|
2003
|
|
|
lehengo
|
lan
baldintzak,
|
|
2007
|
|
|
– Batzuk ez gara horretan erortzen. Badakit beste enpresa askotan baino gehiago kostatzen dela
|
lan
baldintzak guztiontzat hobetzea. Eta badakit, gainera, sindikatuek sekulako istiluak dituztela beren artean.
|
|
|
Esteban izan zuen burkide hasieran: duintasuna, errespetua,
|
lan
baldintzak izaten zituzten mintzagai. Gutxika, hitz horiek hipoteka, Kutxa, Eroski bidaiak, Salomon eskiak bilakatuz joan ziren.
|
|
|
Anak ere ez dio Joakinen lanari erreparatzen, aluminiozko leihoak egiten dituen enpresa batean zazpigarren urtea du. Lan harremanez eta
|
lan
baldintzez, horretaz hitz egiten dute.
|
|
2010
|
|
|
Erizain, mediku eta Osasun Laguntzaile Teknikoen
|
lan
baldintza eskasei buruz zerbait esaten hasten nintzenean, Xabierrek hitza kentzen zidan umore txarrez galdetzeko ea zein sindikatutako bazkide nintzen. Ospitaleko langile orori bere atsotitz maiteenetakoa zen gustuko aldapan, izorra hadi zakar bat eskainiz amaitutzat ematen zuen hizketaldia.
|
|
|
Luzeegia zatekeen itxaronaldiaren eraginez amorrua mantsotuko zitzaidalako arduratuta nengoela, unibertsitaterako egin beharreko lan baten karietara, garbitzaileen
|
lan
baldintzei buruz idazteko aukera suertatu zitzaidan. Erratz kideei entzundakoak jasotzen zituen artikulu txukun baina bertzenaz arrunta zena, Argia aldizkarira bidaltzea proposatu zidan irakasleak.
|
|
|
Langileen eskubideei bizkar emanda funtzionatzeko sortu zituzten, enpresarien diru gosea asetzeko. Botere publikoko agintariak ez dira egundo fabrika bateko langileekin batera ateratako argazkian ikusiko, ez dira
|
lan
baldintza duinak aldarrikatzeko elkarretaratzeetan langileekin bat eginda hanpatuko. Aldamenean beti izango dute enpresari aberatsa, ugazaba, jabea, nagusia, jauntxoa, ekonomiaren motorra, etorkizun onuragarriaren bermatzailea.
|
|
2016
|
|
|
nazionalistak, errepublikanoak, sozialistak eta komunistak. 20ko hamarkada baikorraren ondoren, 30ekoan
|
lan
baldintzak okertu egin ziren eta langabeziak nabarmen egin zuen gora. Horregatik, eta alderdi aurrerakoiak zeudelako gobernu kideen artean, joera soziala izan zuen agintaldi hark.
|
|
2017
|
|
|
Horrekin batera, zaintzen duten pertsonen
|
lan
baldintza bidezkoak (lana/ atsedena, ordainsariak...) ziurtatu behar dira, eta laguntza eta formazioa eskaini (edukiak, gaitasun instrumentalak eta emozionalak...){ 77}.
|
|
|
{ 77} Honetan funtsezkoa da, e.b., 1986an sortu zen ATH/ ELE Etxeko Langileen Elkarteak egin duen lana. Elkarte horrek etxeko langileen egoera legala aldatu nahi du,
|
lan
baldintza duinak aitortu diezazkiguten eta etxeko lana beste edozein lanen moduan har dezaten. Ikus:
|
|
|
Horrela bada, xede potolo bat baino maila apalagoko helburu ertainak edo txikiak zehaztea litzateke lehentasuna, arlo eta maila guztietan: harremanak eta elkarbizitza, sindikalgintza eta
|
lan
baldintzak, indarkeria matxista, migratzaileen eta errefuxiatuen eskubideak, hezkuntza, sexualitatea, osasungintza...
|
|
|
Ardo merkearekin nahasteko gaseosa pixka bat eskatu nuen. Leka patatak sardexkarekin txiki txiki egiten zituzten bitartean
|
lan
baldintzei buruzkoak izan zituzten mintzagai: errelebo traketsen kalte galera pertsonalak, azpikontraten miseria, patronalaren tratu mespretxuzkoa...
|
|
2019
|
|
|
Ontzat ematen da bertso munduan ez dela soldata arrakalarik existitzen, baina interesgarria litzateke aztertzea nola banatzen diren sosak bertso saioetan: Lankuko kategorietan non kokatzen duen bertsolari bakoitzak bere burua [8], Lankutik kanpo antolatzen diren saioen kontratazioan [9] nola eragiten duen sexu genero sistemak, ondoen eta okerren ordaindutako saioetan genero bereizketarik baden, bertsolarien
|
lan
baldintzek nola eragiten duten gizonengan eta emakumeengan, eta abar. Egintzat jotzen dugu guztiok maila berean, berdin prestatuta gaudela gure balio ekonomikoa kudeatzeko, baina argi dago ezetz, eta genero arrazoiak ere badira tartean.
