|
2013
|
|
|
Hezkuntza Sailean diharduen EIMAko Ikasmaterialen Aholku Batzordea aipatu nahi dut, EIMA berorrek aurretik abiatutako lana sakontzen lagundu duena zenbait lan tresna argitaratuz eta euskal irakaskuntzako testuen zuzentasun eta egokitasuna zainduz. Aipaturiko Ikasmaterialen Aholku Batzordearen lanari esker, orain arte honako liburu
|
hauek
argitaratu dira: Ortotipografia, Kalko okerrak, Letra larriak erabiltzeko irizpideak, Onomastika, Izen zerrendak, Morfosintaxiaren inguruko zalantzak eta argibideak, Estandarizatu gabeko solasak..., Puntuazioa eta laster agertzekoak dira Ahoskera eta lanak ere, besteak beste.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro
|
hauek
nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Zegaman, 1960an, Zumalakarregiren heriotzaren 125 urteurrenaren ospakizunean parte hartu zuen hizlari gisa A. Arruek. Euskaraz ideia
|
hauek
adierazi omen zituen:
|
|
|
edo, zentsore?
|
hauen
izenik. Delegazioko txostenak, euskal liburuei buruzkoak ere, delegatuak berak sinatzen ditu beti, nahiz eta ez jakin euskaraz.
|
|
|
Aurrera jarraitu aurretik, adierazpen horietatik honako esaldi
|
hauek
gogoan har ditzagun: Lekuko askoren ahotan dabil Antonio Arrueren izena(...). Asteasuko beltza?
|
|
|
Ondorio nagusi gisa esan daiteke aztertutako amatasunaren irudikapenak ez direla hegemonikoak, bestelakoak edota emergenteak baizik. Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testu
|
hauetan
, hitz batean, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak. Harreman berri horiek, hain justu ere, genero arteko harreman berrien paradigma lirateke.
|
|
|
Ez dira ahaztu behar, halere, teoriagile horien inguruan eginiko berrirakurketak eta hausnarketak gaurko amatasunaren inguruan jardun ahal izateko. Goazen, labur bada ere, liburu horien eta haien ingurumarian esandako hainbat kontu lerro
|
hauetara
ekartzera. Simone de Beauvoirrek egindako amatasunaren azterketak balirudike alde ezkorrak baino ez dituela uzten agerian.
|
|
|
389). Imazek bere doktorego tesian dioenez, horren ondorio nagusiak
|
hauek
dira: sendi ereduen ugaritzea, amatasun berrien agerraldia eta ama izateko modu diferenteak.
|
|
|
Hala, amatasun berrien adibidetzat, honako
|
hauek
azpimarratzen ditu Imazek, beste batzuen artean: ama langileak, ama helduak, ezkontza erakundetik kanpo sorturiko amak, ama lesbianak eta ama bakarrak.
|
|
|
Ondorio
|
hauetara
iritsi baino lehenago esan behar da, halere, eraikuntza sinbolikoen bidez sortu direla amatasunaren irudikapenak: bisualak nahiz diskurtsiboak.
|
|
|
Emakume adindunak hartu ditu pertsonaia nagusitzat. Batetik, ikusgarri bihurtu ditu; izan ere, gaztetasunaren estetika gailendu den garai
|
hauetan
emakume adindunak ikusezinak dira (Azpeitia, 2001: 237).
|
|
|
Testuinguru horretan amatasuna urrun geratzen da, atzean, iragana da, eta ez du lekurik orainean. Amatasuna, beraz, literatur pertsonaia
|
hauen bidez
bizitzaren etapa bat bezala aurkezten zaigu, seme alabek euren ibilbidea egiten hasi arteko etapa bat. Izan ere, emakumeek seme alaben independentziarekin eta alarguntzearekin batera euren askatasuna ere lortzen dutela adierazten da.
|
|
|
Gizaki militarra deseraikitzeko, gizaki patriarkalaren eredua baita, Miren Alcedok (1996), nortasun maskulinoaren inguruan azaltzen dituenezaugarriak kontuan hartu ditugu. Ezaugarri horiek honako
|
hauek
dira: afeminatua ez izatea, garailea izatea, independentea izatea, beste inorekin ez kontatzea eta, azkenik, besteak baino indartsuagoa izatea.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore
|
hauek
jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
dela ezkutuan gorde den gai bati heldu izana, dela pertsonaia nagusia bere bizitzaren aldi batean ereduzko bizimodutik urrun ibili izana, dela hiztegi mailan mailegu gordin gordinei muzin ez egitea... Gehitutako osagai
|
hauekin
ere, tradizioan ditu erroak. Elikatu duten erro batzuk, XIX. mendea baino lehenagoko denboretan eratutakoak dira, nahiz eta XIX. mendean ez ezik, XX. mendearen bigarren erdian bertan ere oraindik ihartu gabe egon.
|
|
|
Esan bezala, elikatu duten erro batzuen sakonerak XIX. mendearen mugak igarotzen ditu, antzinakoagoak ziren garaietan ere indarrean zeudela nabarmena delako. Erro
|
hauetakoren
batek euskal literaturan duen lekukotasunik zaharrenera ere joko da, agerian jartzeko Araibar zaldunak zenbateraino duen euskarri tradizioa. Gisa honetan jokatuz, betiere, modu zehatzagoan neurtu ahal izango da zer zegoen jadanik esana euskaraz eta jasotako ondare horri zer erantsi zion Erkiagaren Araibar zaldunak.
