|
2002
|
|
|
Horrekezduesannahiegoerakiskanbila, tirabiraetaerasorik sortukoez zuenikegunerokobizitzan.Tuteralauhaizetarairekitakobidegurutzeguneaizanki, inorkbainohobekidakihorrekdakartzanondoreenberri.Onerakoetatxarrerako patuhorrekin idatziduberehistoria etaikasizuenherri arrotzak uztartueta beraiekinbaketsubizitzen, arraza, sineste, ekonomiaetalanbideguztienmugak gaindituz.Arabiaretajuduekindarhandiahartuzutenbertanetaeurenhizkuntzak normalki entzunohizirenbiztanleen egunerokoharremanetan. Euskara, aldiz, galduzen, negukobazkaz
|
joandako
artzaineta merkatuetako euskaldunen lekukotasun urrira iritsi arte Erriberako hiriburuan.
|
|
2005
|
|
|
Geure izatetik eta egoera zehatzetik komunikatu eta pertzibitzen dugun neurrian, Semantikaren arloan kokatzen da zentzuaren mundua.
|
Bihoazkie
nire eskerrik handienak eta zintzoenak, batetik, komunikazioaren unibertsoan murgiltzen eta soa zorrozten irakatsi didaten Psikologia Fakultateko Jose Luis eta Terexa adiskide eta lankideei, eta bestetik, Areson izerdi patsetan, kontzeptuen hezur mamiak euskaratzen horrenbeste lagundu didaten Euskara Taldeko Teresa Belasko, Iñaki Arregi eta Lola Figueiredo adiskideei.
|
|
|
ingurunekohotsenetengabekoeJkarreraginarenkonpJexutasunadeJaeta, unitateJinguistikojakinbatekezditu, izan, akustikazkoetaartikuJaziozkoaJdagaitzak, beraz, koartikuJazioareninterpretaziohonek, ekoizpenarenkontzeptuaJizazioaegitenduetasuposatzendu, mugimenduzko kontroJarensistema irteeranunitatediskretoak dituguJa. ...sinplifikatuz, ezkerrerakoeta eskuinerako koartikulazioa bereizten badaere, kontua askozerekonplexuagoa da; izanere, ezdabakarrikaurretik edoondorendatorrensegmentuari aurrehartzeaezaugarriak aldaraziz, askotan, errealitatean, artilukatzaileeneskutik (e.b., ezpainenaurreratzeetaborobiltzea) koordinatutakohainbat mugimendu morfema mugengainetikhedatzen dira aurreratuzartikulatzaileenjarreraondotik
|
doazen
segmentuetara, mugimendu horien guztien emaitza diren ezaugarri akustiko jakinakaldaraziz.Etahemendik datar, hizketan arigarenean, ahoskuntzorganoek oharkabean (bainaezimitazioz) behinetaberrizegitenduten mugimendu kontrolarenalderdikorapilotsua.Artikulaziozkoetaakustikazkodatuesperimentaletan aurkitzenden aldakortasunfonetikoarenarazoak, artikulatzailebakoitzarenmugimenduenoinarrian dauden kontr... Printzipio horretan oinarrituz ezartzen dituzte, aldebatetik, batasunmotorearendenbora eskemak, eta, bestetik, koartikulazioaren agindumotoreenberrantolatze moduak, artikulatzaile ezberdinek halakohelburu jakinbatiritsibehardutenean, egoeraezberdinetatikabiatuz.Azalpenaketaereduakugariizanikere', gertaerahonenesplikaziozehatzagoa etaosatuagoalortu nahibadugu, behartzen gaitufonetikan ez ezik, fonologian etaseguruenik hizkuntzarenbestezenbaitosagairenazterketa emaitzetaneremurgiltzera.Argihila, neure buruariezbesteri, egitendizkiodan galderakdira, hots, aldez aurretik programatuaedo planifikatua ote ekoizpen prozesua. Nola liteke, bada, seinale fisikoakkanporatzeko, denboraezinagolaburrean (segundoko 15hizketa hotsezberdin kanpora baititzakegu) hots asmoa edoesanasmoakodatzea horrenbeste agindu (psiko) neuromotorkoordinatuz?
|
|
|
Ildo beretik
|
doa
Dibarrart, bizi diren euskararen zerbitzariak, alde bate tik, zaharrak, bertzetik bizien 1 zaharren lehen neurtitzean. Bertze aldaketek ez dute garrantzirik, sinonimoak direlakotz hizkuntza 1 mintzaia edo sinoni motzat har daitezkenak:
|
|
|
Xehetasunetan sartzen da Dibarrart, Tubalen leinua emanez, Japeten bos garren semea eta hau Noerena. Horrekin
|
goaz
uholde famatu hartara, erakus teko, denbora berean, euskararen zahartasuna, munduko zaharrena (III. ber tsoa). Tubaletik Iberoera doa, jakinik garai hartan Humboldt-en teoriek arra kasta handia bazutela.
|
|
|
Horrekin goaz uholde famatu hartara, erakus teko, denbora berean, euskararen zahartasuna, munduko zaharrena (III. ber tsoa). Tubaletik Iberoera
|
doa
, jakinik garai hartan Humboldt-en teoriek arra kasta handia bazutela.
|
|
|
Ildo beretik
|
joateko
eta hala nola ikusi dugun kontsonanteen berdintasuna lauburu eta labarum en artean, halaber jokatuko da Dibarrart Tuba/ eta tabalarekin VI. bertsuan.
|
|
|
Nola munduko lehen mintzaiak ukan dezake erdaratik hastea? Hain dira irrigarriak holako ideiak, baliatu behar baita irria eta umorea haien kontra
|
joaiteko
.
