|
2005
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio-intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen-oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza egin
|
nahi
ez badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
3 Zentzua, nork bere esperientziatik, biografiatik, behar,
|
nahi
eta elkarri eragiteko sentitzen dugun beharretik hezurmamitzen da. Geure izatetik eta egoera zehatzetik komunikatu eta pertzibitzen dugun neurrian, Semantikaren arloan kokatzen da zentzuaren mundua.
|
|
|
|
Nahi
ez duenari lephoa pika.
|
|
|
VI. Betiri Sanxen soldaduak, N un
|
nahi
dire nausituak,
|
|
|
Errepublika zer den ez dakienari (bis) Huna hots nik egia: denek nausi
|
nahi Dugun
errepika: Bib' Errepublika (bis)
|
|
|
Vasconiaren notitia berez unibertso horren probintzia da eta unibertsaltasun horrekin komuntasuna lotu nahian edo, latinez idatziko du, berez probin tzia soil baten historia zena. Partikulartasuna eta unibertsaletasuna konbina tu
|
nahi ditu
modu horretan. Berez, Vasconiari, historiografian eta teoria poli tikoan existentzia berria eransten zion eta lurralde horrek aurrerantzean ber takoak definitzeko gaitasuna eragingo zuen, euskaraz euskaldunak Euskal Herrikoak zirela aski nabarmena baitzen.
|
|
|
Berbizkunde historiografikoa ageri da aldizkariotan, baina sarritan ohizko mito eta leiendekin Euskal Herriko iragana interpretatuz. Mende bukaeran A. Kanpion, E. Labayruk eta K. Etxegarairen lanek historia berria landu
|
nahi zuten
, mito eta leienda gabekoa, enpiriko positiboa, non dokumentuaren jato rria eta egiaztasuna bihurtzen zen behin-behineko abiapuntua. K. Etxegarai ren eta E. Labayruren historiografia berria ez da huts hutsean burutzen.
|
|
|
Esaldi honetan azpimarratu behar da berriztatu
|
nahi zuela
euskal histo riografía. Berriztapena lortzeko, oinarrizko abiapuntua sorburu historikoak kritika zorrotzez aztertu behar ziren eta iturrien irakurketa berriak eginaz, historia berriztatua sortuko zen, dokumentuek berez ez dutelako hitzik egi ten, baina, bestalde, historiarik ezin daiteke buru erudizio enpiriko gabe.
|
|
|
Nire ustez, XXI. mendeari begira horixe dugu erronka nagusia, euskal historia burutzera koan euskal subjektuaren ikuspegitik abiatzea euskal erreferentzi sarearen munduan zehar igarotzea geure gogoeta historikoa.
|
Nahi
eta ez, denok abia tzen gara presupuesto jakin batzuetan oinarriturik eta ona izaten da ezagutzea norberaren maparen koordenadak zeintzuk diren. Euskaraz idatziz gero erra zaga sortzen da Euskal Herriarekiko begiradaren zirkulua beste mundu zir kuluen biran dagoela ahaztu gabe.
|
|
|
Berarengan ohikoa denhizkuntzalari-senaetazorroztasunadarion artikulu batean (1998), delako «prosodia gaztea»gaitzatharturik ederki itxuratzen du Miren Lourdes Oñederrakguk artikulu honexetan erakutsi
|
nahi dugun
ideiaedosentimendua; hauda, egungoeuskaraz denaz bezainbatean badakigugutigoitibeheitizertatik zertaragoazen, bainaezzaizkigubistaratu goien-barrenetazeharbide guztiak, ezdakiguxuxeniraganbideak non gurutzatzen diren, ezdakiguzehazkinoraino iritsikodireneztaguzti-guztiakiritsikootedirenere.Berrikuntzabatzuenabiaguneaedoiturria zehatz-mehatz zeinden ereezdago betihorren garbi.Kasurik errazenetan...
|
|
|
Omenaldi liburu honetarako merezimendu osoa duen Txillardegik euskararen etorkizunerako oinarri-oinarrizko lana egin du beti. Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri
|
nahi ditugu
horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. Han-hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun zer-nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili beharko; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten diguna.
|
|
|
' Diaf!, losia darabilgunean hiztunak hizkera geografikoen arrean batetik bester-edo bat bamo gehiagotara bere mintzoan egiten duen iragatea adierazi
|
nahi dugu
; aldiz, diglosia dio gunean, bi ereduren arteko konkurrentziaz dihardugu; eredu horietarik bat, gainera, nagusi dabilena da. Gure kasuan euskara batua eta norberaren herriko hizkera lirateke bi ereduok.
|
|
|
Nominalizazio eta adjektibaziorako joera handia erakusten dute testu tekniko-zientifikoek eta, ondorioz, hizkera komunean baino izen-sintagma konplexuagoak eratu ohi dira honelakoetan. Batetik, testu-lotura bideratzeko erabiltzen da askotan nominalizazioa, lehenago perpaus madura azaldu den ekintza edo gertaera bati berriro ere erreferentzia egin
|
nahi zaionean
izen sintagma madura trinkotuz. Bestetik, izenburuak, zerrendak, irudien oinak eta terminoak beraiek izen-sintagma konplexuak izan ohi dira.
|
|
|
15 zentimetro edo hamabost zentimetro. Matematikan erabili ohi diren honelako formula eta ekuazioen irakurketaz gehiago jakin
|
nahi duenak
jo beza Ensunza (1983, 1987) lanetara. Izan ere, hemen eskaini dudan ekuazioa eta irakurbidea Ensunzaren bigarren lan horretatik aterea da.
