|
2013
|
|
|
Ondorenez, haustura donatistari eta heresia ariotarrari aurre egin behar izan zien.
|
Lan
horrek gailurra jo zuen Nizeako kontzilioan, 325 urtean. Edozein kasutan ere, Erromako kultu zaharrek iraun egin zuten, eta Teodosioren agintaldia arte, ekialdeko enperadoreek onartu zuten pontifex maximus titulua.
|
|
|
Bestalde, Inperioko kantzelaritzaren zerbitzupean ziharduten langileez gain, eta jurisdikzio sistemako organo desberdinak osatzen zituzten epaileez gain, probintziako gobernadoreek eta barrutietako vicarius deiturikoek aholkulari juridikoa behar zuten. Aholkulari horiek izena eman gabe
|
lan
egiten zuten, eta, Paulo edo Ulpiano alde batera utzita, ez zuten asko lagundu literatura juridikoa gara zedin. Egiatan, juristen kopurua ez zen txikitu, baina haien kalitatea nabariro gutxitu zen.
|
|
|
Hori, esaten baino, errazagoa zen egiten, batik bat, Paulok pretorearen ediktuari iruzkinak eginez laurogei liburu bete zituelako, eta Ulpianok, berriz, laurogeita bat. Lehenengo garaietako juristek sarritan kontsultatu zituzten
|
lan
horiek, eta lanon edukiarekin ohituta zeuden.
|
|
|
V. mendeko lehenengo garaietako abokatu lanpetuek nahiago izan zuten, ahal izanez gero, halako kontsultarik ez egitea. Horretarako, Gaioren Erakundeak hartu eta
|
lan
horretan konfiantza jarri zuten, horrek zuzenbide osoa lau liburutan jasota zeukalako. Erakundeak izeneko lanaren ospea eta haren egilearena ere arras gehitu ziren denboraldi klasikoaren ostekoan.
|
|
|
Garai horretako jurista praktikoek, egia esan, ez zuten gaitasunik, ezta irizpide propiorik ere, kontsultatu beharreko
|
lanak
zein ziren esateko; eta ez zekiten zer egin kontsultatutako lanen artean desadostasunak zeudenean. Inperioak gida-lerroren bat ematea nahi zuten jurista horiek, eta halakoa jaso zuten, jaso ere, K. o.
|
|
|
Modestino, Ulpianoren dizipulua, jurista handien artean azkena izan zen. Zerrenda horretan, azpimarratzekoa da Gaio sartu izana, horrek erakusten baitu bere
|
lanak
zer nolako entzutea lortu zuen denboraldi klasikoaren ostekoan. Legeak onartzen zuen, halaber, bigarren mailako lanetara jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo batzuek bigarren mailako lan hori aipatuta bazuten.
|
|
|
Zerrenda horretan, azpimarratzekoa da Gaio sartu izana, horrek erakusten baitu bere lanak zer nolako entzutea lortu zuen denboraldi klasikoaren ostekoan. Legeak onartzen zuen, halaber, bigarren mailako
|
lanetara
jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo batzuek bigarren mailako lan hori aipatuta bazuten. Zernahi gisaz, halako lanen eskuizkribuak urriak eta konfiantza txikikoak ziren, eta, hori dela eta, ezinbesteko gertatzen zen eskuizkribuen artean alderaketa egitea.
|
|
|
Zerrenda horretan, azpimarratzekoa da Gaio sartu izana, horrek erakusten baitu bere lanak zer nolako entzutea lortu zuen denboraldi klasikoaren ostekoan. Legeak onartzen zuen, halaber, bigarren mailako lanetara jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo batzuek bigarren mailako
|
lan
hori aipatuta bazuten. Zernahi gisaz, halako lanen eskuizkribuak urriak eta konfiantza txikikoak ziren, eta, hori dela eta, ezinbesteko gertatzen zen eskuizkribuen artean alderaketa egitea.
|
|
|
1,1, 5).. Hala eta guztiz ere,
|
lanaren
prestaketak aurrera egiten zuen neurrian, bertan behera geratu zen juristen idazkiak barruratzeko ideia; eta, are gehiago, bildumariei ahalbidetu zitzaien bildutako legeen testua laburtu eta aldatzea. Horrela, bildumariek agerraraz zezaketen benetan indarrean zegoen zuzenbidea.
|
|
|
Bilduma nahiko goiz bukatu zen, 438 urtean, alegia. Egiatan,
|
lana
Inperioaren ekialdeko zatirako pentsatuta zegoen, bertan betearaziko zelakoan; baina mendebaldeko gunera ere kopiak bidali ziren, eta, bertan, enperadore Valentiniano III.ak eta senatuak testua onetsi behar zuten.
|
|
|
Konstituzio horiez gain, bertara bilduta daude, halaber, Pauloren epaiei buruzko laburpenak eta Epitome Gai izenekoa oso osorik (zehatz esateko, Gaioren Erakundeak deiturikoaren bertsio galiarra). Era berean, Teodosioren aurreko bi kodexen laburpenak daude bilduta
|
lan
horretara; alabaina, kodex horiek bilduma pribatuak izan ziren, ez, ordea, ofizialak, eta, ondorenez, ez zuten lex deiturikoen tratamendua izan, baizik eta Ius deiturikoarena. Bukatzeko, bada bertan Papinianoren zati bat; bistan denez, zati hori tartekatu zen, jurista horren ospea aintzakotzat hartuta.
|
|
|
Zuzenbideak, ordu arte, izaera pertsonala izan zuen, baina, harrezkero, lurralde izaera eskuratu zuen, eta, ondorenez, aplikagarri bihurtu zen erreinuko biztanle guztientzat. Praktikan, bisigodoen
|
lan
honek bere agintea hedatu zuen frankoen erreinura ere; bisigodoek 507 urtean eta burgundioek 532 urtean erreinu horretatik alde egin zutenetik, erreinu hori antzinako Galia osora zabaldu zen. Egiatan, frankoek zuzenbidearen printzipio pertsonalista onartu zuten; baina ez zuten zuzenbide erromatarrari buruzko bildumarik aldarrikatu.
|
|
|
Ordu hartan, Konstantinopolisek bere antzinako izena berreskuratu zuen, Bizantzio alegia. Justinianoren
|
lan
juridikoa programa handizale baten barruan kokatu behar da. Programa horrek Erromako Inperioaren antzinako loria berriztatu nahi zuen bere alde guztietan.
