|
2003
|
|
|
denean.Bestalde, gordelekuetanbizitzearenaarrazoiberberagatikizandaiteke, baina, horrezgainera, osoegokiasuertatzendaharrapakariengandikbabesteko, etabai, aldiberean, harraketazomorroakbilatuetajateko. Azkenik,
|
oso
osougarizireladioskuJuancitorengomutak, etanahizeta tirokaibili, artzainekezinzutelaezereginhaienkopuruhandiarenaurka. Gauregunkontuaosobestelakoada, etanekazaritzazabaldudenguneetan, sistematikokikalitudirenez, peludoekatzerakaegindutenabarmen, espezieaarriskupeanezegonarren.Iraileanhastendaugalaldia, etakumeak abendualderajaiodira60 75egunekoernaldiaren ostean.Sabelaldiko kumebisortuohidira, sarriaskotanbataaretabesteaeme, 155g koak, eta hirurogeibategunezedoskikodutenak.Jaiotzean, Axularrensagarroikumearenarantzakezbezala, oskolabigun bigundagoerdiminakleuntzeko, etapixkanakagogortuko da.Peludoakgutxigorabeherabederatzihilabeteanheldukodira.
|
|
|
Peludoaketa,, armadiloek, hagingutxibatzukdauzkate, baina,
|
oso
txikietabestigialakdirenak, eta, gainerakougaztungehienetangertatzen denarenkontrara, esmalterikgabekoak.Denadela, armadiloekezduteez ebakortzikezletaginik.Ildohorretatik, luzaroanEdentataordenansailkatu izandira, nagiekin, inurrijaleekinetapangolinekin batera.Izentaxonomiko horrekhaginbakotasunaadieraztendubereetimologian, etahortiketorri dirafrantsesezeta gaztelaniazerabilidirenédentésetadesd...
|
|
|
Megatherium, Megalonyx, Scelidotherium, Mylodon, Macrauchenia, Toxodon: horrelakoizenakdituzteberakaurkitutakofosiletarikobatzuek.Antza,
|
oso
ugariziren, etadioskunez, panpetakoazaleraosoahilobiitzelazenkuadrupediosuntsituhorientzat.Erraldoihoriekaztertuetaharritutageldituzen konturatzean, egundokoneurriaedukitzeazaparte, kasuankasuegungo ugaztunenoso osoantzekoakzirela, delanagiena, delaarmadiloena, dela guanakoena, delakapibarena.Nolabizizitezkeen, adibidez, tamainahorretakonagiak. Jakina, ezdagozuhaitzikpisuhorretakonagierraldoiarie...
|
|
|
Sarraskiaren hipotesiaren ahuldade gisa aipatu izan da, hilkintzaguneen, killsites, aztarnategietanoso
|
oso
gutxitanaurkitudirelabatera, bai megafaunahorrenfosilaketabaigizahondarrakere.Izatez, bateratasun horrensalbuespenakmamutaketasuntsitutakobisonteen espezieakdira. Halaere, Bisongeneroak bizirikdirau; ezzenerabaterauzisuntsipenoldean, eta ordukoespezieakordezkoakditugauregun.Mamutarenhezurrak, bestalde, soilikagertudiraCloviskulturarenaztarnategiarkeologiko ezagunguztienherenbatean, eta, batzuetan, sakailatuak, itxurenarabera.
|
|
|
PaulMartin enereduan, beraz, ehiztariaketaehizakiaksoilikuhinfrontemugikorhorrenzirrindaestuanegonzirenbateraaldiberean, eta, izatez, gunejakinbateandenbora tarte osolaburreanegongoziren (hamarkadagutxibatzuk, beharbada), IparAmerikatikHegoAmerikarainobidean. ...Edmonton etikurrunagoegon, modernoagoaizanbeharkolitzateke, bainalortudiren datuekezdutehoriegiaztatu.Denadela, Pleistozenoko suntsipenengeografiaetakronologia osoondouztardaitekegizakolonizazioarenjazokunenagusiekin, izanere, suntsipen episodioakerlatibokioso makalak izanzirengizakiaaspaldikobiztanleazenekolurraldeetan, Afrikan hainzuzen (izatez, Afrikalitzatekearauarensalbuespena), eta, aitzitik
|
,
oso bortitzak, gizakia lehenaldizagertzen zenekoetan. Esandugunez, AmeriketaketaAustraliakzeinberealdetikmasa suntsipenikaragarriak jasodituzte gizakiabertarairisteazbatera, etabestehorrenbesteesandaitekemakinabat lurralderengainean.Adibidez, ZeelandaBerriraKristoosteko 1000.urtean iritsizirengizakiak:
|
|
|
Hanlortu zuenfarmazilarititulua, 1862an.Osogoizhasizenhangolautaden faunaeta, bereziki, flora aztertzen.Entomologiazkoakizanzirenburuturiko lehenikerketak. Medikuntza fakultatekoirakaslea izanzen1874 1906bitartean, eta, besteakbeste,
|
oso
eraginhandikoasuertatu zendarwinismoarenzabalkunderako.Bestalde, Natur ZientzietakoMuseoko zuzendariaeginzuten1890ean.Harenidazlan garrantzitsuenenarteanLas gramíneasdelUruguay, CactáceasdelUruguayetaLaflorauruguayaaipadaitezke.
|
|
|
Nireustezaskozadierazgarriagoa daurteberekoudaberrianargitaratu zuena, izanere, gogoalibreagozebilkiokeenAldudekomendi bazterretatik literaturazpentsatzen, etahorplazaratutakoakezdu, ziurrenez, Hegoaldeko euskaltzaleeneraginzuzenik.Eta, bestalde,
|
oso
osoesanguratsuadela deritzot, kontuanhartutagerlahandiaamaitu berritanidatzia dela, etafrantsesabertzaletasunakden dena kutsatzenzuela.
|
|
|
Esangabedoa, abiadabizizbetezenlurraldeosoa, etalurerabilgarri osogutxigeldituzenkonturatuorduko, alegia, saturazio puntualortuzen. ...kopuruak goraeginzuen etengabe: 6, 5lagun1800ean, 7, 2lagun1804an, 7, 5lagun1820aneta7, 8lagun1826an.Amerikaizanzen presiodemografikoitzelhorrenihes balbula, eta, kasurako, 1841ekoerroldan, Aldudenzerrendaturiko2832biztanleetatik, 133lagunek. Montevideondago, aipuadaramateoharpenenzutabean.Areago, ezdagoAldudekoetxerik1830eta1860urteenarteanAmeriketara gutxienezsemebat bidaliezduenik.Familiabatzuk
|
oso
osorikjoanziren.