|
|
|
Askotan pentsatu izan dut doan ere joango nintzatekeela saio gehienetara. Horrek ez du esan nahi uste dudanik
|
lan
baldintza horiek hobetu behar ez direnik, eta bertsogintzatik bizi nahi dutenen larruan jarri izan ez naizenik. Nire kasua hori balitz (edo noizbait izango bada), ez dut uste zalantzarik egingo nukeenik neure burua A mailara igotzeko.
|
|
|
Beharbada, bestela ere egingo dut, baina kezken artean ez da nire lehentasuna une honetan. Edozein kasutan, A, B zein C kategorian egonik ere, uste dut
|
lan
baldintzak eta bizimodua ez direla bereziki duinak. Ez da batere lan egonkorra, eta nola funtzionatzen duen ondo ez dakigun merkatu baten menpekoa izateaz gain, autonomoen lan baldintzak ez dira onak.
|
|
|
Edozein kasutan, A, B zein C kategorian egonik ere, uste dut lan baldintzak eta bizimodua ez direla bereziki duinak. Ez da batere lan egonkorra, eta nola funtzionatzen duen ondo ez dakigun merkatu baten menpekoa izateaz gain, autonomoen
|
lan
baldintzak ez dira onak. Bajak direla, kotizazioa dela..., esango nuke lan baldintza ez duinek emakumeoi are gehiago eragiten digutela kalterako.
|
|
|
Ez da batere lan egonkorra, eta nola funtzionatzen duen ondo ez dakigun merkatu baten menpekoa izateaz gain, autonomoen lan baldintzak ez dira onak. Bajak direla, kotizazioa dela..., esango nuke
|
lan
baldintza ez duinek emakumeoi are gehiago eragiten digutela kalterako. Uste dut, alde horretatik, zer hausnartu eta zer hobetu badaukagula bai bertso munduan, bai eta, orokorrean, kulturan ere".
|
|
|
Han proposatu zidaten Joseba Sarrionandiaren testuetatik abiatutako Idazlea zeu zara emanaldian parte hartzea, eta horren harira ezagutu nuen Iparraldeko antzerki sistema: egonaldiak,
|
lan
baldintza onak... hori niretzat deskubrimendu bat izan zen. Proiektu horretan lanean genbiltzala Manex Fuchs ezagutu nuen.
|
|
|
Diru aldetik tira, Atte hil aurretik ekin poltsa txiki bat egin ahal izan nuen, eta horrekin tiratu nuen produkzio berrian. Manifestu bat lana ZU BI atzetik egon gabe estreinatuta, ezin izan naiz hasi
|
lanean
baldintza minimo batzuk lotuta. Programatzaileek hori ikusten dute eta ez diote pisu berdina ematen zure lanari.
|
|
2020
|
|
|
Zenbait autorek azpimarratu dutenez (Thompson, 1979; Adam, 1995; Martin Criado eta Prieto, 2015), industrializazio garaian langile mugimenduak aurrera eramandako borrokak, funtsean, denboraren gaineko kontrola edo denboraren burujabetza eskuratzeko izan ziren. Ikuspegi makro batetik, historiaren norabidea aldatzeko eta etorkizunaren jabe izateko borrokek iraultzari bide eman zioten; ikuspegi mikro batetik, aldiz,
|
lan
baldintza duinak eskuratzeko eta produkzio denborak murrizteko ahaleginak izan ziren. Biak ala biak, denboraren burujabetza eskuratzeko borrokak.
|
|
|
Ongizate Estatuaren garapenaren testuinguruan denborari lotutako eta langileen
|
lan
baldintzak hobetzeko hainbat neurri martxan jarri ziren, hortik jaio baitzen 8+ 8+ 8 eredua. Hots:
|
|
|
Hori dela eta, Ongizate Estatu familistetan batik bat, emakumeen parte hartzea lan merkatuan oso murritza izan da, urteetan zehar hala erakutsi dute emakumeen langabeziaren{ 7} edota
|
lan
baldintzen datuek (langabezia oso altua izan da eta gehienak aldi baterako lanak edo lanaldi erdiak izan dira). Beraz, Ongizate Estatuak, “enplegu osoko” jendarte gisa irudikatu den horrek, herritar jakin batzuei baino ez dizkie eskubideak bermatu.
