|
2000
|
|
|
Giro ezinago apropos horretan, bada, ekiten diote argitaletxekoek bi idazleen aurkezpenak egiteari. Kontent azaltzen dira haiek plazaratu berri dituzten bi liburuekin, eta esan ere esaten dute, bi idazleek ez dutela aurkezpenik merezi, eta bi liburu
|
hauek
zein bere jeneroan, jakina izugarriak direla, nolabaiteko mugarri, lubakietan bizi diren idazle gazteentzat ipar eta artizar eta ibilbide, eta amaitzeko esaten dute, emozioz beterik, bi liburu hauek biharko klasiko ez ezik, gaurko klasiko ere badirela jada, eta azkar ibiltzeko, bada, liburuok erosteko tenorean.
|
|
|
Giro ezinago apropos horretan, bada, ekiten diote argitaletxekoek bi idazleen aurkezpenak egiteari. Kontent azaltzen dira haiek plazaratu berri dituzten bi liburuekin, eta esan ere esaten dute, bi idazleek ez dutela aurkezpenik merezi, eta bi liburu hauek zein bere jeneroan, jakina izugarriak direla, nolabaiteko mugarri, lubakietan bizi diren idazle gazteentzat ipar eta artizar eta ibilbide, eta amaitzeko esaten dute, emozioz beterik, bi liburu
|
hauek
biharko klasiko ez ezik, gaurko klasiko ere badirela jada, eta azkar ibiltzeko, bada, liburuok erosteko tenorean.
|
|
|
Ikusminean gozo, sarean leiho, itzal hotzean bero, begi sakonetan dir dir, lasai gozoan eder, idaz  leak irribarre maltzurrez botatzen du: " Ezen, jaunak, orrialde
|
hauetan
dena baita posible, dena baita egia eta gezur, dena errealitate eta amets, dena pasio eta eldarnio, dena literatura eta magia; edo agian ez, agian orrialde hauek guztiak jolas bat baino ez dira, jolas existentzial bat, non batek ez baitu euskarririk aurkitzen inon, eta oro zaio mozorro, oro labainkor eta sinestezin...". Eta ondoren, adierazi nahi duen ideiaren atari gisa, lau txiste kontatzen ditu, eta denak barrez lehertu beharrean jarri dituenean, beste azalpen hori irteten da bere ahotik, ezari ezarian:
|
|
|
Esaten du: " Eta ez dezala irakurleak nire liburuan sosegurik bilatu, desosegua aurkituko baitu; zeren orrialde
|
hauetan
barrena ez baitabil heroirik edo irabazlerik, derrotaren armada baizik; bai, derrotaren armada eta patu idatziaren kontra borrokatzen den gizagaixoa...". Armada aipatu duenean, jendea begira gelditu zaio.
|
|
|
Entzule zital bat haserretu egin zaio Molinero poetari, eta esan dio: " Hormak, bai, hormak, militar kabroi
|
hauek
ezarri dizkigutenak". Eta, pixkana pixkana, argia egiten hasi da jendearen begietan, eta indartu egin da Konplotaren eta Konfabulazioaren teoria.
|
|
|
" Hik, beti bezala, itxi egiten dizkiok begiak errealitate latzari.
|
Hauek
ez dituk ez asmazioak ez eldarnioak; eta gu ez gaituk paranoiko batzuk. Kontuz, amigo!
|
|
|
Bat baino gehiago bai behintzat. Ni ez naiz gauza
|
hauetan
aditu, baina zentzuzkoa dirudi hala izatea. Batek ez du noski hasieran tranpolin handienetik jauzi egingo.
|
|
|
Gizon etorri berriak eta Fontainek hitzik esan gabe trukatzen dituzte maleta eta karpeta: batean dirua dago; bestean, marrazki eder batzuk, aerolitoak izenburupean, eta,
|
hauen
tartean, aspaldi desagertu ziren plano haiek.
|
|
|
Zein ingenuoa gure Diogenes zaharra! Baina utz ditzadan burubide
|
hauek
; Will Langekin ari nintzen. Eta zer esan dezaket nik, bada, William Langez, neuk gizon hura sekula ikusi ez banuen?
|
|
|
Paradoxak mugiarazten ditu munduaren ardatzak. Baina, baina, zer dira hodei
|
hauek
, lagun, aireak suzko ilajeak bezala badaramatzanak, auskalo nora, eta hain urrun?