|
|
|
Honelako euskaldunek etengabeko hobekuntza behar dute baina dituzten hutsune asko eta asko ezin har daitezke euskara tekniko-zientifiko aren ajetzat, artikulu zientifiko bat ingelesez idazten duen beste hizkuntza bateko hiztunak egiten dituen akatsak ingeles zientifikoaren hutsunetzat hartzen ez diren bezala. Lan honetan aztertu
|
nahi ditugunak
dira hizkuntz ahal men oneko hiztunek dituzten joera hedatuak, benetan hizkuntza bide batetik aldarazten dutenak. Hiru dira ahuldutako hizkuntzek dituzten ezaugarriak27:
|
|
|
«... aukera paregabea eskaintzen du, orobat, erdal izen+ adjektibo erreferentzial egiturak ordezkatzeko: esku-lan (trabajo manual! travail manuel), abo-literatura (literatura oral! lit térature orale) ekonomi teoria (teoría económica/ théorie économique), etab. Bide honi eutsi beharko litzaioke orain ere, ahal den guztian, erdal hitz-mol daera arrotzen menpekoegi bihurtu
|
nahi
ez badugu...» (Euskaltzaindia (1992: 31 Euskara Tekniko-zientifikorako ere hitz-hurrenkera hori hartu izan da inoiz eredugarritzat (Zabala eta Odriozola, 1992). Lan honetan aipatuko ez ditudan zenbait joera aurki daitezke Odriozola eta Zabala (1992)
|
|
|
Adibide bat ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu' esan nahi duena. Ekintza adierazi
|
nahi badugu
, drainatze izena asma dezake gu, edo drainatu nor-nork motako aditza denez, drainaketa ere eskuragarri izan dezakegu. Zalantzak sortzen zaizkigu, ordea, lur-eremuaren ur sobera kina kentzeko erabiltzen den sistema edo gaixo bati zauri batetik jariakinak ateratzeko jartzen zaion tresna adierazi nahi dugunean, drainatze edota drai naketa izenek izan al dezakete irakurketa hori?
|
|
|
Ekintza adierazi nahi badugu, drainatze izena asma dezake gu, edo drainatu nor-nork motako aditza denez, drainaketa ere eskuragarri izan dezakegu. Zalantzak sortzen zaizkigu, ordea, lur-eremuaren ur sobera kina kentzeko erabiltzen den sistema edo gaixo bati zauri batetik jariakinak ateratzeko jartzen zaion tresna adierazi
|
nahi dugunean
, drainatze edota drai naketa izenek izan al dezakete irakurketa hori?
|
|
|
Hau oso garbi islatu zuen Etxebarriak (1972) Anaitasuna aldizkarian hauxe idatzi zuenean: «[...] Euskararen beharra sentitzen dugunok euskararen balioaz arduratzen gara, eta euskara erabilgarri bihurtu
|
nahi dugu
. Eta hau jakintzaren arlo guztietan lortu gura dugu[...] nortzuk dira euskara teknikoaren problema konpontzen saiatu behar dutenak?
|
|
|
Testu tek niko-zientifikoen ezaugarririk aipagarriena ohiko logika batetik abiaturiko koherentzia da: helburua ez da irakurlea harritzea edo testu anbiguo baten aukera guztien funtzio estetikoa aztertzera bultzatzea; igorleak adierazi
|
nahi duenaren
eta hartzaileak jasotzen duen informazioaren arteko distantzia minimoa izatea da helburua. Honek eragina du testuaren antolakuntzan berean:
|
|
|
15 Honen inguruan argibide gehiago
|
nahi duenak
Cabré-ren (1993) lana ikus dezake.
|
|
|
Euskara estandarraren beharra eta sorrera kezka eta eztabaida iturri izan dira mendeetan zehar eta horren berri
|
nahi duenak
informazio paregabea aurki dezake Zuazoren (1988) lanean. Era berean, batez ere XX. mendearen bigarren erdialde honetan egin diren euskara ordura arte landu gabeko espa-
|
|
|
Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu behar bada ere, lehenengo pausoa eman behar dutenak hizkuntza praktikan erabiliko duten espezialistak dira, nahiz eta gero hizkuntzaren teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu behar dituzten. Eta puntu hau azpimarratu
|
nahi nuke
, gaur egunean ere behin eta berriro plazaratzen ari den eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
Haurren jabekuntza-garapenean, beraz, gauza pare bat begiratu
|
nahi
dugu.Batetik, eaeuskarak eskatzenduen hurrenkerabereziadarabilten haurrekeuskarazkoatzizkiak erabiltzean, hauda, kasudun zeinpostposiziodun sintagmak izen-ardatzarenezkerrean jartzenotedituzten (3aetaSa), etagaztelaniazalderantzizkoaegitenoteduten (3betaSb). Eta, bestetik, gaztelaniazkodepreposizioarenfuntzio guztietarakoeuskarazko baliokideak bereganatzendituzten.
|
|
|
Hain luze daramagun guduka horren xehetasunetan sartu gabe, egundai notik Iparraldearen historiak kezkatu duen Txillardegi adiskidearen ohoretan
|
nahi nituzke
orain hemen XX. mende honetako bi gertakari soil aipatu: lehe na 1919an, 14 -18ko gerlaren ondotik, Frantzia garaile handios atera zelarik; bigarrena, berriz, 1941ean, 40eko erauntsiaren ondorioz, Frantzia hura bera suntsitua ikusi genuelarik, bi gertakariak Iparraldean gertatuak, eta euskara guti dakiten gure historialariek, nik dakidala, ez bilduak.
|
|
|
Baina lehen lehenik gogoratu
|
nahi du
aski garbi eta aski gora, eta behin baino gehiagotan, altxatu izan dela mendi haindi-honaindietan Euskal Herriaren bere gain jartzeko ametsaren kontra eta, beraz, ez duela nehork erraten ahalko galdatzen duena galdatuz baduela gibel gogorik edo beste sabe leko minik.