|
|
|
Bertso honetan laudatzen du euskaldun jendea, fermu egon delakotz bere sineste! ln arbasoen ildotik
|
joanez
; euskalduna eta fedea osoki lotuak dira eta, berak dioen bezala azken neurtitzean:
|
|
|
lnpiotasuna, hori da gaitza, gaitz ikaragarria, erlisionaren kontra
|
doana
, ideología osoki galgarria eta denetan zabaldua. Denetan, salbu Euskal Herrian, xoko pollitean, bereziki mendietan, bizi den jende sanoa, garbia, kutsadurarik gabe gelditzen delakotz; zer da Euskal Herria?:
|
|
|
Entzunik Dibarrarten 1894ko kantuaren azken bertsoa pentsa daiteke gustatu zaizkiola lehen bi neurtitzak eta baliatu dituela. Beraz, Dibarrarten ildotik
|
doa
ideología berarekin.
|
|
|
Baina nola sortu, asmatu, garatu, gihartu eta indartu da azken mendeotan euskal historia? Berez ez dago ezer ere, beraz, Euskal Herriko historia, lan tzeko esparrua sortzen
|
doa
, gaur egun euskal historia edo Euskal Herriko his
|
|
|
Euskal Herriko historia ezin dugu mugatu Pirinio inguruko lurraldeetara, Aturri eta Ebroren arteko lurraldera soilik. Hara bada, Euskal Herriko historia lantzea beti izan da gai zaila eta azken hiru mendee tan definitzen eta zehazten
|
joan
doa. Gogoeta ibilbide honetan, A. Oihenart euskal idazleak merezi du goren graduko aipamena.
|
|
|
Euskal Herriko historia ezin dugu mugatu Pirinio inguruko lurraldeetara, Aturri eta Ebroren arteko lurraldera soilik. Hara bada, Euskal Herriko historia lantzea beti izan da gai zaila eta azken hiru mendee tan definitzen eta zehazten joan
|
doa
. Gogoeta ibilbide honetan, A. Oihenart euskal idazleak merezi du goren graduko aipamena.
|
|
|
Aurrerantzean lurrak eta ez ahaideak definituko zuen gizabanakoaren nortasunaNatio gens etik natio lurraldera jauzia nabarmena izango zen. Euskal Herrian Batzar Nagusien bidez erakundetze desberdinak sortuz
|
joango
ziren eta lurralde izen nagusiak ageri zaizkigu. Horietatik bi izango ziren nagusie nak:
|
|
|
Hispanian jaio, bizi, hil zen den heinean, guzti horrek idiosinkrasia sortzen du eta horno Hispanicus delakoaren nabarmentasuna ageri agerikoa bihurtzen da historiaren subjektua bihurtuz. Modu horretan historiografía nazional espainiarra gorpuzturik dago Aro Berriaren atarían eta XVI. mendez geroztik garrantzia irabaziz
|
joango
da. Diego Catalánek arazo hau ederki adierazten du, historiografía nazionalen sorreraren jatorria azaltzerakoan9?
|
|
|
K. Etxegarai ren eta E. Labayruren historiografia berria ez da huts hutsean burutzen. Cánovas del Castillo politikariak errestaurazio borbonikoa prestatu eta indar tu zuen 1874 urteaz geroztik 1898 arte, Espainiako erakundetze politiko nagu sia antolatu zuen, non karlista tradizionalistak, alde batetik, eta errepublika
|
noak
, bestetik, sistematik at gelditzen ziren. Cánovas del Castillok 1886an Historia general de España berri bat idazteko taldea sortu zuen eta Espainiako Historiazko erret akademia proiektu historiografiko berriaren abiapuntu nagusi ere bihurtu zen, azken batean, Cánovasek asmatu zuen sistema konsti tuzional berria legitimazio historiko politikoan sartzeko.
|
|
|
Azken batean, Europako herrialde bakoitze an zientzia historikoaren oinarri berrien garaipena modu diferentean eman zen. Historialari profesionalen taldea osotzen
|
joan
zen, akademien bidez, elkarte berezien sorreraren bidez, unibertsitateko irakasleen bidez edo eta ar txibozan eta bibliotekarien artetik historialarik sortuz. Cánovas del Castillok, Espainian, Guizotek Frantzian egin zuen antzera, unibertsitateak alde hatera
|
|
|
Gizarte zientzien esparrua aldendu eta arlo bakoitzean ikerlari berriak nabar mendu ziren. Pertsona horien bidez, euskal historiografía aberastuz eta berriz tuz
|
joan
zen. Geografía general del País Vasco Navarro, entziklopedia gisa asmatua, garaian garaiko jakituria historiografikoaren eredua dugu.
|
|
|
Kultura artistikoak, aldiz, literarioak eta abar, horiek bai dutela bere indibidualtasuna eta iraunkortasuna aldaezina delako arte ederreko lan zehatza.Giro honetan bizi gara eta historiaren esparruan lerroak aipatu lirateke, historia ekonomikoan, historia sozialean, historia politikoan edo kul turgintzazkoa edo historia ekologikoan. Bestalde, mikroanalisiaren garrantzia eta premia garatzen
|
doa
. Historiografía moeta ugari dugu Euskal Herrian eta arloz arlo aritzerik ez dago txosten honetan.
|
|
|
Ahulak gara eta Espainia gertatzen da; sarritan, erreferentzi gune bakarra balitz beza la. Nire ustez, Europako ikuspegia irabazi genuke, azterketa konpa ratiboak eginez, ikusiaz historia ez dela gertatu halabeharrez, aukeren arteko alternatibak sortuz
|
joan
dela baizik. Beraz, determinismo eta legitimazio sozial eta politiko gehiegi nabari da azterketa gaiak egiteko orduan.
