|
2000
|
|
|
Poesiaz hitz egiterakoan aipatu dugun metaliteraturaren erabileraren adibiderik egokiena bilakatzen dira, ez baitu egileak gai arturikoen bertsioak eginez giro heroikoak berreraikitzeko asmorik, berez aurkako zentzuan erabilita daude. Jose Luis Mendozak (Pamiela," En el principio fue el mito", 9.or.) narrazio arturiko
|
hauen
erabileraz idatzi zuen moduan: " la literatura novelesca ha creado un espejismo fascinante y su nostálgica atracción viene doblada por su irrealidad." Sarrionandiarentzat aldiz, mundu heroiko eta legendario hori nostalgia, desesperantza ororen marko egoki bihurtzen da, iraganaren edo erreferentzia heroikoen ezinezkotasuna azpimarratzeko erabil baitezake eta amaieren fataltasun ezaguna eta aldatu ezina nabarmenago egiten dutenez.
|
|
|
Edukin fantastikoa duten istorioak direla esaten du, eta ezaugarri hau garai legendarioetan nahiz gaurko egunean kokaturiko lotura modua dela azpimarratzen du. Ipuinak Arthur erregearen garaikoak, Greziako trajerien garaian edo gaur egun koka litezkeela dio, baina
|
hauetako
askotan egunerokotasuna dimentsio irrealetan azaltzen zaigula esaten du. " Ipuin fantastikoetan ohizko diren elementu liluragarriak aurkitzen ditugu, irrealitatearen auraz." (265 or.)
|
|
|
Ipuin sortari buruzko kazetari oharrei begiratuz, aldiz, Joxean Muñoz(" Ifar aldeko orduak", Habe, 1990, 177 alea, 29 or.) bere erreseinan, hamar ipuinok euren dibertsitatearen azpitik zer duten komunik bilatzen saiatzen da, eta bere ustez, batasun hori euren mamian, giro minberaz," lekuz beste egin beharra" z mintzatzen da egilea: " Norberaren sorterritik, etxetik eta haurtzarotik, senide, adiskide eta burkideengandik edo norberaren baitatik lekuz beste egin beharra edo egin behar izana darabilte airean ipar aldeko ipuin
|
hauek
. Aitzakiaz, gaiez, garaiz eta lekuz arras desberdin izan arren, giroan, irakurlearengan utzi duten gogo giroan badute batasuna."
|
|
|
Narraziogintza honen bilakaeran, Aitzpea Azkorbebeitiaren iritziz, lehenengo narrazio liburutik bi berriago
|
hauetara
leku denboren koordenadei dagokienez egileak determinazio gehiagorantz eta errealitaterantz egin du: " Badirudi, beraz, orain arteko indeterminazio joera aldatu egin dela, lekutasunari dagokionez bederen.
|
|
|
Zalantzarik gabe marinela aipatu ditugun idazle eta kritikoekin bat etorri beharra dago nabigatzailea edo itsasoratzen den, nahiz abiatzen den bidaiaren sinboloa da Sarrionandiaren poemagintzan nahiz narraziotan iraupen luzeenekoa eta nabardura gehien eskaintzen dituena, haren mundu ikuskerari buruz. Alde horretatik narrazio
|
hauek
bere aurreko eta ondoko idazlan poetikoekin dute zerikusi nabarmena: Ithakara iristear dagoela, etengabe bidaiatzea hobe duela erabakitzen duen Ulisses dugu Izuen gordelekuetan barrena liburukoa, Itaka beti gogoan duelarik, helburua hara iristea izanik ere, harantzako bidaian presarik ez duena, bidaia bera izango baita aberasgarria.
|
|
|
Argiako artikulugilearen ustez, liburu hau fabulak maite dituenarentzat egina da, eta alegiekin batera ateraldiak ere ugari dira, nahiz eta iritzi emaileak azken
|
hauek
liburuaren alderdirik ahulena osatzen dutela uste duen: " ateraldiok umore gutxiko grazia baino haragoko deus ez dutelako." (63 or.)
|
|
|
Hogeita zortzi gutun
|
hauek
ipuinak, eguneroko gertakizunak, burutapenak, gustuko liburu eta filmeei buruzko iritziak eta gogoeta hainbat biltzen dituzte. Batzuk poesiaz beteak daude, beste batzuk prosaikoagoak dira, baina maitasun sentimendua darie gehienei, herrimina eta nostalgia.
|
|
|
Ainhoari gutunak liburuari buruzko zenbait aipamen periodistiko, erreseina edo aipamen aurki litezke. Edorta Jimenezek(" Ereduak" izenburuaz Zabalik en XX, 25 or.) aipamen laburra egiten du, esanez, gutun erara idatziriko lantxo
|
hauetan
beste zenbait liburutan erabiliriko gai berberak direla funtsean: irakurritako ipuinak, ikusitako filmeak, filosofia, umetako jokoak eta abar.
|
|
|
irakurritako ipuinak, ikusitako filmeak, filosofia, umetako jokoak eta abar. Berez helduentzako aproposago ez ote den esaten du, edo
|
hauei
gaztetxoei baino gehiago ez ote zaien gustatuko. Bereziki azpimarratzen du" Ereduak" izeneko ataltxoa, didaktikoegia baderitzo ere, nola idatzi behar den eredu ezin hobea eskaintzen duela esanez.