|
|
|
Patxi Otsotzarmendiren hitzaurrea luzea izan zen, txuria eta biguna, morborik gabea; programaren xedea argi adierazi zuen, uste okerrerako biderik utzi gabe, esanez saio hura elkarkidetasunezkoa zela, anaien arteko solas bihozkor polit bat, gure esperientzia borti  tzetatik lezio zorrotzak ikasteko aukera ezin hobea zela, beti bezala, Oinazeak orduak luze ditu berezi hura, baina, aurrez ikusle minberak ohartarazi nahi zituela, badaezpada ere, han bizitzaren laztasuna ez areagotua baina bai bere horretan azal zitekeelako, hau da, bere gordintasun guztian, eta auskalo. " Eta auskalo esan zuen atzera Otsotzarmendik ahots hari apurtuz, bai, auskalo non dauden hondamendi eta giza zoritxar
|
hauen
arrazoiak. Gu, adiskide maiteak, horretan saiatuko gatzaizkizue biziki, jakiten zergatik astintzen dituen oinazeak bihotz hauetsuk eta ez bestetsuk, jakiten non auskalo dagoen zazpi gonbidatu maite hauen zorigaizto zornetuaren maratila, eta batek daki...".
|
|
|
" Eta auskalo esan zuen atzera Otsotzarmendik ahots hari apurtuz, bai, auskalo non dauden hondamendi eta giza zoritxar hauen arrazoiak. Gu, adiskide maiteak, horretan saiatuko gatzaizkizue biziki, jakiten zergatik astintzen dituen oinazeak bihotz hauetsuk eta ez bestetsuk, jakiten non auskalo dagoen zazpi gonbidatu maite
|
hauen
zorigaizto zornetuaren maratila, eta batek daki...". Txaloak zaparradaka erori ziren patio gotikoko lorategi krabelin xuriz betean, eta guri, krak, zerbait hautsi zitzaigun bihotzean.
|
|
|
Handik aurrera, eta gradualki, Brown jaunaren anatomiako hainbat atal joan zen aldatzen, guztiz beste gizon bat bilakatzeraino. Baina, gauza
|
hauetan
beti gertatzen den bezala, monotonia zentzugabe bat joan zen nagusituz, logika itsu bat, zeinak, alde batetik, prozesu osoaren garapena ahalbideratu baitzuen, eta bestetik, kontrolpean atxiki baitzituen Brown jaunaren larritasuna eta beldurra, hainbatetan bi sentimendu haiek axolagabekeria laxo batean murgilarazten zutelarik.
|
|
|
Pentsamendu umoretsu baterako lizentzia eskaini zion segidan Brown jaunak bere buruari, oraindik abstrakziorako sena bere hartan atxikitzen zuela erakutsiz: " Esku
|
hauek
berea zena eskatzera besterik ez dituk etorri, eta nik zieat noski eskubide hori ukatu". Burubidea, umoretsua izanik ere, arrazoizkoa zen eta zuzena, baina, bueltan, galdera bat sortzen zuen, ezinbestean, eta Brown jaunari ere ez zitzaion itzuri:
|
|
|
Esana dago, bada, harro hasi zela Armando Bonilla aitorpenekin, Deere jaunari apustu egin nahian bezala, mesfidati. Lehen lehenik esan zuen misiolari joan zela Afrikara, misio
|
hauetan
bere espiritu herratua, jipoitua, altxatuko zuen esperantzan. Baina laster konturatu zen langintza hura oso gogorra zela, bide hark ez zeramala hondamendi handiago batera baino.
|
|
|
Eta dagoena errezeloaren erresuman uzteko zuhurtzia baldin badut, eta era berean, zenduena zeina, gehiegikerietan erori gabe, genozidiotzat kalifikatuko bailuke edozein irrati edo telebistako berri esatarik eta haien salketarena, ez da nahikoa froga eta ebidentzia ez dudalako, baizik eta niretzat ere, Euripides jakintsuak idatzita utzi zuena aintzakotzat hartuz, zuhurtzia delako benetako balorea. Baina nire uste izugarri
|
hauek
ez direla eldarnioak erakustearren, eta orain ere beti bidaialagun aldaezin izan dudan zuhurtziari eskua emanik, hitz bi soil soilik: bazkaritarako haragia saltsan ekarri ziguten halako batean Armando Bonilla eta biok bakarrik gelditu ginen egunean, hain zuzen, bada, ari nintzen platerean zegoena gogo biziz jaten, batere errezelorik gabe, harik eta gogortasun batekin topo egin nuen arte.
|
|
|
Eta arestian esan bezala, azken atal honetako xehetasunez edota apaingarriez ez dudanez oroimen garbirik, bada ahapaldi hau hasteko esan dezaket une hartantxe euri langarra ari zuela patioa toldo hori erraldoi batez estalita zegoen, hori gorri marrakiko batez hain zuzen ere, zirku baten itxura bete betea ematen ziona, eta abendua zela, adibidez, eta ikusleriaren ehuneko hogeita hamarra ordurako gezurretazkoa zela, hau da, artelana edo jostailu huts hutsa. Eta xehetasun txiki
|
hauen
ondoren, esan behar dut orduantxe hasi zela benetako borroka. Lehen erasoaldia nirea izanik, orain defentsa lana egitea egokitzen zitzaidan.
