|
2023
|
|
|
Halako arauen izaerari buruzko autua korapilatsua da: alde batetik, batzar nagusiek onetsi behar dituzte arauok eta,
|
dakigunez
, batzar nagusiak herriaren subiranotasunaren ordezkariak dira; hortaz, Parlamentuak legeak onetsi behar dituen bezala, batzar nagusiek foru arauak onesten dituzte. Horiek horrela, tributuak arautzen dituzten arauak ez dira Eusko Legebiltzarreko legeak, ezpada Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako batzar nagusiek emandako arauak.
|
|
|
Hortaz, lege erreserba ez errespetatzea ez da forma kontua bakarrik, legitimazioaren edo zuzentasunaren arazoa ere bada. Bestalde ere, lege erreserbaren printzipioak segurtasun juridikoa bermatzen du, zergadunak zehatz
|
jakin
dezakeelako bere betebeharraren norainokoa.
|
|
|
Lekuzko aspektuak adierazten digu zerga egitatea non gauzatu den. Horren ildotik, subjektu pasiboa zein Administrazioren menpe dagoen
|
jakin
dezakegu. Nazioarte mailan, legeak esan behar du zerga egitatea non gauzatu den, horren arabera Espainiako legea noiz aplikatu behar den jakiteko (erabiltzen diren irizpideak:
|
|
|
Horren ildotik, subjektu pasiboa zein Administrazioren menpe dagoen jakin dezakegu. Nazioarte mailan, legeak esan behar du zerga egitatea non gauzatu den, horren arabera Espainiako legea noiz aplikatu behar den
|
jakiteko
(erabiltzen diren irizpideak: lurraldetasuna eta ohiko egoiliarra izatea).
|
|
|
Aldizkako tributuen zerga egitatea, ostera, denboran zehar luzatzen da, batzuetan, jarraian gauzatu, eta besteetan berriro gauzatzeko joera duelako (ondarearen titulartasuna, errentak lortzea, ur homidura...). Kasu horietan, ez dago zerga egitatea gauzatu dela zehazteko une
|
jakinik
, etengabe gauzatzen ari delako zerga egitatea. Legeak jarraitasun hori zatitzen du denboraldietan (gehienetan, legeak zehazten ditu hasierako unea eta amaierakoa).
|
|
|
Behin salbuespena sortu eta gero, ezin da ulertu hurrengo zergaldi guztietarako balio duenik, honexegatik: zergaldi bakoitza igaro arte ez
|
dakigu
egitate salbuetsia gauzatuko den ala ez, ezta egitate hori tributuaren menpe egongo den edo tributua bera izango den ere.
|
|
|
Kasu batzuetan, arau horrek ez du eginkizun argitzailea bakarrik, zerga egitatearen definizioa ere osatzen duelako. Halakoetan, egitate zergapetuaren esanahia zein den
|
jakiteko
, beharrezkoa izaten da zerga egitatearen araua eta zergapetik kanpokoen araua batera interpretatzea. Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergapetik kanpo daude Oinordetza eta Dohaintzen gaineko Zergaren menpe dauden errentak.
|
|
|
Bigarrenari dagokionez (hau da, erakunde publiko bat beste erakunde publiko batek ezarritako tributuen menpe egoteari dagokionez), arazo nagusia zen Estatua beste administrazio publikoetako tributuen menpe egon zitekeen ala ez argitzea.
|
Dakigunez
, tributuaren oinarria Estatuak duen subiranotasunean datza, eta ez dirudi Estatuak bere menpeko Administrazio baten tributuak ordaindu behar dituenik. Hala ere, gaur egun ideia horiek aldatu egin dira; tributua justizia materialeko printzipio eta irizpideetan oinarritzen da, subiranotasunean baizik.
|
|
|
Ez dago argi ere noiztik zenbatu behar den betebehar lotuaren preskripzio epea, ezta ondorio geldiarazleak betebehar lotuari eragiten dion zatiaren gainekoa soilik den ala ez, ezta zer gertatzen den ere tributu berari buruz betebehar bateraezinak daudenean, zergaldi edo likidazio aldi ezberdinetakoak izanda denborazko egozpenaren irizpideen gainean desadostasunak badira, eta abar. Arestian Auzitegi Gorenak adierazi duenez, betebehar lotu batetik datorren zor ez den sarrera eskatzeko preskripzio epea zenbatzen hasiko da, subjektu ezberdinak daudenean, betebeharpeko batek beste betebeharpekoaren betebeharra Administrazioak aldatu duela
|
jakiten
duenetik aurrera (2020ko ekainaren 11ko AGE, 3887/ 2017 errek.).
|
|
|
absolbitzeko desenkusa37 Egitate burutuen jokabidearen aurrean bagaude ere, Zigor Kodeak borondatezko damuaren aukera onartzen du, behin delitua gauzatu eta gero tributu egoera erregularizatuz, beti ere Tributu administrazioa horretaz konturatu baino lehen. ...eharpekoari jakinarazi aurretik, edota halako jarduketarik ez bada, Fiskaltzak, Estatuko Abokatuak ala autonomia erkidegoko, foru aldundiko edo toki administrazioko ordezkari prozesalak betebeharpekoaren aurkako salaketa edo kereila jarri baino lehen, edota Fiskaltzak ala instrukzioko epaileak jarduketak hasi aurretik, betiere jarduketak ahalbideratzen dionean eginbideak hasi direla modu formalean
|
jakitea
. Ildo horretatik, 7/ 2012 Lege Organikoaren zioen azalpenean adierazi bezala, erregularizazioak"... erabat neutralizatzen ditu jokabidearen balio gutxitzea eta emaitzaren balio gutxitzea; ulertu behar da, tributu egoera erregularizatuta, tributu betebeharra hasieran ez betetzeak dakarren zuzentasunik eza desagertu dela(.)".
|
|
|
Urratzailearen kalifikazioari begira iradokizun bat egin genuke.
|
Jakin
badakigu zehapena ez dela tributu zorraren osagaia; hala ere, soilik ondorio hauetarako subjektu urratzailea zordun nagusi bezala kalifikatuko da. Beste hitzetan esateko, tributu zorraren ordainketa betetzeko zordun nagusi bat egon daiteke eta beste zordun nagusi bat zehapena ordaintzeko.
