|
2000
|
|
|
Sekula ere ez da onartu, merkataritza esparruan, bidezko salneurriaren erdia baino goragoko kaltea dela eta, kontratuaren hutsalketa akzioa, merkatugaien higigarritasunak, arriskuak, ustekabeak eta ezinbestekoak akzio hori eragozten baitute. ...paper horrek erreka arin jo zuela, hutsalketa akzioa gai zibiletan ere ezabatzeko; aldi bitarte horretan eta gai zibiletan ere, merkataritzako gaien mugikortasuna eta ustekabe berberak tartean zirelako; gaur egun, bestera, berori ostera ere ezar dezakegulakoan gaude, justiziak berak, oztoporik gabe, bere eskubideak berreskuratu ditzakeelako eta kontratu pribatuak, orobat, mehatxupean ez direlako,
|
orain
arte izan diren moduan, gai publikoen desordena zela eta.
|
|
|
Horregatik, ordez, hura enuntziatuen inguruan eraiki zuten. Horrela, sentimen datuak zituzten enuntziatuek ‘Uste dut gorria ikusten dudala
|
orain
eta hemen’ itxurakoak ziren. Eta enuntziatu hauek ezin zuten hutsik egin, ‘uste’ bat pribatua eta eztabaidaezina baita.
|
|
|
Eta enuntziatu hauek ezin zuten hutsik egin, ‘uste’ bat pribatua eta eztabaidaezina baita. Haatik, uste hori duenak ‘gorria
|
orain
eta hemen’ adierazpenari buruz mintzatzerakoan, adierazpen hau munduko zerbaiti ote dagokion ala ez jakitea beste gauza bat da. Jakina da ilusioak ez direla ez egiazkoak ezta faltsuak ere, baina hain zuzen horregatik daude ezagutza corpusetik at:
|
|
|
Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei dagozkien perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran gauzak kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten beste perpausen baliokideak izan behar dute. Esanahia ‘Uste dut gorria
|
orain
eta hemen ikusten dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian hau eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea. Horrela, esanahia duten enuntziatuak subjektuarteko hizkuntza batera murriztu zitezkeen, Carnapek ‘gauza hizkuntza’97 edo ‘gauza hizkuntza fisiko’ deiturikora, hain zuzen ere, zeren
|
|
|
Nola ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria
|
orain
eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean:
|
|
|
Vienako Zirkuluaren funtsezko tesien aurkezpenarekin bukatzeko,
|
orain
arte ezkutuan jardun duen bati ekingo diogu: zientziaren filosofia eta epistemologia gauza bera direla baieztatzen duenari.
|
|
|
Bigarrena, uste dut munduaren ikusmolde russelldarra ezin dela ekonomia printzipioaren ikuspuntutik sostengatu. Guztiz ados gaude Ockhamen labanarekin —" entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem" printzipio zaharrarekin—, erreal gisa onartzen baditugu ez bakarrik
|
orain
esperientziatzen ditugun objektu baten ezaugarriak, baita ezaugarri posible ororen multzo infinituarenak ere.112
|
|
|
Carnapen iritziz, posible da bi sistema modu postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera. Oro har, eraikuntza sistemak garatzeko dauden aukeren ikuspegi orokor bat lortu ahal izateko, sistemaren zenbait moduen araberako oinarriaren arazoa eztabaidatuko dugu
|
orain
, eta ez bakarrik hemen erabiliko dugun modua. Oinarria osatuko duten objektu fisikoen hautaketarako hiru abagune seinalatuko ditugu, hirurak soilik adibideak izanik, beste abagunerik salbuetsi gabe horrekin.119
|
|
|
Horrela, behaviorismo zentzu zabalean eta behaviorismo tradizionala bere" zentzu hertsiagoan" behin eta berriro bereizten ibiltzeko zailtasuna saihesten dugu. Zientzia bateratuaren zatia den diziplinari behaviorismoa deitzen badiogu zentzu zabalean, Vienako Zirkuluan
|
orain
arte ohitura izan bezala, Watson eta beste behaviorista batzuek aurreratutako tesi bereziak babesteko ardura hartu dugu.66
|
|
|
Zehazki, iraganeko eta etorkizuneko enuntziatuei buruz ari ziren. Egiaztagarritasun hertsiaren ildotik,
|
orain
ezin dugu ez egiaztatu ezta faltsatu ere ondoko enuntziatu hau: ‘Zehatz mehatz 500 ardi zeuden Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean orain dela 175 urte’ Eta ez dago behaketarik ere ondoko beste hau egiaztatzeko, alegia:
|
|
|
Egiaztagarritasun hertsiaren ildotik, orain ezin dugu ez egiaztatu ezta faltsatu ere ondoko enuntziatu hau: ‘Zehatz mehatz 500 ardi zeuden Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean
|
orain
dela 175 urte’ Eta ez dago behaketarik ere ondoko beste hau egiaztatzeko, alegia: ‘500 ardi baino gehiago izango dira Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean 175 urte barru’ Haatik, gertatzen da bi enuntziatuak guretzat esanahidunak direla, eta, informazio pixka bat lortuz gero, baita egiazkoak ala faltsuak ere.
|
|
|
‘500 ardi baino gehiago izango dira Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean 175 urte barru’ Haatik, gertatzen da bi enuntziatuak guretzat esanahidunak direla, eta, informazio pixka bat lortuz gero, baita egiazkoak ala faltsuak ere. Hemen eta
|
orain
esperientzian egiaztatzea da egin ezin dena. Jakina, horrelako murrizketek printzipioa susmagarri eta batere ez erakargarri bilakatu zuten.