|
|
|
Haren emazte Teodorak, aurretiaz aktore izan zenak, eragin handia izan zuen Justinianorengan. Horren erakusgarri, Teodora 548 urtean hiltzeaz geroztik, Justinianoren
|
lana
legegile gisa asko murriztu zen. Justinianoren jeneralek, Narsesek eta Belisariok, hainbat ahalegin egin ondoren, bandaloei Afrikako iparraldea kendu zitzaien, eta, horrekin batera, Inperioaren agintea berrezarri zen Italiako erreinu ostrogodoaren gainean.
|
|
|
Justinianoren lege
|
lanaz
denaz bezainbatean, enperadoreak zorte handia izan zuen, bere planak betearazteko orduan ondoan izan zuelako Triboniano, ministro bikaina. Ezin da baieztatu haren ideietan eragina izan zuela monarka bisigodoaren jardunak; Justinianok ez zuen sekula ere hori onartuko.
|
|
|
Justinianoren Kodeak hurrenkera kronologikoaren arabera antolatu zituen konstituzioak. Zehatz esateko,
|
lana
tituluetan dago bananduta, eta hamabi liburu barneratzen ditu. Zuzenbidearen berrikuspen orokor hori egiten zen bitartean, jurista klasikoen garaietatik konpondu gabe zeuden eztabaidetatik hainbat berriro bistaratu ziren, eta, are gehiago, eztabaida horiek euren konstituzioetan islatuta geratu ziren.
|
|
|
gutxi gorabehera Digestoaren herenak Ulpianorengan du jatorria eta seirenak Paulorengan; hala ere, lehenengo jurista ezagun batzuen aipamenak, baita Errepublikako azken garaietako batzuenak ere, bertan agertzen dira. Multzo horrek arau mosaiko izugarria eratzen du, neurriz Biblia osoa eta erdiaren parekoa; bildumariek
|
lanari
ekin ziotenean erabilitako materialarekin alderatuta, ostera, arauok horren hogeirena ere ez zuten osatuko, Justinianok berak esan bezala. Testuak titulutan antolatzen dira, bakoitza gai bati buruzkoa izanda, eta guztira berrogeita hamar liburu osatzen dituzte.
|
|
|
XIX. mendean Bluhme irakasle alemaniarrak inskripzio horien azterketa egin eta hauxe frogatu zuen:
|
lan
jakin batzuetan, zatiak hiru taldetan antolatzen dira, eta, gehienetan, talde bakoitzean zatiok hurrenkera berbera dute, taldeek hurrenkera desberdina izan arren tituluaren barruan. Hori ikusita, irakasle horrek ulertu zuen enperadoreak lana amaitzeko presioa egitearen ondorioz, bildumariak hiru taldetan antolatu zirela, eta horietako bakoitzak lan multzo bat hartu zuela, berori laburbiltzeko.
|
|
|
lan jakin batzuetan, zatiak hiru taldetan antolatzen dira, eta, gehienetan, talde bakoitzean zatiok hurrenkera berbera dute, taldeek hurrenkera desberdina izan arren tituluaren barruan. Hori ikusita, irakasle horrek ulertu zuen enperadoreak
|
lana
amaitzeko presioa egitearen ondorioz, bildumariak hiru taldetan antolatu zirela, eta horietako bakoitzak lan multzo bat hartu zuela, berori laburbiltzeko. Gero, zatien serieak aurkeztu zituzten osoko bilkuretan, eta serie desberdinen hurrenkera titulu bakoitzaren arabera erabaki zen; egin eginean ere, zati esanguratsu batzuek bakarrik apurtu zuten hurrenkera hori, leku hobea izateko.
|
|
|
lan jakin batzuetan, zatiak hiru taldetan antolatzen dira, eta, gehienetan, talde bakoitzean zatiok hurrenkera berbera dute, taldeek hurrenkera desberdina izan arren tituluaren barruan. Hori ikusita, irakasle horrek ulertu zuen enperadoreak lana amaitzeko presioa egitearen ondorioz, bildumariak hiru taldetan antolatu zirela, eta horietako bakoitzak
|
lan
multzo bat hartu zuela, berori laburbiltzeko. Gero, zatien serieak aurkeztu zituzten osoko bilkuretan, eta serie desberdinen hurrenkera titulu bakoitzaren arabera erabaki zen; egin eginean ere, zati esanguratsu batzuek bakarrik apurtu zuten hurrenkera hori, leku hobea izateko.
|
|
|
Bildumariek, bestalde, edozein aldaketa egin zezaketen,
|
lanaren
azken emaitzak VI. mendeko zuzenbide bizantziarra adierazten zuela ziurtatzeko. XX. mendean Digestoa ikertu denean, aldaketa horien edukia aztertu izan da.
|
|
|
5.Gizaldietako ibilbideak iraun artean, zuzenbide erromatarra, bere testuen bidez, eta zin zinez, Justinianoren Digesto
|
lan
erraldoiaren bidez, giza zuzenbideak izan dezakeen arrazoimen eta ekitatearen gorpuzterik egokiena dela uste da Europa osoan, XVII. eta XVIII. mendeetan. Pentsamolde hori zabaldu eta hedatzen da kontinenteko sistema juridikoen eta legelarien artean, Euskal Herria barne.
|
|
|
Hirugarrenez ere, euskarazko itzulpen egokia lortzea izan da helburu, hizkuntzaren kalitatea eta zehaztasun juridikoa bilatzen dituena. Horretan saiatu da
|
lanari
ekin dion taldea, lehendik ere taxu horren ahaleginak egin dituena. Izatez, onomastika eta toponimia izan ditu kezkaburu sarritan eta horretarako erabili dira jada zehaztutako irizpideak, Tomas y Valiente zenaren Zuzenbidearen historia (1999) liburua euskaratzeko zertuak eta borobilduak.
|
|
|
–Zuzenbide erromatarra, izatez, munduko ordena materialistaren uztarria da, eta, horren ordez, Alemaniako zuzenbide erkidea ezarri beharra dago?. Jarrera horrek eragin zuen Paul Koschakerrek, zuzenbidearen historialari ospetsu izan zenak, adieraztea zuzenbide erromatarra krisian zegoela; pentsamendu horrekin idatzi zuen historialari horrek Europa und das rómische Recht izeneko
|
lana
, azkenean
|
|
|
Zuzenbide erromatarraren izaerak zalantzarik gabeko eragina izan du, Europako pentsamendu politikoan eta juridikoan. Horren guztiaren gainean arituko gara
|
lan
honetan, bai eta hori nola gertatu den eta zein emaitza izan duen.