|
|
|
a) Fakturatzeko betebeharra arautzen duen arauketaren betekizunak betetzen ez badira, arau haustea eragin duten eragiketen zenbateko osoaren %1eko proportziozko diruzko isuna jarriko da. b) Fakturak edo egiaztagiriak luzatu, bidali, eman edo kontserbatu ez badira, arau haustea eragin duten eragiketen zenbateko osoaren %2ko diruzko isun proportziozkoa jarriko da. Ezin denean
|
jakin
zein den arau hausteari dagozkion eragiketen zenbatekoa, zehapena 600 eurokoa izango da, faktura edo dokumentua luzatu edo kontserbatu ez den eragiketa bakoitzeko. Administrazioak egiaztatzen badu faktura ez dela luzatu, bidali eta ez dela eman eta inguruabar hori egiaztapena egiten den unean amaitu barik dagoen zergaldian gertatu dela, diruzko isun finkoa jarriko da, hain zuzen, Araban eta Bizkaian 600 euroko isuna faktura egin eta eman ez den eragiketa bakoitzeko, eta Gipuzkoan 1.000 eurokoa. c) Fakturak datu faltsuekin edo faltsutuekin luzatu badira, arau haustea eragin duten eragiketen zenbateko osoaren %100eko diruzko isun proportziozkoa jarriko da Araban eta Bizkaian, eta Gipuzkoan %75ekoa.
|
|
|
Halaber, TFAOek ezarri dutenez, ez betetzeak fakturatu beharreko eragiketen zenbatekoaren %20 baino gehiagori eragiten dionean (egiaztatu edo ikuskatu nahi den tributuari edo tributu betebeharrari zein epeari dagokienez), edo ez betetze horren ondorioz Administrazioak ezin duenean
|
jakin
zein diren fakturatu beharreko zenbatekoak, orduan, zehapenaren zenbatekoa %100 gehituko da.
|
|
|
Prozedurari buruzko arauetan ez bada ezartzen gehieneko eperik, sei hilabete baino lehen ebatzi behar da. Salbuespenez, premiamendu prozeduran ez dago gehieneko eperik aurretiaz ezin daitekeelako
|
jakin
zordunaren ondasunen aurkako exekuzio derrigorra zenbat iraungo duen; premiamendu prozedura luzatu daiteke Administrazioak duen kobratzeko eskubidearen preskripzio epean zehar. Honela zenbatuko da epea:
|
|
|
Horrenbestez, eta delitua burutzeko ordainketarik ez dela egon behar
|
jakinda
, delitu hau tributu iruzurraren delituarekin pilatzen denean, hots, ZKren 305 Artikuluko delituarekin pilatzen denean ordaindu gabeko zorrak 120.000 euroko gutxienekoa gainditu duelako, Ogasun publikoaren aurkako delituaren zigorra soilik ezarriko da, arauen arteko pilaketa gertatzen delako. PEREZ ROYOk adierazi duenez, pilaketa hori kontsuntzio irizpidearekin konpondu litzateke kontabilitate delitua ezin daitekeelako modu lokabean izan.
|
|
|
Lanbide sekretuaren mende badaude, ordea, informazioa babestuta legoke, nahiz eta sekretu horrek ezin babestu profesionala bera, ezta sekretua hautsi gabe eman daitezkeen datu ekonomikoak ere (esaterako, informazioa pilatuta lortzen denean). Lanbide sekretupean daude ondare izaera ez duten datu pribatuak, baldin eta datuok profesionalen bezeroen ohore eta intimitatea ukitzen badituzte eta profesionalek euren jardueratik ezagutzen badituzte; bestetik, aholkularitza eta defentsa eginkizunak egikaritzean, profesionalek isilpeko datuak
|
jakin
badituzte. Haatik, ez daude sekretupean, bezeroaren eta profesionalaren arteko harreman ekonomikoak (ordainsariak...).
|
|
|
Tributuen ikuspegitik aitorpen bat edo autolikidazio bat epez kanpo aurkezteak gaitzesteko moduko jokabidea dela
|
jakinik
, legegileak tributu betebeharrak borondatez betetzeko jokabideak lagundu nahi izan ditu, berandu betetzen badira ere, gatazkak saihesteko eta zerga bilketa arintzeko asmoarekin. Horiek horrela, betebeharrak borondatez betetzen direnean tributu sistema indartuko dela ulertzen da.
|
|
|
|
Dakigunez
, betearazpen aldia hastean berandutze interesak eta betearazpenaldiko errekarguak sortzen dira. Errekargu horiek bateragarriak dira tributuzko arau hausteak gauzatzeagatik ezar daitezkeen zehapenekin.
|
|
|
Arabako eta Gipuzkoako TFAOen 135 artikuluak eta Bizkaiko TFAOren 134 artikuluak jaso duenez, tributu ikuskapena honako administrazio eginkizunak gauzatzean datza52: a) tributu betebeharren egitezko kasuak ikertzea, Administrazioak ezagutzen ez dituenen berri
|
jakiteko
; b) betebeharpekoek aurkeztutako aitorpenen eta autolikidazioen benetakotasuna eta zehaztasuna egiaztatzea; c) informazioa lortzeko jarduketak burutzea; d) tributu betebeharrak zehazteko beharrezkoak diren balioak egiaztatzea; e) onura fiskalak edo pizgarriak lortzeko, itzulketak lortzeko eta tributu araubide bereziak aplikatzeko baldintzak betetzen direla egiaztatzea; f) Ikuskapen jarduketak dir... Eta Araban, gainera, esan dugun moduan, egiaztapen mugatuko jarduketak burutzea gehitu
|
|
|
Arabako, Gipuzkoako eta lurralde erkideko arauketetan betearazpen aldia hasi ahal izateko zorraren zenbatekoa aurretiaz zehaztu behar da; hortaz, eskatu nahi den zenbatekoa zein den ez
|
badakigu
, ezin izango da kobratu. Lurralde horietan, badago tarteko epealdi bat autolikidazioa ordaintzeko borondatezko aldia amaitu denetik betearazpen aldia hasi arte; tarteko epe horretan betebeharpekoak zorra ordain dezake Administrazioak inolako errekerimendua bidali baino lehen, eta ondorioz, ezin izango da zehapenik ezarri, baina zorrari gehituko zaizkio errekerimendurik gabe aitorpena epez kanpo aurkezteagatiko errekarguak.