|
|
|
Euskaldunak ez garela besteen idurikoak. Norat
|
nahi
joan dadin, Euskaldunak bere traka berezia badu... bere eskuairea... bere gauzei behatze ko moldea; hala nola baititu bere mintzaira eta ohidurak.
|
|
|
Bigarren artikuluak jakinarazten digu lehen ur: rats bat egin dutela mendiz honaindian euskararen eta herri ohiduren zaintzeari aspaldion bermatzen diren hiru batasunek: Euskalzaleen Biltzarrak, Gure Herriak eta Eskualdunak, Darlan amiralari gutun bat bidali diote adierazteko garbiki zer
|
nahi duten
Frantziako euskaldunek: Ez ditzatela bederen Iparraldeko hiru probintziak elkarretarik bereiz eskatzen dute, eta herrialde hau bere gain uzte ko tipiegi balitz, 3 B deitu eskualdean, hots, Pays Basque, Béarn, Bigorre hiru aldeak billitzakeen elkargoan sar dadiela, baina bere begitarte berezia atxikiz.
|
|
|
Heien arrazoinak altxatu genituen, bat salbu: ape zek euskararen medioz jendea azpitik atxiki
|
nahi dutela
. Hori da hori gaizto eta pozoin izatea!
|
|
|
lrakaslegoan iragan dituen hamalau urteek erakutsi diote Lafitte-ri bera ri erdaraz eskolatu
|
nahi duen
euskaldunak biziki fiteago eta barnago ikas dezakeela euskaraz emaiten badiote eskolako erakaspena. Zer gertatzen da frantses hutsean egiten den eskoletan?
|
|
|
Eta eskoletan euskararik entzun
|
nahi
ez duten erdalzaleei argudio hau bihurtzen die irakasle euskaltzaleak: Behin baino gehiagotan egona naiz gogoeta zertako bortxatzen gaituzten frantses hutsean haurren eskolatzera.
|
|
|
Behin baino gehiagotan egona naiz gogoeta zertako bortxatzen gaituzten frantses hutsean haurren eskolatzera. Nago Pariseko handi-mandiek ez ote duten Frantzia bazterretako jendea eskoil eta gibel atxiki
|
nahi
, haien herbailtzeko eta kraxturitik bezala abere ba tzuen pare kudeatzeko.
|
|
|
Hemen aurkezten dugun dokumentuak 341 zenbakia darama zerrenda horretan. Neure esker ona agertu
|
nahi dut
hemen Azkue Bibliotekako Josune Olabarria adiskide onak eman didan laguntzagatik. Koldo Zuazok nire lan honen lehen idatzaldia irakurri zuen eta ohar jakingarriak egin.
|
|
|
bilduta zituen hizkuntzalaritzako datuak eta ikerketak nola argitaratu. Aukeratutako paper onean
|
nahi zituen
argitalpenak egin eta 1850.eko urtarrilaren 3an, Paristik Kent konderriko Maidstone herrira joan zen. Paper fabrika sonatuak zeuden herri honetan eta argitalpenetarako inprenta etxean jartzeko asmoa zuenez, paper egokiak aukeratzera joan zen.
|
|
|
Aspalditik harremanak zeuzkan dialektoetan mintzatzen ziren jaun jakitunekin, idazten ere saiatzen zirenekin, bestalde. Baina dialektoen konparaketak egiteko, testu berdinak dialektoetara itzuliak behar zituen eskuartean, eta agindu gabeko testu batzuk jasoak izan arren, Bibliako lau liburu
|
nahi zituen
itzularazi: San Matearen Ebanjelioa, Salomonen Canticorum cantica, Ruthen eta Jonasen liburuak.
|
|
|
Tartean daude Italiako dialektoei dagozkienak, eskuizkribuen Katalogoan zehazki deskribatzen direnak. Hauetatik asko argitaratu egin zituen eta ikertzaileentzat interesgarria izango denez, datu bibliografikoak eman
|
nahi nituzke
.
|
|
|
Ikerketa honetan lexikoalanduda.Lexikoaren egituraketa aztertu
|
nahi da
, eremukonkretu batlanduz.
|
|
|
7 Lehenengo motan, bi aukera ematen dira etorkizunari begira. Bigarrenean, aldiz, lehenen go perpausean eman den bidea erabilita ekidin
|
nahi den
zerbait adierazten da. Lan honetan osterantzean erabiliko dugu bien ereduzko lokailu gisa.
|
|
|
11 sailean ustez adierazi
|
nahi diren
kontzesioak (10), bi hautakari-harre
|
|
|
zemai aztertzean ikusi dugunez, erromantzez eman izan da euskararen maile guetan gordetzen den aglutinazio prozesurik: menaza > amenaza. Hau gogo an izanik, zer gertatuko litzateke abagada a-gabeko jatorriren batetik ekarri
|
nahi bagenu
–Bada, katalanez oraindik gorde duten eta gaztelera zahar eta kla sikoko vegada-tik abiatu ahalko ginatekeela eta ez bestetik, ene usteZ.19
|
|
|
Bi hitz familion zertzelada nagusiak eman ditugulakoan gaude eta haien jatorriaz zerbait aurreratzen saiatu
|
nahi genuke
, horretarako izan ditzakegun arrazoiak eta irizpideen sendotasuna pisatuaz.tsb
|
|
|
Hiriart-Urrutiren berriekiko axola azpimarratu
|
nahi badugu
, askoren usteak koloka ezarri gogo baizik ez dugulako da, anitzek uste baitute euska razko kazetaritza oso atzeratua izan dela beti, adibidez informazio generoak oso berant heldu zaizkigula, l. mundu-gerlaren ondoren edo. 1910eko Eskualduna atzemanez gero, nahi duenak irakur ditzake, adibidez, Berrixkak (E 1235) edo Azken berri (E 1242), gerlakoak baino lehenago koak.