|
|
|
izeneko legeak zenbait aldarazpen izan zituen. Hala nola, zorduna epaiketa bidez kondenatua izan zenean zorra ordaintzera, zordun horren hartzekodunek ez zeukaten baimenik hura hiltzeko; aitzitik, zordunari ahalbidetu behar zioten, derrigortutako
|
lanen bitartez
, zorra ordain zezan. Areago oraindik, geroago prozedura zehatza ezarri zen, zordunaren porrota adierazteko, haren ondasunak nahitaez salduta, hartzekodunen mesederako.
|
|
|
izeneko bilduma indarrean egon zen bitartean, ez zegoen inolako lege mekanismorik, harreman horiek borondatez hautsi ahal izateko. Aitak bere semeak esplotatu ahal zituen eta horiek sal zitzakeen, behartutako
|
lanak
egin zitzaten. –XII Taulak?
|
|
|
Liburuaren lehenengo zatia testamentuei, legatuei eta testamenturik gabeko oinordetzari buruzkoa izan zen. Zati horrek, gutxi gorabehera,
|
lan
osoaren laurdena betetzen zuen. Kausatzailearen jarauntsi edo oinordetzaren inguruan, hainbat arazo gertatzen ziren, eta, maiz sarri, halako arazoak izaten ziren beste edozein kasutan baino eztabaida gehiago sorrarazten zituztenak.
|
|
|
Lehenengo juristek euren dizipuluak izan zituzten, haien eginkizun nagusiak zuzenbidearen praktika profesionala bazen ere. Gaio, ordea, irakaskuntzan baino ez zela aritu ematen du, eta, horregatik, haren
|
lana
ez zen behar beste aitortu bere garaian.
|
|
|
Gaioren
|
lana
, kronologiaren arabera, epealdi klasikoaren gailurrean kokatu behar da. Une horretan, zuzenbide pribatuaren edukiak, neurri handiagoan edo txikiagoan, finkatuta zeuden.
|
|
|
Erakundeak izeneko
|
lanaren
eskemak xede zuen etorkizunean egundoko eragina izatea; bere garaian, ordea, ondorio gutxi izan zituen esparru akademikotik kanpo. Jurista praktikoek ez zuten ordena sistematikorik behar.
|
|
|
Epealdi klasikoak klimaxa lortu zuen, Constitutio Antoniniana deiturikoa aldarrikatu eta hurrengo hamarkadan, batik bat, hiru juristaren
|
lanari esker
. Juristok Papiniano, Paulo eta Ulpiano izan ziren.
|
|
|
Paulo eta Ulpiano ezagun egin ziren, iruzkin bikainak egiten zituztelako. Iruzkin horietan, euren aitzindarien
|
lana
laburbildu zuten eta gerogarreneko belaunaldiei hori eskualdatu zieten, forma heldu baten bitartez, forma hori oraindik konplexua bazen ere.
|
|
|
Ulpianok, lehendabizikoz, zuzenbide publikoaren eta zuzenbide pribatuaren arteko bereizketa argia ezarri zuen, oinarrizko
|
lan
instituzional batean. Ordu arte,, zuzenbide publiko?
|
|
|
Zuzenbide publikoari aurrez aurre jarrita, zuzenbide pribatuak subjektu pribatuen interesak asebete nahi zituen. Ulpianoren asmoari buruz, hainbat susmo izan daitezke; baina
|
lana
Constitutio Antoniniana deiturikoaren ostekoxe kaleratzea berez nahiko adierazgarria da. Ulpianoren asmoa zen, ziur asko, zuzenbide zibil tradizionala Inperioaren esku sartzeetatik babestea, eta, beharbada, zuzenbide hori herritar berriei aplikatu behar zitzaienez gero, herritar horiei baieztatzea zuzenbide zibila eta zuzenbide publikoa guztiz desberdinak zirela.
|
|
|
Inperio hori ezin zen gobernatu, batasun bakuna izango balitz bezala. 284 urtean, Diokleziano enperadore izendatu berriak Inperioaren gobernua berrantolatzeko
|
lanari
ekin zion. Dioklezianok, sortzez dalmaziarra zenak, Erromara lehenengo bisita egin zuen, enperadore moduan orduko hogei urte zeramatzanean.
|
|
|
Jurista horiek ez zuten eginkizun berezirik bete behar justizia administratzeko orduan; baina prestakuntza oparoa zuten, prozeduraren protagonista nagusiei orientabide juridikoak emateko. Lehenengo uneetan, jurista horiei ez zitzaien ordainsaririk ematen, euren
|
lana
zerbitzu publikoa zela uste baitzen. Juristok pontifizeen eginkizuna, legearen zaintzaile izatea, bereganatu zuten; baina, pontifizeekin gertatu aldera, jendaurrean lan egiten zuten.
|
|
|
Lehenengo uneetan, jurista horiei ez zitzaien ordainsaririk ematen, euren lana zerbitzu publikoa zela uste baitzen. Juristok pontifizeen eginkizuna, legearen zaintzaile izatea, bereganatu zuten; baina, pontifizeekin gertatu aldera, jendaurrean
|
lan
egiten zuten.
|
|
|
Hasiera hasieratik, jurista erromatarren
|
lana
izan zen arazo juridikoetan parte hartzea. Zehatzago esateko, haien zeregina zen, egitezko egoera zehatz baten aurrean, formula edo defentsa bide egokiak iradokitzea.
|
|
|
Erakundeak deitutakoa oinarrizko testu-liburu moduan sortu bazen ere, azkenean Digestoaren eta Kodearen balioa eman zitzaion. Digesto eta Erakundeak izeneko
|
lanek
533 urteko abenduaren 31nerdietsi zuten lege indarra; Kodearen argitalpen berrikusiak, berriz, urtebete beranduago.