|
|
|
Interesduna ebazpena betearazteko emandako egintzekin ados ez dagoenean, betearazpenaren aurkako errekurtsoa aurkeztu ahal izango du. Baieztapen hori ikusita, badirudi ezin dela errekurtsoa erabili Administrazioaren jarduterik ez dagoenean edota ebazpena ez denean betearazi, Administrazioak ebazpena betearazteko egintzak hilabeteko epean jakinarazi behar dituela (TFAOen 244.3 artikulua)
|
dakigun arren
, ebazpena hori Administrazioaren erregistroan sartu denetik aurrera.
|
|
|
Gutxi gorabehera, aurrekontua zer den guztiok
|
dakigun arren
, ez da erraza doktrinan horren inguruko kontzeptu bateratu eta adosturik aurkitzea. SAINZ DE BUJANDAren esanetan, ostera, Estatuko aurrekontua" Gobernuak epe zehatz batean gehienez egin ditzakeen gastuak baimentzeko legea da aurrekontua, xehetasunez azaltzen diren zereginetan egin beharreko gastuak baimentzekoa, alegia; halaber, gastuok estaltzeko adina sarrera aurreikusi behar dira aurrekontuetan".
|
|
|
Lurraldearen eragingarritasunak zehazten du legeak zein lurraldetan sortarazten dituen ondorioak. Legeen hedaduren bitartez, ostera,
|
jakin
daiteke zeintzuk diren tributuen legeak arau ditzakeen egitateak eta uki ditzakeen pertsonak.
|
|
|
Tributu arauak Estatuko lurralde osoan bete behar dira. Behin legea zein lurraldetan den eragingarria
|
jakin
eta gero, bi ondorio jazotzen dira: lehenik eta behin, lurralde horretako auzitegi eta epaile guztiek aplikatu behar dute lege hori, antolamendu juridikoaren beste osagai bat izanik; bigarrenik, lege hori, antolamendu juridikoan sartutakoan, kontuan hartu behar da edozein xedapenen interpretazioa egiterakoan.
|
|
|
Legearen hedadura, bestalde, autu interesgarri eta konplexuagoa da. Esan bezala, lege hedaduraren bitartez
|
jakin
daiteke Estatu bateko legeak zein egitate eta pertsona ukitzen dituen, eta hori zeharo garrantzitsua da, batik bat, egitateok guztiz edo zati batez lurraldetik kanpo gauzatzen direnean, edo beste Estatuko herritarrek burutzen dituztenean.
|
|
|
Horren ildotik, lege baten hedadura zehazteko,
|
jakin
behar dugu zeintzuk diren tributu arauekin lotzeko irizpideak edo zergen lotuneak. Esangura horretan, bi irizpide nagusi daude:
|
|
|
Interpretazioaren bitartez, arau juridikoaren esangura arakatzen da, esangura hori
|
jakitea
ezinbestekoa baita araua aplikatu ahal izateko. Hortaz, tributu arauen aplikazioarekin zuzeneko zerikusia duen autua aztertuko dugu puntu honetan:
|
|
|
4) Ikuskapen edo egiaztapenaren hasieran, jarduketa horien norainokoa ezagutzeko eskubidea, baita jarduketa horietan izango dituen eskubide eta betebeharrei buruz
|
jakiteko
eskubidea; bai eta jarduna epe barruan burutzeko eskubidea ere.
|
|
|
Tributu zuzenbidearen ardatzetarik bat tributua da, eratu ere, tributuaren inguruan eratu baita Zuzenbidearen adar hori. Tributua zer den argitzeko, aurren aurrenik tributuaren kontzeptu juridikorik ote dagoen
|
jakin
genuke.
|
|
|
Modu horretara, Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergaren kasuan, zergaldia eta aitortzeko epeak egutegiko urtearekin bat datozenez, begiratu behar da urte batean ordaindu gabe utzitakoa. Balio Erantsiaren gaineko Zergan, aldiz, aitorpena aurkezteko epeak hilekoak edo hiruhilekoak dira, eta egutegiko urte bereko aitorpena aurkezteko epealdi batzuk batu dira, delitua gauzatu den
|
jakiteko
. Oinordetza eta Dohaintzen gaineko Zergaren kasuan edota Ondare Eskualdaketa eta Egintza Juridiko Dokumentatuen gaineko Zergaren kasuan, begiratu behar da likidatu den kontzeptu bakoitza.
|
|
|
Kasu bi horietan, zerga egitatea ez da ondasun edo zerbitzu bat eskuratzea, ezpada horiek ematea. Ondorenez, ikusi behar dugu zergatik zerga egitatean parte hartzen ez duen hirugarrenak jasan behar duen tributu prestazioaren zama ekonomikoa, eta
|
jakin
behar dugu, baita ere, Administrazioari begira, tributua ordaindu beharrak hirugarrena tributu betebeharpeko bihurtu duen ala ez. Galdera horiei erantzuteko, tributuen jasanarazpenaren erakundea ikertu behar dugu.
|
|
|
Izan ere, errenten gaineko zergetan, sortzapena zerga egitatea gauzatzen denean gertatzen da, bada, zergaldiaren amaiera arte, beraz, ez dago sortzapenik. Ordainketa horiek aurretik egiten dira, betebeharraren sortzapena baino (oraindik ez
|
dakigunean
tributu betebeharra sortuko den ala ez, zerga egitatea ez delako osorik gauzatu eta tributu betebeharra ez delako sortu).
|
|
|
Bestela esanda, legeak definitzen duen magnitudea da zerga oinarria, eta horren bidez zerga egitatearen neurketa adierazten da.
|
Dakigunez
, zerga egitatea ekonomia ahalbidearen agerpena izan ohi da; zerga oinarriaren eta horren zenbaketaren bidez, neurtu egin daiteke zerga egitate zehatz batean dagoen benetako ekonomia ahalbidea.