|
|
|
Arestianesanbezala, Etxeparek ezduapartekoberotasunikerakusten. Esatebaterako, etsaieiburuzmintzodenean, Etxeparek, alemangoihengarriak?,, aleman higuingarriak?,, etsaihiguingarriak?,, gureetsaiabrea, modukoformulakerabilikoditu
|
oso
bakanka, baina, konturagaitezen, bestetestuingurubatean, errepublikanohiguingarria, diotso1925eandeMonzieirakaskuntzako frantsesministroariereeuskara eskoletandebekatzean.Esannahi baita, ezzaitiruditzenberezikigogorradenik, areago Eskualdunakogainerakoidazleekinalderatuta.Har dezagun kasurako JeanSaint Pierre, etaorrialde birik behin aurkitukoduzualemanenkontrako purrustadarenbat; adibidez, kroni...
|
|
|
NireustezezdakasualitatehutsaJeanEtxeparek iheslarien gaiaiaez jorratzea.Sujethori, okerezbanago, birritan oratuduesplizituki, eta, beti ere, hastiorikerakutsigabe.Lehenengo aldiz1916anerabilizuengaia,
|
oso
labur, gerla kronika batenbarruan, legeberribateztabaidatzen hasizela adierazteko.Hiruparagrafodiradenetara:
|
|
|
Jakina, Altuberenidazlanajakituzirakurribeharrekoada,
|
oso
osomamitsuabaita, etahorihainbataldetatik.Artikuluhorretanorduko, etagaurko, euskalhiztegigintzaren ahuldadeakaurkeztendituzorrotz, etagarbierakustenerezein jokabidehartubeharden.Guretzatberezikiinteresgarriada, jakintza iztegijarieskainitakosaila, hortxeproposatubaitiguingelesarenbidea:?[...] eredutzatedonaurritzat [sic], ingelestarizkeriaartubear doguladeritxogu?. Denadela, arruntdeigarria dasa... Oneentzako, aleman izkeriaberaereezinartugeinkeneurri bidetzat; aleman izkeriabaiñourrunago, zustraitsuago[= erradikalago?], joannai leukie esandakobakar bide orretan?. Hauda, Altubeingelesarenaldeeta, gure garbi zalease eziñon, kontraarituzen.
|
|
|
Denadela, biltzargehienakgorakaamaitzendira, delagoraEskuara!, dela goraEuskalHerria!, delagoraEskualdunak! edotadenakbatera, etahalaber,
|
oso
ososarritanerabiltzendaZazpiakbatformula, baina, paradoxikoki, mugimendusabindarrarekikoloturaksanoahulakdira, ezbadaudeguztiz moztuta.Goihenetxeren arabera, elkarteberriaeuskalnazionalismoaren eragin eremutik kanpogaratuda, etadioskunez, kasurakoPierreBuruzain, euskalnazionalista nabaria, ezzenEskualzaleenBiltzarrekokideaizan1903 12tartean.Kutsukarlistakoazen, dirudienez, kideenartekoaskorenpent...
|
|
|
OzoinlaketzuenBaionakoedoDonoztihirikoburuzagienbilkurattipietan! Denborarenburuan, idurizait ikustendudalaoraino, zigarreta erienpunttan, begiakerdi hetsirik, erran guzieribeha, ixil ixilkaegoki: ...rierakustenari; Eizaguirre kkantu, Mattinekedo Ligueix ekkobla, Dassanceororenhotsemaile,, etagureEtxepare, xoratuaiduri, deneriirriz, irrigoxoeztibatezarraitua! Bainanberahasten zenabadamintzatzen, argitzenzaizkon begiak, kasikbiribiltzen, eta arrazoinakateratzenzauzkitzun, bildu bilduak, lerro lerro, xuxeneta garbi, mintzairegurbiletaapaindubatean.Ahopaldiak batabertzearen ondotikmetatzenzituen;
|
oso
, eder, harripikatuabezalalanturik, harri pikatuabezainazkaretaxorrotx.Berakbazauden, pisuakelgarriahotuaketajuntatuakzauzkala, bertzelokarririkgabe.Handiemaiten zuten, Erromanoenjauregiekerehandiemaitendutenbezala; bainan bazaukatenhalakoarin eskasetalegun eskasairebat: hitzbatezerraiteko, beremintzaireabizikijaunazuen, betixut xuta, betimunttoa, artoskiorraztatua, etaezpaina lore.
|
|
|
...tuadaze, erantzutenhasteko Lafittekgalderabatluzatzenduela, erakustekozer nolakobibliografiatanoinarrituko den:. Elizaknundikbildu ditu, munduarenhastapeneidoazkotenargiak??. Ihardespena:. Moisesen liburutik?. Etahortikaurreraxehetasunanitzezapaindutaerrepikatuko du Bibliarenliburusantuekdakartena.Soiliksortahorretakozortzigarrenartikulurairitsitakoan? 366zenbakian, aipatukodu. Jakitateakzerdion?.
|
Oso
esanguratsuderitzot:
|
|
|
Sarbideeskasaeduki izandudarwinismoakEuskalHerrian:
|
oso
nekezaurkitzendirateoriaebolutiboaren aztarrenakeuskalletretan.Oraingozezdairakurketasistematikorikegin, etaberazezindaeboluzioarenideiarenharitik tiratuzer nolakohistoriaedukiduenaztertzeko.Gaur gaurkozsoilikdetektatudiraesanguratsuizandaitezkeenzenbaitpasarte, baina, daudenapur horiekorohareboluzioarekiko errefraktaritatenabarmenaerakustendigute.
|
|
|
Bidebatezere, ohargaitezenlerro horiekgoragoaipatudugunardigalduarenartegiratzearenkontramintzodirela, bigarren gutunekobestelerro batzukmintzatuko zaizkigunbezalaxe.Halaber, gogoratuPiarresLafitte hainjustukontrakoan tematuzela, eta, Buruxkakberrargitaratuzuenean, liburua, bikapituludohakabeezetahitzbakarbatezarindu, zuela,
|
oso
begiruneeskasaerakutsizEtxepare aspaldianzenduarengogoari.
|
|
|
William Thomson (18241907) fisikari ospetsua, LordKelvin izenaz ezagunagoa, elektrizitate eta termodinamikari buruzko analisimatematiko
|
oso
garrantzitsuak garatu zituena. Umeprodigioa txikitan, hainbateta hainbat ekarpen edukizituen esparru akademikoan, baina jendartean bereizena zabaldu zuen lorpennagusia, eta ohorezko titulua eman ziona?
|
|
|
...zu, Lyell ekPrinciples ofGeology (183033) liburuospetsuan, aktualismoedotauniformitarianismoarenideiaplazaratuetazabalduzuen, alegia, gauregunaridirenprozesugeologikoberberakdiraLurrareniraganeanarituizandirenak, eta, izatez, Lyell engardiz orainadairaganarengakoa.Nolanahi, Lyell enpentsaerageologikoamuturrekogradualismoazkutsatutazegoen, etaestimaziozehatzikluzatuez bazuenere, harenustezLurrakoso
|
oso
zaharra izanbeharzuen, finituaizatekotan.Gogoratu, Haeckel ek, uneinfinitukiurrunbatean, kokatuzuela Laplace renhipotesikoabiapuntua.