|
|
|
Horren edukiaren zati bat aurreko legeriatik zetorren bitartean, bestearen jatorria jurista batzuen idazkietan aurkitu behar zen, eta halakoen balioa egileak zuen ospearen araberakoa zen. Justinianok ulertu zuen
|
lan
osoa berea zela, eta lege itxura eman zion. Bere izenean egindako aldaketak defendatzeaz gain, ikusi zuen zehatzegiak ez ziren gaietan eginiko zuzenketek ere jatorrizko idazkiek baino begirune handiagoa merezi zutela (Constitutio Deo Auctore, 6).
|
|
|
Bere izenean egindako aldaketak defendatzeaz gain, ikusi zuen zehatzegiak ez ziren gaietan eginiko zuzenketek ere jatorrizko idazkiek baino begirune handiagoa merezi zutela (Constitutio Deo Auctore, 6). Enperadoreak debekatu zuen jatorrizko
|
lanak
aipatzea, eta testuaren gaineko iruzkinak saihestu zituen, testua bere horretan beira bezain argia zela alegatuz.
|
|
|
Nobela horietako asko grezieraz idatzi ziren eta modu pribatuan bildu ostean, Corpus iuris civilis edo «Zuzenbide zibilaren Korpus» izena jasoko zuenaren beste hiru zatiei gehitu zitzaizkien; izen hori erabili zen, zuzenbide hori eta elizaren zuzenbide kanonikoa bereizteko.
|
Lan
horrek mila urteko garapen juridikoari eman zion buru. Arean, Justinianoren bildumarik gabe, ezer gutxi jakingo genuke gure zibilizazioaren hasierako zuzenbidearen inguruan.
|
|
|
Justinianoren
|
lana
zerbait gogoangarria izan arren eta berori argitaratzeko zalaparta bazter utzita, lan horrek ez zuen harrera handirik erakarri. Latinez idatzita zegoenez, Bizantzioko jurista gehienek ez zuten ulertzen, euren hizkuntza greziera baitzen.
|
|
|
Justinianoren lana zerbait gogoangarria izan arren eta berori argitaratzeko zalaparta bazter utzita,
|
lan
horrek ez zuen harrera handirik erakarri. Latinez idatzita zegoenez, Bizantzioko jurista gehienek ez zuten ulertzen, euren hizkuntza greziera baitzen.
|
|
|
Latinez idatzita zegoenez, Bizantzioko jurista gehienek ez zuten ulertzen, euren hizkuntza greziera baitzen. Erakundeak
|
lanaren
bildumarietako batek, Teofilok, Parafrasis izeneko bertsioa egin zuen grezieraz. VIII. mendean bilduma ofizial labur bat agertu zen grezieraz, Ecloga deitutakoa, eta horren helburua zen Justinianoren zuzenbidea aldaraztea, Bizantzioko eguneroko bizitzari egokitzeko.
|
|
|
VIII. mendean bilduma ofizial labur bat agertu zen grezieraz, Ecloga deitutakoa, eta horren helburua zen Justinianoren zuzenbidea aldaraztea, Bizantzioko eguneroko bizitzari egokitzeko. 900 urtearen inguruan, enperadore Leon Jakintsuak diru-laguntza eman zuen, Justinianoren zuzenbidea grezieraz berregin zedin; horren emaitza Basilica
|
lana
izan zen, eta testu bakar horretara bildu ziren Digestoa, Kodea, Erakundeak eta Nobelak. Lan horretako testuekin batera eskolioak agertzen ziren, hau da, Justinianoren garaiko juristek eginiko iruzkinei buruzko oharrak, eta halakoek berebiziko garrantzia zuten batzuetan, latinezko jatorrizko testuaren esangura ulertzeko.
|
|
|
900 urtearen inguruan, enperadore Leon Jakintsuak diru-laguntza eman zuen, Justinianoren zuzenbidea grezieraz berregin zedin; horren emaitza Basilica lana izan zen, eta testu bakar horretara bildu ziren Digestoa, Kodea, Erakundeak eta Nobelak.
|
Lan
horretako testuekin batera eskolioak agertzen ziren, hau da, Justinianoren garaiko juristek eginiko iruzkinei buruzko oharrak, eta halakoek berebiziko garrantzia zuten batzuetan, latinezko jatorrizko testuaren esangura ulertzeko. Hurrengo mendeetan la Basilica izenekoaren bertsio laburtuak agertu ziren.
|
|
|
Hurrengo mendeetan la Basilica izenekoaren bertsio laburtuak agertu ziren. Euren artean Hexabiblos deitutakoak (sei liburuko
|
lana
) izan zuen eragin handiena; lan hori 1345ean argitaratu zen, eta Grezia modernoaren zuzenbidearen oinarri moduan aintzatetsi zen, 1940ko Kodeak berori ordeztu arte.
|
|
|
Hurrengo mendeetan la Basilica izenekoaren bertsio laburtuak agertu ziren. Euren artean Hexabiblos deitutakoak (sei liburuko lana) izan zuen eragin handiena;
|
lan
hori 1345ean argitaratu zen, eta Grezia modernoaren zuzenbidearen oinarri moduan aintzatetsi zen, 1940ko Kodeak berori ordeztu arte.
|
|
|
Hori, esaten baino, errazagoa zen egiten, batik bat, Paulok pretorearen ediktuari iruzkinak eginez laurogei liburu bete zituelako, eta Ulpianok, berriz, laurogeita bat. Lehenengo garaietako juristek sarritan kontsultatu zituzten lan horiek, eta
|
lanon
edukiarekin ohituta zeuden.
|
|
|
Horretarako, Gaioren Erakundeak hartu eta lan horretan konfiantza jarri zuten, horrek zuzenbide osoa lau liburutan jasota zeukalako. Erakundeak izeneko
|
lanaren
ospea eta haren egilearena ere arras gehitu ziren denboraldi klasikoaren ostekoan. Garai hartako abokatuek erregela bakunak bilatu nahi zituzten, horiek zuzenean aplikatu ahal izateko, haien arrazionaltasunaz arduratu gabe.
|
|
|
Garai horretako jurista praktikoek, egia esan, ez zuten gaitasunik, ezta irizpide propiorik ere, kontsultatu beharreko lanak zein ziren esateko; eta ez zekiten zer egin kontsultatutako
|
lanen artean
desadostasunak zeudenean. Inperioak gida-lerroren bat ematea nahi zuten jurista horiek, eta halakoa jaso zuten, jaso ere, K. o.