|
|
|
Hasierako bertsioan, egiaztagarritasunak hipotesi baten ezinezkotasun fisikoa —praktikoa— eskatzen zuen, ezagutzaren une zehatz batekoa hain zuzen. Baina
|
orain
gauza zabalagoa zen: ez garela gai egiaztatzear dagoen enuntziatu baten baldintzak sortzeko.
|
|
|
Modu bat metodo kontrafaktikoak egiaztagarritasun metodo lez hartzean zetzan. Kontrafaktikoen forma aintzat hartuz —’baldin... orduan’ baldintzazkoarena() —,
|
orain
eta hemen hipotesi bat egiaztatu ezin duten gauzak hipotesia bera egiazta zezaketenak izan balira, orduan hipotesiak esanahia edukiko zukeen. Baldintzazko kontrafaktikoez fidatzea —P izan balitz, orduan Q izango litzateke (Bengoetxeak bere botila uraren tiketa gorde balu, orduan iraganari buruzko enuntziatu bat egiaztatzeko froga bat egongo litzateke) — erabat problematikoa zen Vienako Zirkuluarentzat, enuntziatu esanahidunak esperientziaren enuntziatuetara murrizteko lehenengo ordenaren predikatuen logika erabiltzen baitzuten.
|
|
|
Arazo hori gainditzeko, Ayerrek hasierakoa baino egiaztagarritasun printzipio emankorragoa, baina ez Lewisena bezain liberala, aurkeztu zuen. Proposamen berri honek zioenez," adierazpen bat egiaztagarria eta, ondorioz, esanahiduna da, bertatik eta beste premisa batzuetatik, baina ez bakarrik premisa hauetatik, behaketazko adierazpenen bat ondoriozta badaiteke" 80 Horrela, bada,
|
orain
enuntziatu baten egiatasuna edo faltsutasuna determinatzeko egokiena behaketa da. Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean sartu ahal izateko, bertsio berri honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia.
|
|
|
Ayer, bere aldetik, metafisika onartzera heldu zen, nahiz eta bigarren mailako sistema bezala bakarrik onartu: garrantzizkoena, lehen mailakoa, hemen eta
|
orain
behagarria dena deskribatzen duten proposizio faktualek osaturikoa zen. Bigarren mailako sistemaren eginkizuna kontzeptu eta proposizioen kasu aktualentzat eta, batik bat, posibleentzat, legeak ematean zetzan, horretarako haiek, ahal den neurrian, behagarria denarekin lotuz.
|
|
|
C) Esperientzian oinarrituriko argudio oro naturaren objektuetan ikusten dugun antzekotasunean oinarritzen da. Honi esker, objektu horiek iraganean izandako ondorioak ikusita,
|
orain
antzeko ondorioak existitzen direla esan dezakegu. Egun arteko esperientziak suak erre egiten duela esaten badigu, baldintza berberetan etorkizunean ere gauza bera gertako dela baiezta dezakegu.
|
|
|
Argi dagoenez, printzipio positibistak Francis Baconen (Novum Organum, 1620) eta enpirismoaren postulatuekin bat zetozen, errealismo positibista azken korronte horren aurka egon arren:
|
orain
sentimenak dira errealitatearekin zuzenean lotzen gaituztenak, naturaren legeak izanez lotura errealak adierazten dituztenak, eta ez Humeren ohiturak.
|
|
|
Aldez aurretik, logikako eskuliburuak Aristotelesen patroiei egokitu bazitzaizkien ere, mende honetakoak Frege dute lemazain. Logika tradizionalean eredu deduktiboa silogistika bazen,
|
orain
kuantifikazioa eta hizkuntza artifiziala dira.
|
|
|
Azkenengo hamabost urteetan Vienako Zirkuluaren filosofiaren egitura eta garapenari buruzko ikerkuntzak aurrerapauso garrantzitsuak eman ditu. Exageratzeko beldurrik gabe, esan daiteke egun
|
orain
dela hogei edo hogeita hamar urte ezagutzen genuena baino askoz ere gehiago dakigula Zirkuluaren ikusmoldearen inguruan. Dagoeneko ez dago lekurik aitzakientzat, lehen onartuak izan ziren positibismo logikoaren estereotipo primitiboak ezin dira onartu.
|
|
|
behin bakarrik aipatu zuen," Ezagutzaren oinarriei buruz" (1934) artikuluan, eta gainera gogor kritikatzeko. Tamalez, Schlicken jarrera honek arrasto hertsia markatu zuen vienarren tesien interpretazioan, non Neurathek ez zuen behar zukeen besteko garrantzirik izan
|
orain
dela gutxi arte, autore berri batzuek Zirkuluaren berrirakurketak egin dituzten arte, hain zuzen45.
|
|
|
Jakina, deskribapen honen irakurketak guregan mina edo gorrotoa edo edozein emozio sortuko luke, edo hori ezagutzean, beste batzuetan halako hilketek sortu duten minaz edota gorrotoaz irakurri genuke, baina gertakariak, gertakariak eta gertakariak besterik ez dira, eta ez etika. Esan behar dut
|
orain
, halako zientzia bat balego, etikak benetan zer izan lukeen bururatzean, emaitza nahiko argia iruditzen zaidala. Argia iruditzen zait pentsatu edo esan dezakegun ezer ez litzatekeela izango gauza hori.