|
|
|
Lord Kelvin ekberak1871nadierazizuenez, baldin etanaturaren joan etorriekin ondoegokitzendensoluzioprobablebataurkituahalbada, ezdagozertaninbokatu. BotereKreatzailearenekintza anormal?bat.Esatebaterako, VesubioedotaEtnasumendi ahoetatikbeheradoanlaba jarioa hoztuetaarinbateangogortzendenean, etahandiklasterberrirolandare etaanimaliakagertzendirenean, ezdugukreaziorajotzen: haizeakgarraia ditzakehaziakbertaraino, etaostetikiritsikodirazomorroak etaehizakiak. ...eta urtegutxibatzukgeroagolandaredizjantzitaikustendugunean, inolako zalantzarikgabeasumitzenduguhaziakhaizeakbultzatutairitsidirela, edotaalmadietanflotatzen.Ezaldaposible, eta, posibleabaldinbada, ezalda probable, Lurrarenhasierakobiziamoduhorrenantzerakobateraazaldu ahalizatea. Izanere, urtero urteromateriasolidokomilioikazatierortzen diraLurrera: zeindazatihorietariko bakoitzarenhistoria. Ba,
|
oso
osoprobableada espaziosideraleankontatu ezineko meteoritohazi garraiatzaileak egotea, bestelakomundubizidunetatik abiatutakoak, etabehinolahorietarikorenbatLurreanjaustea.LordKelvin ekesanzuenez, berehipotesihori zakaretabisionariotzat jodezakegu, bainaezdaazientifikoa, zerenfrogatu edotagezurreztatueginbaitaiteke.
|
|
|
Jakina, Azkuekez zueninolakoekarpenikegineskuarteanduguneztabaidara, bainahonaaldatuditugunlerromurritzhoriek, nireustez,
|
oso
esangurahandikoakdira, hainbataldetatik.Lehenengo etabehin, nahikoa garbierakustendiguteAzkuegazteakjarraituegitenzituelaorduko eztabaidazientifikoak, etaeguneratutazegoelaheinbatean.Harrigarrisuertatu zaithori.Nikbetiusteizandut, XIX.mendearenamaierakoBilbokogiroan bestelakokezkakzeudela, eta, horrenbestez, ordukoirakurketakerebestelakoakizangozirela, ezhainunibertsalak, nolabaitesateko.Horrek, ... Etahurrengo galderabatere: Azkuekaldizkarifrantsesenbatikuskatuztxiripahutsezleituzuenizarretako bizidunenkontuhori, alairakurketa sistematikoakegiten zituen?
|
|
|
...Larresorokozuzendaria, aitSouberbielle, aBaionakoSeminarioHandikoburuzagitzarakodeituzuten, etagureArnaudAbadiabidaliharenordezSeminarioTipira, artean37urtekogizonerrimeazela, larderiaduna.Diotenez, bazeukanegokierahorretarakoizaeraberebizikoa: berezkoakeizituennagusitasunaetaagintzenjakitea.Gizonizugarriaomenzen,, usaiangarratz?, diziplinaxehetasunikñimiñoetaraino hedatuzuena, bainadioskutenez,
|
oso
bihozbera aldbereani.ManexHiriart UrrutiidazlehandiakPierreBuruzain mediku euskaltzalearesainbezala, ArnaudAbadia, estunsauvage, aubonsensdumot... etmêmeunpeudansl, autre, peut être?; etahurrengobateanondokoaerantsizion:, toutexcellenthomme, toutespritettoutcoeurqu, ilest, étantunparfaitsauvage, peurépandupar natured, un; emodestiefarouchequiressemblepresqueaudéfautcontraire; deplus, devenup... hurbilekbateonbatentzat.
|
|
|
Gezurretanarigarelaematenbaduere, esanlitekeJeanEtxepare izan delaArnaudAbadiarenirakurlebakarra, edo neukbehintzatsoilikberarenganaurkituduthari buruzkoleheneskukoadirudieniritzibat.Iritzibat, denaesateko,
|
oso
osoaldekoagainera.Besterikezean, beraz, Etxeparerekin fidatukogaraAbadiarenidazlanenjuzguorokorbaterako, etaizanere, bere lumakidatzitakohainbatlerroekarrikodituguhona, ArnaudAbadiaren garrantziazohargaitezen.Lauataletanbanatukoditugulerrohoriek: lehenengoetabehin, Abadiaren hizkuntzareningurukoak, geroerabilitakogaiei dagozkienak, hirugarrenikAbadiarenestiloariburuzkoak, etaazkenean Abadiarenobr...
|
|
|
Etzuenere, aitordut, ahopaldibakunetaberdina, nolabaitzuen Duvoisinzenak.Bihurdikatu airebatbazuken; bainanbereidorrean irets ahalzezaketenentzat, zergozoa! Norkegundainomintzatudu etamarratulumaz, halakoeuskarabete, denazainetaodol,
|
oso
, aberatsik?
|
|
|
Hauda, JeanEtxeparerenustez, etaerloju kontuetan
|
oso
osopuntuala izanarren, euskaldunzinezkoadaAldudekomedikua, bainahertsiegia, beharbada.Nire ustez, Etxepareeuskaldunatipikoadaordukogiroan, ezohikoa, bainaez, jakina, hainpuntualazelako, baiziketaikuspegiguztiz irekiaedukitzeagatikbaieuskararidagokionezetabaibeste hainbatarlori doakielaere, etaaldibereanhorrenetxezaleizatearren, euskararekiko horrenbestekoabnegazioaerakustearren.Ekumenikoa zenEtxe...
|
|
2007
|
|
|
Beste aldetik, eta informazio iturriak aipatzen ari garela, aztertzen ari garen urte horietan Piarres La, tte talde euskaltzale baten burua izan zen, aldizkari bat argitaratzearekin batera. Talde euskaltzalea eta Aintzina> talde horren argitalpenaren prestakuntzak postatruke mamitsua sortuko zuen,
|
oso
erabilgarria guretzat, kontuan harturik 1920, 1930 eta 1940.eko hamarkadetan eskutitzak zirela berriak jaso eta hedatzeko bide nagusia.
|
|
|
Jakina, elkarrizketek eskainitako datuek gertaeren zati bat baino ez digute ezagutarazi, gertaeren zati horren interpretazioa hobeto esanda16 Hala ere,
|
oso
erabilgarriak izan dira lekuko horiek eskaini dizkiguten burutapenak, iritziak eta susmoak, hainbat kontalarik agerturiko datuak bildurik, generalizazioa egin ahal izan dugulako. Horrela, liburuetatik bildu dugun informazioa argitu eta egiaztatzeko bidea eman digute, batzuetan, eta jendeaurreko jarrera o, ziala baino ez zela egiaztatzeko besteetan17.