|
|
|
Opio ta aren alaba morfina ta abar. Gai
|
auen
zaleak ugari baitira, eri egon ezarren, aien bidez ametsezko zeruan sartu nai dutenak. (152)
|
|
|
Horretarako behar diren hizkuntza ekoizpen enpirikoak eskuratzeko, euskarazko corpus zabala osatzen duten testuetatik ateratako adibideak baliatzen dira. Erabilerari erreparatuz gero, emaitzek erakusten dute, kontzesiozko eta argudiozko balioez gain, markatzaile
|
hauek
balio diskurtsibo anitz bereganatzen dituztela eta, bestalde, lau birformulatzaileek elkarren baliokide moduan funtziona dezaketela.
|
|
|
Proiektu horretan diskurtso markatzaileen sail ezberdinak aztertzen dira, besteak beste, birformulatzaile urruntzaileena. Sail horri dagozkion elementu batzuk besterik ez dira ekarriko lerro
|
hauetara
, izenburuan aipatutakoak, alegia.
|
|
|
Euskararen kasuan, nahiz eta lanen bat egin den (Alberdi, 2011), oraindik ez dira asko aztertu diskurtso markatzaileak bere horretan. Lan honetan aztertuko diren elementuak diskurtso markatzaileen artean eta, haien barruan, birformulatzaile urruntzaileen artean kokatu diren arren, euskal gramatikak aurkaritzako lokailuen artean kokatzen ditu (EGLU III, 1990; Goenaga, 1980); Larringanek (1996), ISDari jarraituz (Bronckart et al., 1985; Bronckart, 1996), testu antolatzaileenartean aztertzen ditu elementu
|
hauek
eta, horien barruan, lokailu gisa, baina zalantza egiten du kontzesibotasunaren eta aurkaritzakotasunaren artean; testuaren ikuspegitik ere, Esnalek (2008, 32) testu markatzaile hitza hobesten du diskurtso markatzaile izendapenaren ordez, testu antolatzaileen azpisail gisa kokatuta eta, gaztelaniaren kasuan Martín Zorraquinok eta Portolések (1999, 4082) egiten duten bezala, lokailuen sailetik b... Aipatu behar dugu, halaber, Zabalaren (1996) lana; bertan, zenbait birformulatzaile analizatzen dira testu antolatzaile izendapenean bilduta, baina horien artean ez dira agertzen hemen aztergai ditugunak.
|
|
|
(Larringan 1996, 187). Ikusten den moduan, egileak zalantzak agertzen ditu elementu
|
hauek
kontzesiozko, aurkaritzazko edo birformulaziozko antolatzaileen artean kokatzeko orduan.
|
|
|
Bigarrena ez da lehen formulazioarekin nahasten, haren errepikatze edo tautologia hutsa ez den bezalaxe? Antolatzaile
|
hauek
aztertzerakoan arazo bat baino gehiago aurkitzen ahal dugu, hala unitateen mugaketan, nola sailkapenean zein izendapenean. Birformulazioa, enuntziatuen artean gertatzen den elkarreragintzazko funtzio mota bat litzateke:
|
|
|
nolanahi ere, edozein modutan, zernahi gisaz, guztiarekin ere, edozelan ere, eta abar. Larringanen lanari dagokionez (1996, 261), lerro gutxi batzuk besterik ez dizkie eskaintzen birformulatzaile ez parafrastikoei, eta haien artean
|
hauek
aipatzen ditu: –AZKEN BATETAN, AZKEN BATEZ, AZKENIK, FINEAN, AZKEN FINEAN, AZKEN PUNTUAN, FUNTSEAN, DENA DEN(?)?, baina ez du ezer esaten birformulatzaile urruntzaileei buruz.
|
|
|
Sailkapenak sailkapen, funtsean, hizpide ditugun markatzaile
|
hauekin
bigarren formulazioa nabarmenduta geratzen da, eta lehenengo formulazioaren garrantzia apalduta edo ezabatuta. Interpretazio egokia diskurtsoaren bigarren formulazioan oinarrituta egin behar dela adierazten du markatzailearen erabilerak:
|
|
|
Zerrenda hori, ordea, mugatua da, aztertutako testuetan agertzen diren elementu aukeratuak besterik ez dituelako jasotzen, horregatik dena dela: dena den, edonola ere, edozelan ere, nolanahi ere, hala eta guztiz ere, izatekotan, rekin batera, hiztegiek ematen duten informazioari jarraiki, beste elementu
|
hauek
ere izango genituzke birformulatzaile urruntzaileen sailean
|
|
|
Lehen esan bezala, lan honetan dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan ereditugu aztergai, besteak beste, oso luze joko lukeelako sail bereko elementu guztien analisia orri
|
hauetara
ekartzeak. Aurreneko biei dagokienez, elkarren ondoan eta baliokide gisa agertzen dira euskal gramatikan (EGLU III, 1990, 116).
|
|
|
Planifikazioaren alderdiari dagokionez, testua antolatzeko moduarekin lotuta dago, hau da, testu antolatzaileeksekuentzia ezberdinak lotzen eta elkarren artean artikulatzen duten moduarekin. Betiere Larringani (1996) jarraituta, bi erabilera bereiziko lirateke diskurtso markatzaile
|
hauentzat
: aitzineratua eta atzendua.