|
|
|
zergaren neurria zehaztea. Esate baterako, PFEZren zerga oinarria zergaldian lortu diren errenta edo sarrera garbiak direla
|
jakinik
, eta oinarria zenbatzeko erregela bereziak zeintzuk diren jakinda, erregela horiek kasu zehatzetan nola aplikatzen diren jakin behar da. Arazo horrek tributu sistema baten egitura bera baldintza dezake; oinarriak zehazteko sistema bat edo bestea aukeratzeak badu bere garrantzia, arauketa horren bidez tributu sistema edo zerga egitateak desitxuratu daitezkeelako (batez ere, zenbatespen objektiboarekin).
|
|
|
zergaren neurria zehaztea. Esate baterako, PFEZren zerga oinarria zergaldian lortu diren errenta edo sarrera garbiak direla jakinik, eta oinarria zenbatzeko erregela bereziak zeintzuk diren
|
jakinda
, erregela horiek kasu zehatzetan nola aplikatzen diren jakin behar da. Arazo horrek tributu sistema baten egitura bera baldintza dezake; oinarriak zehazteko sistema bat edo bestea aukeratzeak badu bere garrantzia, arauketa horren bidez tributu sistema edo zerga egitateak desitxuratu daitezkeelako (batez ere, zenbatespen objektiboarekin).
|
|
|
zergaren neurria zehaztea. Esate baterako, PFEZren zerga oinarria zergaldian lortu diren errenta edo sarrera garbiak direla jakinik, eta oinarria zenbatzeko erregela bereziak zeintzuk diren jakinda, erregela horiek kasu zehatzetan nola aplikatzen diren
|
jakin
behar da. Arazo horrek tributu sistema baten egitura bera baldintza dezake; oinarriak zehazteko sistema bat edo bestea aukeratzeak badu bere garrantzia, arauketa horren bidez tributu sistema edo zerga egitateak desitxuratu daitezkeelako (batez ere, zenbatespen objektiboarekin).
|
|
|
Kasu horietan, zeharkako zenbatespenaren metodoa aplikatu behar da, subjektu pasiboaren jokabidea dela-eta Administrazioak ezin duelako
|
jakin
zerga oinarria zein izan den.
|
|
|
|
Dakigunez
, tributuak lege izaera du, legeak sortzen du-eta. Ez datoz bat tributua inter vivos eskualdatzea tributuak dakartzan betebeharrekin.
|
|
|
Hildakoa tributuaren erantzulea izan badaiteke, erantzukizunetik datozen tributu zorrak ere ez dira eskualdatuko, baldin eta heriotzaren unean erantzukizuna eratortzeko erabakia jakinarazi ez bada. Neurri horren bidez jaraunsleen segurtasun juridikoa bermatzen da, jarauntsia onartzean agian ez
|
dakitelako
kausatzailearen aurka erantzukizuna eratortzeko prozedura zegoela.
|
|
|
Sistemak abantaila handiak zekartzan Ekonomia eta Ogasun Ministeriorako diru sarrera ziurrak berehala lortzen zituelako inolako gasturik gabe. Bestetik, diputazioek, Kupoaren ordainketa araubidearen ardatza zela
|
jakinda
, urteko kupoa ordaintzen zuten zintzo zintzo eta euren tributu kudeaketa egiten zuten.
|
|
|
Lehenengo erregelak huts eginez gero, pertsona fisikoa ohiko egoiliarra izango da bere interesen gune nagusia duen lekuan. Leku hori zein den
|
jakiteko
, Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergaren zerga oinarriaren zatirik handiena zein lurraldetan eskuratzen duen ikusiko da. Kasu honetarako, ez dira kontuan hartuko ondasun higigarrien kapitalak emandako errentak eta ondare irabaziak, ezpada errentak lortzeko lurralde batean egotea beharrezkoa den kasua (lan etekinak edota jarduera ekonomikoarenak).
|
|
|
Administrazio interesdunetatik edozeinek eragin ahal izango du zergadunaren egoitza aldaketa. Administrazio horrek bere proposamena besteari helaraziko dio,
|
jakin
beharreko aurrekariak erantsita, eta lau hilabeteko epea emango dio egoitza aldaketari buruz duen iritzia azaltzeko eta ondoreak zein egunetatik sortuko diren adierazteko. Besteak proposamenari baietza ematen badio, Administrazio eskudunak zergadunari jakinaraziko dio.
|
|
|
Guztiok
|
dakigunez
, tributu legeek egoera zehatz batzuk arautzen dituzte eta egoera horietan dagoen herritarrak diru kopurua ordaindu behar dio Estatuari (edo beste erakunde publiko bati), tributu gisa. Aldi berean, zergadunei euren prestazioa betetzeko beharra ezarri ez ezik, arau horiek forma izaerako eginbeharrak ere xedatzen dituzte, hala nola, aitorpenak aurkezteko eginbeharra, informazioa ematekoa, ikuskapenak jasan beharrekoa eta abar.
|
|
|
Prestazio anitz eta ezberdinak daude tributu guztietan; beraz, ezin dugu tributuaren definizio bakarra eman, ezin dugu tributua kategoria juridiko
|
jakin
batean kokatu. Ondare edo ekonomia mailako lotura den aldetik, tributua betebeharra da; baina hori ez da egia osoa, betebeharren kategoriarekin ez delako agortzen tributuaren eduki osoa.
|
|
|
zati orokorra eta zati berezia. Lehenengoan, tributua zer den
|
jakiteko
oinarrizko kontzeptuak ikusten dira; beste hitz batzuez esanik, tributuak Zuzenbidearen barruan duen garrantzia azaltzen da. Horrez gain, tributuaren arauzko iturriak aztertzen dira bereziki Konstituzioak xedatutako printzipioak, eta tributuak ezarri eta biltzen dituzten erakunde publikoen berri ere ematen da.
|
|
|
Horrez gain, tributuaren arauzko iturriak aztertzen dira bereziki Konstituzioak xedatutako printzipioak, eta tributuak ezarri eta biltzen dituzten erakunde publikoen berri ere ematen da. Behin tributua zer den, nola ezartzen den eta nork ezarri eta biltzen duen
|
jakin
eta gero, tributuekin loturiko prozedurak jorratu behar dira. Laburbilduz, bi multzo nagusi daude:
|
|
|
Iturrien bidez
|
jakin
nahi da tributu arauak nola sortzen diren. Finantza zuzenbidea antolamendu juridiko publikoa den aldetik, horren iturriak
|
|
|
Inor gutxik: hala ere, holakoa bazara, irakurle ezezagun zaitudan hori,
|
jakin
ezazu gutxiengo aukeratu baten partaidea zarela, alegia, aldi batez lerro hauek begi aurrean jartzeko aukera egin dutenen multzo txiki horren kidea.