|
|
|
Hiriart-Urrutiren berriekiko axola azpimarratu nahi badugu, askoren usteak koloka ezarri gogo baizik ez dugulako da, anitzek uste baitute euska razko kazetaritza oso atzeratua izan dela beti, adibidez informazio generoak oso berant heldu zaizkigula, l. mundu-gerlaren ondoren edo. 1910eko Eskualduna atzemanez gero,
|
nahi duenak
irakur ditzake, adibidez, Berrixkak (E 1235) edo Azken berri (E 1242), gerlakoak baino lehenago koak. Berri laburrak dira eta berriak huts-hutsik, geroago Euzkadi-n edo Euskaldunon Egunkarian agertuko zirenen aitzindariak.
|
|
|
Hain zuzen, Ez dugu uste haden eskuara garbiagoz eta gozoagoz eginik idatzi zuen Laborantzako Liburuaz (E 285). Arkaismo edo neologismorik ez zuen
|
nahi
: hots, nehor ezin hurbilduzko hitz nonbeitko noizpeitko zahar kozkor edo berri kakola bihurri haietarik (E 562).
|
|
|
Hitz eta esapideei dagokienez euskara odol berritu eta gaztctu
|
nahi zuen
.
|
|
|
kalonjeei, bai eta Iratzeder olerkari eta euskaltzain eta M. Etxehandiri ere, Baionako apezpi kutegi eta Belloc-eko komentuan Eskualduna aztertzeko eman zizkidaten erraztasunengatik. Ohartarazi
|
nahi dut
, hala ere, artikulu hau 1999an idatzia dela eta harrezkerokoak direla Bibliografian aipatzen ditudan bi artikuluak eta antología berria Qean Hiriart-Urruti. Ni kaze ta-egilea naiz.
|
|
|
Eskualduna aipatu dugunez gero, esan dezagun bi hitzez zer zen eta norentzat egina, aski ezaguna bada ere: Louis Etxeberrik Berdolyren Le Réveil Basque kazeta gorriari buru egiteko 1887an sortutako astekari elebidu na, Baionan aterea, bere burua euskalduntzat eta euskaldunentzat egina zeu kana, familia, erlijio katoliko eta jabego pribatuaren aldekoa, aita familiakoa ren, apaizaren eta gobernuaren larderia
|
nahi zuena
, kazeta borrokari eta ihar dukitzailea. Bereziki laborarientzat sortua, lanbide eta langile mota guzietako giristinoei buruz ireki zen, bonetdun ala xapeldun, bai eta euskaltzaleei ere.
|
|
|
-Zertako? -Zeren eta zer
|
nahi
egin omen baitugu, baitute baituzue hoz hoitan elizatiar hoz emaile guziek. -Zer nahi, zer nahi...
|
|
|
-Zeren eta zer nahi egin omen baitugu, baitute baituzue hoz hoitan elizatiar hoz emaile guziek. -Zer
|
nahi
, zer nahi... Bainan zer ote bada dukezue dukegu, dukete hain itsusirik egin?
|
|
|
-Zeren eta zer nahi egin omen baitugu, baitute baituzue hoz hoitan elizatiar hoz emaile guziek. -Zer nahi, zer
|
nahi
... Bainan zer ote bada dukezue dukegu, dukete hain itsusirik egin?
|
|
|
Ez da, ez, hori errepublika. Hori da urdepublika, edo debrupublika; emagun
|
nahi baduzu
: Framazonpublika (E 304, 1893-3-24). Zeren eta gorriak, zozialixtak, orobardinixtak ez omen baitire eiki hor
|
|
|
Hanbat gaxtoago; zertako ez utz beren gain uzteko hobeak direnak? (EO 33, 1905-8-18). Konparazioak baliagarri zaizkio irakatsi edo adierazi
|
nahi duena
argitzeko. Xurien soraiotasuna eta beldurra adierazteko hona irudi indartsu bat: Nago, ihes egiteko ere ukanen dugunez, oraiko itxuraren arabera, zai nik aski?
|
|
|
Aditz aurreratzea73XABIER ALTZIBARkontaeran nahiz estilo diskurtsiboan gertatzen da, azalpen eta eztabaidan ere usu, eta ez gero esaldi luze korapilotsuetan soilki (Geroztik hunat joan dire ehun urte, E 278); aditz laguntzailearen inversio edo aitzinatzeaz baliatzen ohi da enfasia adierazteko (Giten ixil, mintza ditela gauzak, E 262). Baina irakurlearen gogoa zintzilik utzi
|
nahi duenean
aditza perpaus edo paragrafoa ren hondarrera igortzen ere badaki.Areago, Hiriart-Urrutik guziz joskeran edo morfosintaxian egiten duen bihurketa, are transgresioaren gakoa ere erretorikan dagoke eta ez gramatikan. Idazle denak ez baititu beti gramatikaren legeak errespetatzen, ez behar ere hiz kuntza adierazkortu, berritu edo sortu nahi badu (Altzibar:
|
|
|
Baina irakurlearen gogoa zintzilik utzi nahi duenean aditza perpaus edo paragrafoa ren hondarrera igortzen ere badaki.Areago, Hiriart-Urrutik guziz joskeran edo morfosintaxian egiten duen bihurketa, are transgresioaren gakoa ere erretorikan dagoke eta ez gramatikan. Idazle denak ez baititu beti gramatikaren legeak errespetatzen, ez behar ere hiz kuntza adierazkortu, berritu edo sortu
|
nahi badu
(Altzibar: 2003).
