|
2003
|
|
|
Zorrinoak46 90cm koluzeraedukitzendumustur zorrotzetikbuztaneraino, eta2, 3, 5kg.Kolorezbeltzadagorputza, baina, bizkarraldetik zirrindazurizabalbaterakustendu, burutikbuztanarenhasieraraino; ale batzuetan, zirrindazuribakarraagertubeharrean, elkarrengandikbanatutakobiegotendira.Buztanabeltzaizandaiteke, zuria, edotazuri beltza. Konturagaitezen, Etxeparerendeskribapenean, horasta, izandahemengo beltza, eta, marraurdinbatbizkarreantrebes, horinahikoa ondoegokitzen daaipatudugunaldakortasunarekin, kontuanhartuta, ileaurdindu, zuri kolorekoabihurtzeaomendelaerabileratradizionalean.Edozelanere, zorrinoarenkolorazioaaposematikoada, hauda, abisuzkoa,, nigazkontuz
|
ibili
–dioskuna, etabatdatorEtxeparekkontatudigunzorrinoaren jokabide erasokorhorrekin.Izatez, zorrinoekuzki guruinbidituzte, hurbiltzenzaizkienetsaieiisurkinkirastua, gernuzikina, jaurtidiezaieketenak, txorrotada bitanetahainbatmetrotaratinuhandiz.Erahorretarazorrinoaketsaiaren begiak erretzenditu, edotaburukominasortzen dio.Zorrinoakgauezateratzendiragordelekuetatikjanaribila, etausaimenazbaliatzendi... Elikaduraridoakionez, omniboroada karniborohau, etadirudienez, kakalardoaketaarmiarmakdiragehiengustatzenzaizkionjanariak, bestelakoak erebilatuarren: inurriak, harraketabeldarrak, ugaztuntxikiak, sugeak, apoak, ehunzangoak, arrautzak, sustraiak, fruituak.Zorrinoakbakarrikbizi badiraere, ugalaldianaretaemehelduekelkarrenganajotzendute, otsailaren azkenpartean.Kumeakapirilaren edotamaiatzarenhasieranjaiotzen dira, 2 5sabelaldiko.Amakhazten ditukumeak.
|
|
|
Baimirikuonetaartatsuaegitenzuten, bainanbitzia.Euskalizen keta
|
zabilan
: Helduzitzaitzunetxeratlorebatekinedobelar ondobatekin, edoharrimugerbatekin, jakinnahiznolaAldudarrek emaitenzioten izena.
|
|
|
Gazteagobanintz, Ameriketara joangonintzatekesuhar: horixeda Etxeparekdioskuna.Egiaizangooteda. DamututaaldagoEuskalHerrian higatubizitzaz. EtabesteEuskalHerribateraikiezizanaz. Benetandago etsita, alaihakinetan
|
dabil
, holakoplantaliterarioakemanguran. Ezdaukaguzehatzjakiterik.Edozelanere, ezinduguahaztuJeanEtxepare osasunez nahikoamakalibilizela1928tikaurrera, etabihotzekoak jozuela1929ko bedatsean.Hortikaurreraegoerahorrek, jakina, ezzionbaikortasunerako arrazoihandirikemango.Beharbada, aldartegoibelhorrekdiktatuzion ondokobaloraziokategorikoa:
|
|
2006
|
|
|
Eta handik hogei urtera, 1987an, oraindik kontu honekin
|
zebilen
gure
|
|
2007
|
|
|
1901ean euskaltzaleak berriro elkartu ziren Hendaian. Hendaiako bilera hartara euskararen inguruan
|
zebiltzan
belaunaldi, ideologia eta herrialde guztietako pertsonak hurbildu ziren21; Euskal Herri osoko kultur buruzagien bilkura izan zen, beraz.
|
|
|
Baionako apaizgaitegian Philippe Aranart, Jean Pierre Urricarriet43, Clément Mathieu44 eta Piarres La, tte45 aipatu ditu Malherbek pentsaera horren zaleen artean. Pierre Andiazabalek ere azaldu digu La, te gazte denboran
|
ibili
zela Action> Françaisen pentsamoldetik hurbil46, baina gero urrundu egin zela. Jacques Mestelanek, ostera, La, tte demokrata kristaua izan zela baieztatzen du, inoiz ez Maurras zalea47 Dena dela La, ttek berak aitortu zuen Maurrasen jarraitzailea izan zela gaztetan (gu orduan gazte izaki eta, gogotik jarraikizen gintzaizkon48).
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarra sortzeko aurrepausoa izan zen Hendaian buruturiko ortogra, a kongresua, 1901eko irailaren 16an. Hendaiako bilera Guilbeau errepublikarrak prestatu zuen, Arturo Campion eta Gratien Adéma tradizionalistaren onespenarekin; euskararen inguruan
|
zebiltzan
belaunaldi, ideologia eta herrialde guztietako pertsonak hurbildu ziren Hendaiara
|
|
|
Zahartzaroan sortu dauku, arren, bere gogoko ume bat... Ene iduriko, eztabadaz
|
gabiltzan
egutegiak urthe andana handisko baten ondotik baizen ez ditu erroak osoki eginen jende chehearen buru bihotzetan, Etchepare, J.: Erantzuna, Gure> Herria, 1929ko azaroa abendua, 504 orr.
