|
2000
|
|
|
Kandelako kritikoak dioenez, Narrazioak ipuinetan kontaketa bera da nagusitzen dena, eta prosa poetikotik hurbil dabil kasu askotan, hain zuzen ere,
|
oso
harira eta ongi lotuta datozen konparazioak eransten dituelarik. Era berean esaten du liburuan erregistro barietatea sumatzen dela, autoreak aitortua baitu liburu honetan duen helburuetako bat euskarari literaturan bide berriak ibiltzen laguntzea duela.
|
|
|
Azkorbebeitia 65 or.) eta hiru ardatzetan finkatzen dituzte prosa horren ezaugarriak: metaliteraturaren praktika, poesiatik
|
oso
hurbil dagoen prosa hizkera eta hirugarrenik, istorioak ez denboran ez lekuan (kronotopo indeterminatuan, beste hitzetan) kokatzeko joera.
|
|
|
1983an argitaratu ziren
|
oso
tankera ezberdineko bi idazlan, aurrerago zehatzago aipatuko dugun Narrazioak eta Intxaur azal baten barruan. Lehenak salmenta eta difusio handia izan du, bigarrena aldiz, ezezagunagoa da.
|
|
|
Eta horrela, politika bai ala ez eztabaidaren bi aldeak jartzen dituzte ageritan euren lanean."()" J. Sarrionandiaren kasua
|
oso
esanguratsua da. 1985eko uztailean, kartzelatik ihes egin ondoren, elkarrizketa batean nahiko garbi azaldu du, erabaki eskizofreniko baten urratsa.
|
|
|
Lan honen oinarri gisa erabili dugun inkestaren ondorioen bitartez badakigu Sarrionandiaren liburuak irakasleek 16 urte bitarteko gazteentzat gomendatuenetakoak direla, bereziki gailentzen delarik urteak aurrera egin arren, Narrazioak liburuak izandako arrakasta handia, beste narrazioen aldean, eta olerki nahiz saiakera liburuak
|
oso
atzera uzten dituelarik. Gazteek, bestalde, irakurketa hori gustukoa dutela aditzera eman du era berean Mari Jose Olaziregik gazteen irakurketa zaletasunen inguruan egindako ikerketa eta inkesten emaitzak.
|
|
|
Gazteek, bestalde, irakurketa hori gustukoa dutela aditzera eman du era berean Mari Jose Olaziregik gazteen irakurketa zaletasunen inguruan egindako ikerketa eta inkesten emaitzak. Irakurle gazteen artean, beraz,
|
oso
harrera ona izan du, eta adinean gora egin ahala hobea. Bestalde, Joan Mari Torrealdaik egindako inkestek euskal idazlerik estimatuenen artean kokatzen dute eta bere obrak" obrarik hoberenak" sailean ere bai.
|
|
|
Liburuak bereziki harrera ona izan zuen kritikoen artean, eta ordurako POTT bandaren partaide ezaguna zenaren lehen emaitza honek euskal idazle kontsagaratuen artean leku bat harrarazi zion,
|
oso
gazterik.
|
|
|
Ni naizen hori (1992) eta Amaren begietan (1995). Bi eleberri hauetan
|
oso
gai ezberdinak jorratzen dituen arren, badira bietan errepikatzen diren hainbat ezaugarri: batetik, bietan pertsonaia nagusien sentimenduei garrantzia berezia eskaintzen zaie; bestetik, bietan estilo irakurterraza eta zuzenaren bidez adierazten dizkigu gertakizunak; azkenik, bi eleberrietan gai politikoa aipatu egiten da, bigarren mailako pertsonaiei loturik joan ohi dena.
|
|
|
Manhattan ikus 4.2, eta Speed gauak ikus 2.2, esaterako). Gainera,
|
oso
gertutik deskribatzen digu mundu hori bertan aurki daitekeen samurtasun eta adiskidetasunaren berri emanez. Honela, irakurle batzuentzat urruna eta ezezaguna den mundu horrekiko hurbiltasuna sentiaraztea lortzen du.