|
|
|
Jarri zen, bada, mediku ospetsuaren eskuetan, eta, hara non, labur esanda, dena alderantziz irteten den: jatorriz  koak bere leku jatorrizkora ekarri bai, baina, handik hilabete batzuen burura, beste bi atera omen zitzaizkion, bere kasa, bizkar aldean,
|
hauek
bai dotore txuri mardulak. Bular menditsuak, ordea, ez ziren konformatu izate estetiko hutsarekin, eta, egun batetik bestera, tumor edo hantura gaiztoaren jokabidea hartu zuten; ezkerrekoak (aurretik begiratuta) mintzoa xurgatzen omen zion, eta eskuinekoak, (aurretik begiratuta) entzumena; deliberazio hartara iritsi omen ziren behintzat Estatuko espezialistarik adituenak, hainbat eta hainbat froga egin ondoren.
|
|
|
Ez al zen hura guztia ni berriz ere suntsitzeko antolaturiko konplot beldurgarri bat? Azken bi galdera
|
hauek
irribarrea ekarri zuten ene ezpain zartatuetara. Obsesio zaharren loratzea ote zen?
|
|
|
Gauza triste
|
hauek
, elkarrizketa zail hauek ernegatzen naute.
|
|
|
Gauza triste hauek, elkarrizketa zail
|
hauek
ernegatzen naute.
|
|
|
esan zidan amak. Baina nora zoazte ordu
|
hauetan
–
|
|
|
Ezer esan ez balu bezala pasatzen zitzaigun beste gaietara, eta zalantzan gelditzen ginen, izan ere, hurrengoan, Espainiak jasan zuen Sodomarik gogorrenaren pareko azaltzen baitzigun Errepublika garaia. Kontraesan
|
hauetan
justifikatzen zuen bere bizitzaren kontraesana. Denek egiten duten bezalatsu.
|
|
|
Nolanahi ere den, lerro labur
|
hauek
ez lukete zentzu handirik izango galde egingo ez banu nola ikusten dudan egun orain ia hogeita hamar urte argitaratutako narrazioa. Ez naiz ari, jakina, euskarak eta euskal literaturak ordutik hona izan dituzten hobekuntza nabarmenez.
|
|
|
Bihotza zabaltzen zait, eta mila poz jariotan irekitzen, hartaz gogoratzen naizenean. Zerbait gardena dela esatea zail egiten zaigun garai nahasi
|
hauetan
egungo Astarrain ikusi besterik ez dago, tamalgarria deritzot Astarrain eder hartaz hitz egiteari. Hainbat abesti sortua da haren ertzetako baserrietan.
|
|
|
Bukolkeria
|
hauek
ez dute sentidurik, gure bizitza sumendi baten ikaretan kulunkatzen ari zaigun garai hautsi hauetan.
|
|
|
Bukolkeria hauek ez dute sentidurik, gure bizitza sumendi baten ikaretan kulunkatzen ari zaigun garai hautsi
|
hauetan
.
|
|
|
Bide bazterreko super bateko freskuran erosketak egin, eta, berriro ere berotan, muino mortu batean bazkaldu dugu, behealdean Green River mendi higatuen artean sigi saga zihoala. Gero, arratsalde erdian Monument Valleyra heldu garenean, denok ahoa bete hortz geratu gara eta gehienek eskuak kameretara eraman dituzte pistoletara eramaten ziren tokian (Preteritoren argibideak entzun gabe ere, ongitxo genekien hamaika western filmatu direla ingurumari
|
hauetan
; baina, horrekin batera, zinemarako joera ere kasik kamustu zaidala oroitu dut, hainbesteraino non, behin pentsatzen hasirik, ez bainaiz gai ikusi dudan azken filmaren izenburua oroitzeko).
|
|
|
Baina paisajea ez ezik, navajoen zaldietan ibiltzea ere zoragarria izan da. Adela, Idoia, Karmelo eta Jordi salbu(
|
hauek
jeep batean ikusi dituzte hemengo bazterrak), gainerakook zaldian ibili gara.
|
|
|
Munduko milioi guztiak eskaini arren, ez dizkizut argazki
|
hauen
negatiboak itzuliko
|
|
|
Bai, Teresak esan zidan lagun horrekin ezkontzekoa zarela... utzi diot airean, nire ahotik atera ez diren hitz
|
hauek
en  tzungo zituelakoan: " Ni ez naiz ezkontzazale, baina norbaitekin ezkonduz gero, zu aukeratuko zintuzket".
|
|
|
Lagun hori udako oporretako oroigarri bat besterik ezin da izan. Badakizu amodio
|
hauek
haizea bezain iheskorrak direla. Ni, aldiz...
|
|
|
Ãcoutez moi: ez ahantzi zuretzat desor  duak diren mezu
|
hauek
entzuteaz, osteran  tzean Rakelek birritan harrapatuko gaitu eta. Kuraia on, Karmelo.