|
|
|
Euskaltzaindiaren jarduera bera kritikatu zuen Jules Moulierek, oraindik urgazle ez zelarik, euskararen erabilera, nkatzen ari ziren euskaltzainak erdaraz zihardutelako: gure eskuararen goiti beheitiez mintzo omen dire erdaraz484 Oker
|
zebilen
Moulier, behinik behin Pierre Lhanderen aburuz: Elizalde, Eguskitza, Olabide eta Altube euskaltzainek, erdararen etsaiek, ez lukete baimenik emango euskaraez denko hizkuntzaz aritzeko:
|
|
|
Ez. Gora, biziki gora
|
baitabiltza
ordean idazle horiek. Gaudela gu, chumeen, aphalen zerbitzuko; euskaltzainburuak, aldiz, handienen argitzale, Bertzen irakurgaietan, Gure> Herria, 1922ko urtarrila, 49 orr.
|
|
|
hemen
|
dabiltzan
arrotzen deskantsatzeko eta argitzeko, chede ona! Eskualdunentzat ere ez liteke kalte ikustea zer artarekin dauzkuten biltzen eta ohoratzen, hoin errecheki galtzerat uzten ditugun ohidura ederrak...
|
|
|
Philippe Oyhamburu, Saint Cyr eskola militarrean ikasi ostean o, zial frantsesa izateko, komunismoa eta ezkerreko munduan
|
ibili
zen: Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1996ko uztailaren 6a.
|
|
|
Jean Saint Pierre, Gorduseko apezpikua; Jean de Jaureguiberry medikua eta Eskualzaleen Biltzarreko partaidea; horren arreba zen Madeleine de Jauréguiberry, Begiraleak taldearen lehendakaria; Louis Dassance, Eskualzaleen Biltzarreko lehendakaria; aita Donostia; Georges Lacombe euskaltzaina, Léon Leon eta Jules Moulier Oxobi. Horrez gain, Ezpeleta, Senpere, Sara, Baigorri, Garazi eta beste hainbat herritan
|
ibili
ziren euskalzale gazteak irakurleen zein idazleen bila724.
|
|
|
Emile Larrerren ikuspuntutik: Momentuan aldaketa handia izan zen, zeren eta ordu hartan zen piska bat kontserbadoreak, eta La, ttek ekarri zuen giro berri bat, ekarri zuen orduko sozial aldetik eta politiko aldetik; sozial aldetik lankidetzarekin eta sindikalismoarekin konpontzen zen ongi La, tte, horiekin
|
zabilan
, eta gero politika aldetik ere berdin; orduan ziren lehenbiziko demokratak eta orduan Mouvement> Republicaine, MR P Mouvement> Republicain> Populaire, eta holakoak ziren eta gero haiekin, heiei loturik sortu ziren Europako federalistak eta La, tte giro hortakoa zen, hats hortakoa zen, eta hori aldaketa handia izan zen. Bainan gero Eskual Herria barnean, horrek hemen, Iparraldeko Eskual Herrian, ez zuen horrek aldaketa izugarri bat ekartzen; hemen irakurle berririk gabe berdin segitu zuten aurrekoek, gehien gehienik; zenbait politizatuagoak ziren, zenbaitek nahi zuten berritze hori, baina beste asko....
|
|
|
Munduko Lehen Gerra amaitu berri zegoen eta gerran
|
ibilitako
lankideek hainbat pentsaerakin itzuli ziren Euskal Herrira (nabarmenki gerlari ohien pentsaeraz, hau da, gerran parte hartu izanaren urguiluaz). Gazteok Adéma Eskualdunaren zuzendariarengandik urruntzeko nahia agertu zuten, Eskualdunan idazteari uko eginez eta aldizkari berri bat sortzeko guraria erakutsiz.
|
|
|
Beti kantari
|
dabilen
olerkaria, HABE, 69 zkia.
|
|
2008
|
|
|
aurkitu, banandu, barkatu, begiratu, besarkatu, bete, bihurtu, borrokatu, bukatu, bultza tu, deitu, edan, egin, egon, egotzi, ekarri, elkartu, eman, entzun, erabili, eragin, eraman, erantzun, erein, erosi, erre, erreparatu, esan, eskaini, eskatu, eskiatu, etorri, eutsi, ezkon du, eztabaidatu, gelditu, gertatu, gogoratu, hartu, hasi, hautatu, hautsi, hazi, hil, hornitu, hozkatu, hustu,
|
ibili
, igo, ikasi, ikusi, irakurri, iraun, iritsi, isildu, isuri, izan, izendatu, izerditu, jaitsi, jakin, jan, jantzi, jarraitu, jarri, jaso, jo, joan, jokatu, josi, kezkatu, koka tu, konparatu, konturatu, korritu, loratu, lortu, lotu, marraztu, mintzatu, moztu, mugitu, musukatu, nahastu, nekatu, oroitu, otu, pasa (tu), poztu, saldu, saltatu, sartu, sinistu, topa tu, ukitu, ulertu, zamatu, zeharkatu, ...
|
|
|
Testu, alternatiboak? asmatzen
|
ibili
ardurazko zer edo zer adierazi nahi dugunean edo jende askorengana heldu, baina aurretik, benetan behar denean, nekerik hartu ez!