|
|
|
Egileak zati, mezu eta tankera ezberdineko testu
|
hauek
eskaintzen dizkio irakurleari baina erdiesanean, edo" gehiesan" modura, irakurlea bera izan dadin benetako gogoeta egiten duena.
|
|
|
Izenburua kartzela aldi horretan eskuartean darabilen Shakespeareren Hamleten esaera baten zatia da: " Intxaur azal baten barruan ere espazio amaigabeen erregetzat nengoke, amets goibel
|
hauek
ez banitu" erantzuten du lagunak esaten dionean Danimarkari kartzela deritzola bere asmoak soberazkoak direlako. Barrena goibel ez baleuka, ez luke espazio handiaren beharrik eroso egoteko.
|
|
|
Liburu
|
hauetako
narrazioak solteak dira, elkarrekin loturarik gabeak, baina ez da beste gabeko gehikuntza formula hutsez eginiko egitura, berariaz egina baizik. Honezkero jakinaren gainean gaude, Sarrionandiaren obretan dena dagoela, zentzu batean ala bestean, literaturaren zerbitzutan pentsatua.
|
|
|
Honezkero jakinaren gainean gaude, Sarrionandiaren obretan dena dagoela, zentzu batean ala bestean, literaturaren zerbitzutan pentsatua. Liburu
|
hauen
egiturari eta bere ipuingintzari buruzko" azalpenak" Ifarraldeko orduak liburuaren azken narrazioan eman zituen nolabait, zeharka ordurarte euskal kritikoek bere liburuez esanikoak ironikoki aipatuz: " hamar narrazio ezberdinez osatzen da.
|
|
|
Kritiko batek baino gehiagok esan izan du zerikusirik baduela autore honek duen arrakastan bere nortasun ez literarioak ere. Nolanahi ere, irakurle arruntarentzat Sarrionandiaren narrazio
|
hauek
beste gabeko erakargarritasuna dute, mundu fantastikoak sortzen ditu ipuinetako batzuetan, leiendazkoak sarritan, sirenak eta marinel zahar madarikatuak daude, eta desertuak, printzesak, gazteluak eta geltokiak neskatxa eder bakartiek habitatzen dituzte. Guztia ere, gainera, estilo narratibo poetikoaz eta dotoreaz emanik.
|
|
|
Lehen zatia, hitz lauz egindako zigor ziega bateko prosazko kronika modukoa da, bigarrena aldiz, zatika eginiko poema luze bat da eta hurrengo hitz
|
hauez
aurkezten dute hitzaurrean: " Eguberri amarauna delako idazlana, berriz, 1982 eta 1983 arteko Eguberrietan eginikoa da.
|
|
|
Poemaren hasieran F. Holderlinen aipamena egiten da"... baina zertarako egin poesia aro gaitz
|
hauetan
" eta poemak hain zuzen ere horren erantzuna bilatzen du, poesia egiten dihardu baina aro gaitz horrekiko kontrajarpena etengabea da, Kandelako komentariogileak dioenez," modu askotan errepikatuko duen kontrakoen binomioa ikusten da: batetik kartzelatik kanpo dagoen orok bere baitan biltzen duen" agiatasuna" (35 or.). Izan ere, kartzelaz kanpoko guztia erreferentzia oroimena edo suposizioa baita presoarentzat" gaur ere goiz ilunduko du/ zohardian izarrak biztuko (35 or.)" begira ezazu han goian ilargia/ elkarturik omen daude... (36 or.) izarrak suzkoak omen dira.
|
|
|
Poetaren bilakabidean garai hartako gustuak hor irauten dute, gustuko zituen idazleak ditu orain ere alboan, Pessoa, Kafka, Borges, metafisiko inglesak... Halere," sentsibilitate berri bat erne zaio
|
hauen ondoan
, militantziaren eta literaturaren bideak elkarganatu egin zaizkio. Ekintzetan ezik, literaturan ere eman nahi du zapalketaren aurkako erantzuna, nahiz eta literaturgilearen konpromezuari halako urruntasun ironiko batez begiratzen dion".
|
|
|
Jon Kortazarrek Lurra eta Luma (1997) artikulu bilduman, liburuari eskainirikoan, haren moldaketa berria azpimarratzen du, Marinel zaharrak liburutik harturiko materialek, emendatuekin batean egituraturik, taxu berria hartzen dutela diosku. Sarrionandiaren liburuen irakurleari lehendik ezagun egingo zaizkion sinbolo eta gaiekin batera beste zenbait ere azaltzearekin, bizitza bera da poema
|
hauetan
azaltzen dena, bere aniztasun osoan. Alde batetik, tematikak zabaltzera egin duela esaten du eta adibidetzat aipatzen du lehengo liburuan heriotzak zentzu ideologikoa bazuen edo omenaldi poesiak egiten bazituen, oraingoan zabalera jotzen duela poetak, heriotza bera, bere heriotzaz eta hil ondokoaz hausnartzen duela.
|
|
|
1983ko Eguberrietako amarauna poeman bertan zertarakoa are gordinagoa zen: " Baina zertarako egin poesia aro gaitz
|
hauetan
–" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kanta... Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu.
