko berdintsuko taldeetara hurbilduz (merkatari handiak, nobleak ere baitziren, hiriko elitea osatuz, artisau eta a la menuda saltzen zutenen aurrean). Horrek istiluak sortarazi zizkien oligarkekin, udaletxetik ezarritako neurrietan gauzatuko zirenak, boterea eta pribilegioak
|
talde
itxiagoan eutsi nahian, aurrez elitearen partaide zirenek bultzatuak28; ez da ahaztu behar XVIII. mendean instituzioetan oligarkizazio prozesu garrantzitsua gauzatzen ari zela.
|
|
|
Gozogileen kontrol eta monopolio nahiei aurka egite hau ilustratu, merkatari eta herritarren oposizioan ikusten zen, udaletxearen bidez gauzatua. Oligarkizazio prozesuaren barruan koka daiteke hau; aberats berriak ziren gozogileak, eta ez zituzten onartu nahi lehendik hiriaren elitean zeudenek, boterea gehiengoren artean ez banatzeko, kontuan izanik igoeran zegoen gizarte
|
talde
bat zela. Honela, ez zieten ekintza monopolizatzen utzi nahi eta aldi berean herritar askoren lanbidea izango zena babesten zuten.
|
|
|
Hala ere, XVIII.ean liburuen zabalpena ematen da Ilustrazioaren inguruan, eta horiekin batera sukaldaritzako liburuek tokia izango dute, baina ez da ahaztu behar hau gizartearen goi mailetan izango zela, batez ere; herri arruntak ez zuen dirurik izango liburu bat erosteko (irakurtzen zekienean ere). Informazioa sakabanatua dago, esan bezala; horren inguruan Gorrotxategik diosku, moja konbentuetara zihoanean informazio bila,
|
talde
txiki baten eginkizunak, eta, beraz, jakituria sekretua zirela (pertsona gutxi hauek galtzean, haiekin desagertuz beren ezagutzak); gauza bera gertatzen da benediktinoen likoreekin?
|
|
|
XVIII.ean dagoeneko gehiago hedatzen dira, modak garrantzi handia duelarik, luxuzko produktu gisa (hor frantziar moden eragina), eta Ilustrazioaren eta kulturaren hedapenarekin, bestalde, soziabilidaderako tresna bihurtu ziren eta tertulien lagungarri (adibidez, Lloyd' s daukagu, Edward Lloyd-ek 1687 Tower Streeten fundatu zuen Londongo lehen kafetegia, non negozio gizonak joaten ziren, eta azkenik munduko aseguru konpainia garrantzitsuena eta banku handi bat bihurtu zen). Kofradiek eta gremioek ere, anaitasunezko bazkariak egiten zituzten (ospakizunetan eta bileretan), garrantzitsuak, bereziki,
|
taldeari
kohesioa emateko; bazkari hauetan azkenburukoen presentzia oso nabarmena zelarik.
|
|
|
Espainia dekadentzian sartuta zegoen garai hartan; eta berrikuntzen eta Frantziaren aurka zihoan herria. Hala ere,
|
talde
intelektual batzuek atzerritar senagatik interesa zuten (jankeraz, hizkuntzaz?).
|
|
|
mendialdeetan harkaitzak, larreak eta sasitzak; etxolak (egur eta buztinez eginak) eta landutako zonalde txikiekin (gari, zekalea, Araba aldean), trikuharriren bat? Animali
|
talde
basatiez gain, kontrolatuak egongo ziren (abelgorri, arresa, ahuntzak, txerriak), azken hauek gehituz joango ziren, ehiza baztertuz zihoazen heinean; hala ere, Eneolitikoan ere gizonek noizbehinka ehizan egingo zuten (basahuntz, orein eta basurdeak kasu). Ibilkariak ere baziren, zonalde baten barruan eta kilometro gutxi mugituz.
|
|
|
Espainiaren egoera ekonomikoaren ezaugarri nagusiena feudalismo garatuaren iraupena zen. Gainera, haustura sor zezakeen
|
taldea
, hots, burgesia, merkataritzaren eta jarreren bidez elite noblearekin bat eginda zegoen. Ondorioz, ez zeukan sistemaren aurka aritzeko asmorik, gehienez ere, elitearen barnean sartzen saiatzen zen, hau da,, nobletzen?.
|
|
|
Eskaria orokorrean, mende erdira arte, garapenarekin bizi maila igo zuten nekazariek osatzen zuten, batik bat, beraz, maila ertain eta baxuko produktuak saltzen ziren batez ere, eta luxuzkoak gutxixeago. Mendearen bigarren erdialdean, berriz, nekazarien egoera okerragotzen joan zen koiuntura ekonomikoarengatik (etekin beherakorren legeagatik?) eta errentak hazi egin ziren, ondorioz, eguneroko produktuak gutxiago saltze hasi ziren eta luxuzkoak sarriago (goi mailako
|
taldeen artean
, jakina).
|
|
|
Zenbakiak 11,4 eta hurrengoak: Israeldarrekin elkartu zen arrotz
|
taldeari
jateko gogoa bizkortu zitzaion eta israeldarrak negarrez hasi ziren haiekin batera, esanez: «Haragi pixka bat bagenu behintzat!
|
|
|
Espezieen modura, azukrea beharrezko elikagaien
|
taldetik at
zegoen, baina karbohidratoa denez energi iturria da. Jakin badakigu nahi psikologokoa dela jatearena, behar fisiologikoa baino.