|
|
|
Dendatzar
|
hauetan
akats ttikiren bat duten arropa, kamerak, musika ekipoak... topatuko dituzue, guztia garantizatua eta txip baino txipago.
|
|
|
Ez ahantzi jeans
|
hauek
hozkailuan sar  tzeaz esan diot fraka batzuk erositakoan: Danen esanetan, eguraldi beroari kontra egiteko sistema ezin hobea da Eta Rubenek orduan bere irribarre zabala eskaini dit, niri ere bihotz altxagarria zaidana.
|
|
|
GMI= p/ a2, hau da, Gorputz Masaren Indizea, pisua altueraren karratuarekin zatituz lortzen da: 49/ 2? 37= 17? 3 Eta aldizkariaren arabera
|
hauek
dira kontuan hartu beharreko portzentajeak:
|
|
|
Baina atzo, azkenean, gelan telebista apur bat ikusten ari nintzela, X en adierazpenak entzun ahal izan nituen: antza, bera ttikia zela, emakume auzo bati berba
|
hauek
entzun ei zizkion: " Zakarias, alboko mutikoa ilargira iristen den eguna arte ez duzu aho sexurik izango...".
|
|
|
osatu du Tomek, eta berehala: Zein dira hiru estatu
|
hauen
hiriburuak: Montana, Utah eta Penn  sylvania?
|
|
|
Baina gaur lehenengo lerroa ez ezik, bosgarrena ere aldatuko nioke: ene bularrak tititzarrak dira, izan ere, hilekoa jaitsi behar zaidan guztietan bezala, bular handitu
|
hauek
lehertzeko zorian baititut. Eta gaur, nork esan behar zidan, aspaldiko partez oroitu eta idatzi dut gogoko poema hori, Bruselako aireportuan erosi dudan koadernoan.
|
|
|
Aldizkariak itxaronaldia eramangarriago egiten lagundu dit, baina hain zuzen ere infidelitatearen artikulua izan da, entretenitu baino gehiago, egonezina handitu didana. Guztiarekin, aldizkariarengatik ez balitz, orain ez nintzen lerro
|
hauek
idazten arituko, zeren, artikuluan aipatzen den oinaze afektiboa arin  tzearren (bai adierazpide hutsala nik senti  tzen dudana azaltzeko), biziki nabarmentzen baita eguneroko bat idaztearen balio terapeutikoa (horra beste adierazpide arranditsu bat). Eta horrexegatik itzuli naiz kioskora.
|
|
|
" Garajean", erantzun nion nik xalo xalo. Baina garajea sukaldeko labea izan(" Ume
|
hauekin
ez dago lo egoterik!"), eta orduan piztua egon, eta amonak garaje labeko atea zabaldu zuenerako kamioiaren plastikoa urtua zegoen eta burdinazko ardatzak besterik ez zen geratzen...
|
|
2001
|
|
|
Tira, eta bukatzeko: noiz, non eta nola, hiru galdera
|
hauek
erantzun behar dituzu... Ea:
|
|
|
Bidegurutze asko igaro ditugu eta ez litzateke harritzekoa izango, halakoren batean, okerreko bidea hartu izana... Gainera, urteak dira ez garela paraje
|
hauetatik
pasatzen.
|
|
|
Baliteke. Paraje
|
hauetan
iturri asko dago, nonahi... Nik ez dut uste iturri horretatik edan genuenik, horren berdina zen batetik baizik...
|
|
|
Eta coca cola pote hau?
|
Hauek
ere atzo ikusitakoen berdin berdinak al dira. Eeeez, arraioa!
|
|
|
(Eskuak belarrietan pantaila eginez jarrita): Norenak dira duna
|
hauek
–
|
|
|
Eta odol putzu hau? Eta zipriztin
|
hauek
–Eta azal puska nazkagarri hauek?
|
|
|
Eta zipriztin hauek? Eta azal puska nazkagarri
|
hauek
–Non dago Osasun Sailaren baimena?
|
|
|
Orduantxe lau auto iristen dira, eta
|
hauen
atzetik ehundaka pertsona lasterka; giza-talde izugarriek, alkatea buru dutelarik, zerbitzugunea inguratzen dute hurbil hurbiletik, eta isilik gelditzen dira, emozioz lepo, ikustear duten ikuskizun berdingabearen aurrean.
|
|
|
Eduardo zutik dago, pintadaz jositako kabinan.
|
Hauetako
pintada batek huts ortografiko nabarmena erakusten du, baina ez dugu orain gehiago zehaztuko. Egun ederra dago, udaberria delako.