|
|
|
Errepide zuzena aurretik erabakitako helburu batera eramaten duen errepidea da; nahiko argi geratu zaigu ez duela zentzurik errepide zuzenaz mintzatzeak aurretik erabakitako helburu hau kenduz. Ikus dezagun
|
orain
" erabat zuzena den errepide a" adierazpenarekin zer esan nahi dezakegun. Uste dut errepidea ikusitakoan edozeinek, beharrezkotasun logikoaz, jarraitu liokeela, edo ez jarraitzeagatik lotsatuta geratu.
|
|
|
Orduan, zer pentsatzen dugu eta zer esan nahi dugu," erabateko ongia"," erabateko balioa" eta halako beste adierazpen batzuk erabiltzeko joera sentitzen dugunok, nik barne? Beraz, neure buruari hau argitzen diodan bakoitzean, naturala da funtsean adierazpen hauek erabiliko nituzkeen kasuak gogoratzea, eta plazerraren psikologiari buruzko hitzaldi bat emango banizue egongo zinateketen egoera berean nago ni
|
orain
. Une horretan zuek beti plazerra sentiarazten dizuen egoera berezi bat gogoratzen saiatuko zinatekete.
|
|
|
Egoera berean nago balio erabateko edo etikoaren bidez esan nahi ditudan gauzetan nire gogoa finkatu nahi dudanean. Nire kasuan gertatzen zait beti esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean, nire esperientzia par excellence dela; horrexegatik
|
orain
zuen aurrean hitz egiterakoan, esperientzia hau erabiliko dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz. (Lehen esan bezala, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna edukitzeko moduan.
|
|
|
" Salbu" hitzaren beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea" hitzaren erabilpen txarra den bezala.
|
Orain
zuen buruan sartu nahi dut adierazpen etiko eta erlijiozko guztietan gure hizkuntzaren erabilpen txar berezia dagoela. Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla.
|
|
|
Baina, aztertzen ari garen kasuan, konparazioa uzten saiatu bezain fite, bere atzean dauden gertakariak soilik baieztatuz, gertakari horiek ez daudela ikusten dugu. Horrela, hasieran konparazioa zirudiena,
|
orain
funtsean zentzurik gabekoa dirudi. Hala eta guztiz ere, aipatu dizkizuedan hiru esperientziek (eta beste batzuk gehi nitzakeen) nolabait berezko, erabateko balioa dutela iruditzen zaie sentitu dituztenei, niri adibidez.
|
|
|
Eta, edozein interpretazio alde batera utzirik, antzezpen honek kezkatu ahal izango gintuzke zentzurik ezarengatik. (Honek erakusten du zer oinarri mota eduki dezakeen halako kezkak.)
|
Orain
suposatu, kasu, interpretazio bakun bat ematen dela: norbait sutara botatzeko mehatxuaren aukeraren plazerra lortzeko egin dute zozketa, eta hori ez da atsegina, orduan Beltaneko jaiak dibertimentu baten antza edukiko luke, hots, halako dibertimentuetan taldeko kide batek, —dauden bezala— beharren bat asetzen duten ankerkeria batzuk jasan behar ditu.
|
|
|
Baina, agian, honen berri badakizu, liburuaren zentzua etikoa baita. Behin, hitzaurrean,
|
orain
agertu ez den esaldi bat jarri nahi nuen eta orain esaldi hori idatziko dizut lan honetan zure gakoa izan dadin. Orduan idatzi nahi nuena hauxe da:
|
|
|
Baina, agian, honen berri badakizu, liburuaren zentzua etikoa baita. Behin, hitzaurrean, orain agertu ez den esaldi bat jarri nahi nuen eta
|
orain
esaldi hori idatziko dizut lan honetan zure gakoa izan dadin. Orduan idatzi nahi nuena hauxe da:
|
|
|
Baina agian ez duzu ikusiko esanda dagoela liburu honetan. Beraz,
|
orain
hitzaurrea eta bukaera irakurtzeko gomendatuko dizut, besterik ez, haiek baitira liburuaren zentzuaren adierazpenik zuzenena.
|
|
2001
|
|
|
Produktibitate ekonomikoa, bere balioei buruzko teoriak (askatasuna, segurtasuna, egia, indibidualismoa...) eztabaidagai bihurtzen dira. Justifikatzeko erabiltzen duten moduari buruz ari naiz
|
orain
, ez beraien edukiaz.
|
|
|
Gure lana da zeharka transmitituriko doktrina ez idatzi eta elkarrizketa idatzien arteko sintesi bat lortzea. Eta
|
orain
lan hori egiten saiatuko naiz Platonen filosofiaren sintesi labur honekin, landuriko eduki filosofiko bakoitza tradizio bi hauetako zeini dagokion zehaztu gabe.
|
|
|
Sok. Orduan, zuri entzuteko denbora tarte bat hartuko dut, baina
|
orain
erantzuidazu honako hau: Homerori buruz soilik al zara trebea hitz egiten, ala baita Hesiodo eta Arkilokori buruz ere?
|
|
|
Ongi etorri, lon. Nondik zatozkigu
|
orain
–Agian etxetik, hots, Efesotik?
|
|
|
Sok. Orduan, zuri entzuteko denbora tarte bat hartuko dut, baina
|
orain
erantzuidazu honako hau: Homerori buruz soilik al zara trebea hitz egiten, ala baita Hesiodo eta Arkilokori7 buruz ere?
|
|
|
Nik, niri dagokidanez behintzat, egia besterik ez dut esaten, gizon arruntak egin behar duen moduan. Eta
|
orain
, pentsa ezazu galdetzen nizun horri buruz, zein erraza eta ohikoa den gizon guztiek nik esaten nuena ulertzea, hots, baten batek teknika osoa lortzen duenean azterketa metodoa berbera dela. Jarrai dezagun arrazoiketarekin; orduan, margolaritza teknika osoa al da?