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarrak Eskualzaleen> Biltzarra> aldizkaritxoa argitaratu zuen. Hala ere, aldizkariaren edukia aztertu badugu ere, uko egin diogu urtekari hartan idatzi zuten idazleak eta idatzitako artikuluak zenbatzeari,
|
oso
aldizkari txikia zelako, intelektual gutxiren sinadurak bilduz. Kopuruaren aldetik, beraz, Eskualzaleen> Biltzarrak ez digu informazio esanguratsurik eskaini; bai, ostera, argitaraturiko artikuluen mamiaren aldetik, eta horixe, bai, irakurri eta aztertu dugula.
|
|
|
Gurasoengandik ikasi zuen euskara
|
oso
erabilgarria izan zen Ybarnégarayrentzat politikan aritzeko. Lagungarri izan zitzaizkion Larresoroko Apaizgaitegian izan zituen ikaskideak ere, bereziki geroago apaiz egin zirenak, Ybarnegarayren garaiko politikan erabakigarri baino erabakigarriago izan baitziren politikaren harremanak Elizarekin.
|
|
|
Laburbilduz, eta hasieran aipatu dugunez, Jean Ybarnégaray etengabeki izan zen aukeratua 1914 eta 1936 urteen artean Ipar Euskal Herriko hauteskundeetan. Hala ere, Ménouk dioenez, ez zen etengabeki aukeratua izan herritarren onerako burutu zituen ekintzengatik, Ybarnégarayk ezer gutxi egin baitzuen Mauleko herritarren txirotasuna gutxitzeko eta despopulazioa eteteko91 Ostera, Mauleko biztanleek Ybarnégaray aukeratzen zuten
|
oso
kontserbadoreak zirelako; Ybarnegarayren politika gustuko izan zuten mauletarrek, egitarau politikoaren oinarrietan zegoelako euskal nekazaritza bizimoduari eta antzineko ohiturei atxikitzea.
|
|
|
Aurreko parrafoan ikusten dugun legez, Arotçarenak Alemaniaz zuen ikuspuntua
|
oso
bestelakoa zen 1933an agertutakoarekin konparatuz. Izan ere, bederatzi urte lehenago beldurra zena itxaropen bihurtu zen Bigarren Mundu Gerraren garaian.
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren kideak urtean bospasei bider biltzen ziren Cafe> du> Grand> Balconen, lehenengo solairuan, garaiz
|
oso
gutxitan hasiz (Orenarekin hoin tinko bagine, nor gutarik eskualdun egiazkoa? 229). Batzarretan euskaraz hitz egiten zuten, Jean Etchepare lehendakari ohiak azpimarratu zuen bezala (Hanitzek sinetsiko ez dutena, eskuaraz mintzatzen ere bai urthetik urthera gehichago230); aldatuz zihoan, antza, zortzi urte lehenago Jules Moulierek salatu zuen erdaraz ari izatearen joera:
|
|
|
Beste aldetik, Hegoaldeko Eusko Ikaskuntzaren batzarkide horiek
|
oso
gutxitan hartu zuten parte lehenago aztertu ditugun Eskualzaleen Biltzarra edo Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkarteen batzarretan: José Miguel Barandiarán eta Pedro Garmendia, Eusko Ikaskuntzaren batzarkideak, Eskualzaleen Biltzarraren bilera batera baino ez ziren joan; Eusko Ikaskuntzaren gainontzeko lankideek ez zuten inoiz parte hartu ez Eskualzaleen Biltzarra ezta Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkarteen bileretan.
|
|
|
Azkenean, 1919an honako euskaltzale hauek izendatu zituzten euskaltzain
|
oso
: Jose Agerre, Domingo Agirre, Jean Blaise Adema, Pierre Broussain, Juan Bautista Eguskiza, Ramón Intzagarai, Pierre Lhande290 eta Raimundo Olabide; aranazaleen nahiak Olabideren alde nagusitu ziren, beraz.
|
|
|
Erran genezake, izaitekotz, gure maisu zena, hain gazterik Euskaltzaindian sartua izanagatik, Euskaltzainburuaren eta haren lankideenganik aski urrun egon zela, hogei bat urtez bederen, hots, bera euskaltzain
|
oso
izendatua izan arte296.
|
|
|
Dena dela, arazoak arazo, Gure Herria elkarteak lortu zuen Gure> Herriak 1938 arte iraun zezan. Are gehiago,
|
oso
eginkizun garrantzitsua bete zuen, bidea eman baitzuen idazleek iritziak, kritikak eta laudorioak argitara zitzaten, aurrerago ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Charles dElbeek
|
oso
gizon dokumentatua zela adierazi zuen: Sur la question et chez qui je puiserais largement499, dit très justement...
|
|
|
|
oso
lagun ona (Charles dElbéek); adimentsua, hala ere bere> rua> akatsekin> (Jean Etcheparek); dokumentatua, herri literatura tradiziozko erara idazten dakiena (Piarres La, ttek); neurtizlari nagusia, aditua euskal hizkuntzan (Jules Moulierek).
|
|
|
Azkue euskaltzainburuak eta Lhande euskaltzainak onespen eta arbuiozko komentarioak jaso zituzten; gainontzekoek onezpenezkoak baino ez. Izan ere, Euskaltzaindia 1920 hamarkadan hasi zen euskara batua sortzeko lanean eta
|
oso
lan polemikoa izan zen, onespenezko iritziez gain, arbuiozko komentarioak sortzeko modukoa.
|
|
|
Lehen Mundu Gerra amaitu zenean, elkarte sozietate ugari sortu ziren, gerrak erakarritako apurketari erantzun bezala; gizarte mailako apurketa izan zen, hiru gizonetatik bat ez zen gerratik bueltatu?, baita kultura mailakoa ere. Emakumeek
|
oso
betebehar garrantzitsua izan zuten garai hartan, frontean parte ez izatean, kultura eta ohitura zaharren zaindari eta igorle bilakatu baitziren erretagoardian.
|
|
|
Beraz, Menditarrak taldearen partaideak sakabanatu egin ziren; Jacques Mestelanen ikuspuntutik, Menditarrak taldea desegin zen, alde batetik, partaideak ez zirelako
|
oso
euskaltzaleak581, jadanik aipatu dugun bezala; eta bestetik, Espainiako gerra piztearekin, iheslariak Iparraldera heltzen hasi zirelako eta La, ttek denbora eta ahaleginak eman baitzituen haiei aterbea aurkitzen, menditar eta euskaltzale taldearen ekintzak alboratuz582.