|
|
|
Antilla Nagusietan karibetarrak eta arawaksak bizi ziren. Arawaksak ahulak zirenez espainolek
|
taldetan
batu zituzten eta plantazioetara eraman zituzten, lan indar moduan9 Indioei heriotzara arte eragiten zieten lan egitea, haien esterminazioa ekarri zuena. Portugesek ere lan egitera behartu zituzten indioak, baina heriotzaraino eraman gabe.
|
|
|
Txokolatearen, urrezko mendea? izan zen,
|
talde
guztiek edango zuten eta Gipuzkoako Karakas-eko Konpiniak holandarrei merkatalgoaren monopolioa kendu zion, prezioak erdira jaitsiz.
|
|
|
Bi izan ziren, ordea, ikastaro horrek erakutsitako ahuleziak; bata, sailaren behin behineko topagune izaera, bertan bildu zirenek ez zirelako gai izan lan-talde iraunkorra sortzeko. Alde horretatik, egokiagoa izango zen, Historia Ikastaroari buruz hitz egitea eta ez Historia Sailari buruz, baina ohiturak legea egiten duenez, Saila deitu zitzaien UEUko ikastaroak antolatzen zituzten pertsona edota
|
taldeei
eta hala jarraitu zitzaien deitzen. Kontuan izan behar da, egoera ulertzeko, UEUren baliabide urriek ez zutela aukera handirik ematen egitura sendoak sortzeko.
|
|
|
1978an, aurreko urteko eredua jarraituz, Historia, Geografia eta Arteari buruzko bi aste beteko zituen ikastaroa prestatu zen. Goizetan, Historia Geografia arloan lan egiten zuten argitaletxe eta
|
taldeen
aurkezpena egin zen: Gero, Ingeba, Iker, Gordailu, Etor, Jakin, UZEI, UNED eta EUTGna, besteak beste; eta Arteari eta Geografiari buruzko zenbait hitzaldi eman ziren.
|
|
|
Ikastaroen helburu nagusiak arlo horietan honako hauek ziren: egindakoaren eta egiten ari zenaren berria jaso,
|
taldeen arteko
harremanak erraztu, Batxilergoa eta Unibertsitatearen artean etena eragotzi, erdal unibertsitateetan eta zientzia elkarteetan egiten ziren lanak euskalgintzara erakarri eta «Ahal dela, Unibertsitaterako lanak burutzeko, taldeak sortu eta indartu». Helburu horiek, neurri batean bakarrik, bete ziren; lan horietako asko ondoren Gordailu taldea eta UZEIren bidez gauzatu baitziren eta ez, zuzenean, UEUren Historia sailaren eskutik.
|
|
|
Ikastaroen helburu nagusiak arlo horietan honako hauek ziren: egindakoaren eta egiten ari zenaren berria jaso, taldeen arteko harremanak erraztu, Batxilergoa eta Unibertsitatearen artean etena eragotzi, erdal unibertsitateetan eta zientzia elkarteetan egiten ziren lanak euskalgintzara erakarri eta «Ahal dela, Unibertsitaterako lanak burutzeko,
|
taldeak
sortu eta indartu». Helburu horiek, neurri batean bakarrik, bete ziren; lan horietako asko ondoren Gordailu taldea eta UZEIren bidez gauzatu baitziren eta ez, zuzenean, UEUren Historia sailaren eskutik.
|
|
|
egindakoaren eta egiten ari zenaren berria jaso, taldeen arteko harremanak erraztu, Batxilergoa eta Unibertsitatearen artean etena eragotzi, erdal unibertsitateetan eta zientzia elkarteetan egiten ziren lanak euskalgintzara erakarri eta «Ahal dela, Unibertsitaterako lanak burutzeko, taldeak sortu eta indartu». Helburu horiek, neurri batean bakarrik, bete ziren; lan horietako asko ondoren Gordailu
|
taldea
eta UZEIren bidez gauzatu baitziren eta ez, zuzenean, UEUren Historia sailaren eskutik. Hurrengo urteetan egindako zenbait ikastaro, terminologia eta hiztegigintzari buruz, testuinguru horretan kokatu behar dira, baita lan horren emaitza garrantzitsuena ere, UZEIk 1984 eta 1988 bitartean argitaratutako Mendez mende liburu bilduma, Batxilergoko ikasle eta irakasleei zuzenduta.
|
|
|
UEUko barne eztabaidek, azkenik, izan zuten bere pisua, historia saileko hainbat kide EHUrekiko harremanen aldekoak zirelako eta elkarrizketak porrot egin ondoren ezinegona sortu zelako UEUren barruan.
|
Talde
horren emaitza izan zen Historia eta Gizarte zientzien urtekariaren bigarren alea, 1982ko data izan arren, 1983an atera zena. Bere aurkezpena egitean, ordea, urtekariaren beraren amaiera iragarri zen, Eusko Ikaskuntzak argitaratu behar zuen aldizkarian parte hartzeko gonbitea luzatuz euskaraz lan egin nahi zutenei UEUko Historia saileko kideek.