|
|
|
hitzordena aldatzea, perpaus osoa eta diskurtsoa du itzulikatu
|
nahi
. Ahozko mintzairaren eite duten anakolutoak, enfasi adierazleak baliatzen daki.
|
|
|
J. Etxeparek Hiriart-Urrutiren hitzordena eta estiloaren gako batzuk atzeman zituen. Esaterako, batzuetan hondarrera-esaldi, paragrafo nahiz tes tuaren azkenera-jaurtikitzen zuela sartu
|
nahi zuen
pindarra eta noiztenka ira kurlea hitz-andanak ulertu nahian ibilarazten zuela, gogoa dilindan, bainan asmatu nahiarekin ernatua uzten zautzula, irriz; gogomenen jauzte lillura garriaz Hiriart-Urruti nagusi zaiola Adémari ere esaten digu?. Hona hemen adibide bat, Beribil artikulukoa, non hitza eta silaba ustekabean moztuz gogomenen jauzte lilluragarri hori gertatzen den:
|
|
|
Ahopaldi nasaiak zituen laketenik; sekula kasik ez biga, datxikola, josturaz berdin. Batzutan bospasei alditaraino hatsa artetan hartuz, eta zu begia zabalik hari beha, ondarre rat aurdikitzen zuela sartu
|
nahi
zautzun pindarra; bertze batzuetan dena mami, eraskitza eraskitzari jarraikaraziz joriki, burua eztiki joaren ariaz, betetzen zautzula eta argitzen; noiztenka pilota batzu bezala hitz andana bat erainik, xingilika heien artean ibilarazirik, gogoa dilindan, bainan asmatu nahiarekin ernatua uzten zautzula, irriz. O.
|
|
|
Ez dute
|
nahi
jaun garbi horiek ohointzarik... bertzek egitea. (E 860,
|
|
|
Aieia, putil, baduk hoberik! (E 825, 1903-4-10). Hipotiposia, edo gauzak aurrean ikusiko balira bezala konta eta, beraz, hunkitu
|
nahi duen
figura, kroniketan baliatzen du, kontaera nahiz deskripzio biziak eginez. Aipagarria da Ravachol anarkistaren gilotinatzearena (Hil dute, E, 1892-7-15; ik. l. Caminoren Gontzetarik jalgiaraziak, 123 -125).
|
|
|
Mahastidun denak ikasi
|
nahi
; eta ikasteko ikusi. (E 828, 1903-5-1).
|
|
|
Euskararen adierazkortasun eta libertateaz jabetuta, euskal esamolde jator eta bereziei gogoa emanik, joskura berriak nola sor, pikoak ontsa nola atzeman zerabilen gogoa, idazte lanean gozatuz eta oroz batean bere hatsa ahi tuz. Egungo euskal kazetari nola idazleek, euskara berez bere jar dadin edo gaztelania-frantsesetarik bereizi
|
nahi luketenek
, balukete haren hiztegi jori eta bizi, joskera zalu, figura, hots eta erritmoaren senaz den bezainbatean zer ikas.
|
|
|
4 -17). Bertzalde, idazleen buruzagi gisa, kazetari idazkeraren batasuna
|
nahi
eta egin zuen, de Jacto, Eskualdunan, bereziki ortografian baina deklinabide an eta kazetari hiztegian ere bai, hein bat bederen.
|
|
|
Zuzenago litzateke Elizaren etsaiei luma zorrotzaz ihardukiz borrokatu zuela esatea, xede hori baitute haren kazetalan gehientsuek. Beharrik Errepublikak hauteskundeak eta sistema parlamentarioa ekarri zituen, eta prentsaren askatasun ia ahalguz tidunari esker idatzi ahal izan zuen
|
nahi zuena
, ahoan bilorik gabe mintzatzen zenetarik baikenuen.
|
|
|
Hiriart-Urrutik erlijio katolikoa eta euskara elkarri hertsiki lotzen zituen. Euskaldun zaharren hatz beretan ibiltzea (tradizioa) edo euskaldunak fededun egotea
|
nahi zuen
; areago, euskalduntasuna eta bereziki euskara erlijioaren habe tzat zeuzkan. Araberakoa zen etsaitzat zituen framazon eta sozialisten jokabidea, zaku berean ezartzen zituena frantses hizkuntza eta frantsestasuna le progres delakoarekin batean; eta euskara, eta orobat bretoiera, atzerakuntzarekin.
|
|
|
Entzuteko hitzaldiak balira bezala eraikitako mintzaldi hauetan Hiriart Urrutik irakurleei irakatsi
|
nahi die
, nornahi eta zernahi hunkituz; beste ba tzuetan etsaiari iharduki eta jazar, irakurleen haserrea sortaraziz edo urrikal mendua. Tonuak ere araberakoak:
|
|
|
Egiturei dagokienez, epai tankerakoa da tipikoetarik bat (egitate edo printzipioak aipa, gero horiek aplika eta azkenik epaia eman). Mintzaldian puntu bakar bat garatu
|
nahi zuen
; hala ere, frankotan, sarreran luzatzen zen edo solasaren haria galtzen. Bukaerak eta izenburuak artaz lantzen ditu, elka rrekin lotuz.
|
|
2019
|
|
|
Proiektu horretan, Frantzia-Nafarroetako euskalkiek jeltzaleen bizkaitarrismoak" kutsatu" gabeko eremuak ziruditen. J. M. Seminario euskaltzain izendatzeak, J. Ybarrak ez ezik, E. Esparzak edota Bizkaiko gobernadore zibilak ere begi onez ikus zezaketen.355 Izendapenari eman
|
nahi zitzaion
oihartzunaren erakusgarri, J. M. Seminariorena izan zen gerraondoko lehen sarrera ekitaldi publikoa. 1949ko maiatzean euskaltzainburuari idatzi zion, sarrera hitzaldiaren gaia aurkezteko:
|
|
|
J. M. Seminarioren sarrera ekitaldiarekin, beraz, hamarkada osoan izandako soslai ia pribatuari amaiera eman
|
nahi zitzaion
, Euskaltzaindiari agerikotasuna emanez. Horrek, noski, aginte politikoaren kontrola ere modu nabarmenagoan erakustea zekarren.