|
|
|
Eta besteak Ybarnegaray eta La Rocque, horien alderat itzuli ziren. Eta hor beste gehientsuenak, ez bakarrik abertzale garbi zirenak,
|
oso
gutxi baitziren, heiek ez zuten hortan interesik bainan beste guztiekin behar ziren konpondu; La, tte bat, ez zen, baitezpada, ez doriotista ez larrocquista, baina ez zuen lagunik, bakarrik gelditu zen643.
|
|
|
Amoçaini
|
oso
ona iruditu zitzaion urtarrileko zenbakia, baina gerokoetan gorabeherak sumatu zituen:
|
|
|
Piarres La, ttez gain,
|
oso
idazle gutxik argitaratu zituzten lanak Aintzinan: Léon Lassallek (News Politic) eta Jacques Mestelanek (Jakes Lehuntze, Menditar, Menditar orde, Yacue).
|
|
|
Marc Legassek La, ttek 1930 hamarkadan kaleratu zuen Aintzina> ezagutzen zuen,
|
oso
gustukoa ez bazuen ere:
|
|
|
Xarrittonen ustez Ttun Ttun Narbaitzen izenordea zen: Ttun Ttun Narbaitz kalonjea zen, Narbaitz gero bikario nagusia izan dena,
|
oso
eskualzalea, bainan, beitezpada, eskuin abertzalea ez, eskuin muturrekoa, Ybarnegarayren laguna, Xarrittonekin izandako elkarrizketa, 1996ko uztailaren 7a.
|
|
|
Oroitu behar da mementu hartan resistantziako jauntxoek agintzen zutela hemen eta haien artean bazirela
|
oso
Elizaren kontra zirenak, bereziki komunistak, eta ez zioten lana erraztu801.
|
|
|
Gure ustez ulertzeakoa litzateke Action> Françaiseren pentsabideak La, tte erakar zezan, liga horrek erlijioa defendatzeaz gain, erregezaletasuna eta Antzineko Erregimeneko baloreak defendatu zituelako. La, tte
|
oso
gaztea zen Apaizgaitegian sartu zenean eta, ikusirik Apaizgaitegiko apaiz batzuk Action> Françaiseren alde agertu zirela, arrazoietariko bat Léon XIII.aren Errepublika onartzeko aginduari kontrakotasuna agertzea?, baliteke La, ttek jokaera berbera izatea. Kontuan hartu behar da La, tte nahiko ikasle bihurria zela gaztetan (17 urtekin Le> Palmipède> argitalpenean parte hartu zuen, isilean, iruzkin zirikatzaileak sartuz), eta baliteke Françaiseri jarraitzea La, ttek jokaera berritzailetzat hartzea Action.
|
|
|
Jean Etcheparek Eskualdunan idatzi zituen artikuluak antzemateko lagungarri
|
oso
ona izan zaigu Piarres Xarrittonen liburua: Etchepare> mirikuaren> idazlanak>(). > Euskal Gaiak, Donostia, 1984.
|
|
|
1952 Euskaltzain
|
oso
izendatu dute, Georges Lacomberen lekuan.
|
|
2008
|
|
|
Horren alboan, corpusak objektibotasuna jartzen digu agerian; alegia, guk ontzat eman ditugun esaldietan age rian azaldu dena bederen, badakigu zilegi dela. Hori, hortaz,
|
oso
kontuan hartzekoa izango da gure eskuzko lanarekiko konparagarri. Horrela, guk zedarritutako erabile ra bakoitzean aurreikusi ditugun laguntzaile eta kasu konbinazioak egiaztatzeko eta
|
|
|
Agertu badira, kasu bakoitza zein maiz tasunaz; eta agertu ez badira, zein kasu agertu diren, zein maiztasunez eta zein kon binaziotan (binaka, hirunaka?). Horiek
|
oso
garrantzitsuak izango dira azterketa honetatik aterako ditugun ondorioetarako.
|
|
|
Hau da, modu honetan hain eza gun diren balio kausatibo eta inkoatiboak, esaterako, bereizita agertuko zaizkigu, delako aditzaren bi balio gisa. Balio guztiak zehaztea, halere,
|
oso
puntu inportantea
|
|
|
Eta esana dugun bezala, une honetan horixe da gure ikuspegi konputazionaletik lortu nahi duguna. Hortaz, hasteko
|
oso
baliagarri eta beharrezko tzat jotzen dugu azterketa hau.
|
|
|
Aipatu baliabide sintaktikoak hautatzeko,
|
oso
funtsezkoa izan da gaur egun gure baliabide automatikoek eskain diezaguketena kontuan hartzea. Sarreran esan dugun bezala, egun eskura ditugun tresna automatikoek, corpusean ageri diren esal dietako sintagmak analizatzen dituzte, hauei dagokien informazio morfosintaktikoa
|
|
|
Zehaztu dezagun, ordea, euskaraz, sintagma motari baino kasuari erreparatzen zaiola gehiago, besteak beste, sintagma motek, ingelesez ez bezala, ez dutelako posizio des berdinetan funtzio desberdinen berri ematen. Esan beharrik ez da, laguntzaile mota zehaztea ere garrantzitsua dela
|
oso
, hauek aditzaren oinarrizko osagaien berri ematen digutelako euren presentzia beharrezkoa izan gabe esaldian.
|
|
|
semea> ketatik> etorri> zaio> (bere semea), alaba> bahitu> diote> (bere alaba), liburua> kendu> e> (bere liburua) ama> erotu> zaio> (bere ama), irakaslea> haserretu> zaigu> (gure irakas lea). Eta posesio erlazio hau askotan parte
|
oso
erlazioa izaten da: besoa> apurtu> zaio> (gorputz osotik besoa); mahaiari> hanka> kendu> diote> (mahairi zati bat)?
|
|
|
horrek markatzen duen, ager daiteke? zentzua, kasu hauetan
|
oso
jakina da: agertzen ez denean, elipsiaren ondoriotzat ulertu behar da (pro drop fenomenotzat).
|
|
|
Eta berdin, osasuna, hirigintza, kirola, turismoa, irakaskuntza, EITB. Esparru horiek guztiak kudeatzeko paper mordoa sortzen du Administrazioak, egungo egunean euskarazko testu gehienak, dudarik gabe, eta idazki horietako asko eta asko ez dira, teknikoak?,
|
oso
–arruntak, baizik:
|
|
|
Egia da Administrazioak hizkera berezia erabiltzen duela, batez ere, zenbait dokumentu motatan; baina, ikusi dugunez, idazki askotan
|
oso
testu, estandarrak, sortzen ditu edo, zuzenago esateko, sortu lituzke.
|
|
|
teknologia berriak munduko txokorik txokoenera ere heldu dira, baita Administraziora ere, jakina. Gaur egun
|
oso
gutxi dira, baten bat gelditzen bada, ordenagailurik ez duten administrazioak, eta berdin gertatzen da internetekin.