|
|
|
Erabilera aitzineratuari dagokionez, arazotze eta zehazte fasealdietan agertzen da, maiz bi komen artean, eta batzuetan, baita parentesi artean ere. Bestalde, diskurtso markatzaile
|
hauen
erabilerak, testuaren garapen arrazoituagoa itxuratzea ahalbidetzen du, ideiak garatzeko, iruzkinak egiteko eta egoera eta eragozpen berriak txertatzeko aukera eskaintzen duelako. Testu zati isolatu batean planifikazioa zaila denez antzematen, adibide egokiak bilatzeko testu osoetara jo genuke, eta hemen corpusetatik erauzitako testu zatiekin lanean ari garen neurrian, adibideok muga horren barruan interpretatu behar dira.
|
|
|
Lan hau ikerketa proiektuak garatzeko laguntza
|
hauei esker
egin da: EJko IT418, US10/ 10 eta MV
|
|
|
Gogoratu testu antolatzaileen artean daudela
|
hauek
: juntagailuak, lokailuak, funtzio espezializatua duten adberbio zenbait; proposizio egiturez kanpo geratzen diren unitateak, erantsiak zein askeak; beste lokuzio eta esapide batzuk, lotze, ataltze, edota antolatze zereginetan agertzen direnak; idatziaren formulismoak.
|
|
|
Birformulakizunaren eta atal birformulatzailearen artean dagoen erlazio motaren arabera, birformulatzaile mota batzuk bereizten dira. Autore batzuek (Martín Zorraquino eta Portolés, 1999; Martí Sánchez, 2008) lau birformulatzaile mota nagusi
|
hauek
bereizten dituzte:
|
|
|
Fuentes ek (2009), berriz, honako hiru azpisail
|
hauek
baino ez ditu bereizten:
|
|
|
Hurbilketa horren arabera, baldin birformulatzaileak identitatezko erlazioa ezartzen badu (birformulatzaile esplikatiboekin gertatzen denez), parafrastikoa izango da birformulazioa. Aldiz, birformulatzaileak nolabaiteko distantzia markatzen badu, birformulazio ez parafrastiko baten aurrean egongo gara, eta hurrenez hurren distantzia gero eta handiagoa ezartzen duten birformulatzaile sail
|
hauek
bereizten dituzte: laburbiltzaileak, berrausnarketa adieraztekoak, urruntzaileak eta zuzentzaileak.
|
|
|
Ondoko taulan ikus daitekeenez (ikusi 4 taula), EUDIMA corpuseko datu estatistikoen arabera, hiru
|
hauek
dira erabilera maiztasun handieneko birformulatzaile esplikatiboak: hau da, alegia eta hots, hurrenez hurren.
|
|
|
Lege testuetan maiztasun erlatibo txikia dute (testu orokorretan dutenaren antzekoa). Zuzenbideko testu akademikoetan, berriz, birformulatzaile
|
hauek
askoz ere maizago erabiltzen dira, eta joera hori Giza eta Gizarte Zientzietako testuetan atzematen denaren antzekoa da, itxura denez. Erregresioaren datuak (R2= 0,9103) berresten du banaketa hori irmoa dela, eta, ondorioz, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunak zerikusia izan dezakeela jakintza arloarekin, eta, zuzenbideko testuen kasuan behintzat, baita testu generoarekin ere.
|
|
|
Laburbilduz, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunen azterketa estatistikoak agerian uzten duenez, birformulatzaile
|
hauek
banaketa desberdina dute alorraren arabera eta, zuzenbideko testuen kasuan behintzat, baita testu generoaren arabera ere. Bestalde, ikuspegi estatistikotik, banaketa horiek irmoak eta sistematikoak dira; alegia, ez dirudi ausazkoak direnik.
|
|
|
(22) Preskripzio epea beste era
|
hauetan
eteten bada, hots, administrazioarekiko auzietarako jurisdikzioari errekurtsoa aurkezteagatik, ekintza zibil edo penalak gauzatzeagatik, erruduntasun testigantza jurisdikzio eskudunari igortzeagatik [ZCP Lt, EAEko Prezio Publikoen Legea, Eusko Legebiltzarra (2007)]
|
|
|
Zuzenbideko testu akademikoetan markatzaile
|
hauek
dituzten eginkizunei bagagozkie, bestalde, datu estatistikoek erakusten dutenez (ikusi 5 taula), birformulazio esplikatiboen% 65 inguru azalpenezkoak dira eta birformulakizunaren ondoren txertatzen dira berbaldian, aposatu gabeko enuntziatu baten bitartez, eskuarki, puntu batez edota puntu eta komaren bidez bereizirik. Lege testuetan, berriz, askoz bakanagoak dira mota horretako kasuak(% 11,35 inguru).
|
|
|
(39) Foru Legeak artikulu bakar bat eskaintzen dio eremu ez euskaldunari; hots,. Aitortu egiten da herritarrek Nafarroako Administrazio Publikoetara euskaraz zuzentzeko eskubidea dutela. Azken
|
hauek
interesatuei gaztelaniazko itzulpena eska diezaiokete, edo 9 artikuluan aurreikusitako itzulpen zerbitzuak? [ZCP Ak, Euskararen egoera juridikoa Nafarroan, J. L. Mendoza, ELERIA (2002)]
|
|
|
(40) Era berean, lerro
|
hauetan
1985eko Uraren Legeak 1.2 atalean zehazki azpimarratzen duena hitzez hitz gogoratzea komeni da, hots,, las aguas continentales superficiales, así como las subterráneas renovables, integradas todas ellas en el ciclo hidrológico, constituyen un recurso unitario, subordinado al interés general, que?? [ZCP Ak, Emari ekologikoa, X. Ezeizabarrena.