|
|
|
377 -381). A. Irigarayk Eskualduna eta horrek zerabilen neolapurtera Gipuzkoa-Nafarroetan zabaltzea
|
nahi zuen
, baina horretarako D. Soubeletek zuzentzen zuen astekariak lerro politikoa leundu behar zukeen, Eskualduna elizkoi, eskuindar eta frantses nazionalista baitzen. Aldi berean, kexu zen EAJ-PNVren politikagintzak ez ziolako
|
|
|
Emengo Akademia edo Euskaltzaindiakoek
|
nahi
ginuke zerbait egin, abia, pitz. Frantziako eskualdunek ere batzartu behar lirazke gurekin:
|
|
|
|
Nahi
litake or argitaraztea orri shume bat bizi erakusgarri, eta erabakiak jakinarazteko. Sosak gutti, shautzeak aunitz... trabak ez guti (Andiazabal & al. 2005:
|
|
|
Akademiaren eraberritzeak izan zezakeen ondorio politikoak eragindako beldurra, noski. Urtetan isilpean gordetako gerraondoko Akademiaren jarduna euskaltzain gazteak lau haizetara zabaldu
|
nahi zuen
, baina J. Urquijo zuhurrak ez zuen begi onez ikusi:
|
|
|
A. Irigarayren bidez helbidea lortuta, F. Krutwigek 1949ko uztailaren 28an P. Lafitteri idatzi zion Uztaritzera. Seminario txikiko irakaslea euskaltzain izatea
|
nahi zuten
, G. Lacomberen aulkia betetzeko; baina A. Irigarayri adierazi zionez, P. Lafittek ezin zuen batzarretara joan. Horregatik, F. Krutwigek beste bost hautagairen izenak eskatu zizkion.
|
|
|
Irigaray neure adichkideri erran bainion ez nintzela jarraikitzen ahalko zuen bilkureri, hunan non orai neure buruzagiek onhartzen duten neure lan-egunen antolatzea, zuen ganat ethortzeko gisa. Beraz huna ni zuen eskuko, Lacombe zenaren jargia
|
nahi
badautazue berri eskaini.400
|
|
|
1936ko azaroan," Euzkadi’ko Eŕi-zaintza Zaingoa" ri(" Departamento de Gobernación") pasaportea eskatu zion itsasoz Baionara joan ahal izateko, bi hilabetez folklore bildumako materialak osatu
|
nahi zituelako
Frantziako Pirinio Behereetan.13 Azaroaren amaieran R. M. Azkue Bilbon bildu zen T. Monzon sailburuarekin eta abenduaren 10ean" gipuzkera osotu" z idatzitako eskaria bidali zion.
|
|
|
Euskaraz jakin arren, nagusiki erdaraz aritzen zen eta P. Lafittek estandarizatu
|
nahi zuen
neolapurterari eragozpenak jarri zizkion: " Ce qui me frappe dans ce dialecte artificiel, syncrétique et mal fixé, c’est que chaque écrivain ou orateur emploie un basque à lui, en dépit d’une tendance très réelle á la unification". 42 Bere burua linguista euskaltzaletzat zuen, baina biak ez nahastearen aldekoa zen.43 Hain zuzen, Aintzina taldeak P. Charrittonen Eskualdunak
|
|
|
1936ko urriaren 1ean Espainiako Errepublikaren Gorteek onartu zuten" Euzkadi’ren Berjabetasun Araudia"(" Estatuto de Autonomía del País Vasco") hiru probintziaz osaturiko eskualde autonomorako; Fronte Popularrak hauteskunde orokorretan boterea berreskuratu, eskuin muturrak estatu kolpea jo eta zorigaitzeko gerra zibila hasi ondoren, alegia.59 Abertzaleen eta ezkerraren adostasunarekin, Autonomia Estatutuak zazpigarren artikuluan euskararen erabilera ofiziala arautu zuen, horretarako eremu euskalduna ongi mugatzeko betebeharrarekin. ...ren) zeuden, biztanleriaren %40, 26, beraz.60 EAJ-PNVk 1936 inguruan egindako estimazioaren arabera, ordea, Euzkadiko hiru probintzia horietan 458.000 inguru euskal hiztun (8.000, 250.000 eta 200.000, hurrenez hurren) zeuden, hau da, biztanleriaren %50etik oso gertu (Alderdi 1950 -02). 61 Inkesta horien zehaztasuna gorabehera, Autonomia Estatutuak euskararen gutxiagotasun historikoaren aurka egin
|
nahi zuen
, lurraldetasunean oinarritutako gizarte elebitasun funtzionalki orekatuagoaren bitartez.
|
|
|
Olabide euskaltzain jeltzaleekin erabaki bat hartzeko.64 Berariaz ez adierazi arren, argi dago Euskaltzaindiaren EJ-GE sortu berriarekiko harremanak bileraren gaietako bat izan behar zuela. B. Echegarayk seguru asko sortzear zen Euzkadiko Gogo-lantze Batzordean(" Consejo de Cultura") Akademiak izan behar zuen ordezkaritzaz hitz egin
|
nahi zuen
. Bestalde, R.