|
|
|
...ntzatzendenFinlandiakoadibidebatematekotan, esangenezake Ostrobothniaeskualdean bizirik dirauela dialektoak eta zahar nahiz gazte, folkhizkeran mintzo direla.Aldiz, etaFinlandiako suedieraren gaitik irtengabe, Aland, Aboland etaNyland hirietan, 1965urteabainolehenmundurasortuhiztunek bertakodialektoaegitendute, baina geroagosortuek regiolektoa darabilte (Ivars1998: 108). Hirietan eregauzak aldatuz
|
doazela
sinestekoada: badakiguFinlandiako hiribururasuomiera mintzo duen jende andanagaitzairitsidela azkenurteetanetahorretatikhizkuntza aldaketak itxaron daitezkeela': «Coloquial Helsinki Speech» lagunarteko eredu edo aldakiasortzen aridaorain, akademikoek arauarenaurkakotzatjotzendutena; hizkeraberrihaubestehiribatzuetara hedatzeaereadierazgarriada.
|
|
|
...kalduneketxeanbetientzun dutenhizkeraren etorkizunazetahizkuntzarenosasunazetakalitateazsentitzen duten kezkaren erakusgarri dira.Kezkahau, gainera, handiagoadaerdialdeko hizkeretan oinarritu zeneuskaraestandarrarekikodibergenteagoak direnhizkeretako hiztunen artean.Hiztun hauekberen nagusizenmintzoakidatzizko ereduanlekugutiduelaargi dakusate eta jabetzendira mintzo hori agianapurka apurkaaldatuz
|
joanen
dela, kolorez etaberezitasunez gabetzenetalitekeenadelagaztetxoen artean denbora joanaraubestehizkeraberrietaberenetikdesberdin batnagusitzea.
|
|
|
Herri anitzetan oinarria tradiziozkoetxeko euskara izan arren, mailaz mailadifuminatuzdoaereduhau: keraberriaksortuaz
|
doaz
, eskualdeko lektoaren, lagunartekohizkeraren edotasubestandarrarenosagaiakhainbatberri kuntzarekinbateraagerizaizkigu.Berrikuntzahauekeuskalkiarenbarreneko akizandaitezke, edotaeuskalkiko hiztunen taldebatekopartaideenaksoilik. Ereduestandarretik«irabazi> > direnhainbateleketaohiturak ereosatzen ahal dutedefinitzen aiseezdenhizkeraberrihori.Adierazgarria da, gainera, beste hizkuntzabatzuetan gertatudirenaldaketetan ere, subestandar edolagunarte
|
|
|
Eman dezagun eredu bila Alemaniara jotzen dugula;
|
joan
gaitezen Berlinera, harresiaeraitsiaitzinekoatzogoizekoBerlinera: hirikoberekomintzoaren prestigioari edoestigmaridagokionezekialdekoalderditik mendebalekorazegoenaldeasekulakoadelaezagunada (Dittmar, Schlobinski&Wachs 1988aeta1988b). Hona hizkeren gizartezko sinbolismoarengaitiketaoraintsuartekoAlemaniakoErrepublika Federaletikirtengabebesteaipubat, etorkizuneaneuskalkiekin gertadaitezkeenek...
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz
|
zihoazen
idazleak. Bestetik, euskara ordura arte landu gabeko esparruetan erabiltzen zuten euskaldunak bereziki konprometiturik zeuden euskara estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta egon ezina sortzen zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, batasun eragile bihurtzen zen; bereziki aipatzekoak dira Txillardegiren (1978) gramatika eta Kintanaren hiztegi (1980) ospetsuak, hizkuntza orokorraren itxuratze horretan eragin nabarmena izan zutenak?.
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. Bestetik, euskara ordura arte landu gabeko esparruetan erabiltzen zuten euskaldunak bereziki konprometiturik zeuden euskara estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz
|
zihoan
aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta egon ezina sortzen zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, batasun eragile bihurtzen zen; bereziki aip... Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
Euskal testu tekniko zientifikoek ez dute oraindik lortu lauzpabost mendeko atzerapena gainditzea, baina hau ez da harritzekoa. Zalantzarik ez dago, ordea, testu horiek nabariki hobetuz
|
doazela
euskara batuaren bestelako erabilerekin batera.
|
|
|
Zalantzarik ez dago euskarak orain arte landu ez diren esparruetara hedatzeko aldatu egin behar duela. Hortaz, hizkuntzen aldaketen nondik norakoak ulertzea funtsezkoa da gertatuz
|
doazen
aldaketak ebaluatu ahal izateko' 0 Filologia ere funtsezkoa zaigu euskarak mendeetan zehar garatu dituen baliabideak ezagutzeko eta orain arte gertatu diren aldaketen noranzkoa finkatzeko. Edonola, Filologia idatzitako testu jakin batzuetan oinarritzen da eta, beraz, garai batean hizkuntzak onartzen zituen bideen berri ematen digu; ez digu, ordea, ezinezkoak ziren erabileren berri ematen.
|
|
|
egungo euskal testu asko, gramatikaltasunaren eta estandarizazioaren aldetik zuzenak izanik ere, traketsak direla. Arazoak neurri handian testu horien eraikuntzatik bertatik datoz, baina hizkuntzalarien lanak ezegokitasun hori saltzetik harantzago
|
joan
behar du: ongi eraturiko testuen eta gaizki eratutakoen artean dauden ezberdintasunak objektibatzen dituzten azterketak behar dira, ezegokitasunak zuzenduko baditugu.
|
|
|
|
doanaren
) eta bigarren mailako informazioaren (eskuinaldean doanaren) arte
|
|
|
doanaren) eta bigarren mailako informazioaren (eskuinaldean
|
doanaren
) arte
|
|
|
ezaugarri bat da sailkapenerako joera handia, ikertzaileak gai bati buruzko jakintzan sakonduz
|
doazen
neurrian sailak eta azpisailak egiten baitituzte eta honek ekartzen baitu terminoak gehienetan konplexuak izatea: aurrizkiak eta atzizkiak daramatzate askotan (biopolimero, sulfogatz, disolbagaitz...) eta sarritan izaten dira izen elkartuak (disoziazio konstante, kristal sistema, elek troi dentsitate...), izena+ adjektiboa moduko segidak (eremu magnetiko, osa era mineralogiko, sienita feldespatoidedun...) edo are konplexuagoak diren sintagma hedapenak (behetik gorako analisi sintaktiko, bitarrean kodetutako hamartarren batutzaile...).