|
|
|
Garai horretan, udako ikastaroak, urtean zehar antolatutako hitzaldi zikloak eta Gasteizko historia fakultatean prestatutako Euskal Herriko Historiaz jardunaldiak izan dira Historia Sailaren lanaren lekuko. Hamabost urtez Saila zuzendu duen
|
talde
horren emaitzen artean dugu ikastaroei emandako sendotasuna, urtez urte, hutsik egin gabe, antolatu direlako; kasu gehienetan gai desberdinei buruzko monografikoak antolatuz, baina gai solteak baztertu gabe: 1986an Gerra Zibila, 1989an iraultza garaiak eta Historiaurrea, 1990an Industrializazioa, 1991an Faxismoa, 1992an Langile mugimendua, 1993an Nazionalismoa, 1994an Historiografia eta aldaketa ekonomikoa (Ekonomia sailarekin batera), 1995ean Militarismoa eta antimilitarismoa, 1996an Erromatarkuntza eta Irakaskuntzaren historia (Pedagogia sailarekin batera), 1997an Ekologia, Eliza eta itsasoa, aurrenekoa eta azkena berriro ere Ipar Euskal Herrian, 1998an Kirola Iruñean (Antropologia sailarekin batera) eta Historia eta Literatura Miarritzen, 1999an Frankismoa Iruñean eta Historiografia Miarritzen eta 2000 urtean, azkenik, Iruñean Sozialisten agintaldien balantzea eta Irudia eta Historia Miarritzen.
|
|
|
Sailari egonkortasuna ematez gain, taldekideen arteko harreman eta adiskidetasunak pertsonen arteko txandatzea era egokian eta apurketarik gabe egitea ahalbideratu du, egitasmo koherentea osatuz, euskaraz lan egiteak suposatzen dituen mugak kontuan hartuz.
|
Taldea
Euskal Herrian euskaraz lan egiten duten historiagile guztiak UEUra hurbiltzen saiatu da, iritzi eta arlo desberdinetako ikerlari eta irakasleei ateak irekiz. Alde horretatik, arestian aipatu ditugun ikastaroei erreparatzea nahikoa da gaien aniztasunaz eta garaiko historiografiaren kezkekin, eta bere mugekin, zuen loturaz konturatzeko.
|
|
|
Horren lekuko dugu 1990an kaleratutako Historia eta Gizarte zientzien urtekariaren hirugarren tomoa eta urte berean sortutako Uztaroaldizkariaren erredakzio batzordean historiak duen ordezkaritza. Produkzio idatzia bultzatzeko ezintasuna da, dena den,
|
talde
horren hutsune nabarmenena: hitzaldi sorta zabalak, 300 saio baino gehiago, ez du bat egiten garai berean argitaratutako liburu kopuruarekin, monografia pare bat eta hiru ikastaroen hitzaldiak jasotzen dituzten bildumak:
|
|
|
Esperimentuen munduan hainbeste murgilduko ez zirenen artean Koncharovski, Mashkov, Altmaw... aurkitzen ziren, etorkizuneko Errusian arte mailan lan gehien jorratuko zutenen
|
taldea
. Ordura arte bigarren maila batean kokatutako hauek, oharkabean laudorioak jaso zituzten arlo artistikoan; arte iraultzaile bezala aurkeztutako artistak berriz, korronte onartu eta ofizialetik at geratzen ziren bitartean.
|
|
2004
|
|
|
Senarren nahia emazteak etxean izatea bazen ere, nahi honek soldata baxuen errealitatearekin egin zuen tupust. Senarraren soldata baxu hauekin ia ezinezkoa zen etxeko lan
|
taldearen
bizirautea. Kontraesan honek merkatu bikoitz baten sorrera ahalbidetu zuen.
|
|
|
«Soilik» etxeko lanaz arduratzen zen emakumearen irudia «ideal» bete ezin bat izan zen. Errealitatean senarraren soldata osatzeko eta etxeko lan
|
taldearen
ongizatea bermatzeko ondasun eta zerbitzuen produkziora bideratutako emakumeez osatutako bigarren mailako merkatu bat sortu zen, estatistika ofizialetan agertzen ez zen «isilpeko merkatua».
|
|
|
«Isilpeko merkatu» hauetan lan egitea beraien etxeko lan
|
taldeentzat
diru sarrerak lortzeko estrategia bat zen emakumeentzat. Bizi estrategia hauen artean jarduera ezberdinak aipa ditzakegu.
|
|
|
«Isilpeko merkatuaren» errealitatearen barnean kokatu behar dugu baita ere lehen izendatutako patronen lana. Adibideokin agerian uzten da emakume hauek egiten zuten lana, eta lan horren truke eskuratzen zuten dirua, oinarrizkoa zela beraien etxeko lan
|
taldearen
biziraupenerako. «Ogia irabazten» zuena soilik senarra zenaren irudia apurtzen da beraz.
|
|
|
Honela, emakumeak subjektu aktibo modura agertzen hasi ziren, askotan historia «ofizialean» isilarazi zaien parte hartzea agerian utziz. Ekonomia «berrian» parte hartu zuten, industrian lanean eta beste hainbat ekintzen bitartez bere etxeko lan
|
taldearen
sostengua posible eginez. Bestetik populazio berriaren integrazio lanean, pupilajearen fenomenoa dela eta paper garrantzitsua izan zuen.
|
|
|
1965ean Marin County n, Kalifornian, minbiziaz hil zen, New York eko Arte Garaikideko Museoan berari buruzko erakusketa zabalena zabaldu aurretik. Bakarkako eta
|
talde
erakusketa asko antolatu dira geroztik berari buruz eta AEBko argazkigintza pertsonaia garrantzitsua kontsideratu behar da.
|
|
|
Tratu berriak hobekuntza partzial bat besterik ez zuen lortu, okerren zeuden
|
taldeek
ere, nekazari txikiak, partzuerrak, agureak,... ez zuten etekinik izan. New Deal a sozialismoarekin eta komunismoarekin ere lotu zuten.