|
|
|
aldamenekoak, zer nolako agiriak eta hizkera erabiltzen dituen. Horrelakoetan, halako elkarreragina sortu ohi da erakundeen artean, eta komunikazioaren arloan aurreratuen
|
dabilenak
estiloa kutsatzen die besteei.
|
|
|
Hizkuntza menperatzailea laster konturatzen da berrikuntzaz eta ez dio inolako lotsarik ematen txikiak jorratutako bide berritik abiatzeak. Norgehiagoka horretan argi
|
dabilena
garaile aterako da.
|
|
|
hitza aipatzen denean, bati baino gehiagori honako irudiak etortzen zaizkio burura: , bulegoa?,, dekretua?,, egonean eta trabak jartzen
|
dabilen
funtzionario garratza?. Ez dut ukatuko nik badirela arrazoiak horrela pentsatzeko, baina topikoak topiko, gauza bat aitortu beharrean gaude:
|
|
|
Zorionez grabatzen dugunean eta grabatzen dugulako abantailarekin berriemaileak anekdoten edo beste gertaeren kontatzen uzten ditugu eta orduan azti botika, erreme dio bitxiak, praktika zahar zuzen eta okerrak, ustekizun on eta txarrak galdetu gabe agertu zitzaizkidan. Bai honelako anekdota jakingarri asko bildu omen dituzte Hizkuntza Atlasean
|
ibili
direnek.
|
|
|
Baina Azkuek apezaren abantaila zuen. Prakadunek kofesatzen ikasi ez dugulako hobe dugu gure berriemaile ezagunenekin
|
ibiltzea
.
|
|
|
Jadanik esan dizuet hobe dela ezagunekin etnografia bilketaren egitea. Nire aldetik, auzo zaharrekin, ahidekin
|
ibili
ohi naiz. Ez naiz sekulan ausartu Azkuek hartu zituen arriskuetan Zuberoako zokoan, nire ama euskalkian.
|
|
|
Nik erran nezake Nafarroa garaian eta Iparralde osoan ezagunak direla. Bai, garaiko ustekizunen ara bera
|
zebilen
. Bai, zuberera begitan zuen, manexek baizioten «euskara zikina» zela.
|
|
|
Noski denbora asko galdu dugu garbizaleke ria eta mordoilokeriaren gatazkan. Jakin dezagun guk ere eta Orain Atlasaren altxo rra daukagula euskaraz hitzik asmatzen jadanik daudenean eta erdibidetik
|
ibiltzen
hitz berrien sortzen. Hau da gizaldi berriaren benetako herronka.
|
|
|
Eskualde honek bakarrik gordetzen ditu Burgos probintziako euskal toponimo guztien hiru laurdenak, Tiron ibaiaren ibilbide garaia, bere adarrak ahantzi gabe eskualde menditsuan aurkitzen da, eta euskal lekukotza ia Beloradoren pareraino luzatzen da goitik beherako intentsitate mailan. Tiron ibaiak bere behe
|
ibil
bidean Errioxako lurretan baino euskal toponimo urriago du. Hain zuzen, Logroñoko probintziaren mendebalean euskal toponimoen presentzia, Ezkaraira ez ezik, Haro
|
|
|
Osagarritasun hurrenkera hau hausten badugu, askoz ere txarragoak izaten dira ondorioak (8c): gramatikaltasunaren mugen inguruan
|
gabiltzala
ere esan genezake.
|
|
|
Izan ere gurean erabiltzen diren terminoak eta kanpoan erabiltzen direnak ez bat. Gurean erabiltzen direnak etxean
|
ibiltzeko
egokiak izan daitezkeen arren, kanpokoak ere irakurtzeko beharra dugunontzako ere egokiak izan daitezen aldaketatxo batzuk egin beharrean gaude. Nazioartean lau mailatan sailkatzen da hizkuntza kontinuuma:
|
|
|
Salto> ko: > rotariko> egiak> jasotzen du(, salto ta brinko
|
zebiltzan
kuarto barrenian...), s.v. brinko6> edo bringo.> ko> ez da hitz mailegua baka rrik, baita esapide edo lokuzio modura egituratu den segmentua. Horrek esan nahi du euskararen mamiraino sartu dela, hitzen azalean gelditu gabe.
|
|
|
Euskararen estandargintzak joan den hogeita hamahiru urteotan aurrerakuntza handia egin duen arren, bide luzea daukagu oraindik ere
|
ibiltzeko
. Beste hiru urrats handi eman beharra daukagu Euskara Batua erabat amaitu eta gauzatuko badugu:
|
|
|
Orain arte
|
ibili
gabeko bide honetan abiatuz gero, hainbat korapilo askatuko ditugulakoan nago.
|
|
|
Hori dela eta, aste honetan gaiez gai eta alorrez alor
|
gabiltza
. Atzokoa eta here negunekoa aditu eta gero, gaur joanari so egitea dugu helburu, hortik ere, zerbait ikas teko asmoarekin.