|
|
|
Irtenbide hauek martxan jarri ezean, merkatuak eta familia nuklearrak hartzen dute zaintzaren esparrua, instituzioek horretara bultzatzen dutelako. Testuinguru honetan, etxeko eremuan norbait kontratatzea sustatzen da; gainera, esparru informalak ahalbidetzen du
|
lana
baldintza eskasetan egitea. Nagusien zaintzak esan nahi du, kasu askotan, hogeita lau orduko arreta, eta dirulaguntzek ez dute ematen soldata duinak ordaintzeko.
|
|
|
Nagusien zaintzak esan nahi du, kasu askotan, hogeita lau orduko arreta, eta dirulaguntzek ez dute ematen soldata duinak ordaintzeko. Horren aurrean, askok
|
lan
baldintza tamalgarriak betikotzen dituzte; beste batzuek ordea, bestelako erabakiak hartzen dituzte. Horrela azaldu du Carmenek:
|
|
|
Baina ñabardurak egin beharrean gaude: XIX. mendean zehar langileek borrokaldi sutsuak burutu zituzten euren lanak aitorpena izan zezan, baita euren
|
lan
baldintzak hobetu eta, oro har, esplotazio kapitalistarekin amaitzeko ere. Klase kontzientzia sustatu, sentimendu kolektibo indartsu bat garatu eta sekulako borrokak aurrera eraman zituzten.
|
|
|
Eredu hau “kapitalaren” eta “lanaren” arteko paktu gisa ezagutu da: langileek iraultza sozialista muturreraino eramateari uko egingo diote eta Estatuak (zein enpresariek), horren truke, langileen
|
lan
baldintzak hobetu eta kapitalismoaren kalteei erreparazio bideak jarriko dizkiete. Horrela, eskubide sozialak bermatuko dituen hiritartasun{ 6} eredu berri bat garatuko da.
|
|
2022
|
|
|
[28] Erakunde berean langileak eta erabiltzaileak artikulatu nahi dituen gizarte ekimeneko kooperatiba integrala da, zaintzaren eta pertsonen arretaren sektorean beren
|
lan
baldintzak hobetzeko antolatzea erabaki zuten emakume talde batetik abiatutakoa.
|
|
|
Hilabeteek aurrera egin ahala ikusgarriago egin da COVID krisiak utzitako egoera sozial eta politiko latza: urruntze soziala, zaintza lanen pribatizazioa, zerbitzu publikoen eta
|
lan
baldintzen degradazioa, telelana eta lanaren intentsifikazioa, beldurraren erabilera, sare komunitarioak ahultzeko neurriak… Lehertu zaiguna ez da osasun krisia soilik. Biluzik utzi ditu sistemaren dimentsio ezberdinetako krisiak:
|
|
|
[19] Gehienbat etxeko langileak diren emakume* feministen kolektiboa da, baina baita hainbat hamarkadatan etxeko langileen eskubideen alde militatzen daramaten emakumeena* ere. Sektorearen
|
lan
baldintzak hobetzeaz gain, egungo gizartea errotik eraldatu nahi du, baita iparraldeko eta hegoalde globaleko emakume* pobretuen bizitza eta gorputzen gaineko zaintza beharrak asetu ere.
|
|
|
deserrian, afektu sare sendorik gabe eta askotan paperik gabe… Zaurgarritasunak jota, etxeko langileek maiz esklabotza egoerak bizi dituzte. Kapital bizitza gatazkaren testuinguru latz horretan etxeko langileen aldarrikapenak lehen lerrora ekarri behar ditugu, eta
|
lan
baldintzak duintzea urgentziazko erronka dugu. Aldi berean, Euskal Herri osorako zaintza sistema publiko komunitarioa definitzen eta egituratzen joan behar dugu, zaintza sistema errotik aldarazteko.
|
|
|
Egoera deseroso batzuek eraman gaituzte errealitate horien kontzientzia hartzera: etxeko langileen
|
lan
baldintzak eta bizi baldintzak ezagutu ondoren, emakume* migratzaileekin foroak partekatu ondoren, gure etxera bueltatu, eta jabetu gara emakume* horiexek direla zaintza lanetan baldintza oso kaskarretan daudenak, geure sare hurbiletan, geure familia testuinguruetan. Egoera horietan gure baitan gertaturiko haustura txiki handiak trakzio bilakatu dira antikolonialismotik dekolonialitaterantz mugitzeko.
|
|
|
Egoera deseroso batzuek eraman gaituzte errealitate horien kontzientzia hartzera: etxeko langileen lan baldintzak eta bizi baldintzak ezagutu ondoren, emakume* migratzaileekin foroak partekatu ondoren, gure etxera bueltatu, eta jabetu gara emakume* horiexek direla zaintza
|
lanetan
baldintza oso kaskarretan daudenak, geure sare hurbiletan, geure familia testuinguruetan. Egoera horietan gure baitan gertaturiko haustura txiki handiak trakzio bilakatu dira antikolonialismotik dekolonialitaterantz mugitzeko.