|
|
|
1983ko Eguberrietako amarauna poeman bertan zertarakoa are gordinagoa zen: " Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro
|
hauetan
–" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bezala. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu.
|
|
|
Hamairu istorio labur dira eta ipuin bakoitzaren hasieran itzultzaileak egileen eta obren iruzkin eta aipamenak egiten ditu. Poesian bezala, narratiban ere Sarrionandiarengan Jon Miranderen eragina nabaritu genezake, aurrerago aipatuko ditugun bere lehenengo bi ipuinen estiloan eta taxuan ez ezik, umore beltzeko narrazio
|
hauek
itzultzeari ekin ziolako, zuberotarrak hasitako arloari jarraipena emanez. Bestalde, umore beltzeko ipuinen arloan badira zenbait adibide Sarrionandiaren ipuin originalen artean ere esate baterako," Ukabilka" ipuina Ifarraldeko orduak liburuan (1987).
|
|
|
Saio, saiakera eta literatur entsegu materialez osaturiko liburu
|
hauen artean
aipatzen dira honako liburu hauek: Ni ez naiz hemengoa (1985), Marginalia, edo Ez gara gure baitakoak (1989), Izeba Mariasunen ipuinak (1989), Ainhoari gutunak (1990) eta Hitzen ondoeza (1997).
|
|
|
Saio, saiakera eta literatur entsegu materialez osaturiko liburu hauen artean aipatzen dira honako liburu
|
hauek
: Ni ez naiz hemengoa (1985), Marginalia, edo Ez gara gure baitakoak (1989), Izeba Mariasunen ipuinak (1989), Ainhoari gutunak (1990) eta Hitzen ondoeza (1997).
|
|
|
Kandelakoek teknika narratiboen artean bereziki azpimarratzen dituzte ipuin
|
hauetako
deskripzioak: "... zerbait azpimarratzekotan, egileak deskribapenari ematen dion garrantzia aipatuko genuke.
|
|
|
Etiopia z geroztiko idazleentzat Jon Kortazarrek zedarritu zituen ezaugarri komun eta orokor
|
hauetatik
abiaturik, Izuen gordeluetan barrena ri buruzko azterketa berezi edo zehatzagoetara jo dezagun.
|
|
|
Eraginei dagokienez, J. Kortazarrek Joseba Sarrionandiaren lehen poema
|
hauek
sentimentalismoarekin eta erromantizismoarekin zerikusia dutela deritzo, Ezra Pound eta Yeats poeten obrarekin lotzen du. (139 or.) Liburuaren kontzepzioa anbiziotsua dela esaten du, aberatsa dela, baina metaliteratura egitearen ondoriozko" liburuen hoztasuna" ere egozten dio.
|
|
|
Kartzelako urte horietan liburuak idazten eta argitaratzen jarraitu zuen, harik eta, 1985ean Martuteneko kartzelan zegoelarik, ihesi joan zen arte, euskal abeslari ezagun baten kantaldiaren okasioaz baliaturik, eta baffle handietako batean gordeta. Ihesi joanez geroztiko hamabost urte inguru
|
hauetan
erregulartasunez iritsi dira argitaletxeetara eta bere izkribuak.
|
|
|
Euskal letren esparru ezagunean daramatzan hogeitsu urte
|
hauetako
emaitza oparoa da dagoeneko. Literaturaren arloan eskaini duen obrak gure garaiko euskal sortzaileen artean leku berezia izatera eraman du, hala kalitatez, kritikoen iritziz, nola irakurle kopuru eta salmenta kopuruei dagokienez.
|
|
|
Lauaxetaren aipamena ez da alferrikoa, izan ere, nahiz asmoen eta munduko literaturaren ezagutza zabalaren aldetik, nahiz kosmopolitismo zaletasunaren aldetik, nahiz poesia landua eta" dekadentea" egite horretan, ahaidegoa aurkitzen baita bi idazle
|
hauen artean
, eta Sarrionandiak gerora ere Lauaxeta aipatu izan baitu euskal literaturan bere erreferentetzat Arestirekin batean. (Marinel zaharrak, 1987)
|
|
|
Tonuari dagokionez berriz, Sarrionandiaren liburu honetako poemak aurrekoetakoak bezala, modernismoaren hizketaz sortuak direla diosku Kortazarrek," bizikizun pertsonalez bilbatuak eta errealismoz osatuak" (Lurra eta Luma, 106 or.). Oraingo poema
|
hauek
Bertold Brecht-en poesia gogoratzera eraman dute, gertakizun objektibo baten narrazioa da korapiloa sarritan eta eszenaren zentzuaren eta barne kontraesanen inguruko hausnarketa hari nagusia.
|
|
|
Beraz, agerian geratzen da bizitzari buruzko ikuspegi historikoa emateko asmoa. Dakusagunez, pertsonaiak bizitzaren ikuskera bat emateko aitzakiak direnez, ez du
|
hauen
ezaugarrietan sakontzeko ahalegin handiegirik egingo, pertsonaia lauak eraikiz: bizitzari aurre egiteko aholkuak baitira ipuin honetako zutabe nagusiak.