|
|
|
Dena den, erabilera metadiskurtsibo hau lagungarria da, bide batez, testuaren harian informazioa bereizi, antolatu eta josteko ere. Alegia, markatzaile
|
hauek
oso lagungarriak dira, halaber, testuaren kohesioa eta konexioa bermatzeko ere. Alde horretatik, baliagarriak izan daitezke testu akademikoek duten helburu komunikatiboa erdiesten laguntzeko, hau da, irakurleentzat (ikasleentzat, alegia) ezezagunak edota ulergaitzak izan daitezkeen ideiak edota kontzeptuak ulergarriagoak egiten laguntzeko.
|
|
|
Alde horretatik, baliagarriak izan daitezke testu akademikoek duten helburu komunikatiboa erdiesten laguntzeko, hau da, irakurleentzat (ikasleentzat, alegia) ezezagunak edota ulergaitzak izan daitezkeen ideiak edota kontzeptuak ulergarriagoak egiten laguntzeko. Alde horretatik ere logikoa dirudi zuzenbideko testu akademikoetan (zientzia eta teknologiako zabalkundeko testuetan bezala) diskurtso markatzaile
|
hauek
gehiagotan erabiltzeak, lege testuetan edota zabalkunde asmoa ez duten bestelako testuetan baino.
|
|
|
Hala ere, batetik, azalpenezko birformulazio aposatu gabeen adibide gutxi topatu ditugu lege testuetan; bestetik, sail honetako markatzaileak lege testuen aurkezpen eta zioen ataletan agertzen dira nagusiki. Hau da, lege testuetan markatzaile
|
hauek
funtzio metadiskurtsiboa dute nagusiki eta gutxitan agertzen dira lege testuen artikuluetan, ez bada kontzeptu baten bi izendapen edo termino erlazionatzeko edo formulazio sintaktikoa soildu eta ulergarriagoa egiten laguntzeko (adibidez, lege izen konplexuak berbaldian txertatzeko orduan; gaztelaniazko bertsioan eskuinera hedatzen diren erlatibozko esaldien kateak euskaraz emateko orduan; eta aba... Testu akademikoetan, aldiz, askotariko zereginak esleitzen zaizkie markatzaile hauei, betiere, testu hauek duten azalpenezko funtzioari hertsiki atxikiak; alegia, zuzenbidearen alorreko kontzeptu, ideia eta teoriak azaltzeko edota argitzeko helburua duten pasarteetan.
|
|
|
Hau da, lege testuetan markatzaile hauek funtzio metadiskurtsiboa dute nagusiki eta gutxitan agertzen dira lege testuen artikuluetan, ez bada kontzeptu baten bi izendapen edo termino erlazionatzeko edo formulazio sintaktikoa soildu eta ulergarriagoa egiten laguntzeko (adibidez, lege izen konplexuak berbaldian txertatzeko orduan; gaztelaniazko bertsioan eskuinera hedatzen diren erlatibozko esaldien kateak euskaraz emateko orduan; eta abar.). Testu akademikoetan, aldiz, askotariko zereginak esleitzen zaizkie markatzaile
|
hauei
, betiere, testu hauek duten azalpenezko funtzioari hertsiki atxikiak; alegia, zuzenbidearen alorreko kontzeptu, ideia eta teoriak azaltzeko edota argitzeko helburua duten pasarteetan. Hori horrela, corpuseko adibideek erakusten dutenez, esan liteke markatzaile hauen erabilera zentzu betean dela estrategikoa testu akademikoetan, hain zuzen ere, ez dirudielako erabilera hori, besterik gabe, ausazkoa edota berbaldiaren haria kudeatzera, datorrenik.
|
|
|
Hau da, lege testuetan markatzaile hauek funtzio metadiskurtsiboa dute nagusiki eta gutxitan agertzen dira lege testuen artikuluetan, ez bada kontzeptu baten bi izendapen edo termino erlazionatzeko edo formulazio sintaktikoa soildu eta ulergarriagoa egiten laguntzeko (adibidez, lege izen konplexuak berbaldian txertatzeko orduan; gaztelaniazko bertsioan eskuinera hedatzen diren erlatibozko esaldien kateak euskaraz emateko orduan; eta abar.). Testu akademikoetan, aldiz, askotariko zereginak esleitzen zaizkie markatzaile hauei, betiere, testu
|
hauek
duten azalpenezko funtzioari hertsiki atxikiak; alegia, zuzenbidearen alorreko kontzeptu, ideia eta teoriak azaltzeko edota argitzeko helburua duten pasarteetan. Hori horrela, corpuseko adibideek erakusten dutenez, esan liteke markatzaile hauen erabilera zentzu betean dela estrategikoa testu akademikoetan, hain zuzen ere, ez dirudielako erabilera hori, besterik gabe, ausazkoa edota berbaldiaren haria kudeatzera, datorrenik.