|
|
|
Horixe da lanean jardun ahal duten euskaltzainen aldartea. Erregimen berriak, bateko ala besteko, bere beso luzeak edonora hedatu
|
nahi
eta euskararen Akademia ere begipean du. Laguntzak laguntza, halakoak itxura hutsa izan arren, erregimen berriak eragotzi nahi du Akademiaren ekina, agerian ez bada, barneko ikuskaritza hertsi baten bidez.
|
|
|
Erregimen berriak, bateko ala besteko, bere beso luzeak edonora hedatu nahi eta euskararen Akademia ere begipean du. Laguntzak laguntza, halakoak itxura hutsa izan arren, erregimen berriak eragotzi
|
nahi du
Akademiaren ekina, agerian ez bada, barneko ikuskaritza hertsi baten bidez.
|
|
|
Euskaltzainburuordeak uste zuen Akademiak erabaki ofizial bat hartu behar zuela arazoarekiko, baina presaka ibili gabe. Erruki zen F. Krutwigez, bere senean ez zegoelakoan, eta damutzeko aukera eman
|
nahi zion
:
|
|
|
Oñatitik bizkaieraz idatzi zion idazkariari uztailaren 21ean udako oporrak, aurreko urtean bezala, Frantzian igaroko zituela gogorarazteko. Bordeleko frantziskotarren komentuko egonaldia baliatu
|
nahi zuen
, R. Lafonen laguntzarekin, P. Axularren Gueroren filologia azterketa abiatzeko.
|
|
|
Lafonen laguntzarekin, P. Axularren Gueroren filologia azterketa abiatzeko. Bestalde, I. M. Echaiderekin hitz egin ondoren, F. Krutwig adiskidearekin bildu
|
nahi zuen
eragindako arazoa konpontzen saiatzeko:
|
|
|
EJ-GEko kideek, halaber, sarrera ekitaldiko bi hitzaldiak argitaratzeko asmoa omen zuten. Espainian lapurtera klasikoaren bidean ez etsitzea
|
nahi zuen
; berak erbesteko eta Frantziako idazleen artean eragingo zuen. Hitzaldiaz den bezainbatean, ez zuen atzera egiteko asmorik eta Akademiarengan uzten zuen horri erantzuteko ardura guztia.863 F. Krutwigen mezua jakinarazi zuen L. Villasantek, idazkariari irailaren 27an Oñatitik lapurtera klasikoz idatzitako gutunean:
|
|
|
A. Ibinagabeitiaren gutuna L. Villasanteri, 1952-10-01). nehoiz baino handiago bere prestijea duela; bertzenaz orain uzta egin dituen ereñotzak galduren dituela. Zure eta nire bitartez Euskaltzaindiak euskararen interesseak zaindu
|
nahi dituela
erakhutsi du; bainan han dagozen euskaltzainak bildurtzen badira, laisterr akademiak bere prestija galt dezake". Nik hark agindua zuri jakin erazi bertzerik eztut egiten.
|
|
|
Frantziskotarrak, gehiegizkotzat jo zuelako, ez zuen F. Krutwigen aipuko azken esaldia kopiatu: " Euskaltzainek euskararen onura
|
nahi
baldin badute, gure bidean barna iarraik bitez". 865 Hain zuzen, Boletín Oficial de la Provincia de Vizcayak frankismoaren zigor judiziala publikoki baieztatu egin zuen, F. Krutwigen aurkako errekisitoria argitaratu zuenean irailaren 3ko zenbakian:
|
|
|
F. Krutwigen gutunak erakutsi zizkion, eta argi zegoen balentriatzat zuela egindakoa eta ez zuela berehala iritziz aldatuko. Auzia" in absentia" epaituta omen zegoenez, arazoa amaitutzat jo eta bestelako lanari, bereziki euskara literarioaren arautzeari, ekitea
|
nahi zuen
:
|
|
|
...a Donostiako ateneoa atlas linguistikoaren proiektuan inplikatzen saiatu zen.878 Besteak beste, L. Michelenak 1952ko irailean landa lanak egin zituen, Grupo de Ciencias" Aranzadi" ko kideekin eta M. Garde Uztarrozeko koadjuntorearekin, desagertzen ari zen Nafarroako erronkariera jasotzeko, eta emaitzak BRSVAPen argitaratu zituzten.879 CSICeko agintariek nolabait L. Michelenaren esku utzi
|
nahi zuten
atlas linguistikoaren ardura, baina berak ez zuen eremu ikerketarako joerarik, baizik eta datu eskuragarriak" bulegoan" sistematizatu eta teorizatzekoa, euskal fonetika historikoaz 1954-1955 ikasturtean abiatu zuen tesian erakutsiko zuenez.880
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarrak ez du politika deitzen duten saltsatik jastatu ere
|
nahi
... Ez gira, erdaldun eta, entzuna dutanaz, eskualdun zenbeitek girela derasatena:
|
|
|
Autonomistes-Separatistes. Hein batean, gure chokhoan bekhaitzgorik gabe, Gureak Gure
|
nahi ditugu
, bertzerik ez (apud Hernández Mata 2007: 74).
|
|
|
" A" letrako hitzak jasotzen dituen R. M. Azkueren Diccionario español-vasco= Dictionnaire espagnol-basque (circa 1916b) bide da, zati soltetan Euskaltzaindiaren bibliotekan eta J. Urquijoren bilduman gordetzen dena (KMK-JU). zuen, eta euskaltzainburu kargurako I. M. Echaideren aldeko botoa eman
|
nahi
zuen.896 R. Lafonek ere ezin izan zuen etorri, Bordeleko Unibertsitatean eskolak ematen zituelako.