|
|
|
// nere iritziz/ mundu hontan dena sekretua da eo garrantzia duen/ dana o gehiena sekre tua da// eta jakin egin behar dugu sekretu horiyek geureganatzen da sekretu horiyek asmatzen// eta hoi erakusteko/ hain zuzen ere dena sekretua dela erakusteko nik orain hemen jarriko dizuet/ kanta
|
oso
txikiya// ba ezagutuko duzuena ez dakit ezagutzen duzuen kanta txiki bat// euskaraz
|
|
|
I ez
|
oso
aldatuta baina aldatuta/ ez? / > (B.A.) B
|
|
|
(13)// begira txantxangorria da/ txori bat// beti gordeta egoten dana/// txantxangorria ez dugu inoiz ikusten/ ez udabarrian/ ez udaran eta ez udazkenean/ eta txantxangorria beti bizi izaten da jendegandikan
|
oso
urruti/ baino// etortzen da aurreneko hotz handia/ etortzen da aurreneko elurra/ mendietara hain zuzen/ egun hoietan/ hoi da abenduaren 12a 13a 14a/ etortzen da/ elur hori eta txantxangorriak pentsatzen du(...). (B.A.)
|
|
|
1), begira........
|
oso
urruti?
|
|
|
(14)/ gero daude/ beno azidotasuna
|
oso
inportantea da oso garrantzitsua da/ e ardoan e? / azidotasunak ematen dio ardoari/ freskotasuna/ saporean ere nabaritzen da/ e usainan ere bai/ garbitu egiten du ardoa/ oso garrantzitsua da e azidotasuna/ eta/(...) (E.B.)
|
|
|
(14)/ gero daude/ beno azidotasuna oso inportantea da
|
oso
garrantzitsua da/ e ardoan e? / azidotasunak ematen dio ardoari/ freskotasuna/ saporean ere nabaritzen da/ e usainan ere bai/ garbitu egiten du ardoa/ oso garrantzitsua da e azidotasuna/ eta/(...) (E.B.)
|
|
|
(14)/ gero daude/ beno azidotasuna oso inportantea da oso garrantzitsua da/ e ardoan e? / azidotasunak ematen dio ardoari/ freskotasuna/ saporean ere nabaritzen da/ e usainan ere bai/ garbitu egiten du ardoa/
|
oso
garrantzitsua da e azidotasuna/ eta/(...) (E.B.)
|
|
|
Krahe indoeuropeista izanik indoeuropartzat jo zituen berak Europako ipar eta mendebalean baturiko ibai izen asko, baina ibai izen horiek gehien erakusten duten bokala, eta hitz hasieran batez ere? / a/ denez gero (indoeuropera zaharrean
|
oso
urria zena) eta zatiketa morfologikoaren bitartez erroa gehi CV itxurako atziz kiak atera beharrean VC atzizki prebokalikoak atera daitekeenez gero, batez ere ize naren azken a> > determinatzailetzat jotzen bada, Vennemann ek uste du antzinako hidronimia hizkuntza aglutinante eta soilik atzizkiz baliatzen denaren gainean eraiki ta dagoela.
|
|
|
Baina atzizkiak postbokalikotzat hartzea ez da europar hidronimia indoeuro partzat hartzearen arrazoi sendoena, indoeuropeistek badakitelako atzizki prebokali koak, edo euren modura deiturik' atematikoak',
|
oso
normalak zirela aitzin indoeuro peraren fase zaharrenetan: lat. hiems>(, negu?) hitzak* gh (e) i> erroa+ em > atzizkia+
|
|
|
Hori egin beharrean, tipologiazko eta egitu razko arrazoiak aipatu zituen, hala nola euskararen aglutinazioa, hizkuntza atzizkila ria izatea, a > bokalaren ugaritasuna, batez ere hitz hasieran, eta azaleko beste ezaugarri batzu. Morfemen artean egiten duen erkaketa bakarra, eta horrexegatik
|
oso
adierazkorra iduritzen zaiona, ibai izen gehienek erakusten duten amaierazko a> eta euskal artikuluaren artekoa da.
|
|
|
Lakarra, jatorrizko euskal hitzen egitura aztertu ondoren, TVTV egituraren fal taz jabetu zen, hau da bide> moduko hitz zaharrak
|
oso
urriak zirela eta ez zegoela bate re arrazoirik* daba,* degi,* bego eta antzeko hitzen falta horrentzat, ez baldin bazi tzaion behintzat aurreko fase bateko erroari baldintza zehatz batzuk ezartzen. Kontuan harturik monosilaboetan ere ezin zirela hitzak kontsonante leherkariz amaitu, zile gizko kontsonante bakarrak sonanteak zirelarik, pentsatu izan zuen aitzin euskal erro kanonikoaren egiturak bi baldintza hauek bete behar zituela:
|
|
|
Horregatik harrigarri samarra eginten zait Traskek (1997) proposaturiko aitzin sis tema fonologikoan aspirazioari lekurik ez egitea. Mitxelenak berak
|
oso
ongi aztertu zituen aspirazioaren distribuzioa, euskalkietan erakutsitako aldaerak eta nolabaiteko sis tematasun eza edo aldakortasuna, eta saiatu zen aspirazioaren eta azentuaren arteko ezin ukatuzko loturak ahalik eta argien azaltzen. Haren ikerketaren ondoren badakigu jato rriz aspiraziorik ez zuten forma batzuk hasperendun bihurtu direna, latinezko pace> zuberierazko bákhe> edo zub. gaihérdi, > esaterako.
|
|
|
hots, latinez idatziriko epigrafeetan agertzen diren pertsona eta jainko izenak, Mitxelenak 1954an eta nik neuk 1984an ikertu genituen, orduko argitalpenen gaine an. Harrezkero ez da Akitanian bertan datu asko gehiagorik azaldu, ezta ezagutzen zirenak ere berriro editatu. Datu berrien faltan beharrezkoa zaigu epigrafe zaharren edizio gaurkotua,
|
oso
ugariak baitziren galdutako edo ondatutako harrien gainean egindako irakurketak. Halaz guztiz ere, Luchaire edo Sacazeren obra zaharkituak batere kritikarik gabe erabiltzen dira historiagile, arkeologo eta hizkuntzalarien arte an, batez ere frantsesak badira edo frantsesez idazten.