|
|
|
Testu akademikoetan, aldiz, askotariko zereginak esleitzen zaizkie markatzaile hauei, betiere, testu hauek duten azalpenezko funtzioari hertsiki atxikiak; alegia, zuzenbidearen alorreko kontzeptu, ideia eta teoriak azaltzeko edota argitzeko helburua duten pasarteetan. Hori horrela, corpuseko adibideek erakusten dutenez, esan liteke markatzaile
|
hauen
erabilera zentzu betean dela estrategikoa testu akademikoetan, hain zuzen ere, ez dirudielako erabilera hori, besterik gabe, ausazkoa edota berbaldiaren haria kudeatzera, datorrenik. Aitzitik, markatzaile hauek berariazko asmo kognitibo diskurtsiboa duten estrategiei atxikita agertzen dira eta estrategia horiek (kontzeptu eta ideia juridikoak azaltzea; kontzeptuak argitzea; definizioak ematea; termino juridikoen aldaera samurrak eskaintzea; legeen edota kontzeptu juridikoen inplikazioak agertzea; eta abar) irakaskuntza asmoari lotuta datoz, zalantzarik gabe.
|
|
|
Hori horrela, corpuseko adibideek erakusten dutenez, esan liteke markatzaile hauen erabilera zentzu betean dela estrategikoa testu akademikoetan, hain zuzen ere, ez dirudielako erabilera hori, besterik gabe, ausazkoa edota berbaldiaren haria kudeatzera, datorrenik. Aitzitik, markatzaile
|
hauek
berariazko asmo kognitibo diskurtsiboa duten estrategiei atxikita agertzen dira eta estrategia horiek (kontzeptu eta ideia juridikoak azaltzea; kontzeptuak argitzea; definizioak ematea; termino juridikoen aldaera samurrak eskaintzea; legeen edota kontzeptu juridikoen inplikazioak agertzea; eta abar) irakaskuntza asmoari lotuta datoz, zalantzarik gabe.
|
|
|
Diskurtso markatzaileen beste ezaugarri batzuk honako
|
hauek
dira (Martín Zorraquino, 2010: 104? 113):
|
|
|
Datu
|
hauek
kalkulatzeko EUDIMA corpusetik erauzitako adibide zerrendak murriztu dira corpus tresnak horretarako eskaintzen duen murrizketa baliabidearen laguntzaz (Ikusi http://www.ehu.es/ehg/ eudima/ corpusa/), baina, zerrendak eskuz egiaztatu dira. Bestalde, aposatu gabeko adibideen ehunekoa eragiketa hau eginez kalkulatu da:
|
|
|
Olerki sorta luzeak, lehendik argitaratuta egon direnean, ez ziren azkenean liburuan sartu, leku arazoengatik batez ere, eta beren bidea eginda daukatelako.
|
Hauek
dira: Gizonaren aldia (1990, Ikasbide Grupo Cooperativo Mondragon, Donostia, 70 orri), Jose Maria Arizmendiarrietaren omenez egindakoa, eta Ez zaitez Gernikara joan, Lauaxeta (1989, Idatz & Mintz Literatur Atalen Sorta, 18 zk., separata, 31 orri), Lauaxetari buruz.
|
|
|
Bertsio
|
hauek
Aitor Aranak Aitagurea (2006) liburuan jasotako moduan doaz.
|
|
|
Urteak joan dira Begoñako Elizan azken agurra eman genionetik. Haren gomuta, alabaina, bizi bizirik dago gure artean, jardunaldi
|
hauek
egoki frogatuko dutenez.Mila esker, eta has gaitezen lanean!
|
|
|
Risterucci Roudnicky ikertzailearen lanen arabera, honako
|
hauek
dira transferentziazko hitzaurreak sailkatzeko irizpideak: a) hitzaurregileak itzulitako obrarekin duen hizkuntzazko eta kulturazko lotura eta irakurleek hizkuntza eta kultura horrekin duten lotura; b) hitzaurregilea:
|
|
|
Han hor hemen, hitzaurrea idazteagatik itzultzaileak egindako askotariko justifikazioak ere ageri dira: . Ohar
|
hauen
ausardia barkatuko al dit irakurleak! Ez dagokit niri liburu honen kritika egitea?
|
|
|
Honela dio hitzez hitz: . Ohar
|
hauen
ausardia barkatuko al dit irakurleak! Ez dagokit niri liburu honen kritika egitea?.
|
|
|
2013ko martxoaren 12koak dira txioak, honako
|
hauek
argitaratuak: @angelerro, @bsarasola, @Idazkola eta @mibarluz.
|
|
|
|
Hauek
dira esker emateak ageri dituzten zenbakiak: 8, 16, 41, 43, 58, 59, 62, 63, 68, 78, 84, 85, 94, 95, 99, 110, 114, 116, 121, 139, 145, 146.
|
|
|
Aldiz, beste zati bat euskaraz idatzia da, 1913an hasi eta 1919ra bitartekoa. Bi garai
|
hauen artean
, ikus dezakegun bezala, Arrutik poemak bi hizkuntzatan argitaratu zituen hiru urte geratzen dira, 1913tik 1915era bitartean, hain justu.
|
|
|
Jai, kultural?
|
hauek
bereziki garrantzitsuak izan ziren euskal letretan zebiltzan idazle eta olerkariak mugiarazteko parada bikaina ekarri zuten neurrian. Idazle horietakoa da, ikusiko dugun bezala, Antonio Arruti.
|
|
|
Garai honetan oso ezagun egin ziren Lore Jokoetan parte hartzen zuten edo sarituak izan ziren olerkariak.
|
Hauek
bertsolaritzari loturiko formen bidez, une hartan hura baitzen, herriaren, literaturen forma ezagunena?