|
|
|
1830ean, Gernikako batzarretan berriz ere parte hartzeko ahaleginetan
|
ibili
zenean (esango dugu, bide batez, batzarraldi horretan euskara eskoletan bultzatzeko proposamena aurkezteko asmoa omen zuela), hurrengoa idatzi eta jaso zuen Ulibarrik bere gutunliburuan32 (azpimarra gurea da):
|
|
|
Azken hiru mendeotan, Larramendi izan da nahitaezko zimentarria lexiko juri diko administratiboarekin harremanetan
|
ibili
diren guztientzat. Alde edo kontra, oso rik zein zatika, Larramendiren ekarria ezinbestekoa izan da gaztelaniazko testugintza juridiko administratiboa euskaratzeko unean.
|
|
|
Ze> suma>
|
ibili
.
|
|
|
Gorri>
|
ibili
.
|
|
|
Parrandan edo zeregin askorekin
|
ibili
gelditu gabe.
|
|
|
Generoa: > Zaldibian bildutako datuetan berriemaileen sexuak eragindako bana ketarik dagoen jakin nahi izan dut. Aztarranak egon behar zutelako susmoa banuen, bakar bakarrik gizona hizkera ezberdineko beste euskaldun batzuekin hartu emanean
|
ibili
delako bada ere, eta honetan ikertzen jarraitzea izango da nire betebeharretako bat.
|
|
|
goierritarrez gain Sakana aldeko nafarrekin, Agurain aldeko arabarrekin, Legazpiko eta Zumarragako lagunekin, eta Tolosalde hegoaldeko biztanleekin. Zaldibiako hizkera ereduan hartu eman hauek eragindako berrikuntzak edo aldakuntzak zenbaterainokoak izan diren neurtzea da nire tesiaren erronketariko bat (oro har, berrikuntza hauek ez dira urruti
|
ibiliko
Goierrin gertatutakoez).
|
|
|
1 Ikerlan nagusiago batean murgildurik
|
nabil
artikulu hau idazten ari naizen unean, eta beraz, artikulu hau ez da ikerlan horren guztiaren atal bat baizik izango.
|
|
|
Geroko bide horretan, Hiztegi Batu horren bigarren itzuliak eskatzen du hiztegi berezituetako edukiak artez jasotzea, bere luze zabalean baino, hizkera arruntarekin dituen koska eta esparru komun horietan. Hartara, Euskaltzaindiaren baitan «administrazio zuzenbidea» izeneko lan-taldea eratuko da, esparru horri hizkuntzaren baitan beti aitortu ohi zaion garrantzi berebizikoa azpimarratzeko20 Lan-talde horren egitekorik premiazkoena da Hiztegi Batuko bigarren itzulirako zerrenda egokia prestatzea, administrazio zuzenbidearen munduan
|
dabiltzan
kontzeptu oinarrizkoenak biltzeko. Egitekoak horiek izanik, argi dago lan-taldearen osaera bikoitza izan behar dela:
|
|
|
Izan ere, Euskaltzaindiak Hiztegi Batuaren lanketari ekin dio azken urteotan. Bukatua eta argitaratua du, dagoeneko, Hiztegi Batu horren lehen itzulia; bigarrena hasi berria du, eta hirugarren itzuli baterako itxaropenean ere,
|
badabil
Euskal Akademia. Euskaltzaindiak badaki, jakin, hiztegigintzarako osagarrien premia dagoela euskal gizartean.
|
|
|
Hortaz, Hiztegi Batua ez da ortografia hutsean agortzen, eta hizkuntzaren hainbat ezaugarri bertara batzen ditu. Arloz arlo
|
dabilenak
ere agerikoak izan ditzake, hitz bilduma horretan, landu beharreko hiztegi berezien hitzak. Halako berbek terminolo
|
|
|
Lehendik ere izan dira eta orain ere badira eite horretakoak Euskaltzaindiaren organigraman. Horrek harreman sendoak izan lituzke Hiztegi Batuko lantalde orokorrarekin eta abian izan daitezkeen bestelako lantalde bereziekin, guztiok batera
|
ibil
gaitezen. Hurrenari buruz, ostera, ez ahaztu Euskaltzaindiak badituela lantalde franko, euskal geografian eta hiriburuetan barreiatuak.
|
|
|
Euskarak erronka luzea du lege eta administrazio barrunbean. Mendeetan urrunegi
|
ibili
da horretatik, eta arrapaladan eta arineketan denbora berreskuratu beharra du. Ez nolanahi, zentzuz eta taxuz baino.
|
|
|
Zuzenbideko euskal ikasle asko eta asko kezkaturik
|
dabiltza
, ikasgai gogorrak ikasteaz gain, hizkera ilun eta nahasia bereganatu behar dutelako, zuzenbideari dagokion mundu horretan aritu ahal izateko21 Horren jakitun izanik, Deustuko
|
|
|
Hiztegi Batuaren lehen idatzaldi hori, 2000 urtean argitaratu da eta. Batek baino gehiagok astiroegi
|
gabiltzala
leporatu arren, Orotariko> Euskal> Hiztegia> eta horren oinarrian dagoen corpusa euskarri egokian erabili ahal izatea, ezinbestekoak ziren azken hamarkadako lana burutu ahal izateko. Azkuek bere hiztegia osatzeko erabili zituen testuak osatu beharra zegoen, eta aitortu dugu horretan Urkixok eginiko ahalegina.