|
|
|
Eta halaxe da. Izenak zerrendatu ondoren bertan aurkitzen ditugu akitaniar antroponimian
|
oso
ezagunak eta euskararen aldetik ongi azalduak dauden izenak, hala nola Sembus, > Andossus, > Sembedo, > Belex, > Bonxus, > e.a. Hauen ondoan badaude beste batzuk, galiar jatorrizkoak izan arren, Akitanian ere usuko zirenak, Donnus> eta Taurus, besteak beste, eta azkenik etimologia garbirik ez dutenak, baina Akitaniako izen askorekin gertatzen den bezala, akitaniar jatorrizkoak izateko batere eragozpenik ez dutenak:
|
|
|
toriaurrea argitzeko
|
oso
garrantzitsua izanik ere, geroko euskararen menpe dagoela erabat, honek ematen baititu soil soilik antzinako lekuko bakanak azaltzeko eredua eta bidea; antzinako formek, fosilak izango balira bezala, berez ez dute zentzurik, ez bazaie historia luzeago baten barruan bere tokia bilatzen; gerta daiteke antzinakoa euskalkien gainean berreraikitako forma baten berdina izatea, baina gerta daiteke baita... hitz elkartuetan lehenen go zatiak jasatzen dituen aldaketei dagokienez euskarak akitanierak baino egoera berriagoa erakusten du, giza-, > adibidieetan ikusi daitekeenez akitanieraz ko CISON, SEMBE eta SENI ren aldean; bestalde akitanierazko ANDERE hiru silabadun hitzak aitzin euskararen erro monosilabikoaren egoera garatu du.
|
|
|
Nahiz eta azken urte otan berriro ere euskoiberismoaren segitzaileren batek sutsu eta gartsu bien arteko lotura estua inon ere onartuko ez litzatekeen eran defenditu, berezilari guztiek ikus ten dute euskarak, edo hobeto esanda, euskararen gainean daukagun ezaguerak ez duela batere laguntzen iberierazko testuak ulertzeko. Eta nire ustez iberieraren alo rrean aurrerapenak
|
oso
urriak izango dira testu elebidunen bat agertzen ez den bitar tean, nahiz iberiera latina zein iberiera greziera izan.
|
|
|
Ez naiz konparaketa klasikoaren barruan egin diren lanen berri ematen hasiko. Duela guti Trask ek (1995) kritikatu egin zituen lan guzti horien metodozko puntu ahulak, hala nola, zatiketa morfologiko arbitrarioak egitea, erkatzen diren hitzen esa nahia zuzena ez izatea, askotan sekula ere esan ez diren hitzak erabiltzea, hitz berriak, maileguak edo
|
oso
hedapen gutikoak zahar eta jatortzat hartzea, hitz batean esanda, erkatzen diren hizkuntzen eta haien historien ezaguera eza.
|
|
|
Hau da, pentsa dezakegu buztidura adierazgarri fenomeno honen sustraiak
|
oso
urrutikoak direla, antzinatera ere heltzen direlarik gutienez.
|
|
|
Baina kontuan izanik brontzeak jasotzen dituen izenak Pirinioetatik Ebro ibairainoko biztanleenak direla, ezin dugu saihestu batzuk akaso euskal leinukoak izan daitezke enik: niretako Enneges> ez da iberiera orokorreko izena, aipatu dudan eremu mugatuan agertzen zaiguna baizik eta Erdi Arotik Euskal Herrian
|
oso
zabaldua den Enneco ren kidea.
|
|
|
Zorionez duela
|
oso
guti egin diren aurkikuntza berri eta ikerketei esker, izen mota honetako multzoa modu argigarri batean ugaritu zaigu. Gómez Pantoja eta Alfaro Peña historiagileek (2001) lurralde horietako epigrafe berri batzu argitaratu dituzte.
|
|
|
Lehenengo izena, hots Sesenco, Antistius en cognomen> gisa hartu behar dena, edozein euskaldunentzat Lergako Ummesahar> hura bezain ulergarria da. Bai akitaniar onomastikan eta baita Erdi Arokoan ere
|
oso
normala den co> atzizkia aurkitzen dugu hemen zezen> animalia izenari loturik diminutiboa eratzeko asmoz.
|
|
|
Euskadiko lurraldeei dagokienean lekukoek lehengo berean segitzen dute, Araban salbuespen tipi bat eginik. Euskal kutsua zuten izenak
|
oso
urriak ziren, Iruñako izkrizio batean agertzen zen Illuna> izena, orain galduta dagoena, gainera, eta Miñaoko Helasse> jainkoaren izena besterik ez.
|
|
|
Bizkaian eta Gipuzkoan ez da aurkikuntza epigrafiko berririk izan, baina interesga rria da esatea Foruako izkrizioan irakurtzen zen Iviliae> jainkosa izena, nik neuk ere erromatarren aurreko izena konsideratzen nuena, orain J. Velazaren bista fina eta jaki turiari esker Tutelae> irakurri behar dela. Honekin batera
|
oso
arraroa egiten zitzaigun euskal kutsurik gabeko izena ezabatu behar dugu lekukoen artetik.
|
|
|
Zuzenezko lekukotasunezak berez ez luke arazo handirik sortuko, zeharkakoek, batez ere iturburu klasikoetan aipatzen diren toponimoek ez balute beste batera bide ratuko; Deva> edo Nerva> ibaien izenak, esaterako,
|
oso
garbiak dira zeltaren aldetik. Tolomeoren zerrendaren arabera, Barduloen herrien artean Segontia> eta Trition> zelta
|
|
|
Toponimiaren arazo hau alderantziz aztertuko bagenu, hau da, Erdi Arotik hasi ta atzera eginez oz> atzizkiz amaitzen diren toponimo ugarien arrastoa Antzinatean bilatzea izango balitz gure xedea,
|
oso
zaila egingo litzaiguke antzekorik aurkitzea. Toponimo horien zabalguneari erreparatzen badiogu, berehala konturatuko gara, Rohlfs eta Séguy hizkuntzalariek esan zuten bezala, akitaniera edo antzin aroko eus kararen eremua adierazten dutela, eta gure tradizio idatziaren hasierarako jadanik eredu ihartu ez produktiboa izateaz gain oinarri lexiko ilunei atxikituta zegoela kon tuan harturik, aga, > eta>, > za> eta antzeko atzizkiak baino askoz zaharragoa izan behar zuela pentsatu behar dugu nahitanahiez.
|
|
|
Kontu hauetan arkeologiak laguntza apur bat eman dezake, nahiz eta hizkuntz egoeraz ezin zuzenean ezertxo ere esan, identifikatzen dituen kultura estrato edo geruzen hurrenkeran jarraipena edo etenak ikusteko gai bada. Gure gairako
|
oso
garrantzitsua den Burdin Aroa duela urte guti hasi dira seriozki aztertzen eta uste dut denbora guti barru sintesi moduko bat eskaintzeko moduan egongo direla.
|
|
|
hiri bi horietan, hain zuzen ere, erromatar garaiko arrain industriak, caetaria> deitzen zirenak, aurkitu dituzte. Etimologia onartzen badugu, hasierako leherkari belareak
|
oso
garbi adierazten digu mailegua latin arrunteko palatalizazioa baino lehenagokoa dela, eta kasu honetan nekez pentsatu daiteke latindar hitz hori toponimo ezagun eta konkretu hauetatik at euskal hitz arrunt bezala ere mailegatu zela.