|
|
|
Ana Toledok Antoine d. Abbadie Hegoaldean lanean honela adierazten du: . Lore Jokoek giza talde berezitu baten adierazpenak sustatzen dituzte(...) Giza talde jakin baten adierazpen bereziak bultzatze
|
hauek
ezaugarriztatzen ditu? (1998:
|
|
|
Alegia, Arana Goiriren helburua poesia idatzia kultua izan zedin bete behar zituen arauak ezartzea zen, arauok bertsolaritzaren formatatik urrunduz hain justu. Hori dela eta, Olerkariek arau
|
hauek
bere eginen dituzte euren helburu poetikoekin bat egiten duten neurrian; hau da, estilo arauok beteko dituzte ahozko tradizioaren eraginpean sorturiko literaturatik urrundu nahi duten heinean.
|
|
|
Honek guztiak erakusten du Aranaren arauak betetzeak duen esangura. Horregatik, aparteko garrantzia du Antonio Arrutik arau
|
hauek
bete egiten dituela ohartzeak. Labur esanda, arauok betetzeak zera esan nahi du Arrutiren poesian:
|
|
|
poeman poeta trenean doa eta, leihotik begiratuz, begien aurrean itsasoa nola agertzen eta ezkutatzen zaion kontenplatzen du. Paisaiaren behatzeak gogoetan murgilarazten du poetaeta gogoeta
|
hauen
zati handi bat oroitzapenek, nagusiki haur zenekoek, hartzen dute. Bestalde, trenak aurrera joaterakoan sortzen duen etengabeko mugimenduak, zeina mugimenduaren deskribapenaz gain itsasoaren agertze ezkutatze jokoan islatzen den, narratibitate gradu bat eransten dio poemari.
|
|
|
Esan nahi da Arrutik trena elementu poetiko gisa sartzen duela poeman, balio sentsazional bat emanez beroni. Thalassa poeman presentzia handia dute gogoeta eta oroitzapenek, eta
|
hauek
natura behatzeak poetari eragiten dion ebokazioaren fruitu dira. Horregatik, paisaiaren deskribapena loturik dago poetaren barne egoerari.
|
|
|
Baña
|
auen
ordez baldin badakar garaun lizuna,
|
|
|
Aitzolen artikuluek agerian uzten dute Lauaxetaren eta Lizardiren poema liburuak argitaratzen direnean bere jarrera intelektuala pixka bat desberdina dela,
|
hauen
berrikuntzak ontzat ematen baititu. Alabaina, 1933tik aurrera lehengo jarrerara itzultzen da eta bertsolaritzarena da laudatzen duen estilo poetikoa.
|
|
|
Ikuspegi teorikoaren aldetik eguneratua da. Bestalde, azken urte
|
hauetan
molde berezi batez, irakaskuntzarako egokitua izan da metodologia mailan. Gainera eredua bateratua da.
|
|
|
Hasteko, euskal literaturaren historiak ezin du historia nazionalista izanaurrera jotzeko, historia nazionalistek beren funtzio pedagogikoa badute ere. Honek batez ere gauza bat esan nahi du, eta, argien ikus daiteke literatur historia jardunaldi
|
hauek
helburu duten mendeetan (XVI XVIII), hain zuzen, nahiz eta arazoa XXI. menderaino hedatzen den. Euskal literaturaren historia bi literaturen historia da, klase subalternoen literaturarena, zeina oro har ahozkoa eta euskaraz gauzatua den, eta, eliteko klaseena, zeinek beti estatu hizkuntzak baliatu dituzten:
|
|
|
Azkenik, eta antzerki idatzi gutxi badugu ere, azken hiru mende
|
hauetan
(Borracho burlado, Gabon saria...) antzerki hau dugu, hain zuzen, eliteko klaseak eta klase subalternoak testuan bertan talka egiten duten espazio testual bakarrenetakoa, eta beraz hala irakurri behar ditugu.
|
|
|
Inperialismo
|
hauen
egituratze koloniala, era berean, kontuan hartu behar da. Ez da kasualitatea, Baltasar Etxabek Mexikon idazten badu edota euskal Ilustrazioaren hasiera eta iturri ekonomikoa Caracasen badago (Real Compañia Guipuzcoana de Caracas), eta Tolosan (Frantzian) jesuiten eskola, nora euskal aristokrazia ilustratuak beren semeak bidaltzen zituen.
|
|
|
Sarrionaindiaren geografia kubatarra ez da inoiz kontuan hartzen bere lana aztertzeko. Era berean, Paul Laxalt eta batez ere bere Sweet Promised Land betiere linbo diasporikoan lagatzen da, nahiz eta, alegoria nazional, en azterketa kontuan hartzen bada, sasoian Txillardegik, Oteizak eta Arestik idatzi zituztenetatik gertu dagoen, eta azken
|
hauen gainean
argi berria jaurtitzen duen.
|
|
|
Euskal Herriko gizarte geruza ikasiak idazlan profanoa euskaraz paratzeko eta gozatzeko zaletasun handiegirik erakutsi ez izanean, hain zuzen ere. Ondorioz, euskal literatura inguratzen duten literatura handiekin erkatzeak bereziki bistaratzen duena zera da,
|
hauetan
ere historikoki (gutxienez XVIII. mendearen bigarren erdira arte) nagusiki eliz liburua ekoitzi izanagatik, honen ondoan idazlan profanoak tarte zabalagoa eduki zuela.
|
|
|
–Hutsune?
|
hauek
, transmititzera heldu denaren urritasunak, bihurtzen dute berezi euskal literatura inguratzen duten bi literatura handien aurrean: gaztelerarena eta frantsesarena.