|
|
|
eskuratu ahala, behinolako lagunik kuttunena, gerora, behin ikasgaia gainditu ondoren, baztertua eta azkenean, ahaztua edo kasurik onenean, noizbait, beste esku gazteagoetan jarria. Hartara, liburu dendetan erosten duenetik, unibertsitateko ikasleak
|
jakin
badaki hori dela ikasgaia gainditzeko duen lehen tresna. Hasieran jakin gura dena, orrialdeak ireki ahala, berehala bihurtzen da barne harremanen toki aparta.
|
|
|
eskuratu ahala, behinolako lagunik kuttunena, gerora, behin ikasgaia gainditu ondoren, baztertua eta azkenean, ahaztua edo kasurik onenean, noizbait, beste esku gazteagoetan jarria. Hartara, liburu dendetan erosten duenetik, unibertsitateko ikasleak jakin
|
badaki
hori dela ikasgaia gainditzeko duen lehen tresna. Hasieran jakin gura dena, orrialdeak ireki ahala, berehala bihurtzen da barne harremanen toki aparta.
|
|
|
Hartara, liburu dendetan erosten duenetik, unibertsitateko ikasleak jakin badaki hori dela ikasgaia gainditzeko duen lehen tresna. Hasieran
|
jakin
gura dena, orrialdeak ireki ahala, berehala bihurtzen da barne harremanen toki aparta. Ikasgelan, motxilan, zorroan, tabernan, korridoreetan... horra hor ikaslearen meneko gure eskuliburua!
|
|
|
Ikasgelan, motxilan, zorroan, tabernan, korridoreetan... horra hor ikaslearen meneko gure eskuliburua! Eskurik esku ere badabil, orri markatuekin, azpimarratuekin, behin eta berriro, gorriz, berdez, horiz. nork
|
daki
! Badoa kafetegitik etxeko edo apartamentuko gelara, egunero, hilero. baina lau hilabetez soil soilik!
|
|
|
Hasi ere, hortxe hasten da amodiozko aldia ikaslearen eta eskuliburuaren artean, irailetik abendura edo otsailetik maiatzera irauten duena. Amodioa eta aldi berean, gorrotoa, ikasleak oraindik ez
|
baitaki
eskuliburuaren orri guztiak menderatzeko eta bereganatzeko gai izango den.
|
|
|
Eurek ondu zuten, duela urte batzuk, erdarazko testua, orain Alberto Atxabal Rada irakasleak euskarazko letrekin jantzi duena. Badute, horratik, aurrerantzean irakasle, ikasle eta
|
jakin
mina duten euskaldunek nora jo euskarazko testuen bila Euskadiko finantza eta tributuen foru zuzenbidearen arloan.
|
|
|
Edozein kasutan, langileak, idatziz, ziurtagiri bat eska diezaioke kasuan kasuko enpleguaren zerbitzu publikoari, enpresan zenbat aldi baterako kontratu izan dituen
|
jakin
eta egiaztatu ahal izateko enpresan langile finko bihurtu den.
|
|
|
© Kontsultak ahalbidetu behar du enpresaburuak batzordearen irizpena zein den
|
jakitea
, erabakiak hartzeko edo betearazteko unean.
|
|
|
2017ko azaroaren 29ko EBAEren arabera (C/ 2016 auzian), langileek urteko opor ordainduak izateko eskubidea atzeratu eta pilatzeko aukera izan behar dute, opor horiek izan ez dituztenean, noiz eta enpresaburuak aldez aurretik opor horiek izatea debekatu duen, adibidez, uste izateagatik langile autonomoak direla. Horregatik, ulertu behar da ez dela onargarria langile baten eta bere enpresaburuaren artean eztabaida izanez gero, langileak urteko opor ordainduak ote dituen erabakitzeko unean, langileak opor horiek izan beharra aldez aurretik
|
jakin gabe
opor ordainduak izateko eskubidea dagokion.
|
|
|
Oro har, mugigarritasun funtzionala enpresaburuaren ius variandi delakora biltzen da, jarraian ikusiko den moduan. Dena den, mugigarritasun funtzionalari erreparatu aurretik ezinbestekoa da lanbide taldea zer den
|
jakitea
.
|
|
|
Hain zuzen, lanedo lanbide arriskuak prebenitzeko asmoarekin, zientzia edo teknika desberdinak sortu dira, horietako bakoitzak prebentzioaren alde
|
jakin
bat hartu duela aztergai (prebentzio jarduerak):
|
|
|
Halaber, zilegi dira bestelako kontrol neurri batzuk ere, baldin eta langileek eta horien ordezkariek
|
jakin
badakite neurri horiek ezarri direla, eta kontrol tresnen kokapen zehatza. Halakoen adibide dira, besteak beste:
|
|
|
Halaber, zilegi dira bestelako kontrol neurri batzuk ere, baldin eta langileek eta horien ordezkariek jakin
|
badakite
neurri horiek ezarri direla, eta kontrol tresnen kokapen zehatza. Halakoen adibide dira, besteak beste:
|
|
|
Printzipioz, badirudi kalte hori eragiteko arriskua handia dela, komunikazioa kontrolatzen delako, baina kontuan hartu behar da entzuten diren elkarrizketa bakarrak bezeroekin izandakoak direla. Gainera, langileak
|
badaki
enpresaburuak bere elkarrizketak entzun ditzakeela eta langileak badu aukera atseden guneetan beste telefono bat izateko, komunikazio pertsonaletan erabiltzeko (DESDENTADO BONETE y MUÑOZ RUIZ).
|
|
|
seguru asko, osagarri pertsonalen adibiderik garbiena da; enpresari lotutako egoeraren ondoriozko sariak: enpresan 25 urte edo gehiago betetzean esaterako; zenbait titulazio izatea (gradua, doktoregoa, master bat.); hizkuntzak
|
jakitea
.