|
|
|
Sok. Esan iezazkidazu
|
orain
Nestorrek bere seme Antilokori esaten dizkion bertsoak, Patrokloren omenezko zaldi lasterketan bihurgunean sartu behar denerako neurriak har ditzan nola bultzatzen duen. lon. Baina makur zaitez zu zeu, dio, bi haietatik zertxobait ezkerretara eserlekuan eta astindu eskuineko zaldia zure oihuez adore emanez, eskuekin aho uhalak lasaitzen dituzun bitartean.
|
|
|
Izan ere, aditua izanik, Homerori buruzko erakustaldia agintzen didazunean,
|
orain
gutxi esan berri dudana, iruzurretan ari bazatzaizkit, orduan, bidegabea zara.
|
|
|
Beraz, aukera ezazu
|
orain
, zein gisa izan nahi duzun gure aurrean ezaguna izatea: gizon bidegabe ala jainkotsu gisa. lon.
|
|
|
Sok. Jar zaitez
|
orain
, nik Odisea tik eta Iliada tik aukeratu nizkizun moduan, zuk niri aukeratzen, zein diren igarleari dagozkion pasarteak, zein sendagileari dagozkionak eta zein arrantzaleari. Gainera zu, lon, Homerori buruzko gauzetan, rapsodari dagozkion gauzetan, eta rapsodikari dagozkionetan, ni baino adituagoa zarenez, aukera iezazkidazu beste gizonen aurretik rapsodari aztertzea eta bereiztea komeni zaizkion gauzak. lon.
|
|
|
• Pentsamendu enpirikoaren postulatuek ahalgarria, erreala eta beharrezkoa dena zehazten dute. Hemen, beraz, ez da ezagutza objektiboa bera aztertzen,
|
orain
arte bezala, baizik eta bere moduak besterik ez; adigaiak ezagutza gaitasunarekin duen harremana argitzen dute.
|
|
|
Helbururik gabeko helburutasunaz hitz egingo du Kantek. Eskematizazioan denboraren eraketa transzendentala gertatzen dela ikusi dugu, baina
|
orain
hau ez dago aurredeterminatua eta ez da ordena berezi bat finkatzen, baizik eta eskematizazio irekia da, irudimen askeak sortzen duena.
|
|
|
Baina
|
orain
, Dialektika aztertzen hasi aurretik, Analitikaren amaieran agertzen den atal bat aztertuko dugu laburki. Adigaien anfibologia da, eta adigaien erabileran sortzen diren arazoak aztertzen dituenez, Dialektikaren zati izateko itxurak ditu.
|
|
|
Hau argitu dugu lehenago apertzepzioari buruz hitz egiterakoan. Baina hemen
|
orain
ezin da baldintza transzendentalaren mailatik gauzen mailara igaro eta subjektu transzendentala pertsona bihurtu. Honen aurkako argudioa ere aurkezten du:
|
|
|
Orduan, nahi adina atzerantz egin arren beti ere mundua denbora mugagabe batez existitu dela esan ahal izango da. Mugagabea dena, ordea, ezin da inoiz osoa izan, eta, beraz, ni
|
orain
nagoen denbora arte denbora mugagabeak igaro izan behar du, ezinezkoa dena. Ezin da denbora mugagabe bat ibili gaur egunera iritsi arte.
|
|
|
Antitesiaren arabera munduan ez dago askatasunik, eta gertatzen den guztia izadiaren legeen arabera gertatzen da. Batetik, lehen izadiaren hasiera matematikoa denboran eta espazioan ezinezkoa bazen,
|
orain
hasiera dinamikoa ere ez da izango. Hau frogatzeko onar dezagun aurkakoa, badagoela izadiaren lehen kausa aske bat.
|
|
|
Arazo honen gakoa, beraz, Kanten idealismoan dago, eta horregatik
|
orain
landu nahi dut kontu hau, nahiz eta Kritika n Analitikaren amaiera aldera agertu. " Idealismoaren errefusapenean" Kantek argitu nahi du bere filosofian subjektuak ezartzen dituen baldintzak erabateko garrantzia izan arren idealismo horrek ez duela harremanik subjektibismoarekin (agerpenetara zuzentzen baita, eta ez berbaitango gauzetara), baizik eta ezagutzaren objektibitatea eratzeko estrategia dela.
|
|
|
Lehenaren arabera, eta Descartesen jarrera litzateke, espazioan dauden objektuen izatea zalantzakorra edo frogaezina litzateke. Bigarrenaren arabera, eta Berkeley litzateke
|
orain
, haien izatea ezinezkoa litzateke. Kantek espazioan dauden objektuen ezagutza zuzena defendatzen du, eta gainera autokontzientziarekin lotura bat ezarriz egiten du:
|
|
|
Printzipioen analitika Estetikan autua espazioaren eta denboraren begiespenak baziren,
|
orain
Logikan autua adimena edo, berezikiago, adimenaren adigaiak izango dira. Kantek bere analisia atalka egiten badu ere, berriro azpimarratu behar dut azterketa guztia ezagutzaren prozesu bateratu baten atal ezberdinen azalpen gisa ulertu behar dela.
|
|
|
|
Orain
, beraz, ezagutzaren beste atal hori aztertuko du, adimenaren erregelen zientzia, Logika.