|
|
|
gaztelerarena eta frantsesarena. Horrela,
|
hauek
literatur genero tradizionalei eskainitako arreta normaltzat jotzen den neurrian, euskarazkoak XX. mendera arte normaltasunik ez duela eskuratu ondorioztatu behar.
|
|
|
Batzuk idaztetik besteak idaztera denbora tarte bat egon zenaren salaketa bezala zekusan behatutako grafia aldaketa. Haatik, bada beste alderik ere, grafiak bereizten dituen bi zati
|
hauen artean
: Erdi Aroko airea arnastetik Errenazimentukoa arnastera igarotzen da.
|
|
|
Baieztapenak berdin balio du, Bilintx edo Etxahunentzat, Iztueta edo Elizanbururentzat, Arrese Beitia edo zehatz mehatz bertsopaper izenaz izendatu diren bertsoen egileentzat.
|
Hauek
izan ziren arrakastarik handiena erdietsi zutenak, enkarguz eta kobratuz ere egin baitzituzten: euskal XIX. mendean ez dago bertso egilerik enkarguz eta kobratuz jardun zuenik bertsopaper egile hauetatik kanpo.
|
|
|
Hauek izan ziren arrakastarik handiena erdietsi zutenak, enkarguz eta kobratuz ere egin baitzituzten: euskal XIX. mendean ez dago bertso egilerik enkarguz eta kobratuz jardun zuenik bertsopaper egile
|
hauetatik kanpo
. Arrunki bertsopaper egiletzat jotzen direnak eskola gutxikoak dira.
|
|
|
Baita eremu horretan lekutu ohi izan ez diren Bilintx edo Etxahun ere. Kultura poetikoaren mailan bada alderik XIX. mendeko bertsogileen artean, ez horrela,
|
hauen
idazlanen formatuan: luzera handiagoko edo txikiagoko bertsopapera.
|
|
|
Ez da gainditzen bertso soltearen maila: Lore Jokoetako sariketen oinarriek bertso soltea eskatu izanak,
|
hauen
ugalketa eragin zuen. Alabaina, sariketon eskakizunetatik at ere bertso soltea paratu zuten, bertso liburuak zekarren erronkari aurre egin gabe.
|
|
|
poesia eta prosa narratiboa jorratzen dira, errefrauak biltzen dira... Lehen urrats
|
hauek
sendotuz joan ordez, ahulduz doaz. Euskal Herrian hitz egiten ziren hizkuntza ofizialak indartu ahala, indargabetuz doa euskara, XIX. mendean gizarte baldintzetan datozen aldaketek (haurren eskolatzea hedatu, hizkuntza prestigioa irabazten joan...) berriro normalizazioranzko biderantz zuzentzen duten arte.
|
|
|
Ez da garrantzi gutxiagokoa, antologietan ikuspuntu horiek hobestean, euskal sistema literarioak islatu dituen kezka eta obsesioen lekuko bilakatzen direla ohartzea. Beraz, ildo horretatik zerbait sakontzeko asmoa dakarte lerro
|
hauek
.
|
|
|
Izagirreren antologiaren orokortasuna bermatzen dute sarrerako adierazpen
|
hauek
, aro jakin bateko joera, norabide edota bilakaera zehatz bat frogatzeko helbururik ez baitu. Onaindiak euskal poesiaren esentzia eta presentzia aldarrikatu nahi zuen bezala, agian Izagirreren antologia honek ere XX. mendeko poesiaren, balioa?
|
|
|
Aukera horien arrazoi objektiboak badira eta ikertzaile guzientzat onargarriak dira, dudarik gabe. Azken berrogei urte
|
hauetan
, dena aldatu da euskal literaturaren inguruan: literaturaren baldintza estetikoak, sinbolikoak, ekonomikoak, politikoak, demografikoak, praktikoak, etab. Argitalpena eta liburuaren merkatua erabataldatu dira berrogei urtez.
|
|
|
Euskal literaturaren historian, azken 30 urte
|
hauetan
egin diren aukera historiografikoengatik, garbiki ikusten da 1950 aurreko kanona abantzu hunkitu gabe berresten dela liburuz liburu. Salbuespen guti izan da (Lazarraga sartzea; Oihenart eta Jean Etxepareren gorakada) eta, oro har, eztabaida guti izan da lehengo garaiei buruz edo kanonari buruz.
|
|
|
Bakean ützi arte (1994, Susa); Amorezko pena baño (1996, Susa); Bizi nizano munduan (1996, Susa); Jalgi hadi plazara (2007, Susa); Boga boga (Susa, 2012). Eleberri
|
hauetako
, arestian esan lez, protagonista femeninoa aztertuko da: Amaia Ezpeldoi.
|
|
|
Amaia Ezpeldoi. Bost eleberri
|
hauen artean
hemezortzi urte gertatu dira, urte horietan Queer teoriek ez ezik, euskal literaturak ere garapena bizi izan du. Urte horietan Euskal Herriko egoera politikoan hainbat kontu gertatu da eta horiek ere jasotzen joan da Itxaro Borda eleberri hauetan.
|
|
|
Bost eleberri hauen artean hemezortzi urte gertatu dira, urte horietan Queer teoriek ez ezik, euskal literaturak ere garapena bizi izan du. Urte horietan Euskal Herriko egoera politikoan hainbat kontu gertatu da eta horiek ere jasotzen joan da Itxaro Borda eleberri
|
hauetan
. Hamarkada hauetan literatur pertsonaiaren garapenean aldatzen doana bere genero identitatea da, izan ere, lehen eleberrietan bisexual gisa aurkezten da eta azkeneko bi eleberrietan lesbiana bezala.