|
|
|
Hori da Azkueren kasua, nahiz hizkuntzaren ulerkeran edo bilketan akatsak izan. Beste bidea, Frantzian
|
oso
modan, ez denborarik galtzea azpikulturako hizkuntza baten ikasten eta interpretea erabili. Horrek dakar mentalitateen ez ulertzea, itzultzai learen mirailak itxuraldatzea, hitzen pisua ez ezagutzea.
|
|
|
duela hogei bat urte gipuzkoar idazle batek zuen euskarazko hiztegi erotikoa argitaratu, berehala agortu zena. Egilea gurekin zegoen Galizian Galeusca> batean eta behin Lugotik Santiagora, autobusean elkarrekin gindoazela, gizon horrek, isildu gabe, gipuzkoar bertso lizunak kantatu zizkigun eta batzuk
|
oso
gogorrak, haien ondoan zuberotarre nek kantikak diruditela. Duela urte parea esan nion argitara zetzala.
|
|
|
XIX. mendea eta XX. mende erdia, XVII.a bezala
|
oso
puritanoak ziren. Puritanismoaz kanpo bazen beste arrazoirik gaien guraizez ebakitzeko, alegia, Cancionero> Vasco> horretan bederen, «Cancionero» kontzeptua orduan zer zen oroitu behar zaigu.
|
|
|
13
|
Oso
azpimarratzekoa da izen jakin batzuek osagi bikoitz desberdinak hartuta tankera desberdinetako tandem elkarteak eratzen dituztela: ikusi adibidez harreman> izena (§3.1.2 b) eta d).
|
|
|
(9) a[ [jale edale] koordinaziozkoa ospe] mendekotasunezkoa b(
|
Oso
) jale edale (a da)
|
|
|
Elkarte hauen lehenengo osagai bikoitza ezin da oro har beregain erabili eta (20) ko galderei erantzuteko unean, tandem elkartea egiteko aukera dugu (21) baina
|
oso
aldakorra da lehenengo osagai bikoitza soilik erabilita lortzen denaren gramatikaltasuna (22).
|
|
|
bi osagaien tasun (guzti) ak komunak ez badira ere, elkarrengandik hurbil egon behar bide dute, eta elkarteak bi buruen tasun guztiak biltzen ditu. Dakigunez (23) ekoen gainean berrelkarketak egin daitezke (§1.1) eta tandem elkarteak aldiz, morfologi prozedura bakar baten ondorio dira (§1.3); ikusteko daukagu oraindik (26) tandem elkarte hauen osagaien arteko esangura harremana behintzat
|
oso
ezberdina dela (§2.2, §3). Esan dezagun hemen behintzat itxura
|
|
|
Bi herriok euskal toponimia
|
oso
sarri den eskualdean ematen dira, hau da, Arandio (La Demanda) mendi-zerraren gunean, Pradoluengo edo Fresnedako euskal toponimoen intentsitate esparruan. Besteetan legez, euskara eskualdetik orain seie hun bat urte mintzaira bizi bezala desagartzeak ondorioz euskal adultera zio, desegite eta sinkopazio prozedurak azkartu zituen.
|
|
|
Hiru herriek euskal toponimia multzo handia dute, eta zehaztapena erreka, lur-sail, soro, malda eta bestetan barreiatzen da. Lehenengo bi herriak Fresneña tik hurbil geratzen dira, Logroñoko Errioxaren mugatik
|
oso
hurre, eta Santa Cruz del Valle, Fresneda eta Pradoluengorekin bertako euskal toponomastika ugarie na da. Nabarmentzekoak, besteen artean, Zabaleta, > Lameturria> (Laminiturria), > Turriosa> (Iturriotza?), > Kroziga> (Kuruziaga>?), > Mendiko, > Kobaldia, > Kañarana, > Garaldea, > Hemengo anitz inguruko herrietan ere aipagarri, mugakide bezala, maiz.
|
|
|
Euskalkien mapa egikeran, oraintsurarte, hizkuntzalariek egin dituzten aldake tak, nik orain dakardan eliza eta foru eskualde zaharrak, hizkuntzaren historiaren lagungarri izan daitezkeela, gutxik erreparatu dute. Beroren diziplinatik lan
|
oso
onak egin dituzte, historialariek gutxiago, ia denak erdaldunak izan direlako. Elizaren ikus pegitik ere, gai honetaz, propioki, egin den lanik ez dut ezagutzen.
|
|
|
Eliz artziprestazgo edo bikariek eta merindadeek norainoko kidekatasuna duten banan banan ikertzerik ezinezko gertatu bazitzaigu ere, horretarako norbaitek espreski ikertu behar lituzke dauden material
|
oso
aberatsak, Kalahorrako elizbarrutiaren artxibo an. Tartean, esan dezaket eta, Juan Manuel Etxebarria zeberioztarra lagun Zeberioko euskara Arratiakoan sartzen dela eta ez Bonapartek, bere mapan, Jose Antonio Uriarteren eraginez, Arrigorriagako azpieuskalkian. Esan behar da, mendez mende tan, Zeberio Arratiako merindadeko herrietako bat zela eta artziprestazgo ere.
|
|
|
Enkarterriko euskararen aintzinakotasunaz, hedaduraz eta bestez,
|
oso
ikerketa sakon gutxi dago, bat ere ez esateagatik. Askoz hobe ikertuta dago Errioxakoa, Juan Bautista Merino Urrutiak eta bestek, Bizkaiaren Mendebaldean dagoen eskualde his torikoarena baino.
|
|
|
1862an Gasteizera pasatu ziren Arabako ziren herrixkak, baina ez ordea, Tudela ibar administratibokoak, honek Udalak izatea galdu zuenetik, Menakora pasatuak baitaude, elizaz, ordea, Santanderrekoekin jarraiturik. Federiko Barrenengoa eta beste asko konturatu ziren, Aiarako forudun eta kuadrillako, Artzeniegako inguruko arabar herrixketan, euskal toponimiaren presentzia
|
oso
urria zela. Burgoskoa zibilki eta elizaz Santanderrekoaz, ordea, nik dakidala ez dago iker ketarik eginda, salbu, Jose Bustamante Briciok, bere La> Tierra> y> los> Valles> de> Mena, Gráficas Ellacuria, Bilbao, 1971 Oraindik ezagun diren herrixka zenbaitetan, badiru di, euskal toponimia agertzen dela, hala nola, Anzo, Arza, Artieta, Orrantia, Aiega, Burceña, Irus, Obilla, Ungo, Larrate, Ziella, Zirion, Aranduena herrixketan, bederen.
|