|
|
|
Halatan, HKABNri eratxikitako eginkizun horren ondorioz, hitzarmen kolektiboetako lan baldintzak ez aplikatzeko prozeduretan akordiorik ez lortzeagatik sortutako eztabaidak konpontzeko prozedura bat arautu da, irailaren 27ko 1362/ 2012 Errege Dekretuan, Hitzarmen Kolektiboen Aholku Batzorde Nazionala arautzeari buruzkoan (ikusi 19.etik 24.enera arteko artikuluak). Halaber, prozedura hori nola bideratu behar den
|
jakiteko
edo HKABNren jardunbidea hobeto ulertzeko, ezinbestekoa da kontuan hartzea HKABNren erabakiak hitzarmen kolektiboak ez aplikatzearen inguruan. Orobat, kontuan hartu behar da 2014ko uztailaren 16ko KAEk adierazitakoa (ikusi 4 Z.O.).
|
|
|
Itunik izan ezean, enpresak urtean zehar modu irregularrean banatu ahal izango du lanaldiaren %10 Edonola ere, banaketa horrek legeak eguneko eta asteko atsedenaldien inguruan ezarritako gutxienekoak errespetatu behar ditu beti, eta langileak, gutxienez, 5 eguneko aurreabisuarekin
|
jakin
behar du zein egun eta ordutan lan egin duen, enpresaburuak lanaldia modu irregularrean banatzeko hartu duen erabakiaren ondorioz.
|
|
|
(k) Prestakuntzarako lan kontratuak egin nahi dituzten enpresaburuek idatziz eskatu ahal izango diote informazioa enpleguaren zerbitzu publiko eskudunari,
|
jakin
ahal izateko kontratatu nahi dituzten pertsonak aldez aurretik kontratu modalitate horrekin kontratatuta egon diren eta, hala bada, kontratazio horiek izan duten iraupena. Enpresaburuak informazio hori langileen lege ordezkariei helarazi die.
|
|
|
Bada, EAEOn alienazio edo alteritate moduan erabiltzen da, hau da, bulegoen alde hitzartutako lanbide jarduera bezala. Lan zuzenbidean, berriz,
|
badakigu
inorentasunak zer esan nahi duen, batik bat, inorentasuna merkatuan dagoenean, aztertzen ari garen lan harremanetan gertatu antzera (ikusi 1 gaia, 1.3).
|
|
|
Era berean, harreman horiek izan daitezen, eta legearen aurkako lagatzea ezkutatzeko itxura egiten ez dela frogatzeko, nahitaezkoa da kontrataria, edo azpikontrataria, gai izatea, obra
|
jakin
bat egiteko edo zerbitzu jakin bat emateko. Bestela esanda, enpresaburu kontratariak, edo azpikontratariak, bere antolaketa izan behar du, bai eta bere ondarea (kasuan kasuko jarduera antolatzeko lanabesak edo makinak) ere.
|
|
|
Hortaz, benetako kontrata edo azpikontrata baten aurrean noiz gauden
|
jakiteko
, lehendabizi, enpresa nagusiaren" berezko jarduera" zehaztu behar da.
|
|
|
Praktikan arazoa da benetako kontratak eta kontrata faltsuak bereiztea. Beraz, eragile juridikoak LELTBren 42 eta 43 artikuluak zuzen interpretatzen
|
jakin
behar du.
|
|
|
Hala bada, aukera hori hartuko da kontuan; izan ere, araua eguneratuta eskuratuko dugu. Aukera hori eskaini ezean," Azterketa" atala aukeratu behar da, EAOn argitaratutako arauek aldarazpenak izan dituzten
|
jakiteko
. Era berean, jakin ahal izango da arau hori erregelamendu bidez garatu den.
|
|
|
Aukera hori eskaini ezean," Azterketa" atala aukeratu behar da, EAOn argitaratutako arauek aldarazpenak izan dituzten jakiteko. Era berean,
|
jakin
ahal izango da arau hori erregelamendu bidez garatu den.
|
|
|
SOSA WAGNERren57 hitzetan: " legegileakez
|
zekien
oso ondo zer esan nahi zuen hori (toki autonomia) eta gainera beste espazio autonomiko bat eraikitzen oso lanpetuta zebilen (autonomia erkidegoena hain zuzen ere), askoz dizdiratsua, idazteko oso zaila izateaz gain eta korapilatsua, eztabaida politikoa zela eta". Bitartean eta lege berria onetsi arte iragankortasunez EKren aurreko arauketa aplikatu behar zen eta horretan Estatuak jorratu behar zituen zaintza ezberdinak oso handiak ziren.
|
|
|
udal eskumenak argitzeko edo udalaren jarduera murrizteko. Egia esan, ez dugu hori horrela izan denik inoiz
|
jakingo
. Laugarren paragrafo bat sartu zaio 7 artikuluari eta berezkoak ez diren bestelako eskumenak definitzen dira.
|
|
|
Baina, toki autonomia noraino hedatzen da? Hedadura hori zehazteko, toki autonomiaren mugak zeintzuk diren
|
jakin
behar dira. Toki autonomiaren printzipioak Konstituzioak ezartzen dituen beste printzipio batzuetan muga topatzen du, sistemaren harmonizazioa ahalbideratzen duten printzipioak:
|
|
|
Honetan bakarrik aipatu nahi da Estatuak ez betetze kasuetan oinarritutako egoera tasatu eta
|
jakin
batzuetan toki erakundea bera disolbatzeko edota ezabatzeko ahalmena zuela.
|
|
|
Esangura horretan, korapiloa eginda dago651 eta hori askatzeko beharra daukagu, toki erakundeen lurralde mugartearen gaineko araubidea zehazteko eskumenaren titulartasuna
|
jakiteko
. Lurralde historikoen eskumenak EAEko autonomia estatutuaren 37 artikuluan eta LHLren 7 artikuluan zehazten dira.
|
|
|
Eskumen propioei dagokienez ETELaren 17 artikuluak hogeita hamazazpi gai ezberdin aipatzen ditu eta, ez bakarrik hori, gai bakoitzean udalak duen ahalmenak ere zehaztu egin ditu, udalak
|
jakin
dezan beren eskumena antolatzeko, planifikatzeko, kudeatzeko, ikuskatzeko edota exekutatzeko baldin bada. Foruarauek edo EAEko Legebiltzarreko legeek bermatu behar dute 37 eskumen eta gaietan aipatzen diren funtzioak eta ahalmenak errespetatuko dituztela.