|
|
|
New Deal a sozialismoarekin eta komunismoarekin ere lotu zuten. Panazeak eskaintzen zituzten
|
taldeak
ere agertu ziren: Francis E. Townsend mediku kaliforniarrarena, Charles E. Coughlin apaiz katolikoarena eta Louisiana-ko Huey P. Long ena ziren nabarmenenak.
|
|
|
1935ean hogei milioi pertsonak ondo elikatzeko beharrezko zena ez zuela kalkulatzen da. Horren eraginak ez ziren agerian gelditu 1940an beharrezko zerbitzu militarra ezarri arte, lehenengo errekluta
|
taldetik
erdia kanpoan gelditu baitzen osasun arazoak tarteko. Hala ere, hilkortasun tasa jaitsiz joan zen, batez ere, antikoagulanteen eta sulfamiden aurkikuntza eta erabilpenari eta erditzearen ondoriozko hilkortasun tasa jaisteari esker.
|
|
|
FSAn egin ziren argazkilaritza lan aberats eta ezagunenak. Nekazaritza Departamenduko aholkulariak, Rexford Tugwell ek, 1935ean nekazal guneei buruzko txosten ilustratu bat egitea erabaki zuenean Roy Stryker i eskatu zion proiektuaz arduratzeko eta honek, denborarekin, argazkilari
|
talde
handi bat kontratatu zuen. Lehendabizi Arthur Rothstein kimikari eta argazkilari zientifikoa, gero Carl Mydans, RA n parte hartutakoa, Walker Evans eta Ben Shahn ilustratzaile eta margolaria elkartu zituen, eta azkenik Dorothea Lange sartu zen.
|
|
|
Hegoaldeko argazkiez gain hiri eta industrien irudiak jasotzen hasi ziren. Garai honetan
|
taldean
beste partaide batzuk sartu ziren: Marion Post Walcott, Jack Delano, John Vachon eta John Collier.
|
|
|
Argazkilari
|
talde
zabal hau baserritarren isolamendua islatzen saiatzen zen askotan, hauen arazoaren oinarria kontsideratzen baitzen isolamendua. Galdutzat emandako pertsonen erretratuak egin behar zituzten eta nahiz eta nekazari munduaren eskasiaz arduratu batez ere, honek beste maila sakonagoetara eramaten zituzten.
|
|
|
Langabetuen laguntza udal gobernuen, federazioko estatuen eta ongintza pribatuaren esku egon behar zela errepikatu zuen behin eta berriro. Laguntza federalak aurrekontuak ez-egonkortuko zituela uste zuen, eta halakoak emanez gero laguntza publikoaren menpe biziko zen eta errespontsabilitate pertsonala galduko zuen gizarte
|
talde
bat sortuko zela zeritzon Hoover ek, nazioaren zuntz morala apurtuz.
|
|
|
Eta memoria indibiduala lantzen den bezala, hala jorratzen dela memoria kolektiboa ere: gure familia nola osatu zen jakin nahi dugu, gure kirol
|
taldeak
iraganean lortutako garaipenak ezagutu gura ditugu, bikotearekin irteten hasi ginen eguna ospatu, gustatzen zaigun musika taldea noiz eta zelan sortu zen ulertu... Historiaren abiapuntua identifikatzen gaituzten nortasun desberdinen iragana ezagutu nahia baita.
|
|
|
Eta memoria indibiduala lantzen den bezala, hala jorratzen dela memoria kolektiboa ere: gure familia nola osatu zen jakin nahi dugu, gure kirol taldeak iraganean lortutako garaipenak ezagutu gura ditugu, bikotearekin irteten hasi ginen eguna ospatu, gustatzen zaigun musika
|
taldea
noiz eta zelan sortu zen ulertu... Historiaren abiapuntua identifikatzen gaituzten nortasun desberdinen iragana ezagutu nahia baita.
|
|
|
Historiaren abiapuntua identifikatzen gaituzten nortasun desberdinen iragana ezagutu nahia baita. Gure adiskide koadrila, familia, auzoa, kirol
|
taldea
, adina, hobby a, generoa, aukera sexuala, klase soziala, erlijioa, herria, nazioa, kontinentea, humanitatea... Hainbat identitate izan ditzakegu, eta horien iragana interesa dakiguke.
|
|
|
euskal nortasuna (adibidez hizkuntzatik abiatuz defini daitekeena) gure identitateetako bat delako. Zer funtzio ote dute iragan horiek (norberea, adiskideena, kirol
|
taldearena
, nazioarena...) ezagutzeak edo urtemuga bidez ospatzeak. Horretaz ikasgelan debatea
|
|
|
Oro har historiak nortasun jakin bat indartzeko balio izaten du, prestigiatzeko eta legitimatzeko. Funtzio horrekin sortu zen historiografia,
|
talde
desberdinen ospea, boterea eta zilegitasuna bermatzeko, adibidez errege dinastiena. Euskal Herrian ere, talde eta interes desberdinak defendatzeko asmoz hasi ziren historia idazten Erdi Arotik:
|
|
|
Funtzio horrekin sortu zen historiografia, talde desberdinen ospea, boterea eta zilegitasuna bermatzeko, adibidez errege dinastiena. Euskal Herrian ere,
|
talde
eta interes desberdinak defendatzeko asmoz hasi ziren historia idazten Erdi Arotik: erregeen historiak, probintzia bakoitzaren historiak, udalen historiak, Elizaren historiak... bakoitza bere boterea eta eskubideak indartu guran.