|
|
|
Lehen kasuan ondorioa erdal sistemarekiko hurbiltze ahulgarria da eta bigarrenean aldiz, justifikatu gaheko urruntzea, euskararen erabilgarritasuna mugatzen duena. Bi joera hauek batera gertatzeak dakarrena da euskararen barnean urrunduz
|
doazen
hi eredu sortzea, batasunerako kaltegarria dena. Hortaz, beharrezkoa da mota honetako segi den artean dagoen kasuistika sakonkiago aztertzea eta hiztunei ikusaraztea erdal adjektiboak noiz mailegatu behar dituzten eta mailegatze hori noiz ez den inola ere egoki gertatzen36?
|
|
|
Hona hemen EGLU gramatikan Euskaltzaindiak (1985) esaten diguna: « ?..Eskuarki, hortaz, adjektiboa izenaren ondotik
|
doa
. Salbuespenak, dun eta (t) ar atzizkiez osatutakoak dira (eta bigarrenen baliokide maileguzkoak37. Honek esan nahi du maileguz hartzen ditugun gainerantzeko adjektiboek izenaren eskuinetara joan behar dutela.
|
|
|
« ?..Eskuarki, hortaz, adjektiboa izenaren ondotik doa. Salbuespenak, dun eta (t) ar atzizkiez osatutakoak dira (eta bigarrenen baliokide maileguzkoak37. Honek esan nahi du maileguz hartzen ditugun gainerantzeko adjektiboek izenaren eskuinetara
|
joan
behar dutela. Bereziki aipatu beharrekoak iruditzen zaizkigu hain maiz gaizki erabiliak ikusten ditugun ekonomiko, politiko, sozial, nazional... Adjektibo diren neurrian izenaren eskuinetan ipini behar ditugu, lehen esan hezala (arazo ekonomiko (ez* ekonomiko arazo))...».
|
|
|
Bereziki aipatu beharrekoak iruditzen zaizkigu hain maiz gaizki erabiliak ikusten ditugun ekonomiko, politiko, sozial, nazional... Adjektibo diren neurrian izenaren eskuinetan ipini behar ditugu, lehen esan hezala (arazo ekonomiko (ez* ekonomiko arazo))...». Harrigarria da hiztunen joera hau gaztelania eta frantsesa bezalako erdaretan adjektiboak, euskaraz hezala, eskuinean
|
baitoaz
. Oñederraren (1992) arabera hiztunek erdal sistematik urruntzeko egiten duten aldaketa dateke eta Odriozola eta Canteroren (1992) arabera aldiz, hiztunen hizkuntz ahalmen murritzaren ondorioa bide da:
|
|
|
Izan ere, tar daramaten adjektiboak euskarak dituen erreferentziazko adjektibo bakarrak dira, izenarekiko beste lako harremanak daudenean izen elkartuak erabili ohi baititugu. Horrelako adjektiboak izenaren ezker zein eskuinean
|
joan
daitezke (bilbotar mutila 1 mutil bilbotarra) eta laguntzen duten izenarekiko antzeko harremana duten erreferentziazko adjektibo mailegatuek ere, bi kokagune horiek onartzen
|
|
|
Orotariko Euskal Hiztegiaren eta Sarasolaren Euskal Hiztegiaren datuak oso lagungarriak zaizkigu aurreko mendeetan finkatu diren ekintza izen hauen berri izateko. Edonola, garatuz
|
doazen
euskararen erabilera berriek, eta bereziki zientzia eta teknikarako erabilerek areagotu dute aditzetiko izenen eta adjektiboen beharra eta sorrera eta ez da harritzekoa egoera honetan atzizki bakoitzaren emankortasuna aldatu izana42. Oro har Euskaltzaindiak (1994) nor motako aditzekin bereziki tze atzizkia erabiltzea gomendatu digu baina badira erorketa bezalako izen zaharrak ere.
|
|
|
Zabala da Txillardegiren lana, arlo askotan jardun du, bikain jardun ere;(+ 2,) hori nahikoa litzateke beste baten lana justifikatzeko. Baina bere meriturik handiena beharbada ez da emaitza zientifiko batera mugatzen; askoz harago
|
doa
, egiteko era zintzo eta konprometitu bat defendatu eta ikasleak inguruan biltzen jakin du. Bera gidaria, akuilaria eta adore emalea izan da guretariko askorentzat.
|
|
|
Azkenean, Georges Lacombe jauna mintzatzera
|
doalarik
, hona non sar tzen den bilkurarat J.B. d' Arroquain biltzarkide mauletarra, berekin dakarre la Mauleko jaun suprefeta.
|
|
|
ESKUALDUNA sortu zutenek, Euskal Herriaren onetan egin baitzu ten, haren argitzaile eta sustatzaile izateko, artikulugilearen ustez euskal aste kariari
|
doakio
oraikoan Euskal Herriaren galdeak biltzea eta gobernura hela raztea.
|
|
|
Euskaldunak ez garela besteen idurikoak. Norat nahi
|
joan
dadin, Euskaldunak bere traka berezia badu... bere eskuairea... bere gauzei behatze ko moldea; hala nola baititu bere mintzaira eta ohidurak.
|
|
|
Eta besteak... Lo zauztea?, galdatzen die Arotzarenak 11ko zenbakian, denbora
|
badoa
, alabaina, eta uztailaren 25a las ter daiteke etorria.