|
|
|
• Kontrol helburuaren hedadurari begira, egintzen kontrola edo jardueren kontrola egin daiteke. Hau da, egintza
|
jakin
eta zehatz bat edo jarduera konkretua.
|
|
|
Baliabide guztiak zehazten hasi aurretik egokia edo aproposa ikusten da berezko tributua zer den zehaztea. VALENZUELA VILLARUBIAk237 aipatzen duenez, berezko tributua zer den
|
jakiteko
hiru teoria daude:
|
|
|
ETELk toki autonomiaren printzipioa modu oso baten ulertzen du eta jarduteko autonomia behar bezala garatzeko beharrezko finantzazioa behar duela
|
daki
. Horretarako, toki erakundeek behar dituen diru sarrerak baldintzatu barik egon behar dira.
|
|
|
Aurretiazko baimenaren helburu bikoitza ondo zehazten du GoNSALVEZ PEQUEÑok: " Beharrezkoa da
|
jakitea
legezkotasun kontrola den ala, aldiz, egokitasun kontrola den, Administrazio autonomikoak toki administrazioak aurreikusitako besterentzea ordenamendu juridikora egokitzen den egiaztatzera mugatu behar duen edo, gainera, ondare negozio hori interes publikoetarako komenigarria edo beharrezkoa den egiaztatu behar duen" 483 KAren doktrinaren arabera, aukera kontrolak bakarrik egin daitezke onda... Interes orokorra urraturik ikus daitekeenean bakarrik egin daiteke ondasunaren eskualdaketaren fiskalizazioa.
|
|
|
GOmez MELEROk erantzuna argi planteatzen du kasu honetarako: " Agerikoa denez, kasu honetan eragin formalak eta juridikoak oso desberdinak dira, toki egintza guztiz eraginkorra baita behin onetsita, hargatik eragotzi gabe autonomia erkidegoko organoari jakinarazteko betebeharra" 487 Horren harira,
|
jakin
badakigu, lehenengo zatian adierazi dugulako eta finantza zaintzaren hasieran esan dugulako, TAOLren kontrol orokorrerako sistema ere hemen aplikagarria dela. Beraz, akordioa inpugnatzeko aukera izango du autonomia erkidegoak, TAOLren 63 eta 65 artikuluak aplikaturik.
|
|
|
Nola
|
daki
toki erakunde batek aurrekontu egonkortasunaren printzipioa betetzen duen ala ez. Toki erakundeei Aurrekontu egonkortasunari buruzko abenduaren 12ko 18/ 2001 Legea aplikatzeko erregelamendua onetsi zuen azaroaren 2ko 1463/ 2007 Errege Dekretuaren 15 artikuluak dioenez," Egonkortasun helburua bete dela ulertuko da hasierako aurrekontuak, edo, hala badagokio, aldatutakoak, eta erregelamendu honetako 4.1 artikuluan jasotako subjektuen aurrekontu likidazioak, finkatu ondoren eta finantzaketa ahalmenari dagokionez.
|
|
|
Beraz, toki erakundeek duten gastua mugaturik dago eta muga hori ez gainditzea aurrekontu egonkortasunarekin lotzen da. Nola
|
daki
toki erakunde batek gastu araua bete duen ala ez. Lehenengo eta behin kontuan izan behar dugu n ekitaldiko gastu muga zein den eta likidazioan gastu araua bete duen jakiteko n eta n aurrekontu ekitaldietako likidazioak behar izango ditugula.
|
|
|
Nola daki toki erakunde batek gastu araua bete duen ala ez? Lehenengo eta behin kontuan izan behar dugu n ekitaldiko gastu muga zein den eta likidazioan gastu araua bete duen
|
jakiteko
n eta n aurrekontu ekitaldietako likidazioak behar izango ditugula. Lau pausutan diseinatutako prozedura da:
|
|
|
Administrazio zuzenbidean, zaintzaren kontzeptua Administrazioak esku hartzeko teknika bat da, eta, horren arabera, erakunde babesleak diziplina unitario
|
jakin
baten mende jartzen ditu beste administrazio erakunde batzuk, maila apalagokoak baina hierarkian haren mendekoak ez direnak, eta, legez aurreikusitako moduan, administrazio ahal jakin batzuk baliatzen ditu zaintzapeko erakundearen antolamenduari, egintzei edo jarduerari buruz (legezkotasun edo aukera kontrolak, ebazpenen, baimenen, eta abarren bidez egiten direnak). Gaiaren inguruan aurretik luze hitz egin dugu, baina kapitulu honetan EAEko toki erakundeen gaineko finantza zaintzaren inguruna hitz egingo dut.
|
|
|
Ildo horretatik, gaur egun ahalmen horiek dira Estatuak lurralde erkideko toki erakundeen gain egikaritzen dituen finantza zaintzako ahalmen berdinak. Esangura horretan, bakarrik geldituko litzateke
|
jakitea
ahalmenok zeintzuk diren eta horiek nola egituratu daitezkeen Ekonomia Itunaren 3 amaierako xedapenarekin: " Beraz, oraindik zehazteke dago zer irismen duen foraltasunaren berme instituzionalak legegile autonomikoarentzat, egungo Kontzertu Ekonomikoaren azken xedapenetatik hirugarrenak indartuta, duen mugak, Foru Aldundiak mantentzen baititu 1906ko abenduaren 13ko Errege Dekretuaren 15 artikuluak arlo ekonomiko eta administratiboan aitortu zizkien ahalmenen titulartasunean" 581 Dena den, Endemaño Arostegui ez dator bat egindako hausnarketa horrekin eta ez du uste LHLren bitartez zuzenean Foru Aldundiei finantza zaintzako ahalmenen gaineko titulartasuna eman behar zaienik horiei beren beregi ahalmena aitortzen dien Estatu lege edo lege autonomikorik ez dagoelako582 Autoreak eta berarekin batera Arbitraje Batzordearen kide batzuek uste dute lege batek beren beregi aitortu behar duela Foru Aldundien finantza zaintzako ahalmenak.