|
|
|
Estetikan gertatzen zen modura,
|
orain
Analitikan ere dedukzio bikoitza dugu: batetik, apriorizko adigai horiek zein eta zer diren aztertzen duen dedukzio metafisikoa, eta, ondoren, haiek ezagutzaren baldintza gisa duten legeztapena eta baliotasuna aztertzen duen dedukzio transzendental famatua.
|
|
|
Judizioa agian egiazkoa da, edo benetan egiazkoa da, edo halabeharrez da egiazkoa. " Zuhaitza 200 urtez biziko da" judizioa problematikoa da;" Zuhaitza
|
orain
dela bost urte landatu nuen" judizioa asertorikoa da;" Zuhaitzak enbor bat du" judizioa apodiktikoa da, egiazkoa izateaz gain halabeharrezkotasuna ere jasotzen duela bere baitan.
|
|
|
adigai hutsak edo kategoriak erabiltzen ditugula ezagutzan eta hauen sailkapen bat. Orain arte egitateak aurkeztu ditu, ‘quid facti’
|
Orain
, ordea, erabilpen horren legezkotasuna aztertu da dedukzio transzendentalean, ‘quid juris’ Horixe da dedukzioaren benetako zentzua. Hemen kategorien erabilpena legezkoa dela frogatuko da.
|
|
|
Dedukzio transzendentala apriorizko adigaiak objektuei lotzeko moduaren argipena da (sentimenaren kasuan harremana zuzena zen; ez, ordea,
|
orain
), eta, beraz, apriorizko esakune sintetikoen ahalbidea frogatzeko ezinbesteko urratsa. Kritika osoaren erdigunea dela esan daiteke, eta Kantek berak neke handienak sortu dizkion atala dela onartzen du.
|
|
|
Kontzientziaren batasun objektiboa da, aniztasuna ezagutza batean sintetikoki lotzeko funtzioaren identitatea. Ideia hau zehaztu behar dugu
|
orain
.
|
|
|
Hori gainditzeko irudimena behar du, hautemapenen katean lotura sortzeko erreprodukzioa beharrezkoa delako. Igaro dena eta
|
orain
ez dagoena berriro presente egiteko, denboran aurrera egitean atzean utzi dena jasotzeko, hautemapenen arteko elkarketa sortzeko, beraz, erreprodukzioa behar da. Jarraian, hautemapenen arteko elkarketa hori sortu ondoren, gero gainera irudimen produktiboak irudi batu bat osatuko du, sintesia egingo du eta bere emaitza objektua izango da.
|
|
|
Aurkez ditzagun
|
orain
laburki kategorien eskemak.
|
|
|
Egoera tamalgarri hau gainditzeko Matematikari eta Fisikari begiratu behar diegu, hauetan gertatu den metodo aldaketa ulertzearren. Ezagutza objektuei jarraiki behar zaiela onartu izan da
|
orain
arte, baina horrela ez da ezer lortu. Alderantzizkoa suposatu dugu behingoz, objektuok gure ezagutzari jarraiki behar zaizkiola.
|
|
|
Gure gaia, ezagutza, itxuraz atzean utzi dut une batez, baina beharrezkoa zen nabariki argitzea ezagutzak zein leku duen sisteman eta Kanten azken asmoa zein den. Eta
|
orain
itzul gaitezen gure arazora.
|
|
|
Bere epaiak zera dio:
|
orain
arte antzera arrazoiketa hutsean oinarritzen den Metafisika ezinezkoa da zientzia gisa, ilusioz beteriko sasizientzia besterik ez da. Egiazko filosofia Kanten iraultzak sortzen duen filosofia transzendentala da.
|
|
|
Askatasunak, berriz, gauzen egoera berri bat adierazten du, eta, ondorioz, kate berri bat hasteko ahalmena barnebiltzen du. Beraz, kausen eta efektuen kate horretatik at geratuko litzateke, esperientziaren eremutik at. Askatasun transzendental hau gero etikan agertzen den askatasun praktikoaren oinarria da, eta lehenaren ukapenak bigarrenaren ezintasuna eragingo luke (sentsuetatik aske norbere burua determinatzeko ahalmena; baina hau ez da autua
|
orain
). Kausalitateak esperientziaren mailan duen jokabidea Analitikan frogatu denez, Kantek orain erakutsi nahi du askatasuna ez zaiola kontrajartzen izadiari.
|
|
|
Beraz, kausen eta efektuen kate horretatik at geratuko litzateke, esperientziaren eremutik at. Askatasun transzendental hau gero etikan agertzen den askatasun praktikoaren oinarria da, eta lehenaren ukapenak bigarrenaren ezintasuna eragingo luke (sentsuetatik aske norbere burua determinatzeko ahalmena; baina hau ez da autua orain). Kausalitateak esperientziaren mailan duen jokabidea Analitikan frogatu denez, Kantek
|
orain
erakutsi nahi du askatasuna ez zaiola kontrajartzen izadiari.
|
|
|
Hau onartzeak, ordea, ez du inolaz ere eragiten ilarak nolabait bere aldakortasun eta beharbadakotasuna galtzea. Aurreko antinomian ilaran bertan zegoen bere kausalitateari zegokionez alde batetik enpirikoki eta besterik ez enpirikoki ulertu behar zena;
|
orain
, beharbadakoa ez den baldintzatugabea erabat ilaratik at geratzen da, hemen autua bere izatea bera baita. Hala ere, hemen ez da nahi halako beharrezko izakia frogatu, hori mugak gainditzea litzateke; bere ezintasuna ukatzearekin aski da.