|
|
|
Itziar Belaunderen ustez," itxura baino gehiago edukiari begiratu behar zaio, gaur egungo gizartean hain gogor finkatutako baloreak zalantzan jartzeko gauza delako elaberri hau, eta baita ere, pil pilean dauden
|
oso
gai ezberdin eta interesgarriak hautatu dituelako, ondo kokatuta benetazko inguru batean." (Egunkaria)
|
|
|
Luis Mari Mujikak honako iritzia du errepikapen hauei dagokienez: " Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du, baina makur hori
|
oso
errealista edo akzioz oso betea ez den edozein narraziori gerta dakioke." (Egan 50) Haatik, errepikapen hauek, askotan jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den egoera hori ez du beti efektu bera sortarazten: izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz baitoa:
|
|
|
Luis Mari Mujikak honako iritzia du errepikapen hauei dagokienez: " Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du, baina makur hori oso errealista edo akzioz
|
oso
betea ez den edozein narraziori gerta dakioke." (Egan 50) Haatik, errepikapen hauek, askotan jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den egoera hori ez du beti efektu bera sortarazten: izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz baitoa:
|
|
|
Denborari dagokionez,
|
oso
epe laburra da azaltzen zaiguna. Oro har, narrazioaren denbora lineala da, oroitzapenetan izan ezik:
|
|
|
Idazkera jantzi eta zail samar hori bat dator egilearen estiloarekin ere:
|
oso
gutxi dira nobelako gertakariak, batere ez elkarrizketak, barne gogoeta eta analisi xehe, zehatz ia obsesibo bat da testua, irakurleak lehenengo orrietan aspertuta alde batera uzten ez badu azkenerako ahalmen hipnotiko bat ere izan dezakeena. (Jakin 113)
|
|
|
Edozein modutan ere,
|
oso
argia da hizkera berezi hau sortzeko euskal literatura tradizionaleko zenbait testutara jo duela, eta" egungo osagarriekin eguneratzen saiatu", idazleak berak aitortu zuen bezala. (Iban, Amagoia:
|
|
|
Alferrikakoa zaie nobelako pertsonaia maskulinoei harengana hurbiltzen ahalegintzea, urruti,
|
oso
urruti baitago. (...) emakumezkoen eta gizonezkoen arteko urruntasuna, bizitzeko eta sentitzeko modu desberdintasuna, ezinulertu erabatekoa.
|
|
|
Estiloari dagokionez, idazkera erraza hautatu du:
|
oso
estilo bizia eta adierazkorra. Perpaus laburrak, eskematikoak, baina indartsuak.
|
|
|
Hitz joko ugari ere erabiltzeko joera erakutsi du. Gainera, han hemenka irudiz osaturiko poema modura antolaturiko zatiak
|
oso
iradokitzaileak dira.
|
|
|
idazleak utziriko hutsuneak betetzeko, aipaturiko erreferentzia ezagunak irudikatzeko,... Are gehiago, zenbaitetan errealitate horri erreferentzia zuzena egiten dioten elementuak ageri dira (datu historikoak, pertsonaia ezagunak, esaterako), eta hau ezagutu ezean, zailagoa egingo zaigu fikziozko mundua ulertzea edo irudikatzea (batzuetan hutsune batzuk betetzea
|
oso
zaila edo ezinezkoa izango baitugu).
|
|
|
" Dotorezia harrigarriko estiloa dela uste dut. Perzepzio
|
oso
biziko narratzailea da. Euren eguneroko mingarri zein zital hori askatasunik ez duenak bakarrik dakien moduan eskribitzen du." (Egunkaria)
|
|
|
Nahiz eta gazte literaturako sail batean argitaratu diren, aipaturiko bilduma honekin duen lotura dela bide erabaki dugu lantxo honetan leku txiki bat eskaintzea. Gainera, Xabier Etxanizek dioen bezala," Liburuan agertzen diren 22 ipuinak gazte eta helduen literaturako mugan daude, gazteek irakurri dezaketen moduan, helduentzat ere
|
oso
aproposak izan daitezke." (Egunkaria VII)
|
|
|
Batzuetan pertsonaia hauen gogoetak ezagutarazten zaizkigu pertsonaien izakerara gerturatu asmoz. Hala ere, Rojok dioskunaren haritik zenbait pertsonaia
|
oso
lauak direla aipatu beharra dago:
|
|
|
Miren Trekuk eleberri modernotzat du liburu hau: " Eta nobela deritzot, batek ez dakielako
|
oso
ongi nola definitu ipuin bilduma hau, eta modernoa gainera bere baitan gutunak, egunkari pasarteak, poesia, metaliteratura eta" nahi duzun guztia" sartu duelako." (Egunkaria,) Hots, eleberri modernoetako ezaugarria da aniztasuna.
|
|
|
Gorka Arreseren iritziarekin bat egiten dugu, animaliak" humanizatuak" ez daudela
|
oso
nabarmena baita: animaliak agertzen badira ere ez dago fabularik.
|
|
|
Estiloari dagokionez,
|
oso
tonu subjektiboan idatziriko ipuinak dira. Nahi duena adierazteko estilo zuzena, hizkera lotsagabea, gordina erabiliz.
|
|
|
Bestalde, badira ipuin gehienetan errepikatzen diren irudi ugari ere: musika, esaterako,
|
oso
presente dago bere ipuinetan (ez dugu ahaztu behar idazlea bera musikaria ere badela); kafea (bizigarria); bidaia, kotxea (ihes egitea, ilusioaren bila);...