|
|
|
ez zegoen beherapenik gaztetxoentzat (alebin= arrainkume?), eta haserretu egin zen atezain dotore itsusiarekin. Sartu bezala, seme alaba eta ilobek, garrasi zizkolatsuen artean, aurrea hartu zieten aita osabei, eta,
|
hauek
konturatzerako, lardaskan hasiak ziren haiek. " Basta!", bota zuen aitak errespetuz," eta nire atzetik!", eta aquariumeko argiek, bat batean, ilunabarreko ekaitz borti  tzaren eraginez, itzaltzeko keinu errepikatua egin zuten, itzali eta piztu, piztu eta itzali; trumoi hotsak dantzan jarri zituen hormak eta beirak; zaintzaileen baretze lanak eta hitz lasaigarriak hutsalak gertatu zirelarik, arrain-ontzietan nagusitu zen berehala:
|
|
|
Gaur gatza, bihar garia, etzi aduanak... Bere mende egotea nahi dute
|
hauek
, besterik ez. Arraioa!
|
|
|
Noiz arte albain alu
|
hauek
–
|
|
|
Otxoa de Arin hizkuntzalari bati dagokio batez ere; Kapanaga orobat. Esan bezala, beraz, gauza
|
hauek
, euskal literaturaren kondaira egin den neurrian, egin dira bultzada eta eragina kanpotik etorri delako, ez literaturaren eremutik, baizik eremu horretaz kanpotik.
|
|
|
Ez gara behar adina konturatzen honako aldaketa
|
hauetaz
, nik uste. Ricardo Barojak, beste erdal idazle honek, badu liburu bat Pasan y se van izena duena eta euskal literaturan ere hori bera egin duten gauzak gehiegi izan dira; esate baterako, Erdi Aroko epika.
|
|
|
Ez dago gogoratu besterik non zuten bizilekua batzuek eta besteek: " Zirkuloan" haiek eta artean berria zen Batzokian
|
hauek
. Zein alde zegoen ez da orain erraz ikusten, batzuek eta besteak (gehienak behintzat) elizara joaten baitziren.
|
|
|
Ongi aztertuz gero, ez naiz bitartekoa besterik. Eta nire nortasun hutsa janzten duten" zer"
|
hauek
ez dira nire buruari erantsi dizkiodan gauzak, nolanahi erantzi ditzakedan janzkiak. Geurekoikeriak maitasun hori maiz lainotzen  badu ere, maiteago ditut ânireago alegiaâ nire nortasun berezia baino eta, hala behar bada, geure bizi bakar ezin berrituzkoa galbidean jarri ez ezik, galdu ere egingo dugu ezinbestean zorigaiztoa onarturik, aurrekoengandik ondorengoengana doan" lokarri zaharra1" eten ez dadin.
|
|
|
Lizardik neurtitz
|
hauek
ondu zituenetik ez dira urte asko joan: hogei besterik ez.
|
|
|
Euskal literaturak azkeneko urte
|
hauetan
miragarrizko lana burutu du, Orixeren bitartez. Ezin sinetsizkoa da gozogabeko urteotan eman digun euskal bizitzaren irudi garbia.
|
|
|
Eta beste guztion gain eta edozer baino gehiago, entzule eta irakurleen lana dugu beharrezko. Sortzaileen esanak
|
hauek
beren bihotzetan maitekiro gorde eta ernatzeko lurrik ematen ez badiete, haien mintzoa" tupiki ozen eta txilin burrunbaria bezala4", iraupen laburrekoa izango da. Eta entzule irakurleak gaitzeko gai direnak lanari lehenbailehen ekin, gizonaren gaitasunak gutxitan baizik ez baitira berez sortzen.
|
|
|
Badakigu, ongi jakin ere, gure hizkuntzari dagokionez gauzak ez doazela beti bide onetik, euskara herritar guztion kultur ondaretzat jo litzatekeen herrialde guztietan, eta harrigarria dirudien arren, bulego ofizial batzuetan oraindik euskararen erabilera sozialari hesi mugak jartzeko ahalegin gogorrak antolatu eta kudeatzen direla. Errealitate gordin hori ezkutatu nahi izan gabe, ordea, ukaezina da euskararen aldeko ahalegina ez dela ahuntzaren gauerdiko eztula, eta hori ikusi nahi ez duenak ez dituela ikusi nahi ezta ere gure gizartean joan den hamarkada
|
hauetan
hizkuntz arazoez gertatu diren aldakuntza sakonak.
|
|
|
Herri agintearen aldetik, egoera ahulean aurkitzen den euskararen geroa ziurtatzeko behar den guztia egiteko oinarriak ezarri dira urte
|
hauetan
, bai egituretan, bai diru horniduretan, bai plangintzan ere, bereziki hezkuntzaren esparruan, besteak beste. Badugu garaia, beraz, geure buruari galde diezaiogun ea ahalegin izugarri horrek espero zitezkeen emaitzak sortu ote dituen euskararen erabilera sozialaren aldetik:
|
|
|
Horra liburu horren azken edizioan (Euskal Editoreen Elkartea, 1986), Ines Pagola liburu prestatzaileak zer dioen: " Bi obra
|
hauek
[Bein da betiko eta Batxi Guzur], lehenengoak lehen argitalpenean Lenengo irakugaia. Bein da betiko izenburua bazeraman ere, nobelak baino ipuinak lirateke.