|
|
|
lehena, amaren papera betetzen duen narratzaile autodiegetikoa; bigarrena, amamaren papera betetzen duen narratzaile metadiegetikoa, bizkaieraz mintzo dena eta bere esanak letra etzanez azpimarratuz bereizten dituenak. Narratzaile intradiegetiko
|
hauek
, bestalde, narratarioari zuzenean mintzatzen zaizkio. Narratario hori ama modura irudikatu dugun narratzaile autodiegetikoaren semea edo alaba litzateke.
|
|
|
Gainera, mende honetan kokatzen diren gertakizunetan kronotopoak garrantzia berezia du. Garai honetako gertakizunetan batik bat bi espazio bereiz daitezke (Argentina eta Euskal Herria), eta
|
hauetako
bakoitzean gertatzen direnak garai batekin hertsiki uztarturik daude. Honela, Ameriketako pasarteak gutxi gorabehera 1925 urtean koka ditzakegu (urte honen aipua egiten baitu), eta Euskal Herrikoak, berriz, Francoren garaitik gaur egun arteko epean.
|
|
|
Izan ere, eleberri honetan anakroniak ugariak direnez, beharrezkoa dugu denbora eta espazioaren arteko identifikazioa egitea gertakizunak bata bestearen ondoan egoki txertatzeko. Gertakizunak garai jakin
|
hauetan
girotzen baditu ere, testuinguruak ez du leku berezirik beteko, (nahiz eta garaiko giroaren aipuak badauden: manifestazioak, Francoren heriotza,...) bizitzaren aurreko aholku unibertsalak baitira eleberri honen euskarriak.
|
|
|
Fokoaren mugimenduaren bidez, narratzaileak bereziki bi pertsonaiengana gerturatuko gaitu, bi maitaleengana. Haatik, pertsonaia
|
hauen
hausnarketa, zalantza... batzuk deskribatzen bazaizkigu ere, ez dugu bi pertsonaia hauen barne munduan sakontzeko ahalegin berezirik antzematen. Hau da, batik bat istorioaren gorabeherak hobeki ulertzeko beharrezkoa dugun informazioa azaltzen zaigu.
|
|
|
Fokoaren mugimenduaren bidez, narratzaileak bereziki bi pertsonaiengana gerturatuko gaitu, bi maitaleengana. Haatik, pertsonaia hauen hausnarketa, zalantza... batzuk deskribatzen bazaizkigu ere, ez dugu bi pertsonaia
|
hauen
barne munduan sakontzeko ahalegin berezirik antzematen. Hau da, batik bat istorioaren gorabeherak hobeki ulertzeko beharrezkoa dugun informazioa azaltzen zaigu.
|
|
|
Honela, denbora aldaketa (narrazioaren iragana eta oraina) nahiz narrazio aldaketa azpimarra ditzake. Hots, narratzailearen zehaztasun honen bidez, iragan eta orainaldia, bi plano ezberdin
|
hauek
erabat bereiztea erdiesten du.
|
|
|
Emakume gazte honek ere, aspaldiko bere maitaleak bezala, Axun du izena. Honela, bi emakume
|
hauek
senideak direla ohartuko da, eta Axun iraganeko maitearen lekua betetzen joango da. Istorioa aurrera joan ahala, gertatu behar dena berehala igarri egiten da, izan ere, Udazkena eleberrian bezala, ez dago ezustekorik.
|
|
|
batetik, orojakilea den narratzaile estradiegetikoa izango dugu; bestetik, maila intradiegetikoko narratzaile autodiegetikoa, berau istoriaren pertsonaia nagusia baita. Bi maila narratibo
|
hauen
bereizketarekin, beraz, denboran ere bereizketa egiten da. Lehenengo maila narratiboan jarraipen kronologikoa nagusitzen da.
|
|
|
Maitasunezko bi eleberri
|
hauetan
ikusi ahal izan dugun modura, iragan zoriontsuari begiratzen diote pertsonaiek ilusio txikien bila. Baina, azkenean harremana aurrera eramateko ahaleginak hutsalak izango dira, eta bakoitzak bere bideari ekingo dio.
|
|
|
Ni naizen hori (1992) eta Amaren begietan (1995). Bi eleberri
|
hauetan
oso gai ezberdinak jorratzen dituen arren, badira bietan errepikatzen diren hainbat ezaugarri: batetik, bietan pertsonaia nagusien sentimenduei garrantzia berezia eskaintzen zaie; bestetik, bietan estilo irakurterraza eta zuzenaren bidez adierazten dizkigu gertakizunak; azkenik, bi eleberrietan gai politikoa aipatu egiten da, bigarren mailako pertsonaiei loturik joan ohi dena.
|
|
|
Bestalde, bere nortasun berria zeharo bermatzeko beharrezkoa zuen lehen harreman sexuala Kepa deituriko ETAkide batekin izango du. Honela, hasieran bereizirik aurkezten zaizkigun hiru plano
|
hauen
bateratzearekin ezohiko harreman hauen berri ematen zaigu. Hiru plano hauetako istorioak pertsonaia ez den narratzaile estradiegetiko batek kontatzen dizkigu:
|
|
|
Bestalde, bere nortasun berria zeharo bermatzeko beharrezkoa zuen lehen harreman sexuala Kepa deituriko ETAkide batekin izango du. Honela, hasieran bereizirik aurkezten zaizkigun hiru plano hauen bateratzearekin ezohiko harreman
|
hauen
berri ematen zaigu. Hiru plano hauetako istorioak pertsonaia ez den narratzaile estradiegetiko batek kontatzen dizkigu:
|
|
|
Honela, hasieran bereizirik aurkezten zaizkigun hiru plano hauen bateratzearekin ezohiko harreman hauen berri ematen zaigu. Hiru plano
|
hauetako
istorioak pertsonaia ez den narratzaile estradiegetiko batek kontatzen dizkigu: hots, estradiegetiko heterodiegetikoa.
|
|
|
Edozein modutan ere, errealismo handiz irudikatzen dizkigu harreman
|
hauek
. " Beti ere Karlos Gorrindoren ikuspegi zorrotz eta pertsonaletik miatua." (Erauskin:
|
|
|
Esan bezala, horretarako hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa darabil. Honek fokalizazioaren bidez hiru pertsonaia ezberdin
|
hauen
sentimendu eta egoeren berri emango digu. " Autorearen komentarioei esker haien ekintzak, ideiak eta eritziak objetiboki jakitera ematen zaizkigu, eta horrela ezohizko bizimodua daramaten istorioaren protagonistak pertsona arruntak bezala ikusi ahal ditugu." (Belaunde:
|
|
|
Baina, nahiz eta idazlea amaren barne munduan sakontzen saiatu den, ez du gauza bera egingo gainerako pertsonaiekin. Ez dira
|
hauen
gogoeta eta pentsamenduak azaltzen, ez dakigu egin dutena egitera zein arrazoik bultzatu dituzten. Azaleko aipamen batzuk besterik ez dira egiten.
|
|
|
Eleberri psikologikoetan pertsonaia baten barne munduan, bere garapen psikologikoan, sakontzeko ahalegina nabarmentzen da.8 Ondorioz, eleberri
|
hauetako
pertsonaia nagusi guztiak pertsonaia biribilak izango dira.
|
|
|
Lutxo Egiaren ustez," eleberriari kutsu existentzialista dario." (Deia I) Xabier Aldai ere honela mintzatu zen eleberri honetaz: " nobela existentzialista hutsa da, bere aberastasun eta kontraesan guztiekin." (Egunkaria) Izan ere, orrialde
|
hauetan
Alvaro Egiazabalen gogoetak dira nagusi. Alvaro bere neska laguna izandako Helenari mintzatzen zaio:
|
|
|
Gogoeta
|
hauen artean
Helenarekin izandako harremanaren berri emateaz gain, bere aspaldiko lagun batekin gertatu zaiona kontatuko du: Mikeli, Madrilen atentatu batean parte hartu ondoren, etxean ostatu eman dio.
|
|
|
Tramaren zatirik nagusiena Donostian gertatzen da, nahiz eta Madril ere maiz aipatzen den. Hala ere, leku
|
hauen
eginkizuna gogoeten norabidea gidatzea izan ohi da, batez ere bi funtzio hauen bidez; batetik, oroitzapenak gogora ekarriz; eta bestetik, paisaia eta egoera animikoaren arteko lotura eginez. Hona hemen honen guztiaren inguruko hainbat iruzkin:
|
|
|
Tramaren zatirik nagusiena Donostian gertatzen da, nahiz eta Madril ere maiz aipatzen den. Hala ere, leku hauen eginkizuna gogoeten norabidea gidatzea izan ohi da, batez ere bi funtzio
|
hauen bidez
; batetik, oroitzapenak gogora ekarriz; eta bestetik, paisaia eta egoera animikoaren arteko lotura eginez. Hona hemen honen guztiaren inguruko hainbat iruzkin:
|
|
|
Gogoetetan oinarrituriko narrazioetan ohikoa den bezala, denboran atzera egiteak ugariak dira, batez ere, bere nerabezaroko zenbait pasarteren berri ematean. Kanpo analepsi
|
hauek
pertsonaiaren izaera ezagutzen laguntzen digute. Are gehiago, oroitzapen hauek antolatuz eta interpretatuz pertsonaiak berak bere burua ezagutzeko bideari ekiten dio.
|
|
|
Kanpo analepsi hauek pertsonaiaren izaera ezagutzen laguntzen digute. Are gehiago, oroitzapen
|
hauek
antolatuz eta interpretatuz pertsonaiak berak bere burua ezagutzeko bideari ekiten dio. Bestalde, denboraren jarraikortasun ezak askotan jada aipaturiko zenbait pasarteren errepikapena dakar.
|
|
|
Bestalde, denboraren jarraikortasun ezak askotan jada aipaturiko zenbait pasarteren errepikapena dakar. Luis Mari Mujikak honako iritzia du errepikapen
|
hauei
dagokienez: " Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du, baina makur hori oso errealista edo akzioz oso betea ez den edozein narraziori gerta dakioke." (Egan 50) Haatik, errepikapen hauek, askotan jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den egoera hori ez du beti efektu bera sortarazten:
|
|
|
Luis Mari Mujikak honako iritzia du errepikapen hauei dagokienez: " Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du, baina makur hori oso errealista edo akzioz oso betea ez den edozein narraziori gerta dakioke." (Egan 50) Haatik, errepikapen
|
hauek
, askotan jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den egoera hori ez du beti efektu bera sortarazten: izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz baitoa:
|
|
|
narratzaile autodiegetikoa, beraz. Barne bakarrizketa
|
hauetan
barne fokalizazioa iraunkorra eta erabatekoa da.
|
|
|
Oro har, narrazioaren denbora lineala da, oroitzapenetan izan ezik:
|
hauetan
atzera saltoak nabariak dira, noski. Kasu gehienetan, kanpo analepsiak erabiltzen ditu, erabakia hartu aurreko gertaeren berri emanez.
|
|
|
Besteak beste, Pirinioetako munduaren berri ematen digu gogoeta
|
hauekin
. " Aspe bezalako ibar batekoa, hiritik urrun, baina ikuspegi hiritarretik ere begiratuta". (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Donostiarraren aburuz, honako
|
hauek
dira liburuan jorratzen diren gai nagusiak: batetik," Evak Paradisuan sugearekin izandako pasadizoari egiten dio erreferentzia izenburuak, erruaren eta zigorraren figurak baititu eleberriak ardatz nagusitzat"; bestetik," gizakion arteko komunikazioarena, gizakion arteko erlazioak eta hor sortzen diren ulertu eta ezin ulertuak" (Egunkaria XII).
|
|
|
Bestalde, Oñederrak honako beste gai
|
hauek
jorratu nahi izan zituela ere aipatu zuen:
|
|
|
bere maitalea," Luis, aspaldiko lagun min eta maitea"; eta azkenik, Teresa bera. Bi
|
hauengan
ilusioa berreskuratu nahiko du, baina, azkenean ilusioa norberarengan bilatzeko beharraz ohartuko da. Teresa kazetaria da, eta ilusio ezak ernetzen dion ezinegonak idazteko gaitasuna deuseztatu dio.
|
|
|
Beste alde batetik, idazleak narrazioa urtaroka antolatuz, eta
|
hauetan
egunak eta orduak bereiziz, jarraikortasuna xehetasun handiz adieraztea lortuko du. Izendapen hauen bidez, liburuaren hasieran azpimarratzen duen ideiari erreferentzia egiten dio:
|
|
|
Beste alde batetik, idazleak narrazioa urtaroka antolatuz, eta hauetan egunak eta orduak bereiziz, jarraikortasuna xehetasun handiz adieraztea lortuko du. Izendapen
|
hauen bidez
, liburuaren hasieran azpimarratzen duen ideiari erreferentzia egiten dio: hasierako aipu batean, hitzak eta izenak zerbaiti eusteko beharraren ondorioz ezartzen ditugula aipatzen du.
|
|
|
Oñederrak, hortaz, egiantzekotasuna eskaini nahi izan du. Erzillaren aukerarekin alderatuz, idazle
|
hauen
helburuak bestelakoak zirela nabarmena da: Erzilla gogoeten bidez hizkuntza lantzeko aukeran lan egin du; Oñederrak, aldiz, gogoeten bidez sinesgarritasunez pertsonaia baten gogoetetara hurbildu, eta ezinegona adierazi nahi izan digu.
|
|
|
Honako bi eleberri
|
hauetan
fikziozko pertsonaia batek bere bizitza kontatuko digu, ohiko autobiografiaren bideak jarraituz.
|
|
|
beneditarren eskola maisua den Joan heresiagatik bota egiten dute. Hemendik aurrera mendeku goseak bideratuko ditu Joanen ekintzak, eta
|
hauek
egin izana, bestalde, bere bizitzaren bidea zehaztuko dute. Mendekua liburuko sentimendurik errepikatuena izango da.
|
|
|
Guk geuk, preso eta pertsona gisa, bizipenak eta giroak birsortuz, gure inguru hurbilaren isla dira kontakizun
|
hauek
: txapeo egoerak, lagun elkartzeak espetxeetan, barruko bizigiroa, barru kanpo arteko loturak, etxeko artekoekin, eta abar.
|
|
|
Zer gerta ere liburua, ostera, luzera ezberdineko hamabost ipuinek osatzen dute. Ipuin
|
hauek
batez ere gai jakin batzuen inguruan hezurmamiturik daude: bere lehen ipuin bildumaren ildotik jarraituz, etsipena, heriotza, ezinegona, inguruarekiko gatazka,...
|
|
|
Fikziozko kontakizunak dira, aurreko bildumaren antzera, gehienetan amaierak ustekabeak izanik. Ipuin
|
hauek
gai aldetik harilkaturik egoteaz gain, bada denak lotzen dituen beste ezaugarri bat ere. Izan ere, bildumaren lehen eta azken ipuinek Berardo liburuzainaren istorioa kontatzen digute:
|
|
|
Juan Luis Zabalak ere" batzuetan Kafkarengandik gertu, bestetan Borgesen bidetik" doala aipatzen du. (Egunkaria XI) Bestalde, bi ezaugarri
|
hauek
azpimarratu zituen: " irudimen agortezina eta irakurlea giza-izaeraren alderdirik laiotzenetan barneratzeko erraztasuna." (Egunkaria XI)
|
|
|
Zer gerta ere bildumari jarraiki,
|
hauek
ere ipuin labur eta zorrotzak dira. Hemen ere," gehientsuenetan amaierako ezustearen laztasunak ematen die ipuinoi irakurlearen barruak astindu, zartatu eta asaldatzeko indarra." (Egunkaria VII) Are gehiago, bilduma honetan ere Berardok idatziriko ipuinak eskaintzen zaizkigu.
|
|
|
Hemen ere," gehientsuenetan amaierako ezustearen laztasunak ematen die ipuinoi irakurlearen barruak astindu, zartatu eta asaldatzeko indarra." (Egunkaria VII) Are gehiago, bilduma honetan ere Berardok idatziriko ipuinak eskaintzen zaizkigu. Gainera, aitzinsolasean Berriondo´tar Anesek ipuin
|
hauen
argitalpenei buruzko oharrak egiten ditu. Ipuin bilduma honetan hiru ataletan sailkatzen ditu ipuinak:
|
|
|
Hortaz, ipuin
|
hauetan
aurreko bildumako ipuinen ezaugarri bertsuak aurki daitezke. " Ipuinek badute gu harritzeko gaitasuna, darabilten umore beltza dela eta (zenbait kasutan makabroa ere badena), fantasiaren eta errealitatearen arteko mugan baitaude, bukaerako ustekabeak harritzen gaituelako." (Egunkaria VII) Ondorioz, aurreko bildumari buruz esanikoa bilduma honi buruz hitz egiteko ere erabil dezakegu.
|
|
|
batetik, ipuin guztiak Izurkiz herrian kokatzen dira; bestetik, pertsonaiek ipuin batetik bestera salto egiten dute. Javier Rojok dioen bezala," narrazio
|
hauek
elkarrekiko erreferentziaz beterik daudelarik, elkar osatzen dute, azkenean ia ia nobela bat burutuz." (El Correo IV) Etengabeko erreferentzia hauez gain, giro jakin batek harilkatzen ditu liburu honetako narrazioak: " hegoaldea, trenbidea, ibaia, basamortua... dira giro horren osagarriak." (Argia 1561) Bada narrazioak uztartzen dituen beste elementu bat ere:
|
|
|
batetik, ipuin guztiak Izurkiz herrian kokatzen dira; bestetik, pertsonaiek ipuin batetik bestera salto egiten dute. Javier Rojok dioen bezala," narrazio hauek elkarrekiko erreferentziaz beterik daudelarik, elkar osatzen dute, azkenean ia ia nobela bat burutuz." (El Correo IV) Etengabeko erreferentzia
|
hauez gain
, giro jakin batek harilkatzen ditu liburu honetako narrazioak: " hegoaldea, trenbidea, ibaia, basamortua... dira giro horren osagarriak." (Argia 1561) Bada narrazioak uztartzen dituen beste elementu bat ere:
|
|
|
Narrazioan tartekaturik hamabi poema ere aurki ditzakegu. Poema
|
hauek
narrazioen osagarri dira, hauekin lotura estua baitute;" metafora iradogarriak gustatzen zaizkit, eta kasu honetan narrazioak poema ulertzen laguntzen du." (Argia 1561)
|
|
|
Narrazioan tartekaturik hamabi poema ere aurki ditzakegu. Poema hauek narrazioen osagarri dira,
|
hauekin
lotura estua baitute;" metafora iradogarriak gustatzen zaizkit, eta kasu honetan narrazioak poema ulertzen laguntzen du." (Argia 1561)
|
|
|
Oro har, ipuin
|
hauetan
lehenengo pertsonako narratzaile orojakilea dugu. Baina, narratzaile hau batzuetan autodiegetikoa da, eta besteetan homodiegetikoa, beste pertsonaia batzuen gertaerak azaltzeari ekiten baitio.
|
|
|
Era honetan, pertsonaia ugari aurkezten zaizkigu orrialde
|
hauetan
. Batzuetan pertsonaia hauen gogoetak ezagutarazten zaizkigu pertsonaien izakerara gerturatu asmoz.
|
|
|
Era honetan, pertsonaia ugari aurkezten zaizkigu orrialde hauetan. Batzuetan pertsonaia
|
hauen
gogoetak ezagutarazten zaizkigu pertsonaien izakerara gerturatu asmoz. Hala ere, Rojok dioskunaren haritik zenbait pertsonaia oso lauak direla aipatu beharra dago:
|
|
|
Honela, askotan hiru denborak, iragana, oraina eta etorkizuna bat eginda aurkezten zaizkigu. Hiru denbora
|
hauek
lotzeko modu bakarra oroitzapenak eta ametsak direnez, hauei etengabeko erreferentzia egiten zaie. Oroitzapenen garrantzia Javier Rojok ere aipatu zuen:
|
|
|
Honela, askotan hiru denborak, iragana, oraina eta etorkizuna bat eginda aurkezten zaizkigu. Hiru denbora hauek lotzeko modu bakarra oroitzapenak eta ametsak direnez,
|
hauei
etengabeko erreferentzia egiten zaie. Oroitzapenen garrantzia Javier Rojok ere aipatu zuen:
|
|
|
Hots, sinbolismoz beteriko izena: pertsonaien zimurdurak baitira ipuin
|
hauetan
kontatzen zaizkigunak, denboraren iraganak sorturikoak. Hau da, zimurdura horien atzeko iragana, bizitzaren igarotzearen zantzuak islatzen dira.
|
|
|
Canoren aburuz," batasun handiko liburua egin digu oraingoan, bai gaiaren aldetik bai formalki barne hari askorekin jositako hiriaren fresko zabal bezain ederra." (Jakin 101) Batasun hori" batak besteari deitzen dion ipuin kateatuz osaturik daudelako" (Jakin 101) lortu du. Izan ere, narrazio
|
hauek
gerra zibila bukatu eta gaur arte hiriak jasan duen aldaketaren lekukotza eskaintzen digute. Honela," Gasteizko postale ezagunak dira batzuk, giro underground ezezagunago batekoak beste batzuk" (Jakin 101).
|
|
|
Izan ere," hainbat eta hainbat pertsonaiaren bilakaeraren berri ematen digu bere azken liburuko ipuin ezberdinetan" (Jakin 101). Honela, pertsonaia
|
hauen bidez
hiriaren lekukotza eskaintzen digu. Hau da, hiri baten irudiaren atzean gordetzen diren bizitza pusketak ditu kontagai.
|
|
|
Bestalde, denboraren iragaiteak dakartzan aldaketak ere azpimarratzen ditu.
|
Hauei buruzko
erreferentziak batik bat azken ipuinean aurki ditzakegu. Izan ere, Gasteizen bizi diren biztanleak aldaketaz hain garbi ohartzen ez badira ere, denbora dezente kanpoan igaro duenarentzat aldaketak izugarriak dira.
|
|
|
Putre txuriarekin batera gizakien arteko senitarte edo lagunarteko harremanek ipuinen arteko uztardura azpimarratzen dute. Honela, lehen ipuineko Manex Imiruri hizlaria da lotura
|
hauen
ardatza: hots, datozen ipuinetako pertsonaiek badute Manexekin nolabaiteko harremana:
|
|
|
senitartekoak, lagunak, lankideak... Bestalde, ipuin
|
hauetan
bilduma bera osatzeko asmoa behin eta berriz errepikatzen da.
|
|
|
Narrazioaren egituraketari dagokionez, ipuin guztietan bi plano ageri direla aipagarria da. Batzuetan, bi plano
|
hauek
leku aldaketaren araberakoak dira; beste batzuetan, garaiaren aldaketaren araberakoak. Kronologia nahiz topologia darabil hauek azpimarratzeko.
|
|
|
Batzuetan, bi plano hauek leku aldaketaren araberakoak dira; beste batzuetan, garaiaren aldaketaren araberakoak. Kronologia nahiz topologia darabil
|
hauek
azpimarratzeko.
|
|
|
(1996) eta Whiskey koloreko gauak (1999). Bilduma
|
hauetako
ipuinetan gai eta estilo bertsuak darabiltza. Ipuin hauetako gai aipagarrienak:
|
|
|
Bilduma hauetako ipuinetan gai eta estilo bertsuak darabiltza. Ipuin
|
hauetako
gai aipagarrienak: droga, sexua, rock and rolla, tabernetako giroa, alkohola,... Lotura handia dago bilduma batetik bestera.
|
|
|
etsipena, maitasuna, desioen ezintasuna, itxaropena,... Izan ere, gaueko giroaren bidez," iluntasunaren baitan gordetzen den pasioa ageri da liburuko orrialde guztietan." (Egunkaria) Gaueko amets honetan, alkoholaren zorabioaren eraginez, hilak eta biziak batera agertuko dira. Izan ere, bizitzaren mozkorralditzat har genitzake ipuin
|
hauek
, gaueko ametsen mundua irudikatzeko erabilia. Xede honekin, askotan gaueko harremanen berri ematen zaigu.
|
|
|
Xede honekin, askotan gaueko harremanen berri ematen zaigu. Batzuetan gaueko behin behineko harreman
|
hauen bidez
, maitasuna eta desioen ezintasuna adierazten zaigu. Bestalde, gaueko giro honetan garrantzia berezia izango dute, bai itsasoak, bai marinel zaharrek.
|
|
|
Are gehiago, beste zenbaitetan Paddyk berak beste pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dizkigu, bera bigarren mailako pertsonaia izatera igaroz. Kasu
|
hauetan
, Paddy narratzaile homodiegetikoa litzateke, ez autodiegetikoa. Bestalde, narratzaileak berak Whisky koloreko gauak liburuari buruzko erreferentzia egiten du ipuin batean.
|
|
|
Bestalde, pertsonaiak, orobat, idazlearekin harreman bereziren bat izan duten emakumeak izan ohi dira. Are gehiago, ipuin
|
hauetako
pertsonaia nagusia idazlearen beraren izena darama: Paddy.
|
|
|
Gainera, bi liburu
|
hauetako
ipuinak kokapen geografiko jakin batean gertatzen dira: Euskal Herrian eta Irlandan kokaturik daude, bere esperientzian oinarritu baita liburuak idazteko.
|
|
|
230 gaueroko aurkituko ditugu liburu honetan. Gaueroko
|
hauek
gogoeta moduko ipuin laburrak dira. Testu batetik bestera ez dugu loturarik aurkituko.
|
|
|
Dena den, denek tonu ezkorra dute, gai ilunak jorratzen baitituzte. Izan ere, etsipena, bakardadea, ezintasuna, malenkonia, haurtzaroko oroitzapenak eta tristura dira ipuin
|
hauetan
gairik aipagarrienak, era tragikoan aurkeztuak. Era berean, heriotzaren ikuspuntu ezberdinak ere landu ditu bere liburuan.
|