|
2005
|
|
|
Hiru urteren buruan, Donibane Lohizuneko euskal bestetako
|
sortu
zuten kantu zeingehiagokara, Dibarrart, Baigorriko elizako xantreak, igorri zuen kantu bat Eskuara, Eskualdunak eta heien loriak deitua. Kantuak hamabi bertso zeuzkan, bakoitza hamahiru silabako (7+ 6) lau neurtitzekoa, airea Adio Eskual Herria eta lehen neurtitzak hauxe zerasan:
|
|
|
Gurutze harek zuen 1 Kurutze hark baitzuen eta nola osoki aldatu duen azkena. Nork daki nola eta nondik Baigorriko zapatainak eta elizako xantreak ikasi zuen latinezko Romatarrek idazten du neurtitzaren neurriaren zaintzeko eta hori euskal fonetikaren kontra labarum hitzaren erran nahia edo, orduko ideien arabera, kontsonanteak berdinak izanez, lokarri bat
|
sortu
zen lauburu eta labarum en artean latinek kantabro zaharrei harturik hitza.
|
|
|
Hori izan da gertakari latza frantses guzientzat, egiazko bihotz mina bereziki Alsazia eta Lorrena galdurik. Errepublika
|
sortzen
da orduan, ez delarik batere onartua Euskal Herrian, lparraldeko euskaldun gehienak Napoleonen aldekoak edo erregetiarrak izanez.
|
|
|
Orduan
|
sortzen
da errepublikaren kontrako literatura bat, kantuetan bereziki, Adema olerkaria buru delarik. Haren kantuek 70eko hamarkadan sekulako arrakasta daukate.
|
|
|
Geroxago, 80ko hamarkadan hauteskundeetan borrokatuko dira errepublikazaleak eta eskuindarrak. Orduan, alde batetik, Le Réveil basque, Paueko astekaria, Berdoly k
|
sortzen
du 1886an eta handik laster, 1887an, Louis Etcheverryk Baionan Eskualduna astekaria. Bien arteko gudukak hiruzpalau hauteskundetan erakusten du gorrien eta xurien arteko eztabaida eta nola emeki emeki errepublikazaleak nagusitzen diren bai itsas aldean eta bai barnekaldean.
|
|
|
Gizartea laikotzen ari da eta 90eko hamarkadan Frantziako Elizak bihurgune bat hartzen du Lavigerie kardinalaren mintzaldiaren ondotik (1890/XI/12) Errepublika onartuz. Bainan Iparraldean
|
sortzen
da sekulako eztabaida Jauffret apezpikuaren inguruan. Eskuindarren indarra nabari da bereziki apezen artean:
|
|
|
Denbora berean, Zazpiak bat en ideología
|
sortzen
ari da Euskal Herri osoan, harreman gehiago bada Abbadie-ren Lore jokoei esker, ideologia horren alde eta maisu gisa dago Gratien Adema Zalduby Dibarrartek miresten duena. Baigorriko xantrea, beti kontserbatzailea, moda berriari jarraikiko zaio.
|
|
|
paradigma nagusien gainbehera eta ondorioz zatiketa edo banaketa. Beraz, teoria jakin baten aplikazio aurkitu beharrean, oraingoan, unean uneko gertakizunen azter ketaren ondoren geure teoria
|
sortu
behar, jakina, hizkuntza ulergarrian, ikerke ta historikoak parekatu ahal izateko eta ondorioak atera., historia isolaturik ez dagoelako. Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu.
|
|
|
Baina gaia beharbada zehatzegia ez ote den beldur naiz, agian historialarion arlokoa. Hala ere, gaur egun politikagintzarako premiazkoa deritzot Conferencias direlakoetan
|
sorturiko
esperientzia politikoa ezagutzea. G. Desdevises du Dezert historialariaren esanetan, lI rurac Bat, lÉtat vascongade, triple et un delakoa, R.
|
|
|
Historiografiazko lana eta azterketa burutzerakoan, Voltaire eta Muniberen garai ilustratuan bereizten zen bezala, alde batetik erudizio enpiri koa, datuetan oinarrituriko ezagutzak ditugu eta aldi berean edo ondoan interpretazioak, literaturak. XVII. mendean, Hobbesek Leviathan liburuan esan zuen bezala, gauzez (things) ez dago asko esaterik, baina diskurritzen hasten garenean, speech ak
|
sortzen
ditugu eta, orduan bai, ona edo txarra deritzogu eskubide osoz.
|
|
|
Nahi eta ez, denok abia tzen gara presupuesto jakin batzuetan oinarriturik eta ona izaten da ezagutzea norberaren maparen koordenadak zeintzuk diren. Euskaraz idatziz gero erra zaga
|
sortzen
da Euskal Herriarekiko begiradaren zirkulua beste mundu zir kuluen biran dagoela ahaztu gabe. Baina euskal subjektua esaten dugunean orri bat delakoaren bateratasuna ez diogu erantsi behar halabeharrezkoa balitz modua.
|
|
|
Baina nola
|
sortu
, asmatu, garatu, gihartu eta indartu da azken mendeotan euskal historia. Berez ez dago ezer ere, beraz, Euskal Herriko historia, lan tzeko esparrua sortzen doa, gaur egun euskal historia edo Euskal Herriko his
|
|
|
Baina nola sortu, asmatu, garatu, gihartu eta indartu da azken mendeotan euskal historia? Berez ez dago ezer ere, beraz, Euskal Herriko historia, lan tzeko esparrua
|
sortzen
doa, gaur egun euskal historia edo Euskal Herriko his
|
|
|
Aurrerantzean lurrak eta ez ahaideak definituko zuen gizabanakoaren nortasunaNatio gens etik natio lurraldera jauzia nabarmena izango zen. Euskal Herrian Batzar Nagusien bidez erakundetze desberdinak
|
sortuz
joango ziren eta lurralde izen nagusiak ageri zaizkigu. Horietatik bi izango ziren nagusie nak:
|
|
|
Tokian tokian jaio, bizi, hiltzen direnak kohe sio zentzu finkoa hartzera iristen direla uste ohi da. Hispanian jaio, bizi, hil zen den heinean, guzti horrek idiosinkrasia
|
sortzen
du eta horno Hispanicus delakoaren nabarmentasuna ageri agerikoa bihurtzen da historiaren subjektua bihurtuz. Modu horretan historiografía nazional espainiarra gorpuzturik dago Aro Berriaren atarían eta XVI. mendez geroztik garrantzia irabaziz joango da.