|
|
|
zein eskubidez daramaten, bestek esan beza.
|
Hauek
ez dute fitsik ere galdu nahi indarkeriaren indarkeriaz sakelaratu dutenetik. Eta badaezpada ere, galduko duten beldurrez, eskean dabiltza, inoiz baino gehiagoren eske.
|
|
|
Ez zuten uste, ordea, Unibertsitate zaharrak orduko beharrak eta premiak  asebete zitzakeenik, arrazoi osoz, noski. Haren aldamenean âharen aldamenean eta ez haren aurkaâ jaso zuten, beraz, irakastegi berria, jakite" berriaren" (berria baitzen oraindik gurean) bizileku izan zedin eta teknikaren  bitartez Probintzia
|
hauen
ekonomiak falta zuen gidaritza har zezan.
|
|
|
Babesleku genituen baserria eta kostaldea ez dira aspaldidanik lehen ezagutu genituenak: izan ere, gu, hiritar edo kaletarrok, eta kaletar gara saltsa
|
hauetan
ibili garen gehienok, haien alde deus egiteko gauza izan ez garenez gero, ezin itxaron dezakegu haiek, bere ezerezean, gure interesen murru izatea.
|
|
|
Orobat irakaskintzan, Donostia inguruan esaterako, Zipitria andereñoaren eraginez. Eta atzapar zapaltzailea pixkaren bat jaso orduko, hor agertu ziren, gero eta ugariago, euskal liburuak, aldizkariak eta,
|
hauen artean
, hamaboskari eta astekariak. Are gehiago eta gorago.
|
|
|
hautatu egin dute euskalkien artean, begiz jo, begi zuzenez nahiz makurrez. Idatzia izanik eta are zenbait gai eta sailetan idatzirik erabiltzekoa (irakaskuntzan, esate baterako, maila batetik gora; zabalkunde politikoan bertan, nahitaez, etc.), ez dabil lerro
|
hauetan
bertan agertzen den hizkeratik urrutiegi. Azkueren" gipuzkera osotu" haren antzekoa ere dela esango nuke.
|
|
|
orduan baino liburu gehiago argitaratu da, eta irakurleak ere ugariagoak dira, maila batean batez ere. Gure artean hainbeste kalte eragin duen bikaintasun nahiarekin batean38, dela sortze lanetan dela itzulpenetan, erlijio lanez kanpora, eta are
|
hauetan
ere," literatur ederra" soilki lantzeko gogo hura aienatu da. Aldizkariak, oraindik egunkaririk ez dela, askoz hobeak dira egungo egunean, bai ukitzen dituzten gaien zabaltasunagatik, bai berauek gero eta trebeago erabiltzeko moduagatik.
|
|
|
Duen zabaleraz, denok harritzen gaituen lehen irakaskun  tzatik goi mailakoa ukitzeraino iritsi da arian arian. Ez zait iruditzen axola  gutxiago duenik larrien alfabetatze kanpainetan egiten ari denak, e.a. Egungo egunean, lehen aldikoz gure artean, bere hizkuntzan analfabeto ez den minoria ugaria dago, eta
|
hauek
bidea errazten ari zaizkie hasiberriei, adineko garenoi bezain nekeza gerta ez dakien.
|
|
|
6 Egungo dialekto grekoak antzinakoak zokoratu zituen koiné hura zatikatzetik datoz; ustez berauen iturburua zitekeen protogreko hura baliteke, era berean, linguistika konparatuaren irudipen hutsala ez izatea eta egiazko konbergentziaz bildua izatea. Latinak Italiako bereizkuntzak deuseztatzen ditu (faliskoaz, oskoaz, umbroaz eta dialekto sabelikoez bakarrik ari naiz, venetoaz gainera), hizkuntza erromanikoetan bereizteko,
|
hauen artean
ere elkarganatzeko (bereganatze hutsez besterik ez balitz ere) eta urruntzeko joerak nabari ditugula (K.M.O.).
|
|
|
Bada eztabaida franko, borroka ere bai, euskal hitz altxorrari buruz: hor dabiltza, izan ere, gureak, gureganatuak(
|
hauek
ere gure gure dira, gureganatze hori zinetan eta benetan burutua dagoen heinean), eta gureganatzekoak batik bat, gureganatzeko bidean direnak eta omen direnak, horietan baitago, bestetan baino areago, sesiobidea.
|
|
|
Gogora datorkit ustez irakurri berria dudan zerbait. Demagun, eta gustura emango nuke, hitz baten jatortasunak âantzinatasuna eta  hedadura hartzen ditugularik neurri,
|
hauek
ere elkarrekin errietan maiz dabiltzala jakinikâ eta nazioartekotasunak pisu larria dutela berorren" euskaltasuna" mugatzeko. Bistan da, ordea, ez dela usu aski" hau eta hori" nahiz" hau edo hori" atera behar den kontua," hau ala hori" baino.
|
|
|
ik. Gen. 6, 4 eta hurrengoak, baina zertan erakutsi teologo eta teologotzakoei mihi muturrean daukatena? Desagertu ziren, nolanahi ere, ekartzen ahalegindu ziren Uholde Larriaren poderioz, eta ez bide dute inguru
|
hauetan
inolako arraizarik utzi ondorengotzat.
|
|
|
Hemen, inguru
|
hauetan
, ordea, eta hona eragozpena, noraezeko dugu hitzek, hizkuntzaz haraindi usuenik, berezko duten xedea gogoan hartu eta edukitzea.
|
|
|
Euskal hitzen legeak gerok atera nahi ez baditugu geure baitarik, gainera, beste zerbaiten mende baldin bagaude (hizkuntzaren mende, alegia," hizkuntza" dena den), jakin behar dugu, ez diot" jakin behar genuke", lehenagoko euskaldunek nola zerizten bihotz begietan aurkaz aurk zituztenei, nondik nora etorri diren hitzok egungo kokalekura. Erdaretan, parte
|
hauetako
erdaretan gutxienez, orobat, gu, askotan eta askotara esan izan dudanez, hartzaile izan baikara emaile baino areago. Unamunorena okerragora aldaturik esan dezaket:
|
|
|
Ez zuen inoiz inongo euskalkirik baztertu nahi izan, ezaguera zen traba bakarra.
|
Hauek
bederen aipa daitezke, saiatu zelako lekuko: hiztegiari berari erantsi zizkion harako Suplemento ezagun hura2, eta beste bi erdal euskal gehigarri (Fitak joan den mendean besteren izenpean azaldua eta Goikoetxea Altunak orain  tsu kalera dutena3).
|
|
|
Beste zerbait zen baserritarrek txartzat hartzen zutena kaletarrengan:
|
hauek
, erdaraz ari zirela elkarrekin," behekoentzat" gordetzea euskara.
|
|
|
Mendiz haranzkoa ote nintzen ziren beldur, Burgos Palentzia aldekoa, maqueto bat beraz, bertako mintzaerarik jatorrenean esan ohi duten moduan. Maizegi gertatzen omen dira
|
hauek
–besteren ahoz ari naiz hizketan, egoskor setoso itsu horietakoak.
|
|
|
Argitaraldi honi dagozkion zenbait zer nolako ipiniko ditut lehen buruan. Orrialde
|
hauetan
ikus daitezke, oso osorik, nik Egan aldizkarian bitartean zinemaz agertu nituenak oro1 Bilduma ez da nik egina. Ez dut uste, halaz guztiz, aldizkari horretan geroztik azaldu denik zinemaz, lehengoen antzera, zuzen zuzenean ari den lanik.
|
|
|
Gainerakoak, berriz, itxuraberriturik datoz, zein gehiago zein gutiago. Aldaketarik larrienak honako kritika
|
hauetan
aurkituko dira: Cancha vasca, Â Julius Caesar, Limelight, Nous sommes tous des assassins, Ulisse, Marty eta City Lights.
|
|
|
Ikasi, ikusi nuen puxka ikasi nuen, eta irakur nezakeen pixka. Izan ere, garai hartako Errenteria ez zen munduan aurki daitekeen lekurik aukerakoena gai
|
hauetan
trebatzeko eta aitzinatzeko. Badakit orain badela han sail honetan, beste horrenbestetan bezalatsu, lan aurreragotuetan ari den jenderik.
|
|
|
Euskaraz idazteak baditu alde gaitz nabarmenak, hala nola maizegi txinoz mintzatzea (txinorik gabe) dirudiela, eta zirika ari arren ez dela inor asko konturatzen, batez ere ez dela konturatzen konturatu behar lukeena bera. Bada lerro
|
hauetan
nahikoa ziri aspaldiko adiskide dudan Pepe  Berruezori, garai hartan El Diario Vascon idazten zuenari, zuzenduak.  Alferrik, ez zen horregatik gure adiskidetasuna hoztu.
|
|
|
Egunotan, berriz, hizkuntzaz gainera, ba omen dago delako belaunaldien arteko osin sonatua ere. Ez naiz inondik ere fio, horrexegatik, paper
|
hauek
izan dezaketen arrakastaz eta hori, lasaibide izanik, ezin daiteke negargarri izan. Nolanahi ere den, hemen agertzen zaigu berriz duela mende laurdena itzali zen beste munduko arima herratua, eta garai hartako eta garai haren lekuko bezala agertzen zaigu:
|
|
|
Eguraldi ona denean, itsasertzeko harkaitz mutur batera joango zaizkizu taldeka, galtzak zuri eta gerrikoa gorri. Han egoten dira zain, nor agertuko, txistulari direlako batzuk, arrantzaleak noski
|
hauek
ere. Hasiko zaizkizu txistulariak soinua jotzen, eta besteak dantzan," espatadantxan", eguerdi aldean, izerditan blai, herrira itzuli arte.