|
|
|
Puntu hori polito azter daiteke Aymeric Picaud-en XII. mendeko testua jorratuz: bertan garaiko euskal ekonomia, elikadura, elkartrukeak,
|
talde
sozialak, erlijiotasuna, euskara, ohiturak eta abar ikus litezke (testu hori euskaratuta aurki daiteke oso ororik in Bilbao, 1994, eta ia osorik in www.kondaira.com> Historia materialak > Testu Historikoak > Erdi Aroa >. Euskal Herria XII. mendean, Donejakue bideko erromes liburu baten arabera (1135)?). Ohar egitekoa da hizkuntzaren auzia egitarau ofizialak ahaztu egin duela erdi aroari dagokion 5 atal honetan (aurreko ataletan ez bezala), eta beraz jendartearen inguruko puntu hau egokia litzateke euskararen Errioxako lekukotzak aipatzeko (Donemiliaga kukulakoak), idatzi erromantzez eta latinez egiten zela aipatzeko (baina aldika euskal hitzak eta esaldiak agertzen zirela nafar agirietan), arabieratik euskarara pasatutako hitzak gogora ekartzeko, eta jakina, Erdi Aroko Euskal Herrian bizi ziren gutxiengo linguistiko eta erlijioso desberdinen berri emateko:
|
|
|
Obra biok funtsezkoak dira, eta irakaskuntza zentru guztietan eskuragarri egon lukete. Badira munduko historia gaien inguruko zenbait testu euskarara itzulita ere, tartean EHUko historia irakasle
|
talde
batek argitaratutako Historia testu bidez aipa daitekeelarik (EHU, Gasteiz, 1998). Azken liburu honetako testu ia guztiak, liburuaren egileen baimenaz, Kondaira.com aldizkariko material historikoen atalean eskegita daude, nahi dituenarentzat libreki eskuratzeko moduan.
|
|
|
herriko gizon gazte eta ezkonduak ahal zituzten moduan bildu eta armatu zituzten.
|
Talde
armatu hau kamioietan Doneztebe aldera abiatu zen. Herriko gizonak kamioietan joaten ikustean, bihotzekoak jota, Ildefonsa Barberena hil zen, Baztango gerrako lehen hildakoa.
|
|
|
Uztailaren 20an, arratsaldeko bortzetan, Iruñetik Luis Villanovaren agindupeko zutabea abiatu zen Baztan Bidasoa alderantz, handik Gipuzkoarantz sartzeko. Uztailaren 21ean Beorlegi koronelaren (Aiako Harrietan hilko zutena) agindupean aterako zen zutabearen aitzineko
|
talde
modura. Zutabe hauen helburua mugaren pasabidea ahalik eta azkarren ixtea eta Donostia inguratzeko aurreratzen hastea zen.
|
|
|
Gizon hauek Baztanera itzuli baziren, denborarekin erreklutatu egin zituzten. Gerra hasieran ere beste boluntario
|
talde
bat Erriberan uztak jasotzen ibili zen frontera bidali baino lehen. Nekazaritza arloan eskulana falta zenez soldaduak lana egiteko beharrezkoagoak ziren, frontean tiroak botatzen ibiltzeko baino (AA, 1995:
|
|
|
–Si solo fueran enemigos de España la masonería y el comunismo... pero desgraciadamente hay uno más, el nacionalismo? (aipua in Altaffaylla Kultur
|
Taldea
, 1986: 163).
|
|
|
Horrez gain, miaketak, komisariara behin eta berriz joan beharra, eta multak eguneroko gauza izaten ziren. Isunak 100 eta 500 pezeta bitartekoak izaten ziren, garai hartarako diru asko (Altaffaylla Kultur
|
Taldea
, 1986: 164). 14 Frontean hildako soldadu kopurua aurkitzeko zailtasunak izan ditut, 36 baino gehiago hilko ziren.
|
|
|
Ikastetxetik anitz jende kanporatua izan zen euskal kulturaren aldekoa izateagatik. Horrela, Aita Donostia (musikagile eta folklorista), Hilario Olazaran (idazle eta musikagilea), Jorge Riezu (idazlea), Ladislao de Donosti, Damaso Intza (Euskaltzaindiko kidea), Miguel Altzo (euskal idazlea) eta beste hainbeste jakitun atzerriratuak izan ziren; askok Argentinan edo Txilen bukatu zuten (Altaffaylla Kultur
|
Taldea
, 1986: 167). Errepresioaren ondorioz, Nafarroako eta Espainiako beste tokietatik, jendeak Frantziara heldu nahi zuen.
|
|
|
1944ko udazkenean, makien infiltrazioengatik, soldadu eta Guardia Zibil gehiagoren bidalketarekin, muga gehiago militarizatu zen. Garai honetan adibidez, Regimiento de Infantería Valencia N° 123 erregimentu osoa ibili zen37 Baina hauez gain, Nafarroan FET de las JONS eko kideek somaten,
|
talde
paramilitarra sortu zuten gerrillari aurre egiteko38 Baztanen ere honelako talde bat egon zen, eta gauetan herritarrez osaturiko patruilak ibiltzen ziren herriak zaintzen. Militarrek gainera, herrietan gidariak kontratatzen zituzten mendietan gidatzeko39 Udaletxeak ahal zuen moduan militarizazioa areagotu zuen, udaletxeko guardak eta mendiko guardak arma motz eta luzeekin armatuz40 Garai mugituak heldu zirenaren adierazle.
|
|
|
1944ko udazkenean, makien infiltrazioengatik, soldadu eta Guardia Zibil gehiagoren bidalketarekin, muga gehiago militarizatu zen. Garai honetan adibidez, Regimiento de Infantería Valencia N° 123 erregimentu osoa ibili zen37 Baina hauez gain, Nafarroan FET de las JONS eko kideek somaten, talde paramilitarra sortu zuten gerrillari aurre egiteko38 Baztanen ere honelako
|
talde
bat egon zen, eta gauetan herritarrez osaturiko patruilak ibiltzen ziren herriak zaintzen. Militarrek gainera, herrietan gidariak kontratatzen zituzten mendietan gidatzeko39 Udaletxeak ahal zuen moduan militarizazioa areagotu zuen, udaletxeko guardak eta mendiko guardak arma motz eta luzeekin armatuz40 Garai mugituak heldu zirenaren adierazle.
|
|
|
38 Primo de Riveraren diktaduran, estatua gehiago indartzeko somaten a sortu zuten,
|
talde
paramilitar modura. Somaten aren jatorria berez katalana da eta Aro Berritik dator baina Frankismoak, FET de las JONS eko kideak somatenetan bildu zituen, muga babesteko eta makien infiltrazioak eragozteko.
|
|
|
Inbasioa izan baino lehen, PCE ak Frantziako zuzendaritzatik ipar ekialdeko gerrillari
|
taldeekin
eta militantziarekin kontaktuan jartzeko, Nafarroa erabiltzen zuen bitartekariak (enlaces) sartzeko. Nafarroan sartzeko lau sare zeuden bata bestearekiko independenteak, bakoitza kolaboratzaile eta gidari propioekin.
|
|
|
Baztanen makiak ez ziren zuzen sartu, haranaren ipar mendebaldeko eskualdean, Etxalarrekin mugan eta Quinto Reale ko partean soilik. Bi toki hauek lehenengo inbasioan aukeratutako lekuak ziren, eta bertatik gerrillari
|
talde
handiak sartu ziren. Lehenengo tropekin borrokak izan eta gero, talde hauek talde txikiagotan banatu ziren Nafarroa iparralde osotik ibiliz.
|
|
|
Bi toki hauek lehenengo inbasioan aukeratutako lekuak ziren, eta bertatik gerrillari talde handiak sartu ziren. Lehenengo tropekin borrokak izan eta gero,
|
talde
hauek talde txikiagotan banatu ziren Nafarroa iparralde osotik ibiliz. Horrela Baztananen, urriaren 18 eta 22an makien bi talde atxilotu zituzten tropa frankistek:
|
|
|
Bi toki hauek lehenengo inbasioan aukeratutako lekuak ziren, eta bertatik gerrillari talde handiak sartu ziren. Lehenengo tropekin borrokak izan eta gero, talde hauek
|
talde
txikiagotan banatu ziren Nafarroa iparralde osotik ibiliz. Horrela Baztananen, urriaren 18 eta 22an makien bi talde atxilotu zituzten tropa frankistek:
|
|
|
Lehenengo tropekin borrokak izan eta gero, talde hauek talde txikiagotan banatu ziren Nafarroa iparralde osotik ibiliz. Horrela Baztananen, urriaren 18 eta 22an makien bi
|
talde
atxilotu zituzten tropa frankistek: lehenengokoak hiru izan ziren, eta Belate mendatean harrapatu zituzten Regimiento de Infantería América N° 66 ko soldaduek.
|
|
|
lehenengokoak hiru izan ziren, eta Belate mendatean harrapatu zituzten Regimiento de Infantería América N° 66 ko soldaduek. Beste
|
taldean
hamabi gerrillari atxilotu zituzten Frantziara itzuli nahian zebiltzala.
|
|
|
Azkeneko inbasioa, urriaren 30ean gertatu zen. Berrehun gerrillari Bentartea, Hazpegi, Urepele eta Berdaitzeko lepoetatik barna Ultzama haranean sartu ziren41 Soldaduekin topo egin zutenean
|
taldea
banandu egin zen, eta talde txiki bakoitza ahal zuen moduan itzuli zen: batzuk Erronkari aldera, beste batzuk Baztan aldera eta beste batzuk barnealdera sartzen saiatu ziren.
|
|
|
Azkeneko inbasioa, urriaren 30ean gertatu zen. Berrehun gerrillari Bentartea, Hazpegi, Urepele eta Berdaitzeko lepoetatik barna Ultzama haranean sartu ziren41 Soldaduekin topo egin zutenean taldea banandu egin zen, eta
|
talde
txiki bakoitza ahal zuen moduan itzuli zen: batzuk Erronkari aldera, beste batzuk Baztan aldera eta beste batzuk barnealdera sartzen saiatu ziren.
|
|
|
urteen bitartean infiltrazio txikiak gertatu ziren. Infiltrazio hauek Pirinio guztian gertatu ziren,
|
talde
hauek barneko makiekin elkartu nahi baitzuten. Baztanen makien azkeneko ekintzak 1946ko otsailean izan ziren:
|
|
|
Baztanen makien azkeneko ekintzak 1946ko otsailean izan ziren: gerrillari
|
talde
batek, Erratzuko Bernatenea eta Otanartea baserrietan sartu, eta 30.000 pezeta eraman zituzten. Horrelako kolpe ekonomikoak muga hurbileko herrietan arruntak izan ziren.
|
|
|
Sareko buruzagia zen Luis Alava 1943an fusilatu zuten; sarearen izena beregandik zetorren. Garai hauetan, Madrilgo kartzeletan 51 baztandar zeuden eta beste hainbeste Iruñea eta Donostiako kartzeletan, gehienak mugalari sareetan parte hartzeagatik (Altaffaylla Kultur
|
Taldea
, 1986: 168).
|
|
|
Makiek egindako azkeneko eraso honetan ez dago zehaztuta zenbat ehuneko ziren, Josu Chuecak (1990: 113) 200 zirela eta muga lepo ezberdin horietatik 50 eko
|
taldeetan
zeharkatu zutela erraten du. Bestalde Mikel Rodriguezek (2001) Bentarteatik 300 sartu zirela erraten du.
|
|
|
Bestalde Mikel Rodriguezek (2001) Bentarteatik 300 sartu zirela erraten du. Nire ustez, Chuecak errandakoak logika gehiago dauka, muga zeharkatzeko
|
talde
txikiagotan errazagoa delako.
|
|
|
Abeltzaintza oso garrantzitsua zen Baztango ekonomian. Abere asko mendietan solte zebiltzan eta artzainak euren abere
|
taldeak
zaintzen egoten ziren. 1941 urtean abere lapurrak (cuatreros) ibili ziren mendietan Baztango artzainei lapurtzen.
|
|
|
Gerra ekintza garrantzitsuak gertatu ziren Frantzia eta Espainiaren artean eta Nafarroa gerra honen erdian zegoen, baina guda zelaietan espainiarrak garaile atera ziren. Nafarrek ia dena galdua ikusi zutenez, Noaingo batailaren ondoren, nafar
|
talde
bat 1522an Amaiurko gazteluan sartu zen eta borrokan jarraitu zuen, gaztelua setiatu eta garaitu zituzten arte. Ekintza hau urteetan zehar goraipatua eta mitifikatua izan da.
|
|
|
Diario de Navarra eta La Voz de Navarra artean. Horrela, 1931ko uztailaren 26an, Elizondon Santiago Jaiak izaki, euskal Estatutua eztabaidatzen ari zirela, ezezagun
|
talde
bat Amaiurko gazteluaren monumentura igo eta monumentuari zenbait kartutxo dinami ta eta 18 metrotako metxa jarri zizkioten. Eztanda oso gogorra izan zen Amaiur herri osoa esnarazi baitzuen; eta harriak mendian behera zihoazela ere ikusi zuten.
|
|
|
161). Ez da oraindik argitu nork edo zein alderdiko kidek leherrarazi zuen monumentua, baina segur aski eskuindar
|
talderen
bat izan zen. Euskal nazionalistek ere, ezin gorde izan zuten euren atsekabea eta haserrea.
|
|
|
Errepublikan, hasieran aipatu dudan bezala, garai honetan alderdi politiko berriak agertu ziren haranean, baina dudarik gabe karlistak ziren
|
talderik
ugariena. Karlisten ideologia laster barneratu zuten nekazariek.
|
|
|
Azkenik, Baztango mapa politikoan, aipatu behar da sozialisten, Solidaridad de Obreros Vascos en eta Acción Nacionalista Vasca
|
taldeen
presentzia zegoela, baina oso presentzia txikia eta sinbolikoa zutela.
|
|
|
Atal honek,
|
talde
eta esparru sozial zehatzak ditu ardatz, eta hauei dagozkien ideologiak (bereziki sozialismoa).
|
|
|
Era honetako gerra egiteko zailtasunak egon daitezke. Hala nola, disziplina bat eta nukleo txikietan antolaturiko
|
taldeak
beharrezkoak dira; geografia garrantzitsua da gerrileroen arteko komunikazioa eta koordinazioa zail baititzake; hiriak dira azken betetzen dituzten guneak eta hemen aurkitzen dira normalean herrialdeko elementu nagusiak; etsaiek izuaren mehatxua erabil dezakete (tortura...) etab. Mota honetako borroketan bonba nuklearrak (jendea hiltzea) ezin dira gerra irabazteko mehatxu bezala erabili, ez delak...
|
|
|
euren senitartekoek baino ez zuten euren berri izango seguru aski, lagunek, poliziak behar bada, eta kazetariren batek erreportaia bitxiren bat egiteko. Baina gorago esan bezala eta liburuko idazleak argi adierazten duen eran,
|
talde
anonimo hori gabe (gizartearen gehiengoa osatzen duena), narrazio makrohistorikoa ezerezean geldituko litzateke eta lehen mailako pertsonaia horiek euren garrantzia galduko lukete erabat.
|
|
2005
|
|
|
Hamar mailetako hierarkia bertikala ezarri zen, ordezakari nazionaletik, gorengo mailan, kide arrunteraino zihoana. 17 urtetik beherako partaideak hiru
|
taldetan
banatu ziren: –margaritas?
|
|
|
sortu zen. Emakume
|
taldeak
antolatzen ziren eta herrietara joaten ziren nekazaritza lanetan laguntzeko. Era berean, garbitasuna, etxearen zainketa, familia, etab. bultzatzen saiatzen ziren.
|
|
|
Bertan, hiru hilabetetako formakuntza jaso ondoren aipatutako gaiak jorratzeko Espainiako herrietara joaten ziren emakumeak zeuden. 1940an sortu zen
|
talde
hori, eta gerra-ostean paper aipagarria bete zuen. Batez ere, umeen hilkortasunaren kontra lan egin zuten, jaioberriak nola zaindu azalduz.