|
|
|
Ni ez naiz gizon gailen eta gogoetatsuek (adibidez, Sulzerrek) sarri ahoskatu duten iritzikoa,
|
orain
arteko frogen ahultasuna ikusi dutela eta: oraindik inoiz gure arrazoimen hutsaren bi esakune nagusien demostrazio nabariak asmatzea itxaron daitekeela, alegia, ‘Jainkoa badago’, ‘geroko bizitza badago’ Aitzitik, ziur nago hau ez dela inoiz gertatuko.
|
|
|
Subjektuaren alderdi praktikoa ere bere higikortasunak argituko digu,
|
orain
beste subjektuekin harremanean. Inperatiboak esaten du subjektuak bere ekimenaren erregelak orokortuz jokatu behar duela.
|
|
|
Higikortasunak, beraz, hemen eta
|
orain
orotara murrizketa gainditzeko aukera eskaintzen du, askatasuna esan nahi du. Eta askatasunaren egikaritzapena da Kanten filosofiaren azken oinarria, baita ezagutzaren teorian ere.
|
|
|
Bestalde, nire gazte garaietako arazoetara etorriz, ezin dut isilik gorde Kanten erantzunik eza niretzat aldi hartan filosofia barruko punturik zailen eta garrantzitsuenetako zen —eta
|
orain
den— bati: ideia unibertsalen arazoari, hain zuzen, Platonengandik hasi eta beti —gaur ere bai76— galdegai dirauen puntuari.
|
|
|
Nork egina den gizakia ez da gure arazoa, hemen eta
|
orain
. Ezta ere Kantena zergatik gizakia arrazoimen hutsduna den.
|
|
|
Nire ezaguera hori objektiboa den, aurrerago eztabaidatuko dugu.
|
Orain
zera laga behar dugu argi: nire adimenak eta zentzumenek eta ez dakit zerk lortua nire gogo —ni gogo— epailearen aurrean ipintzen dudala, eta nik gogoak neurtzen dudala ezaguera horren balioa eta ematen epaia.
|
|
|
Nire bizitzan, gaur,
|
orain
, esna eta erne naizen orotan, zera ikusten dut nik nigan: gogoak eraginda ari naizela beti.
|
|
|
Lehenbiziko arazoa zera da beti (edo izan da beti nire bizitzan behintzat): ni, nire gogo, adimen, zentzumen eta abarren leihoetan
|
orain
eta hemen jartzen naizen hau den dena behatzera eta aztertzera, nor naiz ni hori. Jakinik ere historia den ufalak ur zehatz handietan naramala nolabait; nor/ zer naiz orain eta hemen ur handi horietan igerian bizi gogoz ari naizen ni hau, ufal eta ur berdinetan nire anaien artean ere zeharo bereizia naizen hau, beste edozein gizaki bezalaxe?
|
|
|
ni, nire gogo, adimen, zentzumen eta abarren leihoetan orain eta hemen jartzen naizen hau den dena behatzera eta aztertzera, nor naiz ni hori? Jakinik ere historia den ufalak ur zehatz handietan naramala nolabait; nor/ zer naiz
|
orain
eta hemen ur handi horietan igerian bizi gogoz ari naizen ni hau, ufal eta ur berdinetan nire anaien artean ere zeharo bereizia naizen hau, beste edozein gizaki bezalaxe?
|
|
|
Egia zientifikoa, berriz, era zientifikoan, ‘detektore zientifikoez’ jasoa eta azaldua dela. Eta detektore zientifikoek azaltzen ez dutena, ez dela ilunean geratzen fenomeno ez zientifikoak badirelako izan,
|
orain
arte zientziak jasoezinak direlako baizik, orain arteko zientziaren ezjakinagatik baizik.
|
|
|
Egia zientifikoa, berriz, era zientifikoan, ‘detektore zientifikoez’ jasoa eta azaldua dela. Eta detektore zientifikoek azaltzen ez dutena, ez dela ilunean geratzen fenomeno ez zientifikoak badirelako izan, orain arte zientziak jasoezinak direlako baizik,
|
orain
arteko zientziaren ezjakinagatik baizik.
|
|
|
Gero etorriko gara maitatuen arazora.
|
Orain
, maitariaren izana aztertzeko, irudi bat erabiliko dugu: maitatze isuria iturria dela onartuz, baina beragan sortzen den iturria izanik; ez beste inongo urak bereganatuz.
|
|
2002
|
|
|
Berez ere garrantzitsua den ekonomia araua, askozaz garrantzitsuagoa begitantzen zaigu betitik trabak jarri izan zaizkion espetxeen erreforma defendatzeko orduan. Izan ere,
|
orain
arte jarri izan den oztopo nagusiena izan da esatea delako erreforma horrek gastu handiegia ekartzen duela; guri dagokigu hemen erakustea aurkezten ari garen sistema berri honetan ekonomia goren batek dakartzan abantaila guztiak biltzen direla.
|
|
|
Errazagoa da administrazio mota horrentzat, edozein espetxetan beharrezkoak diren zaintzaeta ekonomia arauak ziurtatzea. Goazen
|
orain
espetxeotako bame gobemuaren inguruko hainbat zehaztasun aztertzera.
|
|
|
Goazen
|
orain
denboraren enplegua aztertzera. Honoko hau dugu aztergai eta objektu guztien artean arreta handiena merezi duena, dela ekonomiarekin, dela justizia eta gizatasun printzipioekin zerikusia duten arrazoiengatik.
|
|
|
Ez noski espetxe barruko osasun baldintzak ziurtatzeko bakarrik, baizik eta oraindaino nonahiko espetxeetan ohikoak izan diren ikaraeta izu iturrietatik ihes egiteko. Gure esku dago
|
orain
, zuzen eta zorrotz jokatzea.
