|
2009
|
|
|
Da, behin, jausi nitzen ume eta guzti surtera. Da, gero, karo ume ta
|
guzti
jausi nitzen orduen, ba, umeorrek, sokorru beten; da jagