|
2005
|
|
|
Hizketa hotsen azalaren azalari so egiten badiogu, eta ekoizpen oharmen prozesu eta mekanismoen berri ematen diguten teoriak aintzat hartuta, aztergaitzat hobetsi dugun alderdiaren estudioari edozein ikusmoldetatik helduta ere, hizketaren ezaugarriekin tupust egingo dugu. Besteak beste, ondorengo
|
hauek
ditugu nabarmenenak: aldakortasuna; adierazgarritasuna; kanporatzen ditugun hotsen elkarrenarteko ezaugarrien gurutzatzea, gainjartzea edo elkarrestaltzea; hots asmoa uhin akustiko egiteko giharren mugimendu bidez abian jartzen ditugun neurona sare eta giharren erabateko sinkronizatzea; malgutasuna edo egoera berrietara moldatzeko gaitasuna (ohiz kanpoko bideak
|
|
|
Teoría aktibo
|
hauen
harnean sartuko litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. Eredu honek aurrekoak baino arreta handiagoa jarriko du seinaleakustikoan, izan ere, egileakdio aztarnaaldagaitzakditugulacontinuumhorretan.Entzuleak oharmen prozesuanlehenikcontinuum aaztertukoluketasunbereizleakerauzteko (analisia, alegia), etaondoren alderatuko lituzke hizketa hotshorieksintetizatu dituen artikulaziozkoaginduekin; alderatzehonetananalisiaetasintesiabatbadatoz, hotsak etahots kateakezagutuko lituzke hartzaileak.Teoriaren honen aldekoekegindakofrogaenpirikoek berrestendute: 1) oharmensistemakbere parametroakigorlearengandik ateratako ezaugarriakustikoetara egokitzen dituela; 2) formakinentrantsizioei eskerhartzaileak bereizditzakeela kategoriafonetiko ezberdinak; 3) ikusmenaren etaentzumenarenbidetiko informazioekbategitendutelahizketa hotsenoharmenean.Denaden, ezinesangabe utzi froga hauetan guztietan gehienez ere silabasolteak erabili izan direla oharmen frogakegitekoetaezesaldiakhiztunonharremanetaneskuarki erabiltzenditugun modukoak.
|
|
|
Dena dela, Xabier Munibek sortu zuen erakunde sozial berria eta bertako kide ziren Euskal Herrialdeetakoek gehi Ameriketan edo Europako beste erresumetan bizi zirenek bascongado izatearen harrotasuna eta nortasuna erakusten dute. Munibe gizon praktiko eta politiko legez ageri zaigu. lrurac bat, laurak bat, zazpiak bat izan dira hari bereko aldarrikapenak gaur egun mundu mundializatuan euskaldunok bat, agian izan luke.Herri Adiskideen elkartean (Real Sociedad Bascongada de Amigos del País) hasieran gogoeta sozialak, historikoak eta politikoak egiten saiatu ziren, baina aurrerantzean gai
|
hauek
bazterturik ageri dira, zientzia aplikatuen eta teknologi gaien mesedetan. 1765eko apirilaren 18ko Herri Adiskideen batza rrean elkarteko idazkariak, M. Olasok memoria bat agertu zuen izenburu honekin:
|
|
|
Idatzi ditugun lerro llabur
|
hauetan
hizkuntza baten barreneko aldaera edo formen arteko lehiaz aritu gara gehienik, ez bi hizkuntzaren edo gehiagoren arteko gora-beherez. Hartara, hizkuntzaren soziologiako gaiak alde bat utzirik, soziolinguistikaren ardatzari uztartuko gatzaizkio funtsean.
|
|
|
Guztiz bestelakoadaHondarribikoegoera4? Hondarribian eraginhandia izan dubertakoeuskarankanpotikherrirabizitzeraetorridirenenkopuruak;
|
hauetarik
anitzIrun erdaldunetiketorriak, gainera.1996anbiztanleguztietarik %46' 3 baizik ezziren herriko seme alabak. Gazteen artean eguneredu batuaentzutea euskarazaridirenean ezdaharritzekogauza: fakiyaizeredukoak txantxetan edobezalaerabiltzen omendituzte inoiz.
|
|
|
Mendehonetakogizarte aldaketasakoneketamodernizazioarenurratsek herrien kulturan berdintze eta homogeneizatze nabarmena eragin dute. Honela, Europako hizkera erkidegogehienetanereduestandarraklekuaira baziduorduraarteandialektoanbaizikmintzatzenezzirenhiztunenerrepertorioetan.ProzesuhoriEuropanezdagoizetikarratsgertatu, mailazmaila baizik: denboraren poderioz, geografiangaindi, hizkerenbarrenean,
|
hauen
egituretanzehar.
|
|
|
Familiako giroaerealdatu daarrunt; aitetamek, bieketxetik kanpo lan egiteaeguneroko ogiabilakatudaetageroetakidegutiagoizatendiraegungo familietan; lehen, transmisiorako funtsezkoak ziren aiton amonak edota osaba izebak.
|
Hauek
, gainera, etagurasoak ereberdin, euskaraz eskolatugabeakizatenzirenetahaurraketxekoeuskaraikastenzuen: eskolanerdaraikasiko zuen funtsean. Egungo haurrak, kasurik hoberenetan lehen urteetan familianherrikoeuskaranhaziakdirenarren, eskoletanereduhomogeneoagoakerabiltzen diraetakodeenartekonahasketaetagurutzaketafolkereduaren urtzeetaitxuragabetzearen aitzindarigertatzenda.EuskalHerrikohainbat gunetansalbu, osozailadagauregunhaureuskaldun gehienakherriko berekoeuskaraz ongi jabetzeaetaetorkizuneaninterferentziahandirik gabeerabiltzeaetatransmititzea.Hainbat bazterretaneuskalkienaldekosaioakegiten direnarren, elementuen benetakodimentsioaz jabetzeanohartzengaraegitekohonetan atarramenduonaateratzeazeinnekezagertatzen den.8
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren.
|
Hauek
denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen. Edonola, euskararen komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
|
|
hauetako
euskara garatzeko egin diren saioek berebiziko garrantzia dute euskararen garapenerako eta iraupenerako ere, baina gainera, esparru bakoitzeko zientzialariak edo teknikariak dira esparru horretako euskara gara dezaketen bakarrak. Hau oso garbi islatu zuen Etxebarriak (1972) Anaitasuna aldizkarian hauxe idatzi zuenean:
|
|
|
Areago, euskara tekniko zientifikoaren erabilera berezituak jorratzen ari diren zientzialari
|
hauek
bereziki garatua dute hizkuntz kontzientzia eta biderik egokiena aurkitzen eta arrazoitzen saiatzen dira. Jokaera hau gaizki onartzen dute askotan hizkuntzalariek, intrusismotzat hartzen baitute.
|
|
|
Izan ere, hizkuntza ahulduen ezaugarri nabarmenetako bat da arau bateraturik gabeko aldakortasuna (Elordui, 1995): «[...] hiztun osoek beraiek erabilitako formen eta hiztun erdiek eratutakoen artean ezberdintasunak somatzen dituzten arren, ez dituzte azken
|
hauek
erabilitakoak gaitzesten[...] hiztunak hizkuntza txikian ez ikasiak izateak azaltzen du hein handi batean hiztunok beren hizkeran dagoen aldakortasunaz ez ohartzeko arrazoia... ».
|
|
|
Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala erabili behar da hizkuntza tekniko zientifikoan ere. Goiko ekuazio horretan ageri den gainerako guztia hizkuntza komunetik urrun dago neurri handian eta horrelakoak nola irakurri erabiltzen dituzten zientzialarien erabakia da erabat.Azkenik, hizkuntza naturaletik urrun dauden esapide
|
hauek
hizkuntza naturalaz idatziriko testu batean txertatu behar ditugunean hainbat arazo sortzen zaizkigu deklinabidearekin edo sintaxiarekin zerikusia dutenak: Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu?
|
|
|
Hizkuntzaren zientzia eta teknikarako erabilerek duten berezko eremuak, terminologia berezituarena eta hizkuntza naturaletik kanpokoak diren ikur bidezko adierazpideak dira. Berezko eremu
|
hauetan
funtsezkoak dira nazioarteko estandarizazio bideak. Hizkuntza komunarekin gainezarritako eremuan, aldiz, garrantzitsuagoak dira hizkuntza komunaren joerak eta estandarizazio bideak eta ez da komenigarria bi erabilera esparruetan hizkuntza eredu desberdinen arabera aldatzea.EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOAREN EGOERAREN EBALUA ZIOA, BEREZKOAK DITUEN EZAUGARRIEN ARGITANHizkuntz galeraren ezaugarrietako bat da hiztun komunitatean erabileraren maiztasunagatik eta erabiltzen duten hizkuntzaren kalitateagatik bereiz Laburtzapenen deklinabidearen inguruan ikus Zabala (1994), formula kimikoen irakurbi deaz, Odriozola (1994) eta Osasun Zientzietako laburtzapenez, Ugarteburu eta Irazusta (1994) eta Ugarteburu (1997).
|
|
|
Lehen kasuan ondorioa erdal sistemarekiko hurbiltze ahulgarria da eta bigarrenean aldiz, justifikatu gaheko urruntzea, euskararen erabilgarritasuna mugatzen duena. Bi joera
|
hauek
batera gertatzeak dakarrena da euskararen barnean urrunduz doazen hi eredu sortzea, batasunerako kaltegarria dena. Hortaz, beharrezkoa da mota honetako segi den artean dagoen kasuistika sakonkiago aztertzea eta hiztunei ikusaraztea erdal adjektiboak noiz mailegatu behar dituzten eta mailegatze hori noiz ez den inola ere egoki gertatzen36?
|
|
|
39 Dun daramaten adjektiboek ere bi kokaguneak onartzen dituzte. Edonola, Sarasolaren (1997a) arabera,
|
hauek
, tar daramatenek ez bezala, tradizio hobea dute eskuinean. Gainera, erlatibozko perpausetako adizkiekin harremanetan jartzetik ere etor liteke ezkerrean onar garriak izatea.
|
|
|
jadanik geldiera eta gelditze izenak baldin baditugu ez dago arrazoirik geldiketa sortzeko. Orotariko Euskal Hiztegiaren eta Sarasolaren Euskal Hiztegiaren datuak oso lagungarriak zaizkigu aurreko mendeetan finkatu diren ekintza izen
|
hauen
berri izateko. Edonola, garatuz doazen euskararen erabilera berriek, eta bereziki zientzia eta teknikarako erabilerek areagotu dute aditzetiko izenen eta adjektiboen beharra eta sorrera eta ez da harritzekoa egoera honetan atzizki bakoitzaren emankortasuna aldatu izana42?
|
|
|
Esate baterako, izen elkartuen mugatzaile berezitzat hartu ohi diren gain bezalako osagaiak gero eta hurbilago daude aurrizki bihurtzetik44 eta gainera, lehenago lekua baizik adierazten ez bazuten ere (gainjantzi, gaingune), egun intentsitatea ere adierazten dute zenbait hitzetan (gainzama) 45? Aldaketa
|
hauek
euskara erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindakoak dira eta euskara ahuldu gabe aberastu egiten dutela pentsa dezakegu.
|
|
|
arroka ama, elementu aztama, lurzoru, larruazal... Termino berrien premiari edota erregistroak bereizteko beharrari erantzuten diote
|
hauek
, agian hitz elkartu mota batzuen emankortasuna aurreko ereduekiko aldatu badute ere. Era berean, tar atzizkiaren era
|
|
|
Hizkuntza ahultzen du mailegu gehiegi hartze ak; edonola, bereiztu beharrekoak dira hizkuntzan ditugun hitzak ordezkatzen dituzten maileguak, askotan hizkuntza aberastu gabe pobretzen dutenak eta bestetik, hizkuntza aberasten dutenak, izenik ez duten adigaietarako etiketez hornitzen baitute hizkuntza. Azken
|
hauek
ugariagoak izango dira esparru berezituetan hizkuntza komunean baino. Edonola, esparru berezituetan hartzen diren maileguek askoz ere eragin txikiagoa dute hizkuntza osoan esparru komunean hartzen direnek baino, erabiltzaileen kopurua lehendabiziko
|
|
|
Euskarak estandarizatzeko bidean eman dituen urratsetan oso garrantzitsua izan da beren jardueran hizkuntza hau erabili duten zientzialari eta teknikarien ekarpena, estandarra behar duten komunikazio esparruetan mugitzen baitira. Bestetik, haiek dira esparru desberdinetako euskara tekniko zientifikoa sor dezaketen bakarrak, eta askotan esparru
|
hauetan
idatziriko testuen kalitatearen inguruan kritikak plazaratu direlarik, zenbait kontu sakonkiago aztertu behar direla ikusi dugu, zaila baita batzuetan bestelako hizkuntzekiko interferentziak edota oro har hizkuntzaren endekatze prozesuaren ondorio diren aldaketak eta erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindako alda ketak bereiztea.
|
|
|
Taulan ikusten den moduan, euskaldun berri eta zaharren artean desberdintasun nabarmena topatzen dugu; euskaldun berrien artean (ó o) eredua askoz ere gehiagotan nahiago izan da euskaldun zaharren artean baino. Azken
|
hauen artean
, bizkaitarrek (o ó) eredua nahiago izan dute; gipuzkoarrek, ostera, ez daukate joera nabarmenik. Ondoko grafikan emaitzak erka daitezke:
|
|
|
Arau hau Bizkaiko hiru informantek daukate (informanteak Gernika, Muxika eta Bermeokoak dira)
|
hauen
kasuan jatorrizko azentueraren arau ber berak aplikatu dituztela esan dezakegu.
|
|
|
Desberdintasun
|
hauek
azentueraren arauetan dagoen desberdintasuna adierazten dute. Batetik, hiztun gehienen joera azentua oinean txertatzea bada ere, badirudi batzuek azentua txertatzen dutela, izenki mugagabeen arauen arabera, aditz laguntzaileagaz batu baino lehen, eta besteek, ostera, lehenengo eta behin partizipio eta laguntzailea batuta, azentua txertatzen dutela.
|
|
|
(18) ekarriha, kartoizkue, euriedata (O2; 05; funtzioa: izengilea); baina hemen zuzezko bat sartute (O 2; 10funtzioa: izengilea); honek(
|
hauek
) diezgorunzkuek (O2; 11; funtzioa: izengilea); txokolatezkoa (P3; 04; funtzioa: izengilea); olain limoizkoa (P3; 04funtzioa:
|
|
|
Ez da ahaztu behar dialekto hau ondo ezagutzen zuela Bonapartek, arbasoak korsikarrak zirelako eta uhartea Genovaren menpean egon zela XIII. mendetik XVIII.era arte. Baina Italiako dialektoei buruz 1860 urtekoa bada Bonaparteren lehendabiziko lana, esan behar da ordurako Londresen argitaratuak zituela Bibliaren itzulpenak, dialekto batzuetan, itzultzaile
|
hauek
eginak: Abis (1857), Spano (1858), Fontana, Picozzi, Rosa, Pozzo (1859).
|
|
|
Agiri
|
hauek
ematen ditut hemen, nik dakidanetik, inon argitaratu ez direlako eta Bonaparteri buruz xehetasun interesgarri ez ezagunak ematen dituztelako.
|
|
|
Tartean daude Italiako dialektoei dagozkienak, eskuizkribuen Katalogoan zehazki deskribatzen direnak.
|
Hauetatik
asko argitaratu egin zituen eta ikertzaileentzat interesgarria izango denez, datu bibliografikoak eman nahi nituzke.
|
|
|
Baina Europako dialektoen ikerketetan bereziki sartu aurretik, bigarren liburu poliglota ematen digu 1857an (lehena hamar urte lehenago, 1847an, argitaratu zuen Specimen lexici comparativi.... 6, non biltzen dituen Europako 52 hizkuntza eta dialekto: Parabola de Seminatore, ex Evangelio Mathaei, in LXXII Europaeas linguas ac dialectos versa et romanis characteribus expressa 7 Hemen agertzen dira latinezko testua eta honako itzulpen
|
hauek
: Italice, Pedemontana, Valachice (Istria), Italiari dagozkionak.
|
|
|
Bonapartek berak ikertu eta argitaratutako lanekin jarraituz,
|
hauek
dira urteka argitaratu zituenak, dialektoak kontutan hartuz'.
|
|
|
Eta urteak ematen ditu euskarazko 20 liburu edo argitaratuz, ia beste zereginik gabe. Baina Italiako dialektoekin ere hasten da apurka apurka, hurrengo hiru urtetan() dialekto
|
hauei
lehentasuna emanaz argitalpenetan. Hara hemen urteka argitaratu zituen
|
|
|
Eskuizkribuetan eta argitaraturiko txostenetan gertaturikoa nabaritzen da kaleratu zituen liburu
|
hauetan
ere: aipatu hiru uharte handietako dialektoak direla Bonapartek gehien ematen dizkigunak, ia erdia baino gehiago.
|
|
|
ikuspuntugeolinguistikotikbegiratuz. Bieremutrinko, bakoitzak bereespa rruaduelarik.Lauhizkerabainoezdaudedagozkieneremutik kanpolekutu ta.Hizkera
|
hauek
(hots, H35 Albiasu, H36 Azkarate, H37 AresoetaH49 Narbarte) Beremuan kokatuta egonarren, Aeremuko hizkuntzaezaugarri gehiagodituzte etaAeremuaridagozkio, dendrogramarikasuegitenbazaio, behinikbehin.Eremuz kanpoaurkitzendirenhizkeron kasuageroagoazter tukoda.
|
|
|
(6) ko ez zuen inortxok ere erantzun. Kausa/ ondorio, argudio/ ondorioztapen eta kont zesio/ aurkaritza direlako hiru ardatz
|
hauei
begira, bi zehaztasun egin behar ditugu. Alde batetik, lan honetan zehar bigarren perpausak daraman esanguraz arituko gara, hau da, (7a) koan argudioa dugu eta (7b) koan ondorioztapena.
|
|
|
gure ikuspegian, argudioaren adierazpena ondorioztapena baino ego kiagoa dugu, koma soila erabilita bederen. Bigarrenik, harreman
|
hauek
ondo zedarriztatze ko ahalmena oso lotuta doa hizkuntzatik kanpo hiztunak edo entzuleak munduari buruz duen jakintzarekin.
|
|
|
' Emendiozko harreman
|
hauen
ereduak, hurrenez hurren, halaber (9a), bestalde (9b), behintzat (9c), eta gainera (9d) lokailuek eramango luketenak dira. Ere enklitikoaren ere dua, esanguraren aldetik behintzat, halaber bezalakoa dela onartuko dugu.
|
|
|
Hala ere, idatzizko (14)
|
hauek
bi hausnarketa mota egitera garamatza te. Alde batetik, adibidez, ahozko informabideetan, koma horiei legozkiokeen goranzko doinuak entzun daitezke; horrelakoetan, nolabaiteko ezegokitasun (arin) a ikusi litzateke hiztunaren hizkuntz ahalmenean.
|
|
|
Lan honetan, bada, ez ditugu azken ikerlari
|
hauen
emariak alde hatera utziko eta gogoan izango dugu une oro testu mailako funtzioez ari garenean mota askotako testu antolatzaileak ditugula. Hala ere, Euskaltzaindiak lokai lu deituriko testu antolatzaileak baizik ez ditugu erabiliko gure lanean.
|
|
|
Horrelakoetan, testu mailako funtzio horiekin hatera, besarkadura txikiko edo besarkadura handiko perpaus mailako funtzioak ikusiko ditugu. Edonola, azpimarratu beharrekoa da lokailuek eta oro har testu antolatzaileek esku hartzen duten esparru
|
hauetan
oraindik ere sintaxi harremanik gabeko per paus alboratuak ditugula.
|
|
|
ustez jatorrizkoa dena (19a) eta testu eta perpaus mailako funtzioak biltzen dituena (19b). Kide
|
hauen
guztion testu mailako fun tzioa, bestalde, mintzagaia indartzea da nonbait. c4) sailean aipatuko direnen kasuan, bes talde, ustez jatorrizkoa zen funtzioa eskuragarri dago gaurko euskararen baitan ere, eta oro har, berriz bezalakoen bi erabilerak azal daitezke.
|
|
|
Lokailurik gabeko alboratuek bezala, lokailudunek ere ez dute erabat debekaturik koma, baina azpimarratzekoa da Euskaltzaindiak ematen dituen (literatur) adibide gehienak puntu baten bidez antolaturik daudela13 Koma eta lokailua daramaten alboratu
|
hauek
lokailugabeak baino are desbideratuagoak direla dirudi, testu jaso berezituetan behintzat 14 Bestalde, ez dago kontzesio
|
|
|
juntagailuak onar tzen dituzte, baina lokailuak onartzeko unean, ordea, zenbait murriztapen dituzte. Izan ere, koma baten bidez islatzen diren prosodia ezaugarri
|
hauetan
oinarriturik zenbait esangura harreman (eta zenbait hizkuntz mailatan) soilik dira bideragarriak: emendioa, aurkaritza, kausa eta argudioa.
|
|
|
Lehenengoak askozmurriztapenhandiagoak ditu etalokailu batdagoenean ere, hautaketa bigarrensortaren aldeegitendaoro har.Edonola, komaren bidezislatuohidirenezaugarri horiekgaidirabeste lakolaguntzarik gabe aurkaritza, argudioa, kausaetaemendiomotabatzuk azaltzeko, baina besteemendio motabat, ondorioztapena, ondorioa, hauta kari harremanaketakontzesioa ezdiraeskuragarri. Puntuarenbidezislatzen ohidirenezaugarriek, aldiz, komaren esangurez gain, argudioa etakausaere iradokidezakete eragarbian.Lanhonetan, gainera, hainaztertua ezdenpro sodia ezaugarrienhirugarren multzo bataztertu dugu: aipaturikolehenengo multzoakbainoisiluneluzeagoaetabigarrenmultzoakbainogoragoko doi nua (bipuntuak oro har). Ezaugarri
|
hauek
osoesangura harremanzehatzak adierazten dituzte: oro harargudio/ ondorioztapenetakausa/ ondorio arda tzekoak; gainera, ezaugarrimultzo honeklokailuekin etajuntagailuekin ema tendituen pilaketa berezien berriemandugu: lokailuak bezala, ezin jardai tezke juntagailuenaurrean, etaagerdaitezke, ordea, esanguraegokiko lokai luekinhatera.
|
|
|
...gainerako morfemek berezko dutelarik egitura kanonikoa, eta hizkuntza guti direlarik beren bilakabidearen garairen batean besteren bat (zu) ekin harremanetan izan eta haietarik lexikoaren eta gramatikaren ele mentu zenbait bertakotu edota eraldatu ez dituztenak, morfemen egiturak leku kotasunik eman lezake hizkuntzon arteko harremanaren historiaz, dela morfe mon mailegu izaera agertuaz, dela
|
hauen
kronologia ezarketa erdiesten lagun duaz, dela zein hizkuntzatatik eta bidetatik iritsi diren hartzailera zehaztuaz.
|
|
|
7 Hemen ere maileguen bertakotzeak hizkuntzaren joera sakonen berri eman liezaiguke: ingelesezko CVC morfemak hartzen dituztenean, hizkuntza
|
hauetan
CVCV bilakatu ohi dira, euskara zaharreko muta cum liquida taldeak ezabatzeko ezartzen den bokalismoaren antzeko (baina kontrako zuzenbideko) erregela batez: bell > pere, fig > piki, bull > puru, etab. (Krupa 1971:
|
|
|
Ik. hurrengo oharrean Lardizabalen zemai z.342ZEMAI ABAGADAUNEVocGr, VocBN, Geze, Dv, H), meatxa (G; Lar, Añ (G, AN), Izt VocC), eta beaza (Lec, Lar Sup > H) mailegu garbiak direlarik. OEH ko lekukota sunen laburpenean zemai ren kide
|
hauetaz
Tr. Documentado en la tradición septentrional desde LeAil; aSrurar gsae. encuentra en Mendiburu, Lizarragade Elcano, en un texto de Lesaca de mediados del s. XIX (ETZ 255 miatxu) y en algunos autores modernos.
|
|
|
ikurra gora-behera azken hau haienetan, leiho 1 bentana, zaldi 1 kaballoa eta bestelako bikoteak ezezagunak izan ez arren hainbat euskal hizkeretan; ame nazo/ u, amenazatu ageri dira, aldiz, B aldeko lurretan: OEH ak, esaterako, no hemos encontrado más ejs. que los citados batekin DFrec delakoan lau adibide direla (sei amenazo renak eta hiru amenaza renak) gaztigatu ondoren bada ere, Otxoa Arin, Beobide eta Txirritaren adibide batzuekin hatera Astarloaren bi
|
hauek
dakartza s.u. amenazatu: Bigarrena da norbait gatx edo gatxen bategaz zematu edo amenazetia juramentubagaz (Astar II 60) eta Zerbait inori aginduten deutsazunian edo herbaren bat emoten deutsazunian, bardin da kastiguben bategaz zematu edo amenazetan dozunian (lb.
|
|
|
kin aurki litezke a ereduko
|
hauek
; dugu hau ahaztu gero, dakidanez,
|
|
|
taldeak osatzea;
|
hauen artean
zuberotarrak (Constantindarrak etab.), lehen aldiz kazetara bilduak. Agian sekula ez da zubereraz hainbeste idatzi, herrietako berrie kin maiz orrialde bat inguru betetzen baitzuten.
|
|
|
Euskararekiko ikuspegi kontrajarri
|
hauek
badukete ondoriorik xurien eta gorrien kazeta elebidunetan. Zeren eta hasieran batzuek eta besteek euskara berdintsu erabiltzen bazuten ere (erran nahi baita guti, hautesle eta herrietako kontseiluetako frankok frantsesik ere ez zekitelarik bizkitartean), erlijioaren eusle izate horrek euskara erabiltzera ez ezik apaintzera zeramatzan apaizak.
|
|
|
Entzuteko hitzaldiak balira bezala eraikitako mintzaldi
|
hauetan
Hiriart Urrutik irakurleei irakatsi nahi die, nornahi eta zernahi hunkituz; beste ba tzuetan etsaiari iharduki eta jazar, irakurleen haserrea sortaraziz edo urrikal mendua. Tonuak ere araberakoak:
|
|
|
tribunaletako auzi, ohointza, hiltze, istripu etab. Testu informatibo narratiboak dira. Herrietako historia aldetik ez eze, kronika edo kontaera
|
hauek
baliotsuak dira idaztanke ra eta tonu libre eta desberdinetakoak direlako (ironia eta trufa darie anitzi) eta kontateknikek ipuinetan erabilitakoen eite dutelako, eta ez egungo kazetarien harako piramide azpizgorakoarena, non kontaera azken gertakarietarik has ten baita. Hiriart Urrutiren konposizio edo kontaera estilo tradizionalak ira kurlearen arreta atxikiz eraikitzen du testua.
|
|
|
Zer eta zer sailean, berak sortua, eta kazetek ohi zuten feuilleton delakoan. Josta kazetalanak dira
|
hauek
eta oroz batean irakaspen dunak, 2 edo 3 orrialdean kokatuak. Zer eta zer sailekoak kontakizun libre agoak dira, esan nahi baita berriak heda eta jakinarazi beharrak manatzen ez dituztenak:
|
|
|
Bi sail
|
hauetan
, beraz, oro har, alde batetik irakurleei atsegin emateko idazlanak bildu zituen: istorio zahar eta berri edo etsenplu ematekoak, isto rio bitxi, ateraldi eta irri solas, haur ele... zer eta zer ez?
|
|
|
Hoskidetzan eta perpau saren erritmoan oinarritzen dira haren figurarik adierazkorrenak, bereziki bukaera berdintzeak (homoteleuton), zirtoak, eta gero asonantzia eta alitera zioa. Figura
|
hauek
beste anitzekin elkartzen ditu. Le Progres de Biarritz kaze ta gorriak euskaragatik esanei buruz hona zer dioen ironia eta trufaz:
|
|
|
Aliterazioak bezala, figura
|
hauek
ez dute adierazkortasun indarra huts hutsik, pertsuasio indarra ere badute, hitz adierazlearen eta adieraziaren arte ko harmoniak egiantzekotasuna islatzen duelakoan (Reboul: 1993:
|
|
2019
|
|
|
A. Irigaray eta J. Urquijok, ordea, hiztegi deskribatzaile hutsaren alde egin zuten, besteak beste, neologismoek Frantziako euskal idazleen artean izan zezaketen harrera txarraren beldur zirelako. Eztabaida
|
hauek
gerra aurrekoak berritu baino ez zituzten egin, J. Urquijoren hilberrian gogoratu zutenez:
|
|
|
Erakunderik gabeko herrietan zaila da oso herritarren arteko loturak eta estekadurak bermatzea, nortasun kolektibo baten peskizan. Are zailagoa da, zalantzarik ez,
|
hauen
ibilbidea edo historia egitea, funtsean bat dena sakabanaturik eta bilbatu gabe agertzen baita.
|
|
|
Artea eta Giza Zientziak, Gizarte eta Lege Zientziak, Ingeniaritza eta Arkitektura, Osasun zientziak eta Zientzia esperimentalak. Urtetik urtera indarra hartzen ari den ekimena dugu, eta, nire aldetik behintzat, ez da eragozpenik izango sari
|
hauei
etorkizunean ere jarraipena emateko.
|
|
|
Euskaltzainburuordearen eskaerari jarraituta, azaroaren 27an GPDko jauregian bildu ziren euskaltzain
|
hauek
: I. M. Echaide, A. Irigaray, L. Villasante, N. Oleaga eta A. M. Labayen urgazlea.
|
|
|
Euskaltzainburuordea, ordea, ez zen bertan egon, eta hitzaldia aztertu ondoren, 900 BFAH EC: " Libro de Actas de la Junta de Cultura de Vizcaya",, Junta de Cultura C Batzar horretan
|
hauek
bildu ziren: J. M. Ruiz Salas, J. B. Merino, J. Irigoyen, H. Bilbao, A. Bilbao, F. Ygartua, N. Zorrilla, C. Lasterra, B. Bureba eta E. Calle.
|
|
|
Horrek zituen eragozpen ekonomiko juridikoak argitzeko, J. M. Gogeascoechea editorearekin harremanetan zegoen. Bilboko Desclée De Brouwer argitaletxearen sortzailearekin hitz egin ondoren,
|
hauek
ziren proposamenaren urratsak:
|
|
|
931 ABA EUS: VII Congreso Internacional de Lingüística Románica ko zuzendaritzaren gutuna Euskaltzaindiari, Biltzarraren zuzendaritza kide
|
hauek
osatzen zuten: A. Griera, A. M. Badia, A. Tovar, R.
|
|
|
Euskaltzaindiaren erabakiaren jakinarazpenak berehalako ondorioa izan zuen, JCVren otsailaren 19ko batzarrean kide
|
hauek
bildu zirenean: J. M. Ruiz Salas, F. Echegaray, J. B. Merino, H. Bilbao, C. Lasterra, F. Ygartua, Conde de Superunda eta E. Calle.
|
|
|
1953ko otsailaren 27an sei euskaltzain
|
hauek
batzartu ziren Donostian: I. M. Echaide, A. Irigaray, J. Gorostiaga, L. Villasante, L. Michelena eta N. Oleaga.
|
|
|
25, 35, 71; Arrieta & Barandiaran 2003: 39 J. M. Caballero presidenteaz gain,
|
hauek
izan ziren Gipuzkoako diputatuak artean: A. Ugalde, J. R.
|
|
|
GPDren otsailaren 3ko batzarrak SFVJU sortzea erabaki zuen. J. M. Caballero presidenteaz gain,
|
hauek
izan ziren batzartutako diputatuak: M. Sagardía, J. R.
|
|
|
953 Miguel Sagardía Laurnaga GPDko presidenteordea eta Gorte frankistetako prokuradorea zen. Beste lau diputatu
|
hauek
osatzen zuten Educación, Deportes y Turismo saila: Enrique Laborde, Rufino Mendiola, José Luis Guinea eta Alfonso Ugalde.
|
|
|
Antonio Arrue Gipuzkoako buruzagi" falcondista" k, GPDko presidentearen eta euskaltzainburuordearen onespenarekin, gero eta eragin handiagoa zuen proiektu
|
hauetan
. A. Arrueren ustez, J. M. Urrutiak jarraitu behar zuen SFVJUko behin behineko zuzendari nominala izaten.
|
|
|
A. Arrueren ustez, J. M. Urrutiak jarraitu behar zuen SFVJUko behin behineko zuzendari nominala izaten. " Comité de Estudios" delakoan, bere buruaz gain, beste kide
|
hauek
sartu nahi zituen: J. Elorza, J. Yrizar, Conde de Peñaflorida eta A. Irigaray.980 Nabari zen Gipuzkoaz kanpoko eraginak saihesteko nahia, Valladolideko Unibertsitateak 1953ko udan proposatutako A. Tovarren ordezkaritza aipatzen ez zutelako.
|
|
|
Baiezkoa emana zuten Burgosen batzartutakoek, eta Salamancan RAEko beste kide
|
hauek
zin egin zuten: L. Eijo apezpikua, R.
|
|
|
Lehen aipatu dudan urtarrilaren 5eko RAEren batzar pribatuan, kide
|
hauek
kargua hartu zuten: E. Ors, W.
|
|
|
459).
|
Hauek
ziren RAEk ordura arte izendatutako kide biziak, kargua hartu gabekoak barne, aulkien letraz letra:
|
|
|
J. Urquijoren artxiboan eskuizkribu eta gutun ugari dago RAEren gerra zibileko akten jatorrizko egile bera izan zena frogatzen dutenak. 58 orrialdeko sorta luze batean, J. Urquijok eskuz eta makinaz idatzitako aktak gordetzen dira.102 Burgosen IdeE ren zuzendaritza hautatu eta, instituzio berriaren barruan, RAE berrezarri zenetik hiru egunera, 1937ko abenduaren 30ean, RAEren beste batzar bat egin omen zuten kide
|
hauek
Donostian: A. González de Amezúa, R.
|
|
|
M. Artigahorren berri eman zuen, baina edukien eta partaideen izenik aipatu gabe (cf. El Diario Vasco; La Voz de España). sekin batera, gai hori eramateko batzordea osatu zuen.106 Martxoaren 29an berriz bildu ziren probintzia jauregian kide
|
hauek
: burua, M. Asín, markesa, E. Ors, M. Machado eta idazkaria.
|
|
|
Azkenak hartu zuen J. Urquijoren idazkari zeregina.111 J. Urquijok batzarrean egotekoa asmoa izan zuen, baina badirudi ezustekoren bategatik ezin izan zuela joan.112 Hezkuntza Nazionaleko ministerioren apirilaren 11ko aginduz IdeE ren eskuliburuak (RAEren gramatikak barne) nahitaezko ikasliburutzat ezarri ziren lehen hezkuntzan, eta edizio berriak berrikusi beharraz mintzatu ziren.113Are garrantzitsuago zena, maiatzaren 19ko dekretu bidez Hezkuntza Nazionaleko ministerioak IdeE ren estatutuak onartu, JAE deuseztatu eta haren egitura bereganatzeko prozesuarekin jarraitu zuen. Estatu totalitarioko kultura eta ikerketa, unibertsitatearekin elkarlanean, zuzentzeko asmoarekin, historia eta filologiarekin lotutako zentro eta mintegi
|
hauek
sortu ziren:
|
|
|
M. Azkuek IdeE ren egituran Euskaltzaindia nolabait integratzeko aukera kontuan hartu zutela ordurako. Maiatzaren 26an RAEren kide
|
hauek
batzartu ziren Donostian: M. Asín mahaiburu, diruzaina, markesa eta J. Urquijo idazkaria.
|
|
|
JCV talde handi batek osatu zuen, ohorezko izendapenak zituzten E. Bilbao, J. F. Lequerica, A. Iturmendi edo F. Castiella goi kargu frankistek barne. Hala ere, erabakiak betearazteko batzorde iraunkorra herritar eta diputatu
|
hauek
osatu zuten hasieran: J. M. Areilza, J. L. Gaytán de Ayala, Jaime Jáuregui, Francisco Ygartua, Javier Olazábal, J. B. Marco Gardoqui, Joaquín Zuazagoitia, J. B. Merino, F. Echegaray, J. Irigoyen, J. Zayas Lafarga, J. M. Urrutia Llano eta L. Hurtado de Saracho.
|
|
|
317 L. Michelenak beste izen
|
hauek
ere eman zituen bildutakoen artean: M. Alvar, F. Ynduráin eta M. Sanchis Guarner, azken hori proiektuaren zuzendari gisa (CCG RP:
|
|
|
339 BFAH EC: " Libro de Actas de la Junta de Cultura de Vizcaya",, Junta de Cultura C Kide
|
hauek
bildu ziren: J. Ybarra, N. Zorrilla, J. L. Gaytán de Ayala, F. Ygartua, F. Crooke, I. Urquijo eta E. Calle.
|
|
|
A. Arrue karlista buru zuen literatura epaimahaia
|
hauek
osatu zuten: R.
|
|
|
Bizkaiko delegatuak eta Bizkaiko poliziaburuak.790 Horrela, ohiko gonbitak eta txartel elebidunak bidali zituen Akademiak, besteak beste, Gernika Lumoko alkateari, L. Villasante bertan jaioa baitzen.791 Ezin etorria adierazi zuten, ordea, J. Caruncho Bizkaiko poliziaburuak eta M. Gortari NFDko presidente berriak.792 Deustuko Unibertsitateko A. E. Mañaricúak ere ezin etorria adierazi zion frantziskotarrari.793 Zoritxarrez, sarrera ekitaldiak eragin zituen arazoen ondorioz, ez dago maiatzaren 23ko Akademiaren akta edo zirriborrorik. Biharamunean prentsak adierazi zuenez, bost euskaltzain
|
hauek
bildu ziren probintzia jauregian: M. Lecuona, N. Oleaga, F. Krutwig, J. Gorostiaga eta L. Villasante.
|
|
|
225). Entzuleen artean
|
hauek
ere izan ziren: Ignacio Urquijo, Eusebio Erquiaga, Pablo Lete (OFM) probintziala, Pedro Aranguren (OFM) Arantzazuko komentuburua eta euskaltzain berriaren familiako Josefina Ibarrola.
|
|
|
Ongi da euskaldunetan bizi diren erdaldunentzat, erdaraz predikatzea, bainan zergatik eztitute erdaldunen artean bizi diren euskaldunak eskubide berdinak? Baldin euskaldun herri hutsetan bortz karabiñeru ba dagoz, nahiz eta
|
hauk
mezatara ioan ezik, hauiek ioan nahi luketelako hypothesisaz erdaraz predikatzen da, bainan Bilbaon bizi diren euskaldunentzat ezta euskaraz predikatzen nahiz eta hogei milaka egona gatik.803 Nondik eta zergatik iniquitate hauk?
|
|
|
Ongi da euskaldunetan bizi diren erdaldunentzat, erdaraz predikatzea, bainan zergatik eztitute erdaldunen artean bizi diren euskaldunak eskubide berdinak? Baldin euskaldun herri hutsetan bortz karabiñeru ba dagoz, nahiz eta hauk mezatara ioan ezik, hauiek ioan nahi luketelako hypothesisaz erdaraz predikatzen da, bainan Bilbaon bizi diren euskaldunentzat ezta euskaraz predikatzen nahiz eta hogei milaka egona gatik.803 Nondik eta zergatik iniquitate
|
hauk
–
|
|
|
158). Idazkariak eta F. Krutwigek azken aldian egindako eskaerei erantzunda, euskara sustatzeko," jaursaila edo jagola batzordea" (gerra zibilaren ondorioz desagertutako" yagoleen" saila) berriz abiatzea erabaki zuten euskaltzain
|
hauekin
: J. Gorostiaga, N. Oleaga, L. Villasante, P. Lafitte eta L. Dassancerekin.
|
|
|
827 BFAH EC: " Libro de Actas de la Junta de Cultura de Vizcaya",, Junta de Cultura C
|
Hauek
bildu ziren: J. M. Ruiz Salas, F. Echegaray, J. B. Merino, H. Bilbao, A. Bilbao, C. Lasterra, F. Ygartua, Conde de Superunda, J. M. Maiz eta E. Calle.
|
|
|
81, 207). L. Michelenari zuzendutako hitz
|
hauetan
ageri da buruordearen izaera gogotsua:
|
|
|
Horren adibide bat, 1955eko irailaren 9an," Semana Vasca" delakoan, euskaraz emandako hitzaldia dugu. Donostiako udal liburutegiko mahaiburuan
|
hauekin
eseri zen: P. Mourlane idazle falangista, A. Irigaray, J. M. Lojendio eta L. Michelenarekin.
|
|
|
1053 NFD une horretan zazpi diputatu
|
hauek
osatzen zuten: M. Gortari, A. Marco, J. Larráinzar, J. Fortún, J. Echandi, A. Adrián eta C. del Villar (García Sanz Marcotegui & al. 1998:
|
|
|
EUSKERA’ren azken banakoa agertuz geroz aldakuntza gaitzak izan ditugu gure artean. Ain maite ta begiko genitun euskaltzain ta adiskide
|
auek
il zaizkigu: Campión, Eguzkitza, Olabide, Inzagarai, Urkixo, Mgr Saint Pierre jaunak.
|
|
|
Gure bultzagai bitez itz
|
auek
: Ekin eta Jarrai.1073
|
|
|
1953ko ekainaren 26an euskaltzain
|
hauek
batzartu ziren GPDko jauregian: I. M. Echaide, A. Irigaray, J. Gorostiaga, M. Lecuona eta N. Oleaga.
|
|
|
Ondoren" Algunos acuerdos de la Academia Vasca" atal laburra zetorren gaztelaniaz, Akademiak 1951ko apirilean hartutako erabaki ortografikoak azaltzen zituena," h" eta" ñ" grafemez ohar batzuk gehituta. Erabaki ortografiko horiek zelako oihartzun mugatua zuten, P. Barojak 1953ko ekainean Bartzelonako Destino argitaletxearekin plazaratutako El País Vasco gidaliburuko hitz
|
hauek
erakusten dute: " Advierto que cuando pongo alguna palabra o alguna frase en vascuence, no empleo la ortografía moderna, porque me parece una ridiculez en una lengua vieja y moribunda cambiar los signos ortográficos y hacerlos incomprensibles para el hombre corriente" (Baroja 2006:
|
|
|
Adibidez, L. Villasantek urriko batzarrean J. Etcheberriz emandako hitzaldiaren separataren ale bat eman zion Akademiari. 1953an akademiko
|
hauek
argitaratu zituzten artikulu, iruzkin edota berri laburrak BRSVAPen: I. M. Echaide, B. Echegaray, J. Gorostiaga, A. Irigaray, R.
|
|
|
1097 Bere eskuetatik igaro ziren 1953an egile
|
hauen
lanak: R.
|
|
|
– Nobela sailean
|
hauek
saritu zituzten: J. Echaideren Joanak joan, Argentinako" Hugo Wast" eskuindarraren Bide izkutua (S.
|
|
|
– Ipuin sailean beste
|
hauek
saritu zituzten: F. Bilbaoren (OFM) Ipuin barreka eta Burgosen deserritutako Julene Azpeitia irakaslearen Amandriaren altzoan bilakatu ziren bildumak, hurrenez hurren.
|
|
|
1142 Aurkeztutako gainerako egileak
|
hauek
izan ziren: Maryla Hepner, R.
|
|
|
Lekuona jaunak erri izkera geiegitxo jasotzen duela ere esango nuke, ori egiteko literatur izkera beeratzen baitu. Ezta naitaezkoa, batetik, bi mota
|
auek
elkarren etsai izatea. Bestetik, adibidez, iñork esaten aal du Fray Luis de León edo Montaigne edo Francis Bacon’en izkuntza baino ederragoa zanik orduko edozein Peru nekazari edo Matxin urtzaillerena?
|
|
|
Bilboko taldea, 1952ko maiatzeko dosierrean agertutako" Euskal Kulturaren Elkharrgoa" rekin lotuta zegokeen. Nolanahi den, F. Krutwigek gai
|
hauek
debekatu nahi zituen aldizkarian: politika (nahitaez alderdikoia zelakoan), filologia (bereziki euskal filologia) eta literatura (kritika izan ezik).
|