|
|
|
Horixe da Hiztegi Batuak aldarrikatu nahi izan duena. Eta on da hori begien aurrean izatea, zilegitasun osoz, euskara batuaren ondoan, eta honen beharra ukatu gabe, euskalkiak ere ate joka ditugunean, leku bila
|
dabiltzanean
. Biltzar honetan bertan jardun kontu dugu kontu hauetaz.
|
|
|
Itxura desberdineko hitzez gain, baina, badira funtsean hitz beraren aldaera besterik ez diren formak ere. Horietan nola jokatu, bidea erakutsi zuen Mitxelenak, eta bide horretatik
|
ibili
da Euskaltzaindia aukerak egitean.
|
|
|
Mujika jaunak iardetsi diyo esanik: arau oyek eder izanarren, ez dirala gai ontan antza kotzat (sic) artu bear,
|
badabiltzalako
lendikan izen berriyak eta abo askotan oituak, esate baterako antzoki> (teatro), iruditegi> (escenario)?.
|
|
|
Kultura gaietan hartzaile, bestearen zordun, beraz geranez gero, bidezko da, noski, hiztegian ere hartzaile eta zordun agertzea. Gogoetak gerok sortu bagenitu, ez genduke
|
gabiltzan bezala
jakite gauzetan eta, beste hizkuntzetan sortu dituzten hitzak itzuli nahian ibili beharrik. Gauden gaudenean, ordea, maiz nabaritzen dugu premia hori.
|
|
|
Kultura gaietan hartzaile, bestearen zordun, beraz geranez gero, bidezko da, noski, hiztegian ere hartzaile eta zordun agertzea. Gogoetak gerok sortu bagenitu, ez genduke gabiltzan bezala jakite gauzetan eta, beste hizkuntzetan sortu dituzten hitzak itzuli nahian
|
ibili
beharrik. Gauden gaudenean, ordea, maiz nabaritzen dugu premia hori.
|
|
|
Bestetariko hitzak lehen hartu ditugu, eta ez dago beste biderik, aurrera ere. Hitz horien itxuraz, ordea, bi iritzi
|
dabiltza
gure artean: itxura hori, etorkizkoa alegia, gorde nahi lukete batzuek egin ahalean, frantsesaren arabera edo, eta itxura aldatzea, xinpletzea, gogokoago dute besteek, gaztelaniaren arabera?.
|
|
|
ez du" gutxieneko baldintza" betetzen (gaztelania eta frantsesa bide banatatik
|
dabiltza
), baina onartzekoa da:
|
|
|
Izan ere, hitzak normalizatzea, batasunerako erabaki egokiak hartzea funtsezkoa da hizkuntzaren estandarizazioan. Baina hitzak gero josi egin behar dira eta hor
|
gabiltza
makur askotan. Egia da aurrera pauso handiak egin direla azken urteotan.
|
|
|
Hemen, mendetako tradizioa izan arren, erdal jatorriko hitzak baztertu eta horien ordez euskal ordain, jatorrak? ezartzeko ahalegin bizian
|
genbiltzan bitartean
, Iparraldeak betiko bideari eutsi zion (ez nuke aipatu gabe utzi nahi, hala ere, idazle onenek asmatu zutela gehiegikerietatik ihes egiten). Giro horretan, hiru hizkuntzako hiztegia izan arren, euskara abiapuntu zuen ondare lexikografikoa utzi zigun Azkuek; horretaz gain, irizpide jakinetan oinarritua:
|
|
|
Faseak banan banan aztertzeko erabiliko dugun eskema behin behinekoa izan arren, eta maila ezberdineko kategoriak erabiltzen ditugun arren, aztertzen
|
gabiltzan
hizkuntz jardun honen makroegituraren eta bere programa diskurtsibo narratiboaren irudi bat egiteko lagungarri izan zaigu. Bi alderditatik begiratuko ditugu faseak.
|
|
|
Aurrrera begira nondik, nola eta nora egin behar dugun aztertzen segi behar dugu, beraz. Auzi honetan, zuzen tasuna, egokitasuna eta beharra, hirurak elkarren eskutik
|
ibili
beharrean ikusten ditut, zorionez. Hauxe da, hortaz, nire epaia, inork entzun nahi balu ere:
|
|
|
Hauxe da, hortaz, nire epaia, inork entzun nahi balu ere:
|
dabiltzala
uztarri berean euskara batua eta euskalkiak; elkarren osagarri baitira, eta ez elkarren etsai. Jakin bezate, gainera, elkarren premia dutela bizirik irauteko, eta bataren heriotzak besteen hondamendia ekarriko lukeela.
|
|
|
Ikusten duzuenez, nik erabat beste aldetik heldu diot gaurko gaiari; baina ez
|
nabil
etxekalte, ez Euskaltzaindian eta ez euskalgintzan. Baneukan gogoa esan ditu danak jende aurrean berriro esateko; egia horiek ere esan beharra eta gogorarazi beha rra baitago; sarri ahaztu egiten baitzaigu egiten ari garen lana hor dagoela, eta gaur ko lanak biharko lana dakarrela, eta gaurko ezagutzak biharko ezagutza dakarkigula.
|
|
|
Azken urteotan aditz forma bat hautatu da, euskara batutik hurbilena eta hori ikastolan irakasten, hori erabiltzen da irratietan eta gramatikan zerbait indar egin da. Orain badugu gramatika bat, zubereraren gramatika, Junes Casenavek egina talde batekin, eta hor
|
ibili
da Jean Louis Davant.