|
|
|
Ezin ditugu aipatu gabe utzi katedra ibiltariak, 1946tik martxan jarri zirenak. Irakasle
|
taldeak
(erizainak, medikuak, alderdiko partaideak, andereñoak, etab.) erremolke batzuekin herriz herri joaten ziren, hitzaldiak, aholkuak, ikastaroak, etab. emanez. Emakume askorentzat, hori izan zen SFren aurpegi ezagunena.
|
|
|
Edonola, SFn ez ziren gertatu gazteen erakundeetan eta Erakunde sindikalean gertatu ziren arazoak. Seguruenik, SF izan zen bigarren frankismoan ekintza gehien antolatu zituen Alderdiko
|
taldea
. Egoera horrek iradokitzen du jendeak ez zuela uste SFk interes politiko batzuekin lan egiten zuenik.
|
|
|
Aurreko bi ataletan emakumeen eguneroko bizitza Francoren diktadurapean nolakoa zen azaldu eta Falangeko Sección Femeninari buruz hitz egin ondoren, frankismoan emakumeak betetako paperaren irudi orokor bat egiteko falta den azken zatia ikusiko dugu. Frankismoaren kontra lan egin zuten emakumeei buruz eta oposizioko
|
taldeetan
egon ziren emakumeei buruz, beraz, zertxobait esango dugu. Atal honetan, lau epealdi ezberdin banatu ditugu, Francoren erregimenarekin gertatu zen bezala, oposizioan ere aldaketak gertatuz joan zirelako.
|
|
|
Diktadura frankistaren lehen urteetan, emakume askok iheslariak ezkutatu zituzten, argitalpen klandestinoak gorde eta banatu zituzten eta beraien etxeak bilera politikoak egiteko eskaini zituzten. Garai latzak izan ziren oposizioarentzat, kartzelaren eta erbestearen ondorioz arazo larriak egon baitziren antolatzeko eta oposizioko
|
taldeak
oso zatituak zeudelako. Gainera, errepresioa eta gosea bezalako oztopoak hor zeuden.
|
|
|
erakundea berragertu egin zen, bai Espainian eta baita erbestean ere. Espainian 1933an jaio zen erakunde hori berriro martxan jarri zen
|
talde
txikietan antolatuz (bi edo hiru emakume) eta lehen unetik, emakume horiek borroka klandestinoan konpromezu handia hartu zuten: lehen protesten bultzatzaileak izan ziren, azoketan emakumeak orientatzen zituzten, ematen ari zen errepresio egoera azaldu eta zabaltzen zuten, etab.
|
|
|
1943ko urriaren 23an, Alderdi Komunistarekin lotua zegoen eta klandestinitatean lan handia egin zuen REI (Radio España Independiente) irratiak Euskal Herriko eta Andaluziako emakume
|
talde
batzuen eskutitzak irakurri zituen. Karta horietan, erregimenaren kontrako oposizio bat antolatzeko ahaleginak antzematen dira:
|
|
|
1944ko udan, espainiar gerrillari
|
talde
batek Pirinioak gurutzatu zituen Espainian sartzeko asmoz (Aran haraneko inbasioa), eta une horretatik aurrera, emakume batzuek gerrillarien borrokari eskainitako laguntza nabarmena bihurtu zen. Emakume horiek beraien etxeak bilerak egiteko eskaintzen zituzten; janaria, arropa eta sendagaiak ematen zizkieten makiei; Guardia Zibilaren mugimenduetaz informatzen zuten; alderdietako buruak eta gerrillariak harremanetan jartzen zituzten; agiri faltsuak lortzen zituzten; etab. Gerrillari edozein modutan laguntzea, bandidaje y terrorismo, ko ekintza bezala epaitzen zen.
|
|
|
(FLP),. Partido Socialista del Interior? (PSI) eta ezker erradikaleko
|
talde
txikiago batzuk agertu ziren; eta Euskal Herri mailan,. Euskadi Ta Askatasuna? (ETA) jaio zen.
|
|
|
1970etik aurrera, ikasle mugimenduaren garrantzia zertxobait gutxitu egin zen, langileen protestek gero eta indar handiagoa zuten bitartean. Oposizioko bi mugimendu horiekin batera, 60 hamarkada bukaeran beraien ekintzak hasi zituzten hainbat gizarte kolektibo aipatu behar ditugu, hala nola, abokatuak, kazetariak, emakume
|
taldeak
, etab. Baina, frankismoan ohikoa izan zen legez, protesten areagotze horren aurrean, erregimenetik bideratutako errepresioa are latzagoa bihurtu zen. Gainera, askatasun demokratiko ezak, adierazpen, bilera eta manifestaziorako askatasun ezarekin batera, emakumeen borroka gehiago bultza zezaketen taldeen sorrera ekidin zuen.
|
|
|
Oposizioko bi mugimendu horiekin batera, 60 hamarkada bukaeran beraien ekintzak hasi zituzten hainbat gizarte kolektibo aipatu behar ditugu, hala nola, abokatuak, kazetariak, emakume taldeak, etab. Baina, frankismoan ohikoa izan zen legez, protesten areagotze horren aurrean, erregimenetik bideratutako errepresioa are latzagoa bihurtu zen. Gainera, askatasun demokratiko ezak, adierazpen, bilera eta manifestaziorako askatasun ezarekin batera, emakumeen borroka gehiago bultza zezaketen
|
taldeen
sorrera ekidin zuen.
|