|
|
|
Badirudi gero Florentzian bizi izan zela, Toskanako hiriburu horretan argitaratu baitzituen zientziarekiko lanak, bertako unibertsitatean eta Pisakoan Fisika eta Kimikako ikasketak egin ondoren3? Bestalde, 1832ko urriaren 4an, Florentzian ezkondu zen Maria Anna Cecchirekin; emaztearekin gaizki konpontzeaz gain, 1848an Italiatik Frantziara
|
joan
zenean, eta 1850ean Ingalaterrara, urruntze honek bien arteko banaketa gertarazi zuen betiko. Dena den, Cecchi andreak ez zituen Bonaparte familiarekiko harremanak eten; Ajaccion horiek zeukaten etxean bizi izan zen 1891ko martxoaren 16an hil arte.
|
|
|
Lehen ikusi dugu 1857an hasita argitaratu zituela Italiako dialekto batzuetara itzulitako Bibliaren zatiak, eta pentsatu behar da aspalditik zebilela itzultzaileekin harremanetan. Behar bada, 1848an Frantziara
|
joan
baino lehen.
|
|
|
bilduta zituen hizkuntzalaritzako datuak eta ikerketak nola argitaratu. Aukeratutako paper onean nahi zituen argitalpenak egin eta 1850.eko urtarrilaren 3an, Paristik Kent konderriko Maidstone herrira
|
joan
zen. Paper fabrika sonatuak zeuden herri honetan eta argitalpenetarako inprenta etxean jartzeko asmoa zuenez, paper egokiak aukeratzera joan zen.
|
|
|
Aukeratutako paper onean nahi zituen argitalpenak egin eta 1850.eko urtarrilaren 3an, Paristik Kent konderriko Maidstone herrira joan zen. Paper fabrika sonatuak zeuden herri honetan eta argitalpenetarako inprenta etxean jartzeko asmoa zuenez, paper egokiak aukeratzera
|
joan
zen.
|
|
|
Hogeita hamazazpi urte geroago atseden apur bat gozatzen
|
joan
zela badakigu. Begietako lausoa edo gandua kentzeko ebakuntza egin zioten
|
|
|
1891ko irailean eta Londresetik Italiako Fano herrira
|
joan
zen, loba zuen Bracchi kondesaren etxera. Han hil zen 1891ko azaroaren 3an.
|
|
|
Londresen nengoela 1986ko udaberrian, St. Mary' s Cemetery ikustera
|
joan
nintzen apirilaren 10ean, Bonaparteren hilobia han aurkituko nuelakoan. Alboan itxita dagoen Kensal Green kanposantura joan nintzen bezpera arra
|
|
|
Mary' s Cemetery ikustera joan nintzen apirilaren 10ean, Bonaparteren hilobia han aurkituko nuelakoan. Alboan itxita dagoen Kensal Green kanposantura
|
joan
nintzen bezpera arra
|
|
|
Aipatu St. Mary kanposantura hurrengo egunean
|
joanda
, sasiak eta belarrak kendu ondoren harrizko hilobi ederra topatu nuen, non irakurtzen den:
|
|
|
Beranduegi da, etxera
|
noa
(EGLU, 1.45) Isilik dago, ezer ez daki (EGLU III, 1.20b)
|
|
|
Joseba ez zen bakarrik egon. Pedro eta Karmele
|
joan
ziren
|
|
|
gure ikuspegian, argudioaren adierazpena ondorioztapena baino ego kiagoa dugu, koma soila erabilita bederen. Bigarrenik, harreman hauek ondo zedarriztatze ko ahalmena oso lotuta
|
doa
hizkuntzatik kanpo hiztunak edo entzuleak munduari buruz duen jakintzarekin.
|
|
|
#Eguzkia bada, hondartzara
|
joango
gara. Etxean geldituko gara
|
|
|
10 Juntaduraren eta menderakuntzaren garapen diakronikoa, behintzat, hizkuntza jakin bat kultur tresna gisa hartuz doan irmotasunari erantsirik
|
doa
. Ikusi gaztelaniarako Gili Gaya (1961:
|
|
|
Miren eta Maddalen afaltzera
|
joan
ziren. Peru ere haiekin joan zen (EGLU III 2.18)
|
|
|
Miren eta Maddalen afaltzera joan ziren. Peru ere haiekin
|
joan
zen (EGLU III 2.18)
|
|
|
Ez du balio orain harengana
|
joan
nadin. Akiturik nago eta oso berandu da.
|
|
|
d
|
Joan
gaitezke Munichera. Halaber, Kanarietara jo dezakegu osterantzean
|
|
|
e) Esan gabe
|
doa
zenbait esangura baterazintasun suma daitezkeela: (36) Galdetu edo dena dela bilatu erantzuna liburu batean
|
|
|
Abes ezazu apur batez gozoago. Edo
|
joan
zaitez apur bat urrunago Saiatzen naiz horrelakoez ez kezkatzen. Baina ez dut inoiz lor tzen16
|
|
|
...kanonikoa, eta hizkuntza guti direlarik beren bilakabidearen garairen batean besteren bat (zu) ekin harremanetan izan eta haietarik lexikoaren eta gramatikaren ele mentu zenbait bertakotu edota eraldatu ez dituztenak, morfemen egiturak leku kotasunik eman lezake hizkuntzon arteko harremanaren historiaz, dela morfe mon mailegu izaera agertuaz, dela hauen kronologia ezarketa erdiesten lagun
|
duaz
, dela zein hizkuntzatatik eta bidetatik iritsi diren hartzailera zehaztuaz.