|
|
|
Liburu honetan atzerriko hainbat pertsonaia ospetsuren inguruko biografia fikzionatuak aurkituko ditugu. Honela, errealitatea eta fikzioa nahastea lortzen du idazleak, askotan bien arteko muga
|
oso
argia ez delarik, irudimenari bidea zabalduz.
|
|
|
Bestalde,
|
oso
testu motzak, irakurterrazak dira, edozein lekutan irakur daitezkeenak. Gainera, umorea eta ironia darie kontakizun hauei.
|
|
|
Lekuari dagokionez, zehazgabetasuna nabari da. Izan ere, ipuin asko
|
oso
laburrak dira eta horietan ez dago horrelako zehaztasunetan ibiltzeko lekurik. Haatik, espazioa zehazten duenean ere, leku urrunetara joko du (Tanger, Istanbul,...), honela amets eta irudimenezko munduak geografia egokietan girotuz, mundu iradokitzaileak sortuz.
|
|
|
Lasartearrak ipuin
|
oso
laburrak ere idatzi dituela aipatu dugu. Hauetan ildo honetako ipuinetan aurki daitezkeen ezaugarriak ikus ditzakegu:
|
|
|
Ipuin askeak eskaini dizkigu Mujikak bere bilduma honetan. Itxuraz, gai aldetik eta estilo aldetik
|
oso
ezberdinak dira. " Oso gai ezberdinak jorratu ditut eta denetatik dago:
|
|
|
Itxuraz, gai aldetik eta estilo aldetik oso ezberdinak dira. "
|
Oso
gai ezberdinak jorratu ditut eta denetatik dago: errealismo majikoa, fantasia, etsipena eta baita euskal nekazaritza munduan girotutakoak ere." (Egunkaria XII) Ipuin batzuk trenarekin estuki lotuak daude, beste batzuk tradizioari lotuak, beste batzuk inozotasunarekin eta ekologiarekin,..." Ipuin pirandeliano samarrak ere badaude." (Egunkaria XII) Beraz, oso bilduma irregularra da.
|
|
|
" Oso gai ezberdinak jorratu ditut eta denetatik dago: errealismo majikoa, fantasia, etsipena eta baita euskal nekazaritza munduan girotutakoak ere." (Egunkaria XII) Ipuin batzuk trenarekin estuki lotuak daude, beste batzuk tradizioari lotuak, beste batzuk inozotasunarekin eta ekologiarekin,..." Ipuin pirandeliano samarrak ere badaude." (Egunkaria XII) Beraz,
|
oso
bilduma irregularra da. Batzuetan oso ipuin motzak eskaini dizkigu, eta beste batzuetan bere eleberrigintzaren ildoko ipuinak osatu ditu.
|
|
|
errealismo majikoa, fantasia, etsipena eta baita euskal nekazaritza munduan girotutakoak ere." (Egunkaria XII) Ipuin batzuk trenarekin estuki lotuak daude, beste batzuk tradizioari lotuak, beste batzuk inozotasunarekin eta ekologiarekin,..." Ipuin pirandeliano samarrak ere badaude." (Egunkaria XII) Beraz, oso bilduma irregularra da. Batzuetan
|
oso
ipuin motzak eskaini dizkigu, eta beste batzuetan bere eleberrigintzaren ildoko ipuinak osatu ditu. Azken hauetan bere eleberrigintzari buruz hitz egitean aipaturiko ezaugarriak aurki ditzakegu.
|
|
|
Jabier Cilleroren ipuin bilduma honetan narrazio laburrez osaturiko bilduma baten aurrean gaude. " Gehienak
|
oso
narrazio laburrak dira, eskemak, irudiak, ia ia narrazio proposamenak, soilak eta sotilak." (Rojo, Jabier: El Correo VIII) Hala ere, ipuin gehienak orrialde gutxikoak diren arren, badira ere berrogei bat orri betetzen dituztenak.
|
|
|
Bestalde, luzera ezberdineko ipuinak sortu ditu: batzuk, ipuin
|
oso
laburrak dira flash baten modura eraikiak; beste batzuk, ordea, garapen luzeagodun narrazioak dira. Haatik, gehienak ipuin oso laburrak dira, egoera jakin bat edo sentsazio jakin bat irudikatzen dutenak.
|
|
|
batzuk, ipuin oso laburrak dira flash baten modura eraikiak; beste batzuk, ordea, garapen luzeagodun narrazioak dira. Haatik, gehienak ipuin
|
oso
laburrak dira, egoera jakin bat edo sentsazio jakin bat irudikatzen dutenak. Bi orrialde edo orrialde bakarreko ipuin hauek gaur egun hedatzen ari den ipuin laburren ildoari jarraitzen diote.
|
|
|
Bilduma honetan, gure aburuz, erabili dituen genero aniztasun horietan asmatu izana da lorpenik aipagarriena. Izan ere, ipuin
|
oso
labur horiek aspergarriak bilakatzeko duten arriskua egoki gainditu baitu aniztasun horren bidez.
|
|
|
Bere poesiazko lanagatik ezaguna genuen Jose Luis Otamendik, poesiatik
|
oso
urrun ez dauden hogei ipuin eskaini dizkigu liburu honetan. Otamendiren hitzetan," poesiatik gertuago daude intentsitate kolpe bakarrekoak direlako." (Deia)
|
|
|
hortaz, ustekabez josiak daude ipuinok.
|
Oso
era egokian deskribatu zuen Javier Rojok ipuin hauen garapena: " arrunta dirudien egoera bat planteatu ondoren, oreka apurtzen duen elementu bitxi bat sartzen du han.
|
|
|
|
Oso
erraz eta azkar irakurtzen den liburua da Tentazioak, baliabide literario urrikoa eta hizkuntza erraz eta zuzenekoa. (Egunkaria IV)
|
|
|
Bai gaiz bai estiloz, Euskal Herrian egin izan den ipuingintzatik urrundua," bihotzaren pozaldi bakanen eta larrialdi ugariren gaineko hamaika ipuin" dira egilearen hitzetan, jende arruntaren maitasun nahi, sexu irrika eta bakardade behartuari buruzko maisu lan gazi gozoa. Idazketa lau eta minimalista batean, doinu mantsoan, erretratu soziologikoa egiten duten albo istorioz inguraturik,
|
oso
atzean uzten du Non dago Stalin, dibertigarri haren marka." (Jakin 79)
|
|
|
Ilusioen zapuzketa, bakardadeari ikara, behin behineko harremanen zaporea,... dira ipuin hauetan agertzen diren hainbat gai. Izan ere,
|
oso
ipuin gutxitan topatuko ditugu amaiera ederrak eta alaiak. Beraz," grina eta benekotasuna Montoiaren hamaika ipuinotan baino hobeto ageri dira; haurren lehendabiziko deskubrimenduak, sexua, infidelitateak, droga, telefonoaren presentzia obsesiboa..." (Egunkaria I).
|
|
|
Halako atmosfera falta nabaritzen zaie ipuinei,
|
oso
azkar kontatuta dago dena, pertsonaiak behar gisa ezagutzeko betarik eman gabe. Lerro gutxitan garatzen du haiei buruzko nondik norakoa, kontaerak eskatuko lukeen erritmoa ez du errespetatzen, arrapaladan bezala joaten zaigu istorioa, detailetan finkatu gabe, elkarrizketetan gozatu gabe, eta, batzutan bukaerako bide okerra hartuz.
|
|
|
Lerro gutxitan garatzen du haiei buruzko nondik norakoa, kontaerak eskatuko lukeen erritmoa ez du errespetatzen, arrapaladan bezala joaten zaigu istorioa, detailetan finkatu gabe, elkarrizketetan gozatu gabe, eta, batzutan bukaerako bide okerra hartuz.
|
Oso
presaka idatzitakoak dirudite gehienetan, eta horregatik ipuin batzuk absurdoak egiten zaizkigu, kontatzeko moduagatik gehiago, kontatzen denagatik baino. (El Diario Vasco I)
|
|
|
Narratzailea gizonezkoa dugu guztietan eta emakumearekiko ikuspuntua
|
oso
antzekoa da kontakizun guztietan. Emakumea da sentimendu nahasi eta kilikagarri guztien iturburu, baina beraren papera ez da agerian jartzen, bigarren mailako figura izatera lerratzen da.
|
|
|
Idaztankerari begiratuz,
|
oso
hizkera aberatsa darabilela aipatu behar dugu, baina, era berean irakurterraza. Gainera, ironia zorrotza lantzea ederki lortu du.
|
|
|
Kontateknikei dagokienez ere, aberatsa da
|
oso
liburua: aitorpen itxurako lehen pertsonekoak, narratzaile orojakilea dutenak, bi orrialdetan mundu bat eraiki eta birrintzen dutenak, giro kafkiano xamarrekoak, bai eta ikutu sinbolista dutenak ere. (Egunkaria XI)
|
|
|
" Gizakiok garena eta izatea espero duguna gara: desiratzen duguna
|
oso
garrantzitsua da. Bizitza, neurri handi batean, espero izatea da, eta desioa desagertzen denean, moteltzen denean, heriotzetik oso hurbil gaude, nire ustez." (Elizondo, Edurne:
|
|
|
desiratzen duguna oso garrantzitsua da. Bizitza, neurri handi batean, espero izatea da, eta desioa desagertzen denean, moteltzen denean, heriotzetik
|
oso
hurbil gaude, nire ustez." (Elizondo, Edurne: Egunkaria VII)
|
|
|
Polaroid deituriko atalean, bestalde, bat batekotasuna gailentzen da, irudi azkarren modura eraturik baitaude ipuinak. Ipuin
|
oso
laburrak dira, eta hauetan argazkiak berak ipuinotan ageri ez diren arren, ipuin hauen bidez egoera jakin bateko argazki txiki bat eskaintzen zaigu, sentsazio ezberdinak iradokitzen zaizkigula. Hortaz, oso ipuin eskematikoak dira, topikoz beterik daudenak eta gehienetan galtzaileen mistifikazioa ere ikus daiteke.
|
|
|
Ipuin oso laburrak dira, eta hauetan argazkiak berak ipuinotan ageri ez diren arren, ipuin hauen bidez egoera jakin bateko argazki txiki bat eskaintzen zaigu, sentsazio ezberdinak iradokitzen zaizkigula. Hortaz,
|
oso
ipuin eskematikoak dira, topikoz beterik daudenak eta gehienetan galtzaileen mistifikazioa ere ikus daiteke.
|
|
|
Giro hau islatzeko hizkera bizia eta aberatsa erabili ditu. " Hizkeraren aldetik, euskarak orain artean behintzat
|
oso
berezkoak izan ez dituen giro ilun eta gordinenetara egokitzeko saio orekatua egin du Edorta Jimenezek, nola araztasun garbiegitik hala zabarkeria lotsagabetik ihesi." (Egunkaria I)
|
|
|
Erdi Aroa, itsasoari buruzko erreferentziak, mende honen hasierako gertaerak biltzen dira, eta denetan azaltzen da itsasoa, nola edo hala, guztietan.(...) Are,
|
oso
gune konkretua errepikatzen da behin eta berriro: Bermeo eta Mundaka herrien parean dagoen Izaro irla.
|
|
|
Ipuin hauetako gertakizunak josteko hiztegi aberats eta idazkera trinkoa erabili ditu. Gure aburuz,
|
oso
emaitza ederra lortu badu ere, Javier Rojok bestelako iritzia du:
|
|
|
Baina Ostegunak ipuin bildumarekin alderatuz gero, aipatu egun aldaketa da Arretxeren azken liburu honetan azaltzen den berritasun bakarrenetakoa, beste guztia
|
oso
antzekoa baita, bai erabiltzen den umorearengatik (axolagabea, zoro, beltz eta krudela) bai hizkuntza erraza eta zuzenagatik, liburua ongi pasatzeko burututa baitago. (...)
|
|
|
Eta hurbilketa hau azaleko nahiz sakoneko alderdietan suma daiteke. Bestalde, bien arteko honen aurretik, plano bakoitza eratzeko orduan,
|
oso
aukera ezberdinak hautatu izana (ikuspuntuari nahiz estiloari dagokionez) bi planoen arteko urruntasuna ere azpimarratzen lagundu du.
|
|
|
hortaz, ez dugu analepsi zein prolepsirik topatuko. Pertsonaiek
|
oso
gutxitan jotzen dute iraganeko gertaeren berri ematera: Etxegoienek seminarioko bizipenak konparaketarako ekartzen ditu gogora; baita Mandelek kartzelako oroitzapenak ere.
|
|
|
Nahiz eta une historiko jakin bat hizpide izan, xede nagusia bertako giroa deskribatzea denez,
|
oso
aipamen historiko gutxi egiten ditu. Antza denez, historia osatu duten eta ahaztuak izan diren gizakiak azaleratu nahi izan ditu, historiaren beste aldearen berri emanez.
|
|
|
Are gehiago, teknika honen bidez eustea lortuko du. Gainera, plano ezberdinen txertaketa egokia eginez
|
oso
joko polita osatu du: maila narratibo ezberdinen erabileraren bidez.
|
|
|
Zabala da
|
oso
alorra. Mutur batean mitologiako kontakizunei buruzkoak leudeke, Cyrano de Bergerac, edo Gulliverren abenturak adibidez; hauek ez dute oinarri zientifikorik.
|
|
|
Mutur batean mitologiako kontakizunei buruzkoak leudeke, Cyrano de Bergerac, edo Gulliverren abenturak adibidez; hauek ez dute oinarri zientifikorik. Beste muturrean, berriz, koka daitezke
|
oso
istorio zientifikoak, Julio Vernek idazten zituenak kasu. Laburbilduz, niretzako hauek dira eleberrigintza honen ezaugarri nabarmenak:
|
|
|
Arthur C. Clake," 2001, odisea espazioan" idatzi zuena, britainiarra da,
|
oso
argia da. " Hard" edo oinarri teknologiko handiko nobelak idazten ditu, astrologia delako, besteak beste.
|
|
|
" Soft" deitzen den horretan, hau da oinarri teknologikoari hainbesteko garrantzia eman gabe, egoera soziologiko, sikologiko eta filosofikoa azaltzea hobesten dutenen artean, Phillip José Falmer iruditzen zait adierazgarriena.(...) Frederic Pohl ere
|
oso
gogoko dut, eta baita Stanislaw Lew ere. (Argia 1328)
|
|
|
Istorioa kronologikoki kontatzen bazaigu ere, pertsonaien berri emateko haien bizitzari buruzko zenbait pasarte aipatzean, denboran hainbat erretrospekzio egiten direla dakusagu. Bestalde, kontuan hartu genuke batzuetan narrazio luze baten bidez
|
oso
epe laburraren berri ematen dela, eta beste batzuetan, liburuaren amaieran, esaterako, orrialde batetik bestera urteetako aldea dagoela. Hau da, narrazioaren erritmoa aldakorra da.
|
|
|
" Espontaneitatea, inziso eta zuzenketa etengabeak,(...) interpelazio, erritmo aldaketak, aditz adierazleen ugaritasuna, ahozko jarioaren kadentzia..." (El Diario Vasco). Hortaz, ahozko hizkeratik
|
oso
gertu dagoen estiloa darabil. Era berean, batbatekotasuna nabarmentzen da.
|
|
|
izan ere, hasierako ipuinetan ez da kokalekua zehazten eta gero guztietan kokalekua zehazten hasiko da. Batzuetan denbora eta espazio
|
oso
zehatzak irudikatuko ditu: Bilbo, Donostia, Baiona; abuztuak 3, uztailak 10,...
|
|
|
Errealitateari lotutakoak gehienak, Euskal Herrian kokatuak, Urolan bereziki, paisaia identifigarria baita
|
oso
. Errealitate horretan politikak (badakit esateko modu bat dela, baina ez zait bestelako hitzik ateratzen) toki aparta du.
|
|
|
Kioskero ero batek ETAn sartu nahi duela eta Herriko tabernara doa kontaktuaren berri izateko. Bertan, tabernariak gezurra esaten dio eta nahi gabe Patxi
|
oso
egoera arriskutsuan sartuko du. Izan ere, tabernariak Patxi izendatuko baitu ETAren kontaktu gisa.
|
|
|
Estiloari begiratuz,
|
oso
hizkera trinkoa darabilela ikusten dugu:
|
|
|
Pirandelo, Weiss, Nietzsche eta beste batzuei buruzko erreferentziak ere badira...
|
Oso
ipuin trinkoa da. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Aitzakiaren bat jartzekotan, parrandak ugariegiak eta apur bat errepikakorrak gertatzen dira; pasarteak batzuetan luzeegiak (hasiera aldean batez ere, bost lerrotan ondo esana gelditu dena beste hainbesterekin puztuz), eta narratzailearen tartekako iruzkin subjektiboak lekuz kanpokoak agian, edo ez behintzat
|
oso
ortodoxoak ikuspegi literario ohikotik begiratuta. (Jakin 112)
|
|
|
Istorioan parte hartzen duten pertsonaiek zenbaitetan hitza hartzen badute ere, oro har, narratzaile estradiegetikoa gailentzen da. Narratzaile intradiegetikoak,
|
oso
noizbehinka agertzen dira-eta. Bestalde, narratzaile orojakile honek ere bere iritziak emateko joera du, beraz, narratzaile ere izanik.
|
|
|
" Aita Goierri aldean jaioa denez, hango errejistroan daude bere jardunak. Baina
|
oso
era nabarian, hitzak moztuz... Bigarren arrebak hiriburuan bizi delako, Donostian edo Bilbon, erdera erabat txartoa dauka, erdera eta euskera nahastuz." (Deia VIII)
|
|
|
Bestalde, herrian izurritea zabaldu denez, abereak hiltzen ari dira, eta beraz, jendea
|
oso
keztatuta dago, eta mirariaren inguruko gertaerek are gehiago aztoratuko dituzte biztanleak.
|
|
|
Narrazioa, eta bereziki eleberri modernoa, aniztasunarekin lotzen den garai hauetan sailkapenak egitea
|
oso
egokia ez dirudien arren, narrazio ezberdin hauen guztien iruzkinak era ordenatu eta erabilgarriagoan eskaintzeko asmoz honako sailkapena egiteari egokia iritzi diogu.
|
|
|
hots, Julenek zalantza eta barne gatazka ugari ditu. Egileak berak azpimarratu zuenez," Editoreak berak, bere militantzia ez du
|
oso
garbi ikusten, baina halaber, ikusten du egoerak horretara bultzatzen duela, ezin duela beste jarrerarik hartu. Liburuan, zuri eta beltzen arteko gerra izan beharrean, gris asko dago.
|
|
|
" Kritikarik gabe igaro zela. Halako liburu ezusteko,
|
oso
, hausnartu eta mardul batekin aurrez aurre, kritikari edo iruzkingileak arma teorikorik gabe geratzen baikara." (Jakin 105)
|
|
|
Honela, liburuan
|
oso
gauza interesgarriak esaten badira eta oso ondo idatzita badago ere, ikuspegi triste eta antierromantiko honek funtsik gabe uzten du istorioa une askotan. Hau da, liburuak gora-behera asko ditu eta soilik pasio azaltzen denean interesgarri bihurtzen da, liluragarri.
|
|
|
Honela, liburuan oso gauza interesgarriak esaten badira eta
|
oso
ondo idatzita badago ere, ikuspegi triste eta antierromantiko honek funtsik gabe uzten du istorioa une askotan. Hau da, liburuak gora-behera asko ditu eta soilik pasio azaltzen denean interesgarri bihurtzen da, liluragarri.
|
|
|
Bidaia hauen bidez garai hartako euskaldunak irekiak zirela adierazi nahi izan du egileak: " Garai
|
oso
irekia izan zen. Itsasoari beldurra galdu zitzaion." (Argia) Izan ere, honen hitzetan" Liburuaren bi ardatzek Erdi Aroa ez dela hain iluna eta euskaldunak ez garela itxiak adierazten dute." (Argia)
|
|
|
Urrujulegiren hitzetan, intimotasuna, errealismoa eta abertzaletasuna dira liburuaren hiru ardatz nagusiak: " Nobela intimista egin nahi izan dut,
|
oso
intimista. Honelako nobela bat idaztea irakurlegoaren aurrean eranztea bezala da"; bigarrenik," irakurleari errealismoaren sentsazioa txertatzen saiatu naiz"; azkenik," abertzaletasuna bete betean tratatu dut.
|
|
|
Bestalde, lekuari buruzko aipamen gutxi egiten direla azpimarratu behar da. Javier Rojoren hitzek
|
oso
ongi adierazten dute adierazi nahi duguna:
|
|
|
Era honetako kontakizunetan pertsonaien psikologia
|
oso
gutxi garatzen da. Gainera, zientziari nahiz gizarteari dagokionez, gaurkotasuna erakutsi ohi duten gaiak jorratzen dira.
|
|
|
Euskal eleberrigintzan
|
oso
gutxi jorraturiko generoa dugu honakoa.
|
|
|
Iraupenari begira, dirudienez bederatzi hilabete edo igaro dira, eleberri hasieran Maria Lurdesen bortxaketa aipatzen baita, eta bukaeran bere haurraren jaiotza. Bestalde, oro har, linealtasuna erabiliz kontatzen zaizkigu bederatzi hilabete hauetako gertakizunak,
|
oso
gutxitan baitaude denboran atzera edo aurrera jauziak:
|
|
|
Pertsonaiak eta gertakariak askotarikoak badira ere, hari narratibo bakarrean biltzen jakin du. Bigarren mailako pertsonaia batzuen jokaera, agian, ez dago garatuegia eta
|
oso
sinpleak eman lezakete, batez ere On Benjaminekin konparatzen baditugu. Eleberria, oro har, gustatu zaidan arren, esan behar dut, baita ere, puntu bat ez dudala hain gustukoa izan:
|
|
|
Nahiz eta sailkapen hau
|
oso
baliagarria iruditzen zaigun, badira gaur egungo euskal aldizkari eta egunkarietan aurkitzen ez ditugun zenbait kritika mota: esaterako, kritika estrukturalista.
|
|
2001
|
|
|
Orokorki onartua izan den paradigma honen akatsak zuzentzeko laguntza handia eskaintzen digute estrukturalismoaren bidetik doan Mieke Bal kritikari holandarrak proposaturiko zuzenketek. Honek bere Teoría de la narrativa liburuan eta Poétique aldizkariko" Narration et Focalisation" artikuluan, kritika gogorrak egin zizkion Genette ren sailkapenari, eta oraindik ere bi kritikari hauen arteko eztabaidak zutik badirau ere, esan dezagun
|
oso
interesgarria deritzogula Bal en planteamenduari.
|
|
|
Honen guztiaren ondoren, eta inplizituki ikusi denez, Bal en planteamendua hobesten dugula esan beharra dago, fokalizatzaile/ fokalizatu bikoteari bidezkoa irizteaz gain,
|
oso
praktikoa iruditzen zaigulako.
|
|
|
Francisco Yndurain ek" La novela desde la segunda persona" artikuluan dioenez, pertsonaren kontzientziaren solas ezkutua eta oraindik kontzienteak ez diren sentimenduak azaltzeko 2 pertsona
|
oso
egokia da, 1 Hasi aurretik azken oharra: azterketa hau burutu ahal izateko liburuaren bigarren argitalpena erabili dugu.
|
|
|
Badirudi fokalizatzailea
|
oso
goian kokatuz, plaza osoan gertatzen dena ikusteko gai dela. Horrez gain," planu" hitzaren aipu esplizitu horrek, eszena filmatzen ari diren2 sensatzioa ematen digu.
|
|
|
(37.or.)" Ezin identifikatu duan errebolber bat ikusten diok eskuartean. Kanoia
|
oso
laburra duen errebolber beltza. Ez zaik erreglamentozkoa iruditzen".
|
|
|
Alabaina, J.L. Borgesen Pierre Ménard en antzera, urteen buruan nobela bera modu berean ezin dela irakurri ohartuz joan gara: batetik, nobela honek barneratzen duen eskaintza literarioa
|
oso
aberatsa delako; bestetik, irakurketa bakoitzean elkarrizketa sortzailean murgiltzen garelako, irakurleon ardura testuaren gune desberdinetara bideratzen duen elkarrizketa, hain zuzen.
|
|
|
Euskal nobelagintzak, berriz,
|
oso
berandu bereganatu zituen mende hasieratik nobelaren unibertsoa aberastu zuten berrikuntza narratiboak. Txillardegiren Leturiaren egunkari ezkutua (1957) edo J. Miranderen Haur besoetakoa (1970) nobelek emandako aurrerapausuez gain, R.
|
|
|
Saizarbitoriaren 100 metro nobelatik Ene Jesus nobelaraino dagoen aldaketa poetikoa, mende honetan abangoardien ostean 50eko hamarkadako kontamolde posmodernoetara dagoenaren pareko da. Dakusagunez, euskal nobelagintzak
|
oso
azkar urratu zituen kontaketa bera auzitan jartzen duen metanobelaren arteko pausuak.
|
|
|
Lehenengo begirada batean antzemango dituen erreferentzia literario nahiz soziohistorikoek (dela Sartre eta De Beauvoirrek 1945ean sortutako Les Temps Modernes aldizkariari egindakoa; dela J. Prévert, A. Huxley, Sartre edo Heideggerri egiten zaizkien aipuak) 60ko hamarkadan puri purian zeuden arazo eta eztabaidetara eramango badute ere, laster bere begirada gaur egun ere gertukoak ditugun gaietara lerratuz joango zaio. Izan ere, nobelan aipatzen diren arazoak (arrazakeria, matxismoa, birjintasunaren inguruko usteak,...) edo abortoaren inguruko auzia, tamalez,
|
oso
gaurkoak ditugu. 60 hamarkadetan feministen aldarrikapen nagusietakoa bihurtu zen aborto eskubideak (gogoratu beste 342 emakumerekin batera De Beauvoirrek 1971n kaleratutako manifestu aitormena... edo 1972an Bobigny-n Gisèle Halimi(!) abokatu ospetsuak defendatutako kasua) gaur egungo emakumeen artean ere eztabaida puntu garrantzizkoa izaten jarraitzen du.
|
|
|
Pertsonaia hizkuntzaz balia ezin daitekeen bezala, ARGIA ere ez du lagungarri denboraren iragaiteaz jabetzeko. Nobelan behin eta berriro esango denez, narratzailea kokaturik dagoen espazioan suma daitekeen argia
|
oso
intentsoa eta zuria da (13.or., 15.or), hots oro (kariloiaren hotsak) irensten dituena (16.or., 18.or.). Beckett-en zenbait teatro lanetan ere hain bortitza den argi honek (Días Felices eta Acto sin palabras antzerkietan, adibidez) denbora ezeztatu egiten du:
|
|
|
Laugarren nobela honetan, nobela irakurtzen hasi orduko igartzen den saio literario ausarta egin du Saizarbitoriak. Hamaika pauso, gure iritzi apalean, Saizarbitoriak orain artean egin duen ahalegin anbiziosoena gerta daiteke, nobelaren beraren luzeraz haratago, kontaketa biribila,
|
oso
" lotua" eskaintzen digulako. Forma eta egitura literario berri bat egiten saiatu da egilea, bere hitzak erabiliz" abentura literario" berri bat.
|
|
|
Eta esparru honetan ulertu behar da Hamaika pauso ren" errealismoa". Harreraren Estetikaren sortzaileetakoa den Hans Robert Jaussek
|
oso
ongi azaldu du iraganak literaturan duen presentzia:
|