|
|
|
4. Halatan bada gure eskuara zurtz jabegabeko, eta hainbertze mendez mende arrokapean, itsaso, eta uhinpean galdu ordean bezala
|
dabilan
hunentzat, nahi nuke bilhatu aitzindari, eta buruzagi on bat bakharra; erran dut bat eta hura bakharra, zeren asko orduz hainitz aitzindari, eta buruzagiren izatea baino, hobe balizate osoki bathere ez izatea: Nam> regit> Dominus> conquassabit> capita> in> terra> multorum> (Ps.
|
|
|
Euskal Herrian hizkuntzaren batasunaren planteamenduak oraingoarekin, hiru aldiz errepikatu dira. Beharbada buru gogorreko komediante txarrak garelako, edo agian noizik behinkako ziklo itsuetan galdurik
|
gabiltzan
ero hutsak. Horrela, batzuen eta besteengatik geure hizkuntzaren iraupenari berari erronka ez txikia jasanarazten diogu etxe barrutik, frantsesak eta espainolak kanpotik egiten dizkioten
|
|
|
erasoak aski eta sobera ez balitu bezala. Eta oso sintomatikoa da, gauzak ikusi eta ulertu nahi duenarentzat behintzat, atzora arte euskararen kontra jo eta ke
|
ibilitakoek
, orain, euskara estandarraren arrakasta ikustean, bat batean, herrixka eta famili giroko dialekto beneragarri eta, egiazkoen, aldeko porrokatu agertu nahi izatea6, baina jaki na, aldi berean orotarako erabili nahi den euskara batu artifizial horren kontra.
|
|
|
elementua galdu egiten da. Berbaz> inkonszientekoa, bizkaierakoa, hizketan> konszientekoa ren aurrean berbetan>
|
ibili
/ hizketan> ibili> bilakatzen da, berbaz> ibili> galdurik.
|
|
|
Beldur naiz, euskara batua euskalkien arteko eztabaida, beste behin ere, idatzi ra ez ote dugun mugatzen, arazorik larriena ahozkoa dugunean. Orain herri batzuetan ahoz esaten den eran idazten
|
dabiltza
: alabia> bada ahoz, halaxe idatzita.
|
|
|
–Halaxe egin izan du Jose Migel Barandiaranek lehen. Iñaki Gamindek orain? herriaren ipui nak, esaerak eta aztikeriak biltzen
|
ibili
delarik, herriak eman dizkion bezalaxe batu eta azaldu edo Juan San Martink Zirikadak> eta Eztenkadak> eskribitu zituanean?. Salbador Garmendiak 1968an esana; baina ez ahoz esaten den antzerako kodigo ida tzi bat sortzeko, hiztun guztiek modu berean berba egingo balute bezala.
|
|
|
na gainerakoei indarka sartu nahian
|
zebiltzalakoan
, horrek besteei zekarkien autono mia galerarekin. Noski, norbaitek, agian hitz gogorregiekin, gipuzkoar inperialismoa deitu izan zuenaz ari naiz.
|
|
|
Are gutxiago,, porque> jene > ralmentien> Pamplonako> campo> de> deportesen> entrenetan> dogu? > gisakoak parra parra esaten dituztenen euskeratxu jatorrari inolako deiturarik ezartzen ez zaionean, zenbait euskaldun berriz gainera, euskalkidun ugarik ere euskara txar eta kaxkarra egingo ez balute bezala. Eta ez du balio, gero, sorgin ikaslearen antzera, suarekin olgetan
|
ibili
ondoan, inguruak kixkaldurik utzi ondoren, norbere burua ere errerik ikustean, euskara batuaren etsaien profeta berri usteka bean bilakaturik, beranduko damuz aieneka agertu nahi izatea.
|
|
|
> > atzeko> hotzik> ez> izan> (diruz ondo babestu
|
ibili
)
|
|
|
Esaera aberats eta jakingarriak, ezta? Eta gu, hor
|
ibiltzen
gara, sarritan, zer berriak asmatu nahian, inguruan ditugunak ezagutzen ez ditugulako. Badugu, bada, oraindik zer jorratu!
|
|
|
[I zain egon/
|
ibili
/ joan?], egoerako predikatuak, baina kontzen, gordetzen eta ez
|
|
|
Baina ez dirudi kontzeptu eta aurkikuntza berriak izendatzeko (eritasun edo tresna izenak, adibidez) erabiltzen diren nazioarteko hitzak, asmatzen?
|
ibili
behar dugunik (izen kategoriakoak direnean bereziki): prioia, > klonazioa?
|
|
|
Ez dugu uste hizkera bera erabili behar denik administrazioan bando bat egiterakoan edo erakunde batetik bestera txosten tekniko zehatz bat igorri behar denean. Lehenengoan hizkera arruntetik gertuago
|
ibili
behar genuke eta hiztegi arrunta eta lexiko giltzarria baliatu, eta arlo bereko teknikarien arteko komunikaziorako erabili terminologia teknikoa, Cabrék eginiko sailkapena gogora ekarriz. Hoffmann-ek eginiko sailkapena aintzat hartzen badugu, oso abstrakzio maila baxuko hizkera erabili genuke herritarrekiko harremanetarako, hau da, hizkuntza naturala eta termino espezializatu batzuk eta sintaxi librea.