|
|
|
Uste honen segurtasuna erabatekoa balitz arra zoi bikoitza eta sendoa genuke zemai ere mailegutzat jotzeko.Besterik da haren etorki zehatza aurkitzea. Honetarako, gainerako iker keta eremuetan legez, nork bere inspirazioa eta eredua ahal duen lekuan hila tu ohi du, ez haranzko bidea baizik eta honanzkoa baita (asmatutakotik edota berreraikitakotik datuetara
|
doana
) azaldu eta justifikatu behar dena. Nik neuk Mitxelenak erdietsi bide zuen etimologiarik eder eta emankorrenetakoa erabi li nahi izan dut giltzatzat edo eredutzat.
|
|
|
funtzionario guzien kontra ere, batez ere errient errientsen. Bi orrikoa, tamai nuz haunditzen
|
joan
zen, l. mundu gerran orri bakartu arren. Etxeberriren eskuetarik urrunduz, 1904tik 1907ra Eskualdun Ona izena hartu zuen, eta DArcangues nagusiaren eta Hiriart Urruti idazleen buruzagiaren bidez apez pikuaren eskuetaratu zen, nolabait esateko.
|
|
|
Bai eta Estatuaren eta Eliza Katolikoaren elizen, zuzenago arteko bereizkundea (1905). Errekak behera
|
zihoan
erlijiotasunaren galtzearekin gizatasuna, are emakumearen errespetua eta oro beheiti ari zirela uste zuen. Haren kazetalanetako framazonen eta Errepublikaren kritika, igandea errespetatu beharra, apaizak soldado joateko legea eta beste hainbat gai, garai hartako elizgizonen liburu edo euskalliteraturako gai berberak dira; lekukotzat, Zaldubiren Betiri Santz (1875) edo Errepublika (1876), M. Elizanbururen Framazonak (1890), dAbbadieren Aphezak soldado (1890; berrarg., Euskera 1998, 1), Arbelbideren lgandea (1895) etab.
|
|
|
Errekak behera zihoan erlijiotasunaren galtzearekin gizatasuna, are emakumearen errespetua eta oro beheiti ari zirela uste zuen. Haren kazetalanetako framazonen eta Errepublikaren kritika, igandea errespetatu beharra, apaizak soldado
|
joateko
legea eta beste hainbat gai, garai hartako elizgizonen liburu edo euskalliteraturako gai berberak dira; lekukotzat, Zaldubiren Betiri Santz (1875) edo Errepublika (1876), M. Elizanbururen Framazonak (1890), dAbbadieren Aphezak soldado (1890; berrarg., Euskera 1998, 1), Arbelbideren lgandea (1895) etab.
|
|
|
Zeren eta hasieran batzuek eta besteek euskara berdintsu erabiltzen bazuten ere (erran nahi baita guti, hautesle eta herrietako kontseiluetako frankok frantsesik ere ez zekitelarik bizkitartean), erlijioaren eusle izate horrek euskara erabiltzera ez ezik apaintzera zeramatzan apaizak. Hortaz, hiru apaiz idazle finkoren euskara on eta kalitatezkoari esker kazetan gure hizkuntza goiti
|
joan
zen, Eskualdun Onaren garaian() lehen aldiz nagusituz frantsesari; eta kazeta gorrietan, aldiz, beheiti.
|
|
|
Etsai gorriekiko gudua ematuz
|
zihoalarik
, hara non agertzen den kanpo ko etsaia. Berehala gorriekin bakeak egin eta Biba Frantzia!, orok alemanari buruz gerlara lehian, eskuina eta ezkerra.
|
|
|
Aditz laguntzailea ren elipsia da Ithurrik syntaxe de la rapidité de la phrase deitzen duenaren oinarri (Grammaire, 445). Aditzaren bere gisa lekuratzeak (are SOV delako ordena kanonikoa maíz elkarrizketan ere ez gordetzeak) nahiz aditzaz landako inversioek, anakoluto ek eta figurek Hiriart Urrutiren hitzordenaren askatasuna baina mintzairaerretorikoaren edo estilistikaren manupekoa salatzen dute. Aditz aurreratzea73XABIER ALTZIBARkontaeran nahiz estilo diskurtsiboan gertatzen da, azalpen eta eztabaidan ere usu, eta ez gero esaldi luze korapilotsuetan soilki (Geroztik hunat
|
joan
dire ehun urte, E 278); aditz laguntzailearen inversio edo aitzinatzeaz baliatzen ohi da enfasia adierazteko (Giten ixil, mintza ditela gauzak, E 262). Baina irakurlearen gogoa zintzilik utzi nahi duenean aditza perpaus edo paragrafoa ren hondarrera igortzen ere badaki.Areago, Hiriart Urrutik guziz joskeran edo morfosintaxian egiten duen bihurketa, are transgresioaren gakoa ere erretorikan dagoke eta ez gramatikan.
|
|
|
Imitorioak). Norbeitek egun hautan erraiten zaukun, Combes hortaz eta horrekila koez mintzatzean, arduregi ez ote ditugunez ahoan urde eta urdekeria eta holako hitz itsusi batzu. (EO 4,, Nor noren alde?) Esan gabe
|
doa
, handik aitzina are jaulkitzenago zituela. Anafora eta epi fora, polisíndeton (bereziki eta juntagiluaren errepikapena kontaeran) eta anadiplosiak ederki baliatzen ditu.
|
|
|
Delako neskat... barkatu, andere gazteak, eliza pesta buru eguerditan, oroiturik jan behar zuela, eta pitxerrean ur hutsa baizik ez izanki, bere gain bizi dena omen baita, zer egin dautzu? 1 Goizeko apaindura kendurik arra tsaldekoaren jaunzterat artean, zalu eta arin, bi lur-sagar xuritu daitzu (baitzi tuen hek); eta
|
joan
zautzu atxit erne, oinetakoek krik krik egiten diotela, auzoko botiga batetara: Egun on.