|
|
|
Berez, Vasconiari, historiografian eta teoria poli tikoan existentzia berria eransten zion eta lurralde horrek aurrerantzean ber takoak definitzeko gaitasuna eragingo zuen, euskaraz euskaldunak Euskal Herrikoak zirela aski nabarmena baitzen. Historia nazionalen sorrera garaian, A. Oihenartek euskaldunen historia sortarazteko oinarrizko ikuspegia eta ele mentuak
|
sortzen
ditu. Baina ohizko mitogintzarekin etendura sortu zuen.
|
|
|
Historia nazionalen sorrera garaian, A. Oihenartek euskaldunen historia sortarazteko oinarrizko ikuspegia eta ele mentuak sortzen ditu. Baina ohizko mitogintzarekin etendura
|
sortu
zuen. Kritikoa zen, XVII. mendeko libertinoen jokamoldea ere nabarmentzen zaio.
|
|
|
Euskal Herriaren hizkuntz nortasuna eta berezitasuna azpi marratuz, kategoria politiko berria sortarazteko eta indartzeko argudio sen doak burutzen ditu.38EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAILUSTRAZIO GARAIKO HERRI ADISKIDEAKXVIII. mendeko Euskal Herriko historialari eta pentsalari ilustratuetan hain pentsamolde arrazionalistaren jabe zen Oihenartek, badirudi ez zuela izan eragin zuzenik. Dena dela, Xabier Munibek
|
sortu
zuen erakunde sozial berria eta bertako kide ziren Euskal Herrialdeetakoek gehi Ameriketan edo Europako beste erresumetan bizi zirenek bascongado izatearen harrotasuna eta nortasuna erakusten dute. Munibe gizon praktiko eta politiko legez ageri zaigu. lrurac bat, laurak bat, zazpiak bat izan dira hari bereko aldarrikapenak gaur egun mundu mundializatuan euskaldunok bat, agian izan luke.Herri Adiskideen elkartean (Real Sociedad Bascongada de Amigos del País) hasieran gogoeta sozialak, historikoak eta politikoak egiten saiatu ziren, baina aurrerantzean gai hauek bazterturik ageri dira, zientzia aplikatuen eta teknologi gaien mesedetan.
|
|
|
Kontraesana dirudi. J. H. Ozaeta et gero J. J. Landazuri izan ziren kan tabrismoaren defentsan gehien saiatu zirenak Henrique Flórez eta M.Riscoren aurka13Kantabrismoaren arazoa goitik eta behetik arakatu zutenhainbat dokumentazio
|
sortuz
. Ikasleen azterketetan, adibidez, galderatariko bat hauxe zen:
|
|
|
Vasconia osoaren ikerketa premia
|
sortu
zitzaion, bere aintzin solasean azaldu zuenez gero. Jaurgainek onartzen du vascoiberismoa eta iparraldearen inba sioa17 Hegoaldean, aldiz, historiografía ohizko erakundetze politikoaren zer bitzuan eta defentsan burutzen zen, batez ere probintzia bakoitzekoa azpima rratuz.
|
|
|
Aldi berean, leienda eta mito historikoak oraindik bizi bizi ezagutzen ziren ahoz aho edo idatziz eta bigarren menderdian
|
sortu
zen benetako etena euskal historiografian ere, Europan gertatzen zenekoa, hots, positibismo kri
|
|
|
Horren aurrean zerbait egin beharra eta lruñean Revista éuskararen inguruan bildu zen A. Kanpion eta beste historialari kementsuak. Gasteizen Fermín Herránek Revista de las Provincias éuskaras
|
sortu
eta eratu zuen eta, Donostian Manterolak Euskal Erria aldizkaria. Bilbon F. Sagarminagak eta lagunek Sociedad Euskal Erria delakoa eta La Unión vasco navarra egunka ria.
|
|
|
Cánovas del Castillo politikariak errestaurazio borbonikoa prestatu eta indar tu zuen 1874 urteaz geroztik 1898 arte, Espainiako erakundetze politiko nagu sia antolatu zuen, non karlista tradizionalistak, alde batetik, eta errepublika noak, bestetik, sistematik at gelditzen ziren. Cánovas del Castillok 1886an Historia general de España berri bat idazteko taldea
|
sortu
zuen eta Espainiako Historiazko erret akademia proiektu historiografiko berriaren abiapuntu nagusi ere bihurtu zen, azken batean, Cánovasek asmatu zuen sistema konsti tuzional berria legitimazio historiko politikoan sartzeko.
|
|
|
Azken batean, Europako herrialde bakoitze an zientzia historikoaren oinarri berrien garaipena modu diferentean eman zen. Historialari profesionalen taldea osotzen joan zen, akademien bidez, elkarte berezien sorreraren bidez, unibertsitateko irakasleen bidez edo eta ar txibozan eta bibliotekarien artetik historialarik
|
sortuz
. Cánovas del Castillok, Espainian, Guizotek Frantzian egin zuen antzera, unibertsitateak alde hatera
|
|
|
utzirik, akademietan oinarritu zuen historia berria
|
sortzeko
ahalegina eta ahal mena. Giro hori ezagutzen zuen Etxegaraik eta Kanpionek ere.
|
|
|
Esaldi honetan azpimarratu behar da berriztatu nahi zuela euskal histo riografía. Berriztapena lortzeko, oinarrizko abiapuntua sorburu historikoak kritika zorrotzez aztertu behar ziren eta iturrien irakurketa berriak eginaz, historia berriztatua
|
sortuko
zen, dokumentuek berez ez dutelako hitzik egi ten, baina, bestalde, historiarik ezin daiteke buru erudizio enpiriko gabe. Horregatik ez da mugatzen agirien positibismora edo sorburuen kritikaren teknikara.
|
|
|
Euskal historiazko oinarri materialak aztertzen ditu eta ildo berriko historian dihardu. Euskaldunen azken 1.000 urteko historia zehatza idatzi zuen, inguruneak eta gizakiak
|
sortu
zituen zibilizazio desberdinak. Horregatik, demografiaz, migrazioez eta egu neroko bizitzan garatu ziren zibilizazio material guztiak ondo deskribatu zituen eta bere bilakaera azaldu.