|
|
|
Garbi aitortu beharrean gaude. Euskaldun
|
hauek
jende jatorrak dira, zintzoak, leialak, esanekoak. Ezin dute bihotza barrenen gorde:
|
|
|
Hizkuntza ere bere gisakoa dute euskaldun
|
hauek
. Hara zenbait ale, hitzez hitz jasoak:
|
|
|
curaso", berak vasco románicoz dioen bezala) makalena. Garbi ageri da ez lukeela beste biak ebaintzeko lan astunik izango," janzki beltz
|
hauei
zor diedan begiramena" galduko balu.
|
|
|
Zerriak batez ere," nola ezpaitute deus ere on den gauzarik bere urdaia baizen1", ez daude lasai. Eta, harakinaren beldur,
|
hauek
biltzen dituzte basetxeko azienda guztiak eta nagusiaren kontra aizkatzen.
|
|
|
Suediako Studia Linguistica aldizkariaren azalean irakur daitezkeen hitz
|
hauek
eskaintzen dizkiot U. jaunari: " Alemanez, ingelesez, espainolez eta frantsesezko idazlanak bakarrik jasoko dira".
|
|
|
U. jaunaren artikulutxoa, orrialde batekoa izanik, mamitsua da eta ez da oraindik agortu.
|
Hauek
dira bere hitzak: " Gatozen arira.
|
|
|
Garbitasuna, nonbait eta norabaiteraino beti behar den garbitasuna, modu hagitz ezberdinez neur daiteke. Gainetik eta gaingiroki neurtzen genuen guk, esaldien axalean ager zitezkeen erdaratikako hitz eta esaeren, azken
|
hauek
txit bigarren mailako zirelarik, arabera. Gure ustez, ordea, egiazko garbitasuna eta ez alegiazkoa sakonago zegoen (Chomsky argitara baino lehenago ari ginen), jatortasunaren osinean ezkutatua.
|
|
|
6 Zelaietak dakartzan Lizardiren aipuak
|
hauek
: " Euskerak eman digu erri izena, Euskera da gure bereiz alderik (hecho diferencial, ik) nabariena.
|
|
|
Ez da entzuleen auzia:
|
hauek
beti beste perpetuamente hura bezain aise gutxienez konpreni zezaketen. Gipuzkoarrak, txukunegia ez izanik, ez zuen urrutiago joan behar izan bila.
|
|
|
Ez nintzateke, haatik, egiaren aldeko zuzen agertuko guztiok dakigun zerbait isilduko baldin banu. Diodan, bada, labur beharrez, zerbait berri agertu dela gure artean gerra ondoko urte
|
hauetan
: bestelako pen  tsabidea bestelako bizimoduen eskutik, giro aldaera larria, herriko eta atze  rriko haize berrien eraginaz.
|
|
|
Lekuona jaunak herri hizkera gehiegitxo jasotzen duela ere esango nuke, hori egiteko literatur hizkera beheratzen baitu. Ez da nahitaezkoa, batetik, bi mota
|
hauek
elkarren etsai izatea. Bestetik, adibidez, inork esa  ten al du Fray Luis de León edo Montaigne edo Francis Baconen hizkuntza baino ederragoa zenik orduko edozein Peru nekazari edo Matxin ur  tzailerena?
|
|
|
Aita Barandiaranek liburuari ipini dion" Aurre itz" ean, laugarren orrialdean, honako hitz
|
hauek
irakur daitezke: " Ekiozu ba, leenbaileen... ta asi Euzkeragintzan".
|
|
|
|
Hauek
ere bazuten beren literatura: kopla zaharrak, bat bateko bertsoak, ipuinak, esaerak, eta nahi duzuena.
|
|
|
Nik ere ez dut uste, eta bat nator Altunarekin, Etxeberrik inolaz ere merezi duenik Oihenartek bizkarraren gainean erabiltzen dion zigorra. Bestetan esana daukat, gainera, honako Oihenarten hitz
|
hauek
hobeki dagozkiola Oihenarti berari Etxeberriri baino: " Il est dommage que cet esprit aye mieux aymé sâappliquer à la poésie (pour laquelle il nâavoit point de naturel) quâà la prose".
|
|
|
Lapurtar
|
hauen aldean
, Larramendi ez zen hurrengo mendean horren kontuz eta taxuz ibiltzen latin neurkeran. Belarrira edo begira eder bazitzaion ongi zegoen neurtitza, latin silaben luze laburra gorabehera:
|