|
|
|
Legeak onartzen zuen, halaber, bigarren mailako lanetara jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo batzuek bigarren mailako lan hori aipatuta bazuten. Zernahi gisaz, halako
|
lanen
eskuizkribuak urriak eta konfiantza txikikoak ziren, eta, hori dela eta, ezinbesteko gertatzen zen eskuizkribuen artean alderaketa egitea. Praktikan, bost jurista horien iritzia baino ez zen kontuan hartzen.
|
|
|
Juristen
|
lanak
zuzenbidea erakarri zuen, eta zuzenbide horri Ius deitu zitzaion, Inperioaren legeriak eratortzen zuenarekin alderatuta, azken horri lex deitzen baitzitzaion. Inperioaren xedapenak bikoiztu egin ziren, eta beharrezko egin ziren antolaketa eta sistematizazioa.
|
|
|
Zuzenbide erromatarraren testuak XII. mendetik ezagutu eta aztertu ziren, baina ikertzaileek ez zuten interes handirik jarri testuok antzinaro klasikoaren inguruan ekarritakoaren gain. Norbaitek Corpus iuriseko testuak aztertzen bazituen humanismoaren jarrera kritikotik abiatuta, etsipena baino ez zuen hartzen, glosagileen eta iruzkingileen
|
lanetan
ez zegoelako inolako argibiderik. Ikertzaile humanistari bururatzen zitzaizkion gaiak pentsaezinak ziren glosagile eta iruzkingileentzat.
|
|
|
Euren ustetan, Tribonianok, Justinianoren ministroak, bilduma egin zuenean, testuak zatitu ez ezik, moztu ere egin zituen, eta hizkuntz barbarismoak sartu zituen. Elegantiae linguae latinae
|
lanean
, Lorenzo Vallak jurista klasikoak goraipatu zituen, baina Triboniano eta Erdi Aroko iruzkingileak gutxietsi zituen, Accursiotik hasi eta Bartolorekin amaituz, latin hain eskasa erabiltzeagatik. Vallaren aburuz, begi bistan zegoen hizkuntza zuzena erabiltzea ez zela euren kezka nagusia, eta, horrexegatik, ez ziren jurista trebeak izango.
|
|
|
Humanismoaren aurreneko juristak XVI. mendearen lehenengo erdian agertu ziren, kementsu arituz testuak glosa eta iruzkinetatik aske uzteko, halakoek testuaren edukia ezkutatzen baitzuten. Frantziako Guillaume Bude (Budaeus), aldiz, jurista zen, baina 1508an bere Annotationes in Pandectas
|
lanean
interes handiagoa jarri zuen Digesto testuan agertzen ziren ez ohiko adierazmoldeen gain eta testu horrek aurreko bizitzaren inguruan erakusten zuenaren gain, zuzenbidearen gain baino. Iruzkinetan gai horiek ez zirenez jorratu, testuetatik atera beharreko minbizi kaltegarri moduan deskribatu zituen iruzkinok.
|
|
|
Zäsik horien esangura juridikoa jorratu zuen. Joera humanista berria azaldu zuen Lucubrationes izeneko
|
lanean
(1518): «Juristek itsu itsuan onartu ez bazuten glosaren eta Bartoloren agintea, orain argiagoa eta garbiagoa izango litzateke legearen benazko esangura, eta akatsez jositako iruzkin gogaikarriok desagertuko lirateke.
|
|
|
Ataza hori arrakastaz burutzeko, oro har, modu entziklopedikoan ezagutu behar ziren hala Corpus iuriseko testuak, nola antzinako literaturari buruzko ikerketa humanistikoak. Atal horretan, egundokoa izan zen Cujas, eta horren
|
lanak
egun ere aipatzen dira, Justinianoren testuak interpretatzerakoan. Cujas eta bere lagunak hasi ziren Digestoko testuen interpolazioak aztertzen.
|
|
|
Benetako zuzenbide erromatarra glosagile nahiz iruzkingileen itsukeriatik atera eta berreskuratu nahian, humanistek ulertu zuten Bizantzioko VI. mendeko zuzenbidea ez ezik, Justinianoren testuek II eta III. mendeetako zuzenbidea ere erakusten zutela, hau da, jurista ospetsuen epealdiko zuzenbidea; jurista horien
|
lanak
Digestoan laburtu ziren. Garai hori zuzenbide erromatarraren epealdi klasikoarekin identifikatu zuten.
|
|
|
Garai hori zuzenbide erromatarraren epealdi klasikoarekin identifikatu zuten. Detektibeen antzeko
|
lan
arretatsua burutu ostean, Errepublikaren hasierako XII Taulen Legea ia ia berregin zuten. 1515 urtean, Frantziako Aymar du Rivailek, Pavian Alciatoren maisuekin ikasi zuenak, Historia iuris civiles et pontificii izenekoa argitaratu zuen.
|
|
|
Baina zuzenbide pribatuaren esparruan ere, zuzenbide erromatarrak gizartea aldatu zuen, hainbat arau zaharkituta geratuz. Francogallia izeneko
|
lanean
(1573), humanista horrek adierazi zuen bere garaiko Frantzia erakunde frantziarren eta ez erromatarren ondorio zela, eta frankoena herri germaniarra zela, Erromako zuzenbideak ukitu ez zuena. Tomanek azaldu zuen bezala, Frantziako lurraren jabetza zuzenbideak arautzen zuen buruen buruenik ere, eta Erdi Aroan Libri feodorum deitutakoak Corpus iurisean sartu arren, zuzenbide feudalak ez zuen zerikusirik benetako zuzenbide erromatarrarekin.
|
|
|
Tomanek azaldu zuen bezala, Frantziako lurraren jabetza zuzenbideak arautzen zuen buruen buruenik ere, eta Erdi Aroan Libri feodorum deitutakoak Corpus iurisean sartu arren, zuzenbide feudalak ez zuen zerikusirik benetako zuzenbide erromatarrarekin. Antitribonianus izeneko
|
lana
1552an idatzi zuen, baina ez zen argitaratu 1603 urtea arte, egilea hil ostean. Lan horretan, Tomanek azaldu zuen Frantziako jurista Frantziako auzitegi batean sartzen bazen, gainean jabetza eta oinordetzaren inguruan zekiena bakarrik hartuta, nahiko kualifikatuta egongo zela, Amerikako basatien artetik heldu izan bazen bezala.
|
|
|
Antitribonianus izeneko lana 1552an idatzi zuen, baina ez zen argitaratu 1603 urtea arte, egilea hil ostean.