|
|
2019
|
|
|
1949ko abuztuaren 13an gauza izan zen Ph. Veyrinen erakusketa bat ikustera
|
joateko
, J. Arteche, J. Yrizar eta A. M. Labayenekin batera. Baina GPDko artxibozain laguntzaileak 1949ko irailaren 17an berriz ikusi zuenean, erabat hondatuta aurkitu zuen:
|
|
|
M. Azkue, N. Oleaga eta J. Irigoyen izendatu zituzten 1941eko lehen batzarrean bertan. J. Irigoyenek, ordea, 1943ko otsailetik aurrera Akademiaren batzarretara
|
joateari
utzi zion. Bergarako artxibozaina Bizkaiko ondare arkitektonikoaz, pinturaz edota musikaz arduratu zen, JCVko aktek erakusten dutenez, baina Euskaltzaindiaren zeregin filologikoetarako ez zegoen prestatua eta ahal bezain laster utzi zituen.244 Hain zuzen, euskaltzainburuaren ustez lexikografiaren lan erritmoa motelegia zen, J. Gorostiagari adierazi zionez:
|
|
|
Gero eta ugariagoak dira euskaraz idazten eta defendatzen diren tesiak: normalizaziorako bidean
|
goazen
seinale.
|
|
|
76" Orden designando a las personas que se citan para constituir las diferentes Secciones que integran el Consejo de Cultura de Euzkadi= Agindua Euzkadi’ko Gogo lantze Batzordea osatzen duten Sailletara nortzuk
|
joan
izendatuaz", Diario Oficial del País Vasco= Euzkadi’ko Agintaritzaren Egunerokoa, talde saiatuak (A. Zubicaray, E. Erquiaga, J. M. Arizmendiarrieta, A. Mendizábal) ere, bizkaierazko prosa naturalagoa erabili arren, Esteban Urquiaga" Lauaxeta" k Euzkadi egunkariko euskal atalean bultzatutako eredua izan zuen eskola nagusi.
|
|
|
N. Echánizen ideiak oihartzuna izan zuen, besteak beste, EJ GEren agerkarian. Zoritxarrez, proiektu erlijiosoaren abiadurak kolpe latza jaso zuen Pablo Lete (OFM) probintziala aireko istripuan hil zenenean, abenduaren 6an, José Lizarralde (OFM) idazkariarekin batera Kubara bidean
|
zihoanean
finantzazio bila.911 Idazleen biltzarra egiteko baimenik ere ez zen lortu azkenean, New Yorkeko Time aldizkariaren Europako edizioan agertutako artikulu batek eragindako istiluagatik.912 Piero Baporitti Espainiako berriemaileak berri sentsazionalista argitaratu zuen irailaren 22an, aditzera ematen zuena Arantzazuko frantziskotarrak guardia zibilak setiatuta bizi zirela kristau doktrina euskaraz i... Berriak Frantziako prentsan ere oihartzuna izan zuen.
|
|
|
Izendatu eta berehala, I. M. Echaide eta A. Irigaray GPDko presidentearekin bildu ziren, Akademiarentzat bulego egoki bat eskatzeko asmoarekin.948 J. M. Caballeroren euskararekiko asmoak harago
|
joan
ziren eta 1952ko abenduaren 13an aurkeztu zion" Seminario de Vascuence, Julio de Urquijo" delakoa sortzeko mozioa GPDko Educación, Deportes y Turismo sailari.949
|
|
|
Euskararen gutxiespen historiko baten inertziaren zamaz gain, gerrara bideratutako ahalegin ikaragarriak eta, azkenik, 1937ko ekainean Bilboren erortzeak, ezabatu egin zuten Euzkadiko gizarte erabileran elebitasun orekatuagoa hedatzeko asmo hura. Aipatutako EGLZ DCEko kide guztiek erbestera
|
joan
behar izan zuten, hil edo atxilotu ez bazituzten. Euskararen gizarte sustapen lan hori politikoki zein delikatua zen frogatzen du zeregin horretan gehien konprometitutako euskaltzainek erbesterako bidea hartu behar izateak:
|
|
|
Egoera oso bihurria zen eta igartzen da euskal ikasketekin zer egin ez zegoela batere argi, diktadura frankistak euskaltasuna nahitaez abertzaletasunarekin lotzen zuelako. Hala ere, apirilaren bukaeran, euskaltzainburua Sevillaraino
|
joan
zen, atxikimendu adierazpen gisa.
|
|
|
Nolanahi den, R. Cabanillas eta P. Baroja idazleek 1938ko urtarriletik aurrera, RAEko batzarretara
|
joateari
utzi zioten, gaixotasunaren aitzakian. Lehena Galiziako jaioterrian babestu, eta bigarrena Parisko erbestera itzuli zen 1938ko otsailean, Espainia frankistako giro itogarriaz etsita.
|
|
|
Pérez de Ayala, laurok IdeE ren zina egin gabeak. P. Barojak Nafarroako Gobernu Zibiletik jaso zuen Salamancara
|
joateko
agindua eta familiak hura betetzea eskatu zion. Negu gorrian P. Gaudin adiskideak autoz eraman behar izan zuen Salamancaraino.
|
|
|
W. Giese ren gutuna J. Urquijori, zialean parte hartzeko.128 Pirinio Behereetan jaiotako akademikoa Burgosera bidean
|
zihoan
, Kanpo Arazoetako ministroarekin Espainia frankistaren ezagutza eta Frantziarekiko neutraltasuna negoziatzeko. Testuinguru horretan, Ph.