|
|
2023
|
|
|
Adierazgarria izan zen, adibidez, BBK Live festibaleko 2019 edizioan langileek izan zituzten
|
lan
baldintzen inguruko zalaparta. Eragin kolektibokoek salaketa publikoa egin zuten, zenbait langilek era anonimoan helarazi zizkieten baldintzak publiko eginaz [28].
|
|
|
Jaialdi handien eragina inon topatzekotan, kanpotik etorritako zaleen diru arrastoari egin genioke kasu, eta horrek erreserbatutako hotelez, tabernetan hartutako tragoez eta halakoez aritzea esan nahi du. Ostalaritzaz, hain zuzen, non
|
lan
baldintza prekarioak nagusi diren. Turismoa erakarriko duten ekitaldi handiak dira, batik bat, tabernen eta gaua pasatzeko era guztietako zerbitzu horien bazka, eta jaialdien baldintza eskas berberak izan ohi dira, tamalez, sektore horretan ohikoen.
|
|
|
Hori kontuan harturik, bereziki kaltegarria da hezkuntza formalean antzerkiari egiten zaion harrera eskasa. Oso ohikoa da irakasleak
|
lan
baldintzen inguruko gatazkengatik denbora batera lana uzten ikustea.
|
|
|
Dirulaguntza hori tranpa bihurtu zela dirudi: behin aurrekontu bat edo
|
lan
baldintza batzuk onartuta, oso zaila izan daiteke gehiago exijitzea.
|
|
|
Begien paretik kentzen saiatu arren, muga nola tematzen den batzuetan kulturan ere irauten. Kasu,
|
lan
baldintzetan. Elkarren egoerei buruz zenbateko ezezagutza, oraindik ere, bestetik.
|
|
|
Ateratzen dugun edozein ondorio diagnostiko batetik abiatzen da, eta diagnostikoak beti subjektiboak dira.
|
Lan
baldintzen inguruan, adibidez: gure arloan euskaraz arituz lan baldintza txarrak ditugu, hilabete sari ez duinak eta, horren ondorioz, euskal antzerkilari langileriak zailtasunak ditu luzaroan lan egiteko, eta hori ere ikasi egiten da:
|
|
|
Lan baldintzen inguruan, adibidez: gure arloan euskaraz arituz
|
lan
baldintza txarrak ditugu, hilabete sari ez duinak eta, horren ondorioz, euskal antzerkilari langileriak zailtasunak ditu luzaroan lan egiteko, eta hori ere ikasi egiten da: egunean zortzi edo hamar orduz lan egiten ikasi egiten da, zortzi edo bederatzi astez segidan, eta gero zoaz laurogei emanalditako bira bat egitera... fisikoa da, intentsua da, pentsaera bat da, eta hori dena ikasi egiten da.
|
|
|
Zentzu legal batean, antzerki arloan ez da hitzarmenik existitzen. Hortaz, ez dago
|
lan
baldintzak ezartzen dituen erreferentziarik. Azkenik, ikerketa egin nuen momentuan pandemiaren eragina oraindik ere agerikoa zen:
|
|
|
Gu orain Oreretan egoiliarrak gara, baina azken hamar hamabi urteren tantakako lanaren ondorioa izan da: lehenik, pare bat orduz entseatzeko toki bat eskatuz, gero libre dagoen gela txiki batean hanka bat sartuz, gero klaseak ematea proposatuz,
|
lan
baldintza onak negoziatuz... Inurri lana izan da.
|
|
|
lan bera erdi prezioan egiteko prest bagaude, prestigioa kentzen diogu geure buruari, nolabait adierazten dugulako gure orduak ez direla bestearenak bezain baliagarriak. Gai konplexua da, askotan diruaz eta
|
lan
baldintzez hitz egitea tabua da gure gizartean eta oso bakartuta bizi gara. Antzerkira dedikatzen den jende gehiena prekaritatean edo hura urratzen bizi da, eta ez da batere erraza zenbait lani ezetz esatea edo baldintzak negoziatzea.
|
|
|
Antzerkilari gehienak dirulaguntza publikoei esker bizi dira eta, hortaz, dirulaguntza horien menpe daude. Lerro hauek idazteko unean ez da
|
lan
baldintzak erregulatuko dituen estatuturik existitzen. Sortzaile askori espazio publikoen erabilera oztopatzen zaie, kultur etxeetako areto edota antzoki asko hutsik egon ohi diren arren.
|