|
|
|
E. Calleren gutuna F. Greñori, 195112 -07, Junta de Cultura C -7 -07-). bestean Antonio Tovar izan zen, euskalaritza frankista orbangabearen ordezkari ofiziala. Gainera, A. Tovar bere ibilbide akademikoaren une gorenean zegoen, Espainia frankistaren politika linguistikoa berrikusi eta partez errektifikatzeko erabili
|
nahi zuelarik
. Joaquín Ruiz Giménez (1913-2009) ministro berriak, Hezkuntza Nazionaletik abiatutako erreforma kulturalaren barruan, A. Tovar Salamancako Unibertsitateko errektore izendatu zuen 1951ko irailean (Muñoz Soro 2006). 671
|
|
|
A. Tovarrek 1951ko abenduaren hasieran eman zion baiezkoa BPDko presidenteari, eta Bilborako bidaia baliatu
|
nahi zuen
1940ko hamarkadan porrot egindako elkarlan zientifikoari berriz ekiteko: " Celebraré mucho hacer este viaje también para poder hablar a personas muy interesadas en los estudios vascos, con el fin de aunar en lo posible los esfuerzos y evitar nos dividamos en grupos y capillas, cada uno con su publicación, en detrimento de la eficacia". 672 Ekitaldiaren berri prentsan emateko, eta baita ezustekorik ez izateko ere, JCVk hitzaldiaren programa edo gidoia eskatu zion Salamancako Unibertsitateko errektoreari.673 JCVren abenduko batzarrean bildutakoek ekitaldiari baiezkoa eman zioten.674 Informazio eta Turismo ministerio sortu berriaren Bizkaiko delegazioak abenduaren amaieran eman zuen ekitaldirako baimena, eta berehala iragarri zuten prentsan (La Gaceta del Norte 1951-1229; CE-PV 1952-01-01). 675
|
|
|
Kanpotik Akademiari behartu
|
nahi zitzaizkion
erabakien artean, R. Lafuente Galindorena nabarmendu behar da.
|
|
|
Abenduan N. Oleagari idatzi zion A. Tovarrek, jakinarazteko parte hartuko zuela urtarrilaren 4ko omenaldian. A. Irigarayren bidez zekien agerkari ofiziala argitaratzeko asmoari eusten ziola Akademiak.678 Salamancako Unibertsitateko errektoreak horretaz hitz egiteko baliatu
|
nahi zuen
Bilboko bisita. Gainera, Salamancan euskara katedra bat abiatzeko aukera ikusten zuen, eta horretaz ere jardun nahi zuen euskaltzainekin.679 N. Oleagaren seme batek erantzun zion A. Tovarri.
|
|
|
A. Irigarayren bidez zekien agerkari ofiziala argitaratzeko asmoari eusten ziola Akademiak.678 Salamancako Unibertsitateko errektoreak horretaz hitz egiteko baliatu nahi zuen Bilboko bisita. Gainera, Salamancan euskara katedra bat abiatzeko aukera ikusten zuen, eta horretaz ere jardun
|
nahi zuen
euskaltzainekin.679 N. Oleagaren seme batek erantzun zion A. Tovarri. Aita aldi baterako ezinduta zegoen ebakuntza baten ondorioz, eta ezingo zuen urtarrileko omenaldian parte hartu, ezta A. Tovarrekin hitzordurik izan ere, baina aurrerago agerkariaren gaiari heltzeko nahia adierazi zion.680 Hain zuzen, E. Erquiagak Bilbotik 1952ko Urteberrian L. Villasante euskaltzain berriari lapurtera klasikoz idatzitako gutunean ageri da babes ofizialaren beharra:
|
|
|
Hau diotzut, Krutwig iaunak erran berri derautanaren ondorio bezala. Mario Grandesek [sic] gurekin antola
|
nahi duela
, eta Tovar iaunaren esku duela emen zerbaiten egiten hasteko. Bai eder lizakigula Salamancako Maisu eder horren itzalpea! 681
|
|
|
Akademiaren paraofizialtasun frankista zuritu
|
nahi zuen
, balizko estatu plurinazional baten izenean (Gernika 1951a: 56 -57; cf. 1951b:
|
|
|
L. Villasante, bestalde, Arantzazuko auzo euskaldun hutsean bizi arren, erdaraz funtzionatzen zuen instituzio erlijioso bateko kide zen. Nola erdietsi zitezkeen zientziaren, artearen, literaturaren edota unibertsitatearen gorengo mailak, eguneroko erabilera oinarrizkoan huts eginda? 699 Erabilera formalerako, prosa zen lehentasunez landu beharrekoa, euskara estandar bat finkatu
|
nahi
baldin bazen, 699 F. Krutwigek begiz jota zuen beste idazle bat, Belokeko monasterioko J. Diharce" Iratzeder" beneditarra zen, bion belaunaldikoa, eta salatzen zuen euskal literaturaren maila apaletik gorako poesia idazten zuena (ABA-EUS: F. Krutwigen gutuna L. Villasanteri, 1951-02-03). eta hori behin eta berriz adierazi zion L. Villasanteri gutunetan, erretorikoki arrakasta izango zuen Grezia klasikoarekiko paralelismoa eginez.700
|
|
|
Eskerrak eman zizkion doktorego tesiaren lehen liburukia eta S. Michelenaren liburuko azalak jaso zituelako. F. Krutwigek, bere aldetik, kultismo lexikoaren lehen zatia erantsi zion gutunari, 20.000 hitz arte luzatu
|
nahi
zuena.701 Ohi zuenaren aurka, egitasmoaren iturria aipatu zuen: Alemaniako Duden hiztegi ezaguna.702 F. Krutwigek erantsitako zerrenda kasu honetan gorde da, folio tamainako bost orrialde dira," a"," b" eta" d" letraz hasitako 500 hitzetik gora hartzen dituztenak, molde etimologista greko-latinoan:
|