|
|
|
Bide asko urratu ziren, batzuetan asmatu zen, beste batzuetan ez. Bakoitza bere aldetik
|
ibili
zen, eta hori da, batez ere, garai honen ezaugarria, lankidetza falta.
|
|
|
Euskal Herriaren berri eman nahi diozularik arrotzari lasterbidez, ez
|
ibil
mila xendra eta jakingarritan gaindi idurita denak salatu beharrez. Aitzitik, hobe duzu, non ez duzun argazki tresna on bat eskutan, plazako karta postal saltegirainoko bat egitea.
|
|
|
Bixtan da arras argalak eta mugatuak izanen direla hemen oroit arau eta gehiagoko artxiborik gabe nahas mahas lerrokatuko ditugun apez pilotarien egintzak edo balentriak. Banabanaka eta onjoketa bezala
|
ibili
behar izan dugu ofizialtasunik gabeko gai eta lantto huntan. Eginak egin denaden, agian beste batek osatuko edo zuzenduko dituelakoan gure makurrak edo ziloak.
|
|
|
« Eta Parisen ere
|
ibili
zinezten pilotan? »
|
|
|
Haatik suertea izan zutelarik pilotaren aldatzeko, bi apezen beso biziek hartu zuten gaina ondarrerat. Ez dugu segur ahanztekoa, ez eta Xuberoko jendeak ere, Barkoxeko erretor bizi, koloretsua, bere sotana beltzean zafrazafra
|
zabilan
apez suharra, pilotan suhar izana zen bezal bezalakoa, azkeneraino bere herriaren zerbitzari paregabea.
|
|
|
Lekorne Leizarragako seme apez hau aurtengo G. Etchebarne xapeldu naren oseba, ez da hanbat
|
ibili
plazetan bere buruaren erakusten bainan Lekorneko berriak segitzen dituztenek, pilota eta beste, aise konprenituko dute. Lehentxago Urtsuko bildotsak deitzen zirenak Germain Lafitte jaun mera suharraren denboran, orai Airetik Elkartea dela orok badakite eta Etchebarnetar ilobak direla hor beti ere, pilotari eta pilotazale.
|
|
|
lehen mailekoak, herrikoiak, gostu eta atsegin hartuz ari direnak, liberti tzeko, lagunekin konpainiatzeko eta goragoko ametsik gabe. Eta bigarrenak gorako mailakoak, hots, xapel eta omen ondotik
|
dabiltzanak
, ahalak ere izanez hortako. Engoitik konprenitua duke irakurle onak, lehen horietakoa zela Jean Pierre Iratchet apeza, eta holakoek ez dutela gutiago merezi, batere.
|
|
|
ditu ondoan pilotari segur eta asko ahalekoa
|
ibili
da plazetan 1937an Domintxainen sortu teologiano hau. Eta pilotan, besterik ez kondatzeko eta oro laburtuz, jokatu zuten Etcheverry eta Ouret apezek Idiart azkaindarra eta Arbillaga haundiaren kontra Baionan, jaun mera Grenet eta beste buruen ai tzinean, arrabotaren estrenatzeko partida eder bat:
|
|
|
Bat irabaz, bestea gal, galduko dute ere hiru tantoz, Garatekin Bidarrin Larresohoarrek (Ouret Garat) Urrutia Duhalden kontra, luzaz irabazia zaukatena (25).
|
Ibili
da ere Cannes Probentzakoan Arño jada aipatu ditugunak eta beste batzu lagun, bai eta berezko haundienen aitzi nean, biga hiruri eta hola.
|
|
|
Lizarragarenak irakurri dituenak ongi daki itzultzeketan
|
ibiltzen
dela, usu asko pentsatu gabeko iraultze lanetan aritzen dela, ezin baita onartu, Mitxelenak noizbait erran zuen bezala, gure apezaren eskuizkribu ugarietan kausitzen ditugun ezaugarriak Iruñerriko euskara gaizkara ren isla direla. Ez dut ukatzen Iruñearen hurbiltasunagatik Kokoerriko hizkera kutsatuxe zego keela, baina ez dut uste eguneroko solasean gure idazleak ibiltzen dituen moduko erdarakadak ibiltzen zirenik.
|
|
|
Lizarragarenak irakurri dituenak ongi daki itzultzeketan ibiltzen dela, usu asko pentsatu gabeko iraultze lanetan aritzen dela, ezin baita onartu, Mitxelenak noizbait erran zuen bezala, gure apezaren eskuizkribu ugarietan kausitzen ditugun ezaugarriak Iruñerriko euskara gaizkara ren isla direla. Ez dut ukatzen Iruñearen hurbiltasunagatik Kokoerriko hizkera kutsatuxe zego keela, baina ez dut uste eguneroko solasean gure idazleak
|
ibiltzen
dituen moduko erdarakadak ibiltzen zirenik. Maiz ezinezkoa da, gaztelaniatikako maileguak maila jasokoak direlako, hizkuntza horretan eguneroko jardunean erabiltzen ez direnak, eta lehen ere erabiltzen ez zirenak, itxura duenez.