|
Lan
horretan, Tomanek azaldu zuen Frantziako jurista Frantziako auzitegi batean sartzen bazen, gainean jabetza eta oinordetzaren inguruan zekiena bakarrik hartuta, nahiko kualifikatuta egongo zela, Amerikako basatien artetik heldu izan bazen bezala. Zuzenbide zibil erromatarra ez zen egokia Frantzian XVI. mendean aplikatzeko, beste barik.
|
|
|
Zuzenbide erromatarraren testuak ikusmolde humanista kritikotik aztertzeak eta zuzenbide horren eta antzinako gizarte erromatarraren arteko lotura azpimarratzeak ekarri zuten Corpus iurisek ordu arte sortutako mirespena ahultzea. Humanista gehienek onartu zuten jurista erromatar klasikoen
|
lana
hobezina zela, betiko lege arazo anitzei emandako irtenbide arrazional eta ekitatezkoak ikusita. Halaber, uste zuten lehen ez bezala oraingoan askeak zirela, erabaki horiek nola zabaldu ziren kritikatzeko.
|
|
|
Onartu zuen Justinianoren zuzenbidea logikoa zela, halako itxurarik izan ez arren, eta arin erakutsi zuen zein zen azpian zegoen zentzuzko egitura. Horren
|
lanak
zuzenbide zibilaren geroko garapenean izandako eragina ikusita, zeharo interesgarriak dira berak ateratako ondorioak.
|
|
|
Doneauren Iruzkinak izenekoen oinarria izan zen zuzenbide substantiboaren eta prozesukoaren arteko bereizketa;
|
lan
horrek hogeita zortzi liburu zituen: lehenengo hamaseiak zuzenbide substantiboaren ingurukoak eta azken hamabiak prozesu zibilari buruzkoak.
|
|
|
Toki biltzarrak deitu ziren, toki bakoitzeko ohituren formulazioa onesteko. Gobernuak eskarmentudun juristak bidali zituen biltzar horietara, probintzia auzitegietako magistratuak eskuarki, eta horiek buru moduan jardun ohi zuten, erregeen mandatari
|
lanak
beteta. Ulertzen bazen arauren bat ez zela zuzena zentsuratu eta eraldatu egiten zen.
|
|
|
Dumoulinen
|
lanik
kontuzkoena Pariseko Ohiturari eginiko iruzkina izan zen, 1538 urtean agertutakoa. Ohiturak behin betiko forma hartu zuen 1510ean, eta iruzkina latinez idatzi zen.
|
|
|
Oratio de concordia et unione consuetudinum Franciae izenekoan (Omnia opera, 1681,11 690), Dumoulinek defendatu zuen ohitura guztietan erkideak ziren erregelen multzo bat onartuta zegoela, eta halakoak erabiliko zirela ohitura berezien hutsuneak osatzeko, zuzenbide zibilaren aurretik. Guy Coquillek() ideia hori onartu zuen Institution on droit français
|
lanean
. Titulua luzea bazen ere, lan horrek zuzenbidearen arlo batzuk bakarrik jorratu zituen, errege ohitura eta legeriari lotutakoak, eta, horren ondorioz, Coquillek onartu behar izan zuen, hutsuneak osatzeko maiz zuzenbide zibilera jo behar zela.
|
|
|
Guy Coquillek() ideia hori onartu zuen Institution on droit français lanean. Titulua luzea bazen ere,
|
lan
horrek zuzenbidearen arlo batzuk bakarrik jorratu zituen, errege ohitura eta legeriari lotutakoak, eta, horren ondorioz, Coquillek onartu behar izan zuen, hutsuneak osatzeko maiz zuzenbide zibilera jo behar zela. Edozein kasutan ere, zuzenbide zibila azken buruan aplikatzeko zuzenbide subsidiario moduan erabili ohi zen, ezbairik gabe.
|
|
|
Begi bistakoa da mos italicus izenekoa iruzkingileen
|
lanak
berrinprimatzearen ondorioz loratu zela; izan ere, XVI. mendean zehar, lan horiek inprimategietatik irten ziren, bai Italian, baina baita Paris eta Lyonen ere. Humanisten lanen zabalkundea, ordea, askoz eskasagoa izan zen:
|
|
|
Begi bistakoa da mos italicus izenekoa iruzkingileen lanak berrinprimatzearen ondorioz loratu zela; izan ere, XVI. mendean zehar,
|
lan
horiek inprimategietatik irten ziren, bai Italian, baina baita Paris eta Lyonen ere. Humanisten lanen zabalkundea, ordea, askoz eskasagoa izan zen:
|
|
|
Begi bistakoa da mos italicus izenekoa iruzkingileen lanak berrinprimatzearen ondorioz loratu zela; izan ere, XVI. mendean zehar, lan horiek inprimategietatik irten ziren, bai Italian, baina baita Paris eta Lyonen ere. Humanisten
|
lanen
zabalkundea, ordea, askoz eskasagoa izan zen: ikertzaileen artean bakarrik erabili ohi ziren eta inoiz gutxitan aurki zitekeen halakorik liburutegi modernoetan, Ius communeren inguruko lanekin alderatuz.
|
|
|
Humanisten lanen zabalkundea, ordea, askoz eskasagoa izan zen: ikertzaileen artean bakarrik erabili ohi ziren eta inoiz gutxitan aurki zitekeen halakorik liburutegi modernoetan, Ius communeren inguruko
|
lanekin
alderatuz. Azken horrek defendatzaile sutsuak lortu zituen.
|
|
|
San Isidorok zekien zuzenbide erromatarrak Inperioaren mendebaldeko zuzenbide arruntean zuen iturburua; arean, legegile erromatar garrantzitsuenak zerrendatzen dituenean, Justiniano aipatu ere ez du egiten. Europan gordetako eskuizkribu kopurua ikusita, badirudi apaiz jakintsuek erabili zutela
|
lan
hori, adierazmolde juridikoen eta horien laburduren esangura aurkitzeko.