|
|
|
Horrela ulertu zuten gure EAEko Autonomia Estatutuaren idazleek eta bere baitan eskubide historiko batzuk autonomia erkidegoaren garapenerako geratu ziren599 Horrek KAren babesa jaso zuen aipatu dugun 76/ 1988 Epaian: " Beraz, eta Konstituzioak xedatzen duen bezala, eguneratzea autonomia estatutuen esparruan ere gauzatu behar da, eta horrek ekar dezake (errekurtsogileek adierazitakoaren aurka) autonomia erkidegoaren egitatearekin bateraezinak diren eskubide historiko
|
jakin
batzuk ezabatu behar izatea, edo subjektu berri batzuei, autonomia erkidegoei, beren konfiguraziorako edo funtzionamendurako ezinbestekoak direnak esleitu behar izatea" 600 Horrela lehen aipatu dugun bigarren galderari erantzuten hasiko gara.
|
|
|
ENdemaño Arostegi jaunari jarraituz, Administrazio Zuzenbidean, zaintza Administrazioaren esku hartze teknika bat da eta, horren arabera, zaintzaileak beste administrazio erakunde batzuk disziplina bateratu batera behartzen ditu422 Zehatz mehatz autoreak horrela dio: " Administrazio zuzenbidean, zaintza da Administrazioak esku hartzeko teknika; horren arabera, erakunde babesleak diziplina unitario
|
jakin
baten mende jartzen ditu beste administrazio erakunde batzuk, maila apalagokoak baina hierarkian haren mendekoak ez direnak, eta legez ezarritako moduan baliatzen ditu zaintzapeko erakundearen antolamenduari, egintzei edo jarduerari buruzko administrazio ahal jakin batzuk (legezkotasunedo aukera kontrolak, baimenen edo onespenen bidez jarduten direnak); are gehiago, zaintzak administrazio eremuan... Behin, zaintzaren kontzeptua eskuartean izanik, autoreak administrazioaren kontrol teknikak toki erakundeen finantza jarduerari aplikatzen dizkio.
|
|
|
ENDEMAÑO AROSTEGIk ematen duen definizioan argi uzten denez: " Administrazioak esku hartzeko teknika; horren arabera, agintaritza babesleak diziplina unitario
|
jakin
baten mende jartzen ditu beste administrazio erakunde batzuk[...] zaintzapeko erakundearen antolaketari, egintzei edo jarduerari buruzko administrazio ahal jakin batzuk aitortuz (legezkotasun edo egokitasun kontrolak, baimenen, onarpenen, eteteen, errekurtso ebazpenen eta abarren bidez jarduten direnak; kargu izendapenen eta birmoldaketen aurkakoa izan daiteke)" 429 Lan honetan finantza zain...
|
|
|
Ikerketa honetan zehazten dugun bezala, arazoa bikoitza da. Alde batetik,
|
jakin
dugu nork zehazten duen finantza zaintzaren kontrola eta, bestetik, kontrol horiek gauzatzeko nork duen erabili beharreko tresnak ezartzeko eskumena. Arazoa argi dago EKk berak" sortu" duela lurralde antolaketa deszentralizatu bat egituratu duenetik, eskumenen banaketa sistema ezarrita.
|
|
|
Beraz, kontrol teknika nork egikarituko duen
|
jakiteko
kontrol esparru eta prozedura bakoitza aztertu behar dugu. Finantza zaintza non ematen den ikusi behar dugu eta zaintza horrek aplikatzen duen teknika aztertu dugu, jakiteko eskumena nork daukan.
|
|
|
Beraz, kontrol teknika nork egikarituko duen jakiteko kontrol esparru eta prozedura bakoitza aztertu behar dugu. Finantza zaintza non ematen den ikusi behar dugu eta zaintza horrek aplikatzen duen teknika aztertu dugu,
|
jakiteko
eskumena nork daukan. Ondarearen esparruan, esate baterako, araua Estatuak ezartzen du baina kontrol teknika autonomia erkidegoak aplikatzen du, beraz, autonomia erkidegoak finantza zaintza gauzatuko du.
|
|
|
Hori horrela, finantza zaintza funtzioak egikarituko dituen organoa ez dago zehatz mehatz arau batean ezarrita. Esangura horretan, eskuordetzak eta arau konkretuak ikusi behar dira momentuan udalaren jardueraren kontrola nork gauzatu behar duen
|
jakiteko
. Batzutan Estatua izango da eta beste batzuetan autonomia erkidegoa.
|
|
|
diru laguntzen444 helburua kontrolatzeko beharra ezartzen da. Diru-laguntzak Estatuak edota autonomia erkidegoek ematen dituzten aurrekontuko diru izendapena dira eta horiek helburu zehatz eta
|
jakin
batekin ematen zaizkie toki erakundeei. Beraz, aurreikusitako diru sarrerak izan daitezke (gehienetan aurrekontuaren aldatzea ekartzen dute kreditu gaikuntzaren bitartez) eta horiek, helburu zehatza dutenez, gastuen esparruan helburu hori betetzeko kontsignatu dira.
|
|
|
Eragina txikia edo handia izan daiteke. Txikia prozedura aldetik, toki erakundeak erabakia harturik kopia bidali behar du eta,
|
jakin
badakigu, administrazioen erabakiak eragingarriak eta ondorioak sortzen dituztela ematen diren momentutik (jakinarazpenarekin edo publikazioarekin ematen da gure kasu honetan). Behin prozedura bukatuta, aurrekontua onestea, aurrekontuaren aldaketaren onartzea eta likidazioaren onartzea eragingarria izango da eta ondorio juridiko guztiak izango ditu.
|
|
|
Azpiatal honetan adierazi dugun bezala, zorpetze guztia ez dago kontrolpean. Zorpetzearen inguruko eskema txikia egitea komenigarria ikusten da zehatz mehatz
|
jakiteko
kontrola zein zorpetze motaren gainean egiten den. Horretarako, TOLTBren 48 artikuluaren transkribapena egiteko betebeharra ikusten da:
|
|
|
Kontrola zein momentutan egin behar den
|
jakiteko
, hau da, prozeduran zein momentuan egin behar den jakiteko lehenengo eta behin prozedura guztia aztertu behar da. Hemen ere arazoa dago SPKLren eta TOLTBren artean.
|
|
|
Kontrola zein momentutan egin behar den jakiteko, hau da, prozeduran zein momentuan egin behar den
|
jakiteko
lehenengo eta behin prozedura guztia aztertu behar da. Hemen ere arazoa dago SPKLren eta TOLTBren artean.
|