|
|
|
Lizarragarenak irakurri dituenak ongi daki itzultzeketan ibiltzen dela, usu asko pentsatu gabeko iraultze lanetan aritzen dela, ezin baita onartu, Mitxelenak noizbait erran zuen bezala, gure apezaren eskuizkribu ugarietan kausitzen ditugun ezaugarriak Iruñerriko euskara gaizkara ren isla direla. Ez dut ukatzen Iruñearen hurbiltasunagatik Kokoerriko hizkera kutsatuxe zego keela, baina ez dut uste eguneroko solasean gure idazleak ibiltzen dituen moduko erdarakadak
|
ibiltzen
zirenik. Maiz ezinezkoa da, gaztelaniatikako maileguak maila jasokoak direlako, hizkuntza horretan eguneroko jardunean erabiltzen ez direnak, eta lehen ere erabiltzen ez zirenak, itxura duenez.
|
|
|
Hasteko fonetika kontu bat aipatu nahi dut, Elkanokoaren lanetan eta egungo ekialdeko hizkeretan aurkitzen dugun hitz hasierako txistukari afrika tua hain justo ere, huts egiteko beldur handirik gabe handigarritzat har dezake gun tz > soinua alegia. Elkanokoak zakur, > tzakur, > txakur> eta txakurtto>
|
ibiltzen
ditu bere idazkietan. Lehena eta hirugarrena neutroak dira berez, baina bigarre na eta laugarrena beti adierazkorrak dira; bigarrenak mespretxua adierazten du eta laugarrenak, aldiz, maitasuna, errukia, e.a.:
|
|
|
...mp;gt; ta> goratu>/ > entenda> mun > duak»> (Koplak, 34), «tzorrozturik> dauzkite> beren> miak»> (DCCb, 320), «erre > para> bortz> > sei> gaizki eginak: > 1ª.> Tzut tzuto> egote> gura> tieso> antustes»> (HGN2, 670; eskuarki txutirik>
|
ibiltzen
du), «kontatzen> da> monje> bates> Kredoaren> itz> gaietara> tzut tzuta> paratu> gabe> belauriko». Inoiz ibiltzen duen
|
|
|
«Dira> ja> sei> gizatzar»> (Koplak, 166), «eztigu> eman> nola> zezenei> > nola> artzei> > otsoei> ortz> > arranoei> piko> tzorro > tzak»> (UIGPL, 72), «agertu> tu> bere> besoko> indarrak, >/ > urratu> tu> ere>/ > suber> aundi> tzarrak, >/ > bota>/ > ta> goratu>/ > entenda> mun > duak»> (Koplak, 34), «tzorrozturik> dauzkite> beren> miak»> (DCCb, 320), «erre > para> bortz> > sei> gaizki eginak: > 1ª.> Tzut tzuto> egote> gura> tieso> antustes»> (HGN2, 670; eskuarki txutirik> ibiltzen du), «kontatzen> da> monje> bates> Kredoaren> itz> gaietara> tzut tzuta> paratu> gabe> belauriko». Inoiz
|
ibiltzen
duen
|
|
|
< z> dun aldaera ere ez
|
dabilkio
hagitz urruti < tz> ri: «Errebelatu> > goart> egin> zezala> non> in> zuten> > gaiek> muzurka> zulo> andi> bat»> (JMESB, 153).
|
|
|
13)
|
Ibili
: > «Nabila> xakin> > zergatik»> (JMESB, 388), «an> zebiltza> bisi > tatzen> (ibid., 423), «balebila> ain> hurbil> > (HGN3,
|
|
|
1012), «pensa> nola>
|
lebilzke
(n), > (UIGPL, 100), «baña> bebil > tza> xakin> naies> alako> medioes»> (DCCb, 196).
|
|
|
1012), «pensa> nola> lebilzke (n), > (UIGPL, 100), «baña>
|
bebil
> tza> xakin> naies> alako> medioes»> (DCCb, 196).
|
|
|
16) Irudi> izan: > «Neke> dirudi»> (DCCb, 254). Honelakoetan irudi> zue ren modukoak
|
ibiltzen
ohi ditu.
|
|
|
Azkueren arabera (1969: 19, 201) anitz
|
ibiltzen
da atzizki hau goi eta behe nafarre ran, lapurteran, erronkarieran eta zubereran. Iñaki Caminok, bere tesian (1997:
|
|
|
Erranahia, nik uste, garbi gelditu da itzulpen azalpenetan. Nolanahi ere, hiru lekukotasunetan mintzagai hartu dudan atzizkiak beste erranahi bat du, Iparraldean
|
ibiltzen
den, kari>, denborazkoaren, parekoa.
|
|
|
Elkanokoak
|
ibiltzen
duen beste atzizki bat, zutu>, aro?,, zaro, da, ondo ko hitz hauetan:
|
|
|
Lizarragaren lanetan aurkitzen dugun beste atzizki eder bat Euskal Herriko ekialdean
|
ibili
eta ibiltzen den kal> dugu, Azkueren arabera (Morfología, I, 245) gaztelaniaz por> itzul daitekeena: Aldikal>, por turnos?
|
|
|
Lizarragaren lanetan aurkitzen dugun beste atzizki eder bat Euskal Herriko ekialdean ibili eta
|
ibiltzen
den kal> dugu, Azkueren arabera (Morfología, I, 245) gaztelaniaz por> itzul daitekeena: Aldikal>, por turnos?
|