|
|
|
Collectio Britannica hori 1080 urtea aldera idatzitako lan italiarra zen, eta horren eskuizkribu bakarra gorde da, liburutegi britainiarrean. Ezdakigu zehatz zein izan den Digestoko testu horien jatorria, baina, seguru asko,
|
lanaren
bildumariek Erromako artxibo batean edo Monte Cassino beneditar monasterioan lortu zituzten. Jakin badakigu, ostera, XI. mendeko
|
|
|
Paviako juristek Lonbardiako zuzenbidea jorratu zuten buruen buruenik ere, Liber Papiensis izeneko bilduman jaso bezala; testu hori frankoen konkistaren aurreko errege lonbardiarrek emandako ediktuen eta kapitular frankoen bilduma zen. Paviako eskolako juristak aitzindariak izan ziren testuari glosa egiteko metodoa erabiltzeko orduan, hau da, ikertzen ari ziren
|
lan
zehatzaren gaineko azalpenak ematen. Autu materialen ildotik, bi talde sortu ziren, antiqui eta moderni deitutakoak.
|
|
|
Zernahi gisaz, erabilitako forma edozein izanda ere, glosagileek idatzitako guztia Justinianoren testuei buruzkoa zen, horien osotasun konplexua aintzatetsiz. Glosagileen zeregina metatze
|
lana
zen: belaunaldi bakoitzak hurrengo belaunaldiari uzten zion aurrekoengandik jasotako geruzaren gaineko geruza berria.
|
|
|
«Azzon ez dagoena, ez litzateke auzitegietan erabili behar». Azkenik, Irnerioren osteko mendean, 1220 eta 1240 bitartean, Accursiok, Azzoren dizipuluak, zuzenbide zibilaren eskolako kide guztiek, hots, glosagileek, sortutako glosa oro bildu zituen; bilduma hori erreferentzia
|
lan
bihurtu zen, Justinianoren testuei eginiko ohiko glossa, hain zuzen ere. 96.000 glosa inguru jaso zituen lan horrek, eta laster kendu zien lekua aurrekoei; are gehiago, lan hori kopiatu ez ezik, inprimatu ere egin zen beranduago, jatorrizko testuekin batera.
|
|
|
Azkenik, Irnerioren osteko mendean, 1220 eta 1240 bitartean, Accursiok, Azzoren dizipuluak, zuzenbide zibilaren eskolako kide guztiek, hots, glosagileek, sortutako glosa oro bildu zituen; bilduma hori erreferentzia lan bihurtu zen, Justinianoren testuei eginiko ohiko glossa, hain zuzen ere. 96.000 glosa inguru jaso zituen
|
lan
horrek, eta laster kendu zien lekua aurrekoei; are gehiago, lan hori kopiatu ez ezik, inprimatu ere egin zen beranduago, jatorrizko testuekin batera.
|
|
|
Azkenik, Irnerioren osteko mendean, 1220 eta 1240 bitartean, Accursiok, Azzoren dizipuluak, zuzenbide zibilaren eskolako kide guztiek, hots, glosagileek, sortutako glosa oro bildu zituen; bilduma hori erreferentzia lan bihurtu zen, Justinianoren testuei eginiko ohiko glossa, hain zuzen ere. 96.000 glosa inguru jaso zituen lan horrek, eta laster kendu zien lekua aurrekoei; are gehiago,
|
lan
hori kopiatu ez ezik, inprimatu ere egin zen beranduago, jatorrizko testuekin batera.
|
|
|
Graziano monjeak 1140 urtea aldera Concordantia discordantium canonum izenekoa argitaratu zuenean, aldaketa esanguratsua gertatu zen, eta agintedun bilduma horren bitartez, ustezko kontraesanak konpondu ziren. Lehenengo bildumariek ez bezala, Grazianok aukeratutako testuen azalpenak eman zituen, gero Decretum izenez ezagutuko zen
|
lanean
sartzeko. Bilduma horrek lehendabiziko bilduma kanonikoak ordeztu zituen.
|
|
|
Gero, 1234 urtean, aita santu Gregorio IX.ak dekretalen laburpenen bilduma luzea aldarrikatu zuen, eta horren oinarri izan ziren, neurri handi batean, antzinako bilduma horiek. Espainiako Raimundo Peñaforteko domingotarrak argitaratutako
|
lana
Liber extra izenez ezagutu zen, egon ere, Grazianoren Decretumetik at (extra) baitzegoen. Lanak mila bederatziehun eta hirurogeita hamaika kapitulu zituen, bost liburutan banatuta.
|
|
|
Proventzan zuzenbide zibilaren inguruan eginiko liburuetatik lehendabizikoa izan zen Erakundeen Summa; horrezaz landara, Exceptiones Petri deitutakoa eta Tübingen nahiz Ashburnhamen liburu juridiko gisa ezagutu zirenak aipa zitezkeen (eskuizkribuak non aurkitu ziren adierazten du izendazio horrek). Bolognako
|
lanekin
gertatu aldera, horien egileak ezagunak baitziren, beste hauen idazleak ezezagunak ziren neurri handi batean. Proventzako idazkien eta Bolognan egindakoen arteko desberdintasunak nabariak ziren; batetik, materiala bera, lehenengoetan Corpus iuris izenekotik hartu baitzen, eta, bestetik, material hori izenburuetan antolatzeko modua:
|
|
|
Proventzakoetan Erakundeetako hurrenkerari ekin zitzaion bitartean, Bolognako egileek Kodearen nahiz Digestoaren sistematika erabili zuten. Garai batean doktrinak ulertu zuen
|
lan
horiek jatorriz Italiarrak zirela, Bologna aurreko epealdian eginda egon arren. Ordu hartan, ostera, ulertzen zen Bolognako eskolaren eragina izan zuten juristek egin zituztela lan horiek, baina eskola horren ezaugarri nagusia bazter uzteko askatasuna izan zutela juristok, alegia, xehetasunetan oinarritutako kasuistika bazter uzteko.
|
|
|
Garai batean doktrinak ulertu zuen lan horiek jatorriz Italiarrak zirela, Bologna aurreko epealdian eginda egon arren. Ordu hartan, ostera, ulertzen zen Bolognako eskolaren eragina izan zuten juristek egin zituztela
|
lan
horiek, baina eskola horren ezaugarri nagusia bazter uzteko askatasuna izan zutela juristok, alegia, xehetasunetan oinarritutako kasuistika bazter uzteko. Alor horri lotutako literatura juridikoren beste genero bat Kodearen Summa izan zen; horren adibide goiztiar moduan, Summa trecensis deitutakoa aipa daiteke, Gerardo deitutakoak bildutakoa.