|
|
|
Hala ere, euskara literariorako R. Menéndez Pidalek gipuzkerari aitortzen zion nagusitasunaren ordez, A. Irigarayk beti nafar lapurteraren alde egin zuen, eta bide horretatik
|
zihoan
, halaber, Nafarroako Luzaiden sortutako" Manezaundi" ren hautagaitza. Esanak esan, Iruñeko abertzale ezaguna zen E. Zubiri, Errepublikan La Voz de Navarrako lankide eta, A. Irigarayrekin batera, Euzkel Idazle Batzan(" Federación de Escritores Vascos") Nafarroako ordezkari (Chueca Intxusta 1999:
|
|
|
P. Sainz Rodríguezen agintaldiaren amaieran, 1939ko martxoan, ministroak baimena lortu zion J. Carori atzerrira
|
joateko
ikasketekin jarraitzera, baina azkenean Espainian geratu zen (Escribano Hernández 2011: 207, 220).
|
|
|
R. Serrano ministro falangistaren itzala apaltzearekin batera, politikagintza aktiboa baztertzen
|
joan
zen. 1942tik aurrera Salamancako Unibertsitateko latin katedraduna izan zen.
|
|
|
Era berean, Gipuzkoako Bergaran jaiotako Pedro Zabala (18891956) eta Nafarroako Leitzan jaiotako Vicente Saralegui() urgazle izendatu zituzten, nahiz eta ez zuten eraginik izan bizitza akademikoan.340 V. Saralegui arkitektoak artean zenbait hitz zerrenda bidali zizkion Doneztebetik R. M. Azkueri, eta uste izatekoa da lexikografiarako lankide posible gisa izendatu zutela (Etxebarria 1986b). 341 P. Zabala abokatuak Gasteiztik hainbat toponimia zerrenda bidali zizkion L. Michelenari, gero BRSVAPen argitaratzen
|
joan
zirenak. Akademiarekiko elkarlana, ordea, ezerezean
|
|
|
1943tik aurrera" Eutrapelicus" izengoitia erabiltzen zuen egunkariko azken orrialdean, ustezko etimologiez eta idazteko. J. Zuazagoitiarekin eta E. Callerekin batera, egunkariaren lerro editorialaz arduratu zen, Mundu Gerratik aurrera falangismo zurruna leuntzen
|
joan
zenaz. J. M. Seminario euskaltzain izendatzeak, Bilboko botere frankistarekin elkarlanean aritzeko asmo garbia erakusten zuen.
|
|
|
364 RSVAPek J. Urquijori Gipuzkoan egindako omenaldia bi egun lehenago izan zen. Gainera, Bilboraino
|
joatea
kostatzen zitzaion, hanka hautsiaren ondorioak jasaten zituelako (KMK JU: J. Urquijoren gutuna J. Carori,). ten eta, bestetik, berriz deituko zituzten batzarretara bai erbesteko abertzaleak bai frantses herritarrak (Iztueta & Iztueta 2006:
|
|
|
Segi ol ola: bide zuzenean
|
zoazte
, ezta dudarik (Andiazabal & al. 2004: 981). 375
|
|
|
Ongi da euskaldunetan bizi diren erdaldunentzat, erdaraz predikatzea, bainan zergatik eztitute erdaldunen artean bizi diren euskaldunak eskubide berdinak? Baldin euskaldun herri hutsetan bortz karabiñeru ba dagoz, nahiz eta hauk mezatara
|
ioan
ezik, hauiek ioan nahi luketelako hypothesisaz erdaraz predikatzen da, bainan Bilbaon bizi diren euskaldunentzat ezta euskaraz predikatzen nahiz eta hogei milaka egona gatik.803 Nondik eta zergatik iniquitate hauk?
|
|
|
Ongi da euskaldunetan bizi diren erdaldunentzat, erdaraz predikatzea, bainan zergatik eztitute erdaldunen artean bizi diren euskaldunak eskubide berdinak? Baldin euskaldun herri hutsetan bortz karabiñeru ba dagoz, nahiz eta hauk mezatara ioan ezik, hauiek
|
ioan
nahi luketelako hypothesisaz erdaraz predikatzen da, bainan Bilbaon bizi diren euskaldunentzat ezta euskaraz predikatzen nahiz eta hogei milaka egona gatik.803 Nondik eta zergatik iniquitate hauk?
|
|
|
Besteak beste, berriz arautu behar zen diru eta giza baliabidez urrituta zegoen Akademiaren batzarrak eta kargu aldaketak nola egin. Halaber, batzarretara
|
joaten
ez ziren eta lanik aurkezten ez zuten euskaltzainek kargua galdu luketen ala ez erabaki behar zen.
|
|
|
Hala ere, Akademiarekin nolabaiteko harremana bazuten, ezin etorriak justifikatu eta egiten zituzten lanen berri emateko. Kargugabetzeak, halaber, seguru asko J. M. Seminario euskaltzain zelatariari eragin zekiokeen, batzarretara
|
joan
ez eta euskaltzain asko aurka zituelako. Dena dela, agian J. M. Seminario bera batzarrean egon zelako, badirudi araudiarena ez zela eztabaidatu.
|
|
|
L. Villasante, J. Gorostiaga, P. Lafitte, J. Elissalde, M. Lecuona, D. de Inza, P. Lhande eta J. Moulier. Euskal" intelligentsia" ren oinarri klerikala poliki poliki apaltzen
|
zihoan
.
|
|
|
Amasei urteko isilunearen ondotik berriz EUSKERA gure aldizkaria argitaratzen jarraitzera
|
goaz
.
|
|
|
Onela euskaltz [a] in zahar eta berriak elkarturik gure aurrekoek zabalduriko bidetik
|
joan
al izango gera; ta jarraituko diogu aiek egindako lanari. Ez zan errez beti erakusbide ta lan aiek zeintzuek izan ziran jakitea.
|
|
|
Eskuara galtzen ari dela, eskual gogoa hiltzera
|
doala
, ez da bertzerik aiphazen dela kazetetan, dela mintzaldietan. Bainan guk, eskualzaleek zer egiten dugu eskual mintzaira eta eskual arima ez diten suntsi?
|