|
|
|
Argi geratu da
|
orain
arte espetxeetako segurtasun neurriak handiak direla. Hala ere, presoren batek okerren bat egiten badu espetxe barruan, horrek zigorra jaso du.
|
|
|
Izan ere, espetxeak estatuentzat kostu ekonomiko altua bai baina errentagarritasunik ematen ez duten erakundeak dira. Oraindik
|
orain
argitu beharreko galdera nagusia hauxe da: zergatik dirauten bere horretan14.
|
|
2003
|
|
|
Hasierako bi hitzaldi hauekin pederastiaren onura sozial eta indibidualak azaldu dira.
|
Orain
, Eriximakoren hurrengo hitzaldiarekin, osasunarekiko onurak azalduko zaizkigu, Eriximako sendagilea izanik logikoa denez. Horretarako, bere garaiko medikuntzaren teoria usuenak erabiltzen ditu; hasteko, edozer gauza ezagutzeko bere osotasunean hartu behar dela esanez, osotasuna kontuan hartu gabe ezin direla zatiak sendatu.
|
|
|
Baina sorketa espiritual hori ere gainditu behar da maitasun misterioen kontenplazioa lortu arte. Eta
|
orain
Platonen maitasunaren teoria azalduko zaigu bere prozesu osoan: pederastiaren maitasun fisikotik abiatuta edertasun fisikoaren ideal abstraktua maitatzera iragan behar da, eta hortik arimaren edertasuna maitatzera, ondoren bizimoduak eta jakintzak maitatuz edertasuna bera kontenplatzera iritsi arte, momentu horretan bakarrik dela gizakiaren bizitza baliotsua.
|
|
|
Ez al dakizu urte asko direla Agaton hemen bizi ez dela eta oraindik ez direla ezta hiru urte ere Sokratesekin denbora egon eta esan ala egiten duen guztia egunero jakiten saiatzen naizenetik? Hori baino lehen harat honat nenbilen egokitzen zitzaidan tokian, zerbait egiten nuelako ustetan, eta beste inor baino ta173 malgarriago nintzen, ez zu
|
orain
baino gutxiago, filosofian baino lehenago beste edozertan jardun behar dela uste duzuna.
|
|
|
— Harroa zara, Sokrates —esan zuen Agatonek—, baina jakinduriari buruzko hori guztia geroxeago erabakiko dugu, zuk eta nik, Dioniso epaile dugula;
|
orain
afariari ekiozu lehenik.
|
|
|
— Dirudienez Hermesen oparia litzateke guretzat, ni, Aristodemo, Fedro eta hauentzat, zuek, edatean indartsuenek
|
orain
uko egingo bazeniote, gu beti ezinean baikabiltza. Sokrates kanpo utziko dut, bietan ona da-eta, eta guk bata ala bestea eginda ere, egoki gertatuko zaio.
|
|
|
— Egiatan —moztu omen zion Fedro Mirrinuntekoak— nik kasu egiten ohi dizut, batez ere medikuntzaren inguruan diozun guztian, eta
|
orain
besteek ere egingo dizute, ondo pentsatzen badute.
|
|
|
Eta horregatik umeengatik baino areago daude prest edozein arriskutan ibili, dirua gastatu, edozein neke jad san eta bere alde hiltzeko. Zuk uste al duzu bada Alkestis Admetoren ordez hilko zela, Akiles Patrokloren ondoren edo zuen Kodro semeen erregetzagatik beren bertutearen inguruko oroitzapen hilezkorra, guk
|
orain
gordetzen duguna, izango zela ez balute uste izan. Ezta hurrik eman ere.
|
|
|
Horren guztiaren ondoren arimetako edertasuna gorputzekoa baino baliotsuagotzat jo behar da, eta horrela norbait arimaz moduzkoa izanik sasoi betekoa ez bada ere, nahikoa izatea bera maitatzeko, berataz arduratzeko eta gazteak hobeak egiteko moc duko hitzaldiak sortu eta bilatzeko, eta horren ondorioz berriz bizimodu eta legeetako ederra ikustera behartuta egoteko eta hori guztia elkarrekin senidetuta dagoela ikusteko, gorputzeko ederra gutxitzat jo dezan. ...intzen edertasuna ere ikus dezan eta, jada hainbesteko edertasuna ikusirik, jadanik ez dadila baten edertasuna bakarrik zerbitzatzen d eskasa eta zikoitza izan, mutiko, gizaki ala bizimodu baten edertasuna maite izanik morroiak bezala, aitzitik ederraren itsaso zabalera itzulita eta begira, hitzaldi asko eder eta jasoak eta filosofia jorizko pentsamenduak sor ditzan, horretan indartuta eta hazita,
|
orain
azalduko dudan horrelako edertasunaren horrelako jakintza bat hauteman arte.
|
|
|
Bizitzaren une horretan, Sokrates maitea —esan d zuen Mantineako atzerritarrak—, noizbait hala bada, merezi dio gizakiari bizitzea, edertasuna bera ikusiz. Noizbait ikusten baduzu, ez zaizu urre, janzkera, mutiko ala gazte ederren araberakoa denik irudituko, eta
|
orain
azken hauek ikusterakoan zeharo liluratuta gelditzen zara eta prest zaude, zu eta beste asko, maiteei begira eta beraiekin egoten beti, nolabait ahal balitz, jan eta edan gabe egotera, begira eta elkarrekin egoten bakarrik. Zer uste dugu bada litzatekeela bati edertasun bera ikustea gertatuko balitzaioke, garbi, aratz, nahasgabe, eta haragi gizatiae rrek, koloreek eta gainerako txorakeria hilkor anitzek kutsatu gabe, edertasun jainkozko paregabe bera ikusi ahal izango balu?