|
|
|
Alor horri lotutako literatura juridikoren beste genero bat Kodearen Summa izan zen; horren adibide goiztiar moduan, Summa trecensis deitutakoa aipa daiteke, Gerardo deitutakoak bildutakoa. Geroko
|
lan
batek ere eredu berberari ekin dio: Lan hori Lo Codi izenez ezagutu zen eta Proventzako hizkuntzan idatzi zenez gero, horren ostean latinaren erabilpen unibertsala hautsi zen.
|
|
|
Geroko lan batek ere eredu berberari ekin dio:
|
Lan
hori Lo Codi izenez ezagutu zen eta Proventzako hizkuntzan idatzi zenez gero, horren ostean latinaren erabilpen unibertsala hautsi zen.
|
|
|
Bide bertsutik, eskola horrek entzute handiko juristak ere erakarri zituen, Bolognan ikasi eta irakatsi zuen Rogelio glosagilea, berbarako. Horren
|
lanik
garrantzitsuena Kodearen Summa amaitugabea izan zen, eta bertan Summa trecensis eta Lo Codi izenekoen eragina ikus zitekeen. Horrez landara, Rogeliok Enodationes quaestionum super Codice elkarrizketa egin omen zuen; testu horretan, egileak eta jurisprudentziak zuzenbidearen izaerari eta interpretazioari buruz eztabaidatzen dute, modu bizi eta irudimentsuan.
|
|
|
Irnerioren osteko glosagileen belaunaldiak eman zuen lehenengo urratsa arazo horri aurre egiteko. Bulgarok, lau doktoreetatik batek, Excerpta legum izeneko
|
lana
idatzi zuen, bere lagunari, 1123.etik 1141.era elizako kantziler izango zen Aimeriko kardinalari, zuzenbidearen misterioak (arcana iuris) azaltzeko. Hasteko, akzioaren osagaiak, alderdiak, demandaren eta defentsaren argudioak, froga, epaia eta gora jotzeak azaltzen ditu.
|
|
|
Horretara arautu ziren demandatuei eginiko epatzeak, alderdiak agertzeko bermeak, alderdiok ordezkatuko zituzten prokuradoreak, zin egiteak, oinarririk gabeko salaketaren ondorea, salaketak, lekukotzak nahiz konpromisoak, baita epaileen eta tartekarien arteko desberdintasunak ere, edota epaiketa eta gora jotzeen artekoak. Mendearen amaieran, kanonisten agintea indartu zen, aita santuen dekretalak gero eta maizago aldarrikatzearen ondorioz; berebat, horiek prozeduraren inguruan eginiko
|
lanen
eta zuzenbide zibilaren arteko mendekotasuna ere urrituz joan zen, ezari ezarian. Lan horiek baliozkoak izatea bi sistemetako juristentzat, horixe zen helburua.
|
|
|
Mendearen amaieran, kanonisten agintea indartu zen, aita santuen dekretalak gero eta maizago aldarrikatzearen ondorioz; berebat, horiek prozeduraren inguruan eginiko lanen eta zuzenbide zibilaren arteko mendekotasuna ere urrituz joan zen, ezari ezarian.
|
Lan
horiek baliozkoak izatea bi sistemetako juristentzat, horixe zen helburua. Azkenean gauzatu zen prozedurari prozedura erromatar kanoniko deitu zitzaion.
|
|
|
Guglielmo Duranteren (Durandus) Speculum iudiciale izenekoak (justiziaren ispilua), 1271 urtean agertu zenak, eman zien buru prozeduraren inguruko
|
lan
horiei. Jatorriz Proventzakoa zen Durantek Bolognan ikasi zuen zuzenbide kanonikoa; jarraian, aita santuaren auditore bihurtu zenez gero, mundu kristau osotik Erromara heldutako gora jotze guztiak ebatzi behar zituen, eta, horrezaz landara, bere jaioterriko gotzain ere izan zen.
|
|
|
Libri feudorumak hamargarren collatio moduan gehitu ziren. Seguru asko jurista zibilistek nahi zuten gatazka feudalek ekarritako
|
lan
oparoa ez erortzea lehiakideen eskuetan, hots, ez heltzea kanonistengana.
|
|
|
Espainian, musulmanen nagusitasunak eragin handia izan zuen egoera juridikoan. Liber Iudicioruma, VII. mendeko
|
lana
, bisigodoei eta euren mende zeudenei hasieran aplikatu zitzaien zuzenbide erromatarraren lehendabiziko bildumetan oinarritu zen; gero, lan hori lurralde legeria bihurtuko zen, eta berorrek eskaini zituen geroko ohiturazko zuzenbidearen oinarriak. VIII. mendearen hasierako okupazio musulmanak penintsula osoa barneratu zuen, iparraldea eta Katalunia izan ezik, X. mendea bukatu arte.
|
|
|
Espainian, musulmanen nagusitasunak eragin handia izan zuen egoera juridikoan. Liber Iudicioruma, VII. mendeko lana, bisigodoei eta euren mende zeudenei hasieran aplikatu zitzaien zuzenbide erromatarraren lehendabiziko bildumetan oinarritu zen; gero,
|
lan
hori lurralde legeria bihurtuko zen, eta berorrek eskaini zituen geroko ohiturazko zuzenbidearen oinarriak. VIII. mendearen hasierako okupazio musulmanak penintsula osoa barneratu zuen, iparraldea eta Katalunia izan ezik, X. mendea bukatu arte.
|
|
|
Zazpi zatitan banatu zenez gero, lehen so batean bazirudien
|
lan
horren esangura erlijiosoa izango zela, baina egitura hori Justinianok Digestoari emandakoaren ondoriozkoa ere izan zitekeen, lan horrek ere zazpi zati baitzituen. Alfontso X. bere tutoreak limurtu zuen, zuzenbide erromatarraren dohainen inguruan; tutore horrek Bolognan ikasi zuen, bildumarien taldea berak zuzenduta.
|
|
|
Zazpi zatitan banatu zenez gero, lehen so batean bazirudien lan horren esangura erlijiosoa izango zela, baina egitura hori Justinianok Digestoari emandakoaren ondoriozkoa ere izan zitekeen,
|
lan
horrek ere zazpi zati baitzituen. Alfontso X. bere tutoreak limurtu zuen, zuzenbide erromatarraren dohainen inguruan; tutore horrek Bolognan ikasi zuen, bildumarien taldea berak zuzenduta.
|