|
|
|
Urte horietan Euskal Herriko egoera politikoan hainbat kontu gertatu da eta horiek ere jasotzen joan da Itxaro Borda eleberri hauetan. Hamarkada
|
hauetan
literatur pertsonaiaren garapenean aldatzen doana bere genero identitatea da, izan ere, lehen eleberrietan bisexual gisa aurkezten da eta azkeneko bi eleberrietan lesbiana bezala. Are gehiago, Jalgi Hadi plazara eleberriaz eta izenburu esanguratsuaz baliatzen da Itxaro Borda Amaia Ezpeldoi lesbiana dela argitzeko.
|
|
|
Horregatik uste dugu eleberri
|
hauek
gehiago hurbiltzen direla nobela beltzaren generora, krimen bat askatzearekin batera euskal gizartearen gatazka nagusien argazkia ere egin nahi baita (bertako egoera politikoa, euskara, intsumisoa, industrializazioa?). (Olaziregi, 2002, 164).
|
|
|
Ezpeldoiren inguruan familia tradizionalik ez da agertzen, amari erreferentzia bakarra egiten zaio bigarren eleberrian, baina umezurtz gisa aurkezten da Ezpeldoi. Polizia eleberri
|
hauetan
amatasuna ez da lantzen (Núñez Betelu, 2001; Gabilondo, 2006), amatasunaren gainean egindako erreferentzia bakarra Maiena Ameztoi dugu, baina Maienak, seme bastarta munduratu zuen? (Bizi nizano munduan, 88).
|
|
|
Desiraren eremuetara eramaten da begirada lesbiarra. Lehen nobela
|
hauetan
begirada lesbiarra han eta hemen topatzen da, baina ez dago identitate lesbiarrari buruzko hausnarketarik. Azken bi eleberrietan (Jalgi hadi plazara eta Boga Bogan), ordea, Amaia Ezpeldoik bere lesbiana identitatea plazaratzen du.
|
|
|
Bigarren agiria, bere seme eta katedran oinordeko izan zen Alfontso Mariarekin egindako notario kontratua da. ...zegoela-eta, aitak katedra eginkizunei aurre egin ezinik, semearekin akordio bat egiten du, aitaren katedrako eskolak erdi bana emateko eta semeak soldataren laurdena jasotzeko, ezkondu gabe eta aitarekin bizi bazen; eta ezkonduko balitz, soldataren erdia, katedradun jarraitzen bazuen beti amaordeari eta neba arrebei soldataren laurdena emateko obligazioarekin, amaordeari hil arte eta neba arrebei
|
hauek
bizimodua ateratzeko gai izan arte (ikus ERANSKINAK: 4).
|
|
|
–ez dakigu Uriartek edo Manterola. R. M. Azkuek erabili eben bildumen atalen bat diran edo beste bideren batetik heldu ziran
|
honeen
eskuetara.? (Astigarraga. Bijuesca 1990:
|
|
|
Uriartek lau multzo bereizi zituen bere bilduman: ipuinak, bertsoak, Gabon kantak eta E. M. Azkueren poemak (azken
|
hauetan
egilearen izena noizbehinka ageri dela), eta. Carlistenac, bigarren multzoan kokatu zuen, bertsoen multzoan.Uriarteren bilduman egile batzuen obrak ez daude batera, bereiz baizik eta izenik gabe (adibidez, Iturriagaren alegiak).
|
|
|
Horretarako, bertsook Bilboko Gabon kantekin (GK), egile beraren 1828ko. Vizcai guztiz linargui? bertsoekin (Altzibar 2008) eta E. M. Azkueren poemekin konparatu ditugu, zehatzago E. M. Azkueren honako iturri edo eskuizkribu eta argitalpen
|
hauekin
: Z (Zarauzko eskuizkribuak), CV (Cancionero Vasco), EE (Euskal Erria), PB (Parnasorako Bidea, 1896), PBDV (Uriarte, Poesia Bascongada, Dialecto Vizcaino), B (Bizkaiko Diputazioaren Artxiboa:
|
|
|
Bat datoz Gabon kantak eta. Carlistenac? arruntagoak diren honako hitz
|
hauetan
ere:
|
|
|
Gabon kantetan baino gehiago erabilia da sinalefa. Carlistenac? bertsoetan, baina haietan nola
|
hauetan
sinalefa egin edo ez egin aukerakoa da, eta E. M. A.ren poemetan, ordea, nahitaezkoa. Horrek esan nahi du Gabon kantak eta. Carlistenac?
|
|
|
eta ondoko bi ikasturteetako ikasleak honako herri
|
hauetakoak
ziren: Bermeo, Elantxobe, Lekeitio, Mundaka, Abando, Ibarrangelua, Ea, Axangiz, Gautegiz, Natxitua, Kanala, Busturia, Aulesti, Oñati, Leintze Gatzaga, Vitoria Gasteiz, Corcubion eta Padron (A Coruña) (NEA, 9/ 2).
|
|
|
Uriarteren eskuizkribuan. Carlistenac? 143 orrialdeetan kokatuak dira, Azkueren poemak 273 or.; Kortazar. Billelabeitiaren edizioan haiek 93 or., eta
|
hauek
155 orrialdeetan.
|