|
|
|
Hori guztia, Fedro eta gainerakoak, esan zuen Diotimak, eta ni sinetsita nago; eta sinetsita egonik saiatzen naiz besteei ere sinestarazten batek ez lukeela hori lortzeko Maitasuna baino laguntzaile hoberik erraz hartuko izaera gizatiarrarentzat. Horregatik diot nik gizon orok Maitasuna ohoratu behar duela, eta nik neuk ere maitasun kontuak ohoratu eta bereziki praktikatzen ditut eta besteak horretara bultzatzen ditut, eta
|
orain
eta beti Maitasunaren botere eta ausardia goresten ditut ahal dudan heinean. Hitzaldi hau bada, Fedro, Maitasunarentzako esandako c gorespentzat jo ezazu, nahi baduzu; bestela, nahi duzuna eta nahi duzun moduan dei iezaiozu.
|
|
|
Zeharo mozkortutako gizona onartuko al duzue mahaikide ala alde egingo al dugu Agaton koroatu eta gero hori bai, horretarako etorri gara-eta? Atzo ezin izan bainuen etorri, baina
|
orain
zinta hauek buru gainean etorri naiz neure burutik kenduta jakintsuen eta ederrenaren burua koroa dezadan, horrela esaterik badut. Ala mozkorturik nagoelakoan egin behar al didazue barre?
|
|
|
Nire zelatan etzan zara hemen berriz ere, ohi c duzun bezala bat batean agertzeko zu egotea gutxien espero nuen tokian. Eta
|
orain
zertara etorri zara. Eta zergatik etzan zara hemen bada?
|
|
|
Berataz maitemindu nintzen garai hartatik jada ezin diot ezta eder bati ere ez begiratu ez berad rekin solastatu, ala honek bestela, niri bekaitz izanik eta inbidiatan, gauza harrigarriak egiten ditu eta iraindu eta ia ia jotzen nau. Begira bada ez ote duen
|
orain
ere zerbait egingo. Adiskidetu gaitzazu ala, indarkeriarik erabili nahiko balu, defenda nazazu, honen eromen eta maitale zaletasunak guztiz beldurtzen bainaute.
|
|
|
— Zu eta bion artean ez dago bada —esan omen zuen Altzibiadesek— adiskidetzerik, baina hurrengo batean zigortuko zaitut honengatik guztiagatik.
|
Orain
, Agaton, emaizkidazu zinta batzuk honen e buru harrigarri hauxe ere koroa dezadan eta ez diezadala aurpegiratu zu koroatu zaitudala eta bera, hitzaldietan gizaki guztiei irabazten diena, ez atzo bakarrik, zuk bezala, beti baizik, ez dudala gero koroatu.
|
|
|
Eta hori guztia, 216 Sokrates, ez duzu esango egia ez denik. Eta ondotxo dakit
|
orain
ere arreta jarri nahiko banio niokeela eutsi eta egoera bera jasango nukeela. Aitortzera behartzen bainau, ni neu askoren faltan egonda ere, ez naizela neure buruaz arduratzen eta atesnastarren arazoez bai ordea.
|
|
|
— Benetan, Eriximako —esan omen zuen Aristofanesek—, zuk eta Pausaniasek baino beste moduren batean hitz egiteko asmoa daukat. Niri gizakiek Maitasunaren boterea ez dutela inola ere hauteman iruditzen baitzait, hautemanez gero bere tenplu eta aldare eskergak egingo bailituzkete, eta egundoko eskaintzak, eta ez
|
orain
bezala horietako ezer ez zaiola egiten, beste ezer aurretik egin beharrekoak izanda ere. Jainkoen artean gizakien lagun handiena baita, d gizakien laguntzaile izanik eta gaixotasun horien mediku zeinak sendatuz gero gizateriari zorion handiena gertatuko litzaiokeen.
|
|
|
Lehenik gizakiaren izaera eta bere bizipenak ikasi behar dituzue, gure antzinako izaera ez baitzen oraingo bera, bestelakoa baizik. Hasteko hiru ziren gizakien sexuak, eta ez bi
|
orain
bezala, ar eta eme, izan ere hirugarren bat ere bazegoen biotatik parte e zuena, eta bere izena gorde da, bera ordea desagertuta dago, androginoa baitzegoen orduan eta ar eta emetik bietatik itxura eta izen komuna zeukan. Orain ordea ez da erdeinuan gelditutako izena baino.
|
|
|
Bigarrenik gizaki bakoitzaren itxura biribila zen, bizkarra eta saihetsak biribilean zituela; lau esku zituen eta hankak eskuen modura, eta bi aurpegi lepo biribil baten gainean, zeharo elkarren antzekoak, eta 190 elkarri bizkartuta zeuden bi aurpegien gainean buru bakarra, eta lau belarri eta bi sexu organo, eta gainerako guztia batek hauetatik irudika lezakeen moduan. Eta zuzen zebilen
|
orain
bezala atzera ala aurrera joan nahi zuenean, eta azkar korrika egitera oldartzen zenean itzulipurdika dabiltzanak bezala zebilen hankak zirkuluan biratzen zutik erori arte, eta orduko zortzi hanka haien gainean jira-biraka azkar zebilen. Eta honako arrazoi honengatik ziren sexuak b hiru eta horrelakoak:
|