|
|
|
Eusko Ikaskuntzaren inguruan erakundetzen hasi zen azpiegitura zien tifikoa desegin zen. Iparraldean J.M. Barandiaranek jarraitu zuen aldizkariak
|
sortzen
eta 1948an Biarritzen Eusko Ikaskuntzen zazpigarren kongresua antolatu zen. Iparraldean Eusko] akintza aldizkariaren inguruan ikerketak landu ziren, baina 1954an Baionan antolatu zen Eusko Ikaskuntzaren 8 Kongresuak dinamika horren amaiera erakusten zuen.
|
|
|
Ahulak gara eta Espainia gertatzen da; sarritan, erreferentzi gune bakarra balitz beza la. Nire ustez, Europako ikuspegia irabazi genuke, azterketa konpa ratiboak eginez, ikusiaz historia ez dela gertatu halabeharrez, aukeren arteko alternatibak
|
sortuz
joan dela baizik. Beraz, determinismo eta legitimazio sozial eta politiko gehiegi nabari da azterketa gaiak egiteko orduan.
|
|
|
Bukatzeko, premiazkoa da euskarazko historiografia gehiago lantzea. Karmelo Etxegaraik euskaraz ere
|
sortu
zuen historiografia. Sarritan euskaraz idazten dudanean ikerkuntza historikoren bat, zalantzak barneratzen zaizkit, ez baitakit irakurlerik ha ote dudan.
|
|
|
IkustekodagoEuskalHerrikohainbatbazterretan
|
sortzen
arideneuskaraberrihorrek nolakokolorea (k) etazeinukituizanendituen.Hizkera erkidegoarenosasunonalagunetaherrian«heti! > > egindenmintzoak polarizaziorako etabereizteko duen gaitasuna baliatuz, hainbat hizkerak gogor eusten ahaldiote beren berezko kolore lokalari oraingoz; eskualdeko nortasunari edotaherrikoari garrantziaemanohizaienalderdietan gertatzendirahorrelakoak.Norberarenhe... Hori da, guohartu orduko, egungoeuskararigertatzenarizaiona.
|
|
|
Herrikoeuskarari dagozkion aldaera batzuen erabileraren iraupenaren edogaleraren eta bestealdaera batzuen interferentzienzurrunbilohorretan kokatu beharkodugubilakabidea.Ingurunebatzuetan herri euskarakoaldaerok txandakatzeradatozen aldaera berri horiek ezdute zertan beti euskara estandarrekoakizan, berdin berdinizandaitezke aldameneko hizkera hedatuagoedotaerabiliagobatzuetakoak; horregatik,
|
sortzen
direnhizkuntza errealitateberriak, diruditenbainokonplexuagoakdira.
|
|
|
Eguneuskarabatuarenetaberreuskalduntzeareninguruan
|
sortu
denedo sortuazdoan«prosodiagaztea> > ereez dagauzaarrotzaguretzat, egunoroz entzuten baitugu inguruan, baina horrek ez du esan nahi ongi ezagutzen dugunik, deskribapen guztizko bategitekogaigarenik.Antzera gertatzen da arestianaipatzen genuenestandarrarenetaherri hizkerarenbitartean dagoen iraganbidezabaletakonplexu horren guztiaren kasuanere.
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. ...a finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta egon ezina
|
sortzen
zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, batasun eragile bihurtzen zen; bereziki aipatzekoak dira Txillardegiren (1978) gramatika eta Kintanaren hiztegi (1980) ospetsuak, hizkuntza orokorraren itxuratze horretan eragin nabarmena izan zutenak?. Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
Hizkuntzalariek lagun dezakete
|
sortuz
doan euskara teknikoa aztertuz eta beren hizkuntz ezaugarriak deskribatuz eta, halaber, literatur erabilera eta erabilera komuna aztertuz. Zientzialariei eta oro har hizkuntzaren erabiltzaileei bide berriak jorratzea errazago egingo dieten baliabideak eskainiko dizkiete horrela.
|
|
|
Hizkuntzaren fonologian, morfologian edo sintaxian gertatzen den edo zein aldaketak egon eza
|
sortzen
du hizkuntzalariengan eta oro har hiztun kontzientziadunengan. Edonola, ezaguna da edozein hizkuntza osasuntsutan ohikoak direla aldaketak eta aldaketa horiek askotan ez direla interferentziak edo indar ahulgarriek eragindakoak.
|
|
|
Gramatika Sortzailea bezalako ikerkuntza ildoak Filologiaren osagarriak izan daitezke: hiztunek jaiotzetik duten hizkuntz ahalmena deskribatzea da helburua eta abiapuntua, hiztunak
|
sor
ditzakeen infinitu esaldiak aurresaten dituen sistema eraikitzea. Sistema horrek ezinezkoak diren esaldiak ere aurresateko gai izan behar du.
|
|
|
Sistema horrek ezinezkoak diren esaldiak ere aurresateko gai izan behar du. Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon behar dute orain arte
|
sortu
ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek sortzeko edo epaitzeko orduan. Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea:
|
|
|
Sistema horrek ezinezkoak diren esaldiak ere aurresateko gai izan behar du. Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon behar dute orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek
|
sortzeko
edo epaitzeko orduan. Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea:
|
|
|
Hizkuntzalaritza aplikatuaren esparruan sar daiteke terminologia, hizkuntza tekniko zientifikorako funtsezkoa dena. Terminologia soziolinguistika, morfologia, fonologia, hiztegigintza eta informatika bezalako jakintza esparruez baliatzen da terminoak
|
sortu
, aztertu eta finkatzeko eginkizunetan.
|
|
|
Maila honetan garrantzi handia du, ordea, nazioartekotasunak, komunikazioa hizkuntza batez mintzatzen diren hiztunen artekoa baino areago hizkuntza desberdinez mintzatzen diren jakintza esparru bateko adituen artekoa baita. Terminoa
|
sortu
duen ikertzailearen hizkuntzaz eratzen da askotan eta bestelako hizkuntzetako zientzialariek mailegatu egiten dute, edo, batez ere, jatorrizko terminoa zabalkuntza semantikoaz lortu bada, kalko semantikoa egiten dute hizkuntza bakoitzean, nazioarteko mailan adigai baterako antzeko etiketak izateko asmoarekin. Honek eragiten du mailegutza eta kalko semantikoa hizkuntzaren gainerako esparruetan baino ugariagoa izatea, baina,
|
|
|
Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala erabili behar da hizkuntza tekniko zientifikoan ere. Goiko ekuazio horretan ageri den gainerako guztia hizkuntza komunetik urrun dago neurri handian eta horrelakoak nola irakurri erabiltzen dituzten zientzialarien erabakia da erabat.Azkenik, hizkuntza naturaletik urrun dauden esapide hauek hizkuntza naturalaz idatziriko testu batean txertatu behar ditugunean hainbat arazo
|
sortzen
zaizkigu deklinabidearekin edo sintaxiarekin zerikusia dutenak: Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu?
|
|
|
ten diren hiztun talde desberdinen multzoak
|
sortzea
. Mutur batean hizkuntza galdu duten hiztunak daude, beste muturrean hizkuntza zeregin desberdinetarako eta erregistro desberdinetan erabiltzen duten hiztun osoak, eta azkenik hiztun erdiak edo ele erasanak2S, hizkuntz ahalmenean zenbait hutsune dituztenak.
|
|
|
Lehen kasuan ondorioa erdal sistemarekiko hurbiltze ahulgarria da eta bigarrenean aldiz, justifikatu gaheko urruntzea, euskararen erabilgarritasuna mugatzen duena. Bi joera hauek batera gertatzeak dakarrena da euskararen barnean urrunduz doazen hi eredu
|
sortzea
, batasunerako kaltegarria dena. Hortaz, beharrezkoa da mota honetako segi den artean dagoen kasuistika sakonkiago aztertzea eta hiztunei ikusaraztea erdal adjektiboak noiz mailegatu behar dituzten eta mailegatze hori noiz ez den inola ere egoki gertatzen36?
|
|
|
Alde batetik euskal hiztegiaren ezagutzarik eza dugu: jadanik geldiera eta gelditze izenak baldin baditugu ez dago arrazoirik geldiketa
|
sortzeko
. Orotariko Euskal Hiztegiaren eta Sarasolaren Euskal Hiztegiaren datuak oso lagungarriak zaizkigu aurreko mendeetan finkatu diren ekintza izen hauen berri izateko.
|
|
|
Oro har Euskaltzaindiak (1994) nor motako aditzekin bereziki tze atzizkia erabiltzea gomendatu digu baina badira erorketa bezalako izen zaharrak ere. Bestalde, finkatuta dauden izenetan esangura finkatuta egon ohi da; badakigu, esate baterako, geldiera izenak gertaera bat adierazten duela baina idazkera izenak aldiz idazteko modua adierazten duela; zer gertatzen da, ordea, aditzetiko izen berri bat
|
sortu
behar dugunean. Adibide bat ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu' esan nahi duena.
|
|
|
Ekintza adierazi nahi badugu, drainatze izena asma dezake gu, edo drainatu nor nork motako aditza denez, drainaketa ere eskuragarri izan dezakegu. Zalantzak
|
sortzen
zaizkigu, ordea, lur eremuaren ur sobera kina kentzeko erabiltzen den sistema edo gaixo bati zauri batetik jariakinak ateratzeko jartzen zaion tresna adierazi nahi dugunean, drainatze edota drai naketa izenek izan al dezakete irakurketa hori?
|
|
|
Ildo beretik, begibakar bezalako adjektibo elkartuen bidea ustiatuz, zelulabakar, atomobakar edo mineralbakar bezalakoak
|
sortu
ditugu eta horrelakoak gutxienez bi osagaiko sailkapenen kideak izan ohi direnez, inolako aurrekaririk gabeko zelulanitz, atomoanitz edo mineralanitz ere sortu dira, zelulaniztasun bezalako eratorriak ere eman dituztenak. Tradiziorik eza tik abiatuta zelulanitz bezalakoak gaizki eratuta daudela aldarrikatu dute zen baitek, anitz adjektiboa ez dela argudiatuz, baina honelakoak baztertu aurre tik, sakonki aztertu litzateke exozentrikotasunaren auzia:
|
|
|
Ildo beretik, begibakar bezalako adjektibo elkartuen bidea ustiatuz, zelulabakar, atomobakar edo mineralbakar bezalakoak sortu ditugu eta horrelakoak gutxienez bi osagaiko sailkapenen kideak izan ohi direnez, inolako aurrekaririk gabeko zelulanitz, atomoanitz edo mineralanitz ere
|
sortu
dira, zelulaniztasun bezalako eratorriak ere eman dituztenak. Tradiziorik eza tik abiatuta zelulanitz bezalakoak gaizki eratuta daudela aldarrikatu dute zen baitek, anitz adjektiboa ez dela argudiatuz, baina honelakoak baztertu aurre tik, sakonki aztertu litzateke exozentrikotasunaren auzia:
|
|
|
Euskarak estandarizatzeko bidean eman dituen urratsetan oso garrantzitsua izan da beren jardueran hizkuntza hau erabili duten zientzialari eta teknikarien ekarpena, estandarra behar duten komunikazio esparruetan mugitzen baitira. Bestetik, haiek dira esparru desberdinetako euskara tekniko zientifikoa
|
sor
dezaketen bakarrak, eta askotan esparru hauetan idatziriko testuen kalitatearen inguruan kritikak plazaratu direlarik, zenbait kontu sakonkiago aztertu behar direla ikusi dugu, zaila baita batzuetan bestelako hizkuntzekiko interferentziak edota oro har hizkuntzaren endekatze prozesuaren ondorio diren aldaketak eta erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindako alda ketak bereiztea.
|
|
|
Funtsean gazteleraren azentueraren araua da (Harris 1991) nagusitzen dena silaba bikoetan, dela izenki mugagabeetan, dela aditz partizipioetan. Partizipioen arau horiek eragina daukate aditz jokatuetan (beharbada euskara idatziaren menpekotasunak eraginda) eredu nagusi bi
|
sortzen
direla. Silaba bikoetan gertatzen den desberdintasun nabarmen hori kuantifikatuz gero, ondoko taula eta grafika osa ditzakegu:
|
|
|
ESKUALDUNA
|
sortu
zutenek, Euskal Herriaren onetan egin baitzu ten, haren argitzaile eta sustatzaile izateko, artikulugilearen ustez euskal aste kariari doakio oraikoan Euskal Herriaren galdeak biltzea eta gobernura hela raztea.
|
|
|
Eskualdekatzearen solasa horretan isildu baldin bazen 1941eko udazke nean, deus berririk
|
sortu gabe
, euskararen aldeko urrats ttipi ttipi bat egin zen bizkitartean garai beretsuan gure eskualdean.
|
|
|
Euskara batuaren alde Baionan antolatu zen Biltzarraren bezperan, hots, 1964ko abuztuaren 28an, ezagutu nuen Txillardegi bere etxean, erbesteratuta zegoen garaian. Gero, hegoaldera itzuli zenean, Euskal Sozialista Biltzarrea (ESB)
|
sortu
zenean, euskararen erabilerarako batzordeñoan geunden biok (1976). Euskaltzaindiko Azkue Bibliotekaren ardura hartu nuenetik (1978) harremanak izan ditugu bibliografía gaietan, eta hor geratzen da lekuko liburu honetan agertzen den Txillardegiren bibliografía gure bibliotekak paratua:
|
|
|
Korsikan zegoela, 1848ko iraultza
|
sortu
zen Frantzian eta azaroaren
|
|
|
Giza barnean ezinegona
|
sortzen
du lotan baina bizirik dagoen harrak, eta hori gertatu zitzaion Bonaparteri. II. Inperioa 1852an sortu eta eratu arte, Londresetik Parisa eta Paristik Londresa hainbat ostera egin behar izan zituen zeukan karguaren arabera.
|
|
|
Giza barnean ezinegona sortzen du lotan baina bizirik dagoen harrak, eta hori gertatu zitzaion Bonaparteri. II. Inperioa 1852an
|
sortu
eta eratu arte, Londresetik Parisa eta Paristik Londresa hainbat ostera egin behar izan zituen zeukan karguaren arabera. Politikatik aparte bazeraman buruan beste ardura bat:
|
|
|
Europako beste estatuetan izandakoak, interesgarriak noski, beste ikerlan baterako uzten ditut, baldin denborarik aurkitzen badut. ltaliara 1854an egindako bidaiaz arituko naiz une honetan. Eta galdera bat
|
sortzen
zait: Zergatik eskuartean zerabiltzan beste hizkuntzetako dialektoak baztertuz agertu zitzaigun ltalian?
|
|
|
Eskualduna aipatu dugunez gero, esan dezagun bi hitzez zer zen eta norentzat egina, aski ezaguna bada ere: Louis Etxeberrik Berdolyren Le Réveil Basque kazeta gorriari buru egiteko 1887an
|
sortutako
astekari elebidu na, Baionan aterea, bere burua euskalduntzat eta euskaldunentzat egina zeu kana, familia, erlijio katoliko eta jabego pribatuaren aldekoa, aita familiakoa ren, apaizaren eta gobernuaren larderia nahi zuena, kazeta borrokari eta ihar dukitzailea. Bereziki laborarientzat sortua, lanbide eta langile mota guzietako giristinoei buruz ireki zen, bonetdun ala xapeldun, bai eta euskaltzaleei ere.
|
|
|
3.3 Beste genero mota batzuk ere
|
sortu
edo sartu zituen Eskualdunan, bi sailetan kokatuz: Zer eta zer sailean, berak sortua, eta kazetek ohi zuten feuilleton delakoan.
|
|
|
Hiriart Urrutik jendearen ahoko adierazpideak ez liburuetakoak badara biltza, ahozko mintzairaren eta erretorikakoaren nahasketa berezia
|
sortuz
, ahozko mintzairaz baliatzeko hautu hori bera, hain zuzen, hobeki pertsuadi tzeko xedez egina dateke, ulergarritasuna bilatzeaz gain. Gero, jendearen ahoko mintzaira erabiliagoa da kazetaritza herrikoian, lehengo eta oraingoan, kazetaritza formalean baino, eta Hiriart Urrutirena kazetaritza herrikoi horretatik hurbil da.
|
|
|
aitzina, uste baino gehiago. Atzizkiak ustiatzen ditu, beraz, bereziki kazetari tzako hitz orokor eta tekniko berriak
|
sortzeko
; honetan ere ez da batere gu txiestekoa haren ekarria, eta hitz franko garaiko kultura eta gauzetarakoak izan arren, beste anitz egun ere baliagarriak dirateke.
|
|
|
Baina irakurlearen gogoa zintzilik utzi nahi duenean aditza perpaus edo paragrafoa ren hondarrera igortzen ere badaki.Areago, Hiriart Urrutik guziz joskeran edo morfosintaxian egiten duen bihurketa, are transgresioaren gakoa ere erretorikan dagoke eta ez gramatikan. Idazle denak ez baititu beti gramatikaren legeak errespetatzen, ez behar ere hiz kuntza adierazkortu, berritu edo
|
sortu
nahi badu (Altzibar: 2003).
|
|
2019
|
|
|
1945ko irailean," a" letra amaitua zutela adierazi zuten, baina euskal ordainik ez zuten zenbait hitzen arazoa eztabaidatu zen. Batzordeko kideek eta I. M. Echaidek (gogoan hartu haren 1929ko Telefonoa’ren sortze ta aurrerapena) hiztegi normatiboa egin nahi zuten, behar adina neologismo
|
sortuz
. A. Irigaray eta J. Urquijok, ordea, hiztegi deskribatzaile hutsaren alde egin zuten, besteak beste, neologismoek Frantziako euskal idazleen artean izan zezaketen harrera txarraren beldur zirelako.
|
|
|
Bidea, ordea, ez zaio erraza izan. Hasieran, euskaldun guztientzat izango den erakundea sortzeak dakarren lan eskerga; gero, gorabehera politikoek
|
sortutako
zailtasunak. Garai gogorrak ezagutu ditu erakundeak bere ibilbidean, garai gogorrak eta ilunak.
|
|
|
Garai gogorrak ezagutu ditu erakundeak bere ibilbidean, garai gogorrak eta ilunak. Gerrak
|
sortutako
egoera makurrera egokitu ahal izan zen erakundea, ordea, nola edo hala egoerari eutsi egin zioten garaian garaiko agintariek, garai oparoagoak etorriko ziren esperantzarekin, bistan denez. Eta etorri ziren, etorri:
|
|
|
Eta etorri ziren, etorri: gau luze haren ondoren, atera zen, halako batean, hainbeste desiratutako eguzkia; erakundea bera indartzearekin batera, handik gutxira
|
sortu
zen euskaldunontzat hain garrantzitsua izango zen euskara batua; eta handik aurrera hasi ziren ikerketa lanak ugaritzen, unibertsitateko ikertzailez hasi ziren hornitzen erakundeko batzordeak, eta handik etorri ziren euskararentzat lan garrantzitsuak: euskara batuaren oinarriak, gramatika lanak, lexikografia lanak, literaturari buruzkoak, onomastikakoak...
|
|
|
Gerra zibil aurreko zerrenda ofizial horretaz baliatuta, korporazioaren berregituratze bat diseinatu zuen, berak faboratzen zuen" lapurtera klasiko" tik hurbilen zeuden Frantziako kidez osatua. Era berean, artean urgazleen gehiengoa ziren Espainiako abertzaleek agintari frankisten aurrean
|
sor
zezaketen arazoa saihesten zuen modu aski traketsean. Hala ere, Pirinio Behereetako idazleez zuen ezagutza oso eskasa zen, eta informatzaile bila hasi behar izan zuen berehala.
|
|
|
EJ GEren kulturgintzaz den bezainbatean, 1936ko abenduaren 14an Euzkadiko Gogo lantze Batzordea(" Consejo de Cultura")
|
sortu
zuten, kul74 ABA RMA: G. Maidaganen gutuna R.
|
|
|
75" Decreto creando el Consejo de Cultura de Euzkadi= Oroagindaua.Euzkadi’ko Gogo lantze Batzordea
|
sortu
eraziaz", Diario Oficial del País Vasco= Euzkadi’ko Agintaritzaren Egunerokoa,.
|
|
|
Santos Juanes elizara bertaratutako guztiak jeltzale militanteak ziren eta ondoren bazkaria egin zuten Emakume Abertzale Batzaren egoitzan. 79 E. Urquiaga" Lauaxeta" ren ekimenez lau urte lehenago (hain zuzen, A. Osoro" Abeŕi" ri egindako omenaldian)
|
sortutako
Euzkel Idazle Batza(" Federación de Escritores Vascos") suspertzea zuten asmo, baina gerra egoerak ez zuen halakorik egiten utzi, eta EAJ PNVren Eguna bera izan zen idazleon bilgune historikoa.80 Egun berean Lekeition hil
|
|
|
Euskaltzaindiaren akta nahiko iluna izan arren, JCVren akta liburuari esker jakin dezakegu argiago zein zen bi erakundeon arteko tirabira. Euskaltzaindiaren ekitaldi publikoan
|
sortutako
arazoa Bizkaiko gobernadore zibilaren eskuetan utzi zuenetik ekainaren hasieran, JCVk ez zuen arazoa hizpide izan, akten arabera. CSICek urteko diru laguntza 3.000 pezetatan handituko
|
|
|
Ori, ori bear dugu. Ai berrogei urte lenagoko Azkue
|
sortuko
ba’litz! Ederki akulatuko zinduzkee.
|
|
|
Ondoren, L. Villasantek" La literatura euskérica en la Provincia Franciscana de Cantabria" artikulua argitaratu zuen Aránzazu aldizkarian, euskal literaturaren historiarako hasikina.910 Artikuluarekin batera, euskaltzain gazteari egindako elkarrizketa laburrean, F. Krutwigek
|
sortutako
iskanbilarik aipatu gabe, Akademiako sarrera ekitaldian esandakoak aurkeztu zituen, hau da, euskara literarioa lapurtera klasikoaren bidetik sortzeko beharra (Villasante 1952c: 236).
|
|
|
...atura euskérica en la Provincia Franciscana de Cantabria" artikulua argitaratu zuen Aránzazu aldizkarian, euskal literaturaren historiarako hasikina.910 Artikuluarekin batera, euskaltzain gazteari egindako elkarrizketa laburrean, F. Krutwigek sortutako iskanbilarik aipatu gabe, Akademiako sarrera ekitaldian esandakoak aurkeztu zituen, hau da, euskara literarioa lapurtera klasikoaren bidetik
|
sortzeko
beharra (Villasante 1952c: 236).
|
|
|
Bistan da A. Irigarayk,
|
sortutako
arazo politikoa gorabehera, ez zuela lapurtera literarioaren bidea amaitutzat jotzen, eta F. Krutwigek berak L. Villasanteri sarrera hitzaldia erbestean argitaratzea proposatu baino lehenago, prest zegoela idazlana BRSVAPen plazaratzeko, euskararen estandarizazio akademikoaren lehen urrats modura. Are Bilbon umezurtz geratutako Nuevo Ateneo-ren inguruko kideak ere baliatu nahi zituen lapurteraren aldeko giroari eusteko.917 Bistan dago A. Irigarayk GPD eta RSVAPeko kideekin zuen tratua, eta erbesteko abertzaleek salatzen zuten Akademiaren hutsaltasuna gainditzeko nahia.
|
|
|
Erantzun hitzaldiarekin
|
sortutako
arazo politikoaren ondoan, estandar literarioaren gaia asimilagarriagoa zen, besteak beste, abertzaleen joera garbizaleen aurka egiten zelako. Sarrera hitzaldia BRSVAPen argitaratuta, halaber, erbesteko zentsura salaketei aurre egiten zioten barnealdeko kultura gizon frankistek.
|
|
|
Akademiak idazlanak plazaratzeko gaitasunik ez zuenez, artikulua Salamancako Unibertsitate Pontifikalaren Helmántica aldizkarian agertu zen. Liburua, berriz, M. Grandek zuzentzen zen" Centro de Estudios Vascos de FET y de las JONS"
|
sortu
berriak argitaratu zuen, eta ekimen hau Akade930 ABA EUS: N. Oleagaren akta zirriborroa,.
|
|
|
110). miaren eta Bizkaiko agintari frankisten arteko istiluak konpontzeko saioen artean kokatu behar da. Uste izatekoa da J. Gorostiagak aurrekari politikoen zamagatik onartu zuela liburua hor argitaratzea, agian A. Tovar falangista bitartekari zela.932 Hain zuzen, batzar egunean bertan I. M. Echaidek, jarduneko euskaltzainburu gisa, F. Krutwigek
|
sortutako
arazoaz Akademiak hartutako erabakiaren berri bidali zion Bilbotik JCVko buruari, urte erdiko atzerapenarekin:
|
|
|
Euskaltzainburuordearen ofizioak dio erabakia uztaileko batzarrean hartu zela, baina ekainean izan zen. Hilabeteen izenak euskaraz bateratu gabe egoteak, bikoiztasunak eta nahasketak
|
sortzen
zituen, gaur arte iraun dutenak. " Garagarrila" ekaina nahiz uztaila izan daiteke, euskalkiaren arabera.
|
|
|
Dena dela, etorkizunari begira, Akademiaren 1953ko otsaileko batzarreko berri garrantzitsuena GPDk
|
sortutako
" Seminario de Filología Vasca Julio de Urquijo" delakoarena izan zen. I. M. Echaide eta A. Irigarayren bidez, J. M. Caballero GPDko presidenteari zorionak ematea erabaki zuen batzarrak.
|
|
|
1952ko abenduan Donostiako euskaltzainak J. M. Caballerorekin bildu ziren abiatzear zegoen egitasmoaz hitz egiteko. GPDk 1953ko otsailaren 3an SFVJU
|
sortu
zuenez, I. M. Echaide jarduneko euskaltzainburuak zoriondu egin zuen presidentea, Akademia batzartu arte itxaron gabe.943 GPDren Educación, Deportes y Turismo sailak, orobat, eskerrak eman zizkion Euskaltzaindiaren kooperazio eskaintzari.944
|
|
|
I. M. Echaideren gutunak J. M. Caballerori eta N. Oleagari, gaztelaniazko monolinguismoa ezarri zuen945 Probintziako baserri eskoletako(" escuelas rurales") irakasleei sari ekonomiko bereziak ematera mugatzen ziren, elebitasunaren arazoa kontuan hartuta. GPDko Educación, Deportes y Turismo sailak 1953ko abenduaren 24ko irizpenean salatu zuenez, GPDk
|
sortutako
mintegiak euskara eskolak ere eman nahi zituen, baina batez ere goi mailako ikerketa linguistikoa eta filologikoa bultzatzera zetorren, bereziki J. Urquijo zenaren ondare bibliografikoa erabiliz. Euskal Herriak unibertsitate egituraz gabetuta jarraitzen zuenez, SFVJU Valladolideko Unibertsitateari atxikita sortu zen nahitaez, baina Salamancako Unibertsitateko" Manuel de Larramendi" katedrarekin elkarlanean aritzeko asmoarekin.
|
|
|
GPDko Educación, Deportes y Turismo sailak 1953ko abenduaren 24ko irizpenean salatu zuenez, GPDk sortutako mintegiak euskara eskolak ere eman nahi zituen, baina batez ere goi mailako ikerketa linguistikoa eta filologikoa bultzatzera zetorren, bereziki J. Urquijo zenaren ondare bibliografikoa erabiliz. Euskal Herriak unibertsitate egituraz gabetuta jarraitzen zuenez, SFVJU Valladolideko Unibertsitateari atxikita
|
sortu
zen nahitaez, baina Salamancako Unibertsitateko" Manuel de Larramendi" katedrarekin elkarlanean aritzeko asmoarekin. RSVAPek, orobat, txalotu egin zuen egoitza probintzia jauregian zuen SFVJUren sorrera, EI SEVen eta J. Urquijoren legatuari jarraipena ematen ziolako eta euskararen ikerketa zientifikoa koordinatzeko gune nagusi bilaka zitekeelako.
|
|
|
Izendatu eta berehala, I. M. Echaide eta A. Irigaray GPDko presidentearekin bildu ziren, Akademiarentzat bulego egoki bat eskatzeko asmoarekin.948 J. M. Caballeroren euskararekiko asmoak harago joan ziren eta 1952ko abenduaren 13an aurkeztu zion" Seminario de Vascuence, Julio de Urquijo" delakoa
|
sortzeko
mozioa GPDko Educación, Deportes y Turismo sailari.949
|
|
|
Gipuzkoako instituzio ofizialetan euskararen aldeko gutxieneko giro bat eratzen ari zen, tokiko erakundeek zuten autonomia oso mugatuaren barruan. Ikusi dugunez, 1952ko otsailean Salamancako Unibertsitatean
|
sortutako
" Manuel de Larramendi" katedrak ezinegona sortu zuen Gipuzkoan, konparazioz probintziako agintarien euskararekiko utzikeria agerian uzten zuelakoan. M. Ciriquiain GPDko idazkariak artikulu bat idatzi zuen Madrilgo prentsan, Gipuzkoak erositako J. Urquijoren biblioteka goratzeko ez ezik, horren inguruan goi mailako erakunde zientifiko bat ere eskatzeko:
|
|
|
Gipuzkoako instituzio ofizialetan euskararen aldeko gutxieneko giro bat eratzen ari zen, tokiko erakundeek zuten autonomia oso mugatuaren barruan. Ikusi dugunez, 1952ko otsailean Salamancako Unibertsitatean sortutako" Manuel de Larramendi" katedrak ezinegona
|
sortu
zuen Gipuzkoan, konparazioz probintziako agintarien euskararekiko utzikeria agerian uzten zuelakoan. M. Ciriquiain GPDko idazkariak artikulu bat idatzi zuen Madrilgo prentsan, Gipuzkoak erositako J. Urquijoren biblioteka goratzeko ez ezik, horren inguruan goi mailako erakunde zientifiko bat ere eskatzeko:
|
|
|
SFVJUk euskal filologoak formatzeko, doktorego tesiak burutzeko eta atzerriko irakasleak erakartzeko gune izan nahi zuen. Presidentearen mozioaren eduki nagusiaz den bezainbatean, L. Michelenaren eskuaren egiletza oso nabaria da, GPDko idazkariak testuari jarri zizkion legezko sarrera eta bukaera gorabehera950 ikasturtean Círculo Cultural Guipuzcoano n euskara eskolak ematen hasi zenetik, L. Michelenak mintegi zientifiko eta literario bat
|
sortzeko
nahia zuen, linguistak eta idazleak formatzeko.951 Mintegiari" Julio de Urquijo" izena berak jarri zion, adibidez. M. Ciriquiain GPDko idazkaria, halaber, pertsonalki inplikatu zen instituzio berriaren sorreran (Urkizu 2004:
|
|
|
M. Sagardía diputatua buru zuen GPDko Educación, Deportes y Turismo sailak aldeko irizpena eman zuen 1953ko urtarrilaren 29an," Seminario del Vascuence" ordez" Seminario de Filología Vasca" izena proposatu, eta urteko 35.000 pta. inguruko aurrekontua aurreikusita. GPDren otsailaren 3ko batzarrak SFVJU
|
sortzea
erabaki zuen. J. M. Caballero presidenteaz gain, hauek izan ziren batzartutako diputatuak:
|
|
|
I. M. Echaideren gutuna J. M. Caballerori, SFVJUrako plangintza eta dekretu zirriborroa, tzen zelako.977 I. M. Echaideren ustez, zuzendaritzan ordezko egokia hautatu behar zen. Araudiak aipatzen zuen" Comité de Estudios" delakoa ere
|
sortu gabe
zegoen. A. Arrue abokatua uztailean bildu zen adiskide zuen J. M. Caballerorekin SFVJUz hitz egiteko.978 Abuztuan I. M. Echaide eta A. Arruerekin bildu ondoren, GPDko presidentea prest zegoen 100.000 pezetako aurrekontua onartu eta L. Michelena SFVJUn nolabait integratzeko.
|
|
|
81 Politikoki esanguratsua da egunkarien tratamendu ezberdina. J. Urquijoren anaiak
|
sortutako
egunkari katolikoak atsekabea erakutsi zion" ilustre euzkerólogo" ari, baina eskelan" Azcue" ageri zen deitura. EAJ PNVren egunkariko eskelan" Azkue" grafiarekin ageri zen, baina Lekeitioko hiletaren ondoren adierazi zion dolumina" presbítero" hutsari (La Gaceta del Norte; Euzkadi;).
|
|
|
Burgosko Gobernu kolpistak, halaber, Frantziako ereduari jarraituta," Instituto de España" delakoa
|
sortu
zuen, F. Franco estatuburuak sinatutako 1937ko abenduaren 8ko dekretuz. JAE nahiz Instituto Nacional de Cultura errepublikanoa ordezkatu eta Espainiako sei Errege Akademia ofizialak batzen zituen:
|
|
|
Iruñeko ¡ Arriba España! egunkariko eta Jerarquía aldizkariko falangismo beligeranteak eztabaida
|
sortu
zuen F. Yzurdiaga eta M. Olaechea
|
|
|
Junta Técnica del Estado matxinoko Comisión de Cultura y Enseñanza k errege akademien hiruna ordezkari deitu zituen berrantolaketan parte hartzera.90 RAEren ordezkariak Agustín González de Amezúa, Miguel Artigas eta E. Ors izan ziren. Abenduaren 27an, Burgosko irakaskuntza ertaineko institutuan, IdeE
|
sortzeko
batzarra bildu zen. Mahaiburua J. M. Pemán() monarkiko erreakzionarioa zen, ministro maila zuelako Comisión de Cultura y Enseñanza ko buru gisa.91 Bertan izendatu zuten IdeE ren zuzendaritza:
|
|
|
J. Urquijo bera harreman onetan zegoen probintziako aginte errepresiboarekin, besteak beste, Conde de Vastameroli diputatu eta Junta de Orden Público ko buruaren ekimenez, Gipuzkoako Artxibo Orokorra
|
sortzeko
asmoa zuen batzordeko kide izendatu baitzuten 1937ko azaroaren 10ean (cf. Aizpuru & al. 2007:
|
|
|
Bertaratuen artean, J. Urquijo edota J. Zaragüeta egon ziren. Azkenik, P. Sainz Rodríguez Hezkuntza Nazionaleko ministroak hitz egin zuen ministerioak, eredu frantsesari jarraitzen zion izen berriak(" Educación Nacional") adierazten zuenez(" Instrucción Pública" izan zen 1901ean
|
sortu
zenetik ordura arte), herritarrei kontzientzia nazional berria emateko zuen asmoaz. Amaieran, hurrenez hurren, karlista falangisten ereserkiak eta himno nazionala jo zituzten.
|
|
|
Azkenak hartu zuen J. Urquijoren idazkari zeregina.111 J. Urquijok batzarrean egotekoa asmoa izan zuen, baina badirudi ezustekoren bategatik ezin izan zuela joan.112 Hezkuntza Nazionaleko ministerioren apirilaren 11ko aginduz IdeE ren eskuliburuak (RAEren gramatikak barne) nahitaezko ikasliburutzat ezarri ziren lehen hezkuntzan, eta edizio berriak berrikusi beharraz mintzatu ziren.113Are garrantzitsuago zena, maiatzaren 19ko dekretu bidez Hezkuntza Nazionaleko ministerioak IdeE ren estatutuak onartu, JAE deuseztatu eta haren egitura bereganatzeko prozesuarekin jarraitu zuen. Estatu totalitarioko kultura eta ikerketa, unibertsitatearekin elkarlanean, zuzentzeko asmoarekin, historia eta filologiarekin lotutako zentro eta mintegi hauek
|
sortu
ziren:
|
|
|
Estatu totalitarioan goi kargu garrantzitsuak bete zituen, bereziki Justizia ministro() eta Gorteetako presidente (19431965). Diktadura frankistak
|
sortutako
errepresio legediaren eta kodetze instituzionalaren arduradun nagusia izan zen. Karlista eta falangistek bat egitearen aldezle erabatekoa, F. Franco estatuburuaren konfiantza osoko gizona izan zen (Estornés Zubizarreta 1990; Agirreazkuenaga & al. 2007; Kintana Goiriena 2008; Urrutia Badiola 2013; Chacón Delgado 2015). 140
|
|
|
Hala ere, euskara literariorako R. Menéndez Pidalek gipuzkerari aitortzen zion nagusitasunaren ordez, A. Irigarayk beti nafar lapurteraren alde egin zuen, eta bide horretatik zihoan, halaber, Nafarroako Luzaiden
|
sortutako
" Manezaundi" ren hautagaitza. Esanak esan, Iruñeko abertzale ezaguna zen E. Zubiri, Errepublikan La Voz de Navarrako lankide eta, A. Irigarayrekin batera, Euzkel Idazle Batzan(" Federación de Escritores Vascos") Nafarroako ordezkari (Chueca Intxusta 1999:
|
|
|
Hala ere, BPD frankistak kulturaren arloan zenbait ekimen sustatu zituen. 1940ko apirilaren 11n" Junta de Cultura de Vizcaya" delakoa
|
sortu
zuen, José Luis Gaytán de Ayala diputatu tradizionalistaren ekimenez.150 Mozioaren atarikoak, 1917ko urrian sortutako" Junta de Cultura Vasca" (BPDn jeltzaleak nagusi zirela) izenetik beretik politikoki depuratu eta ordezkatzeko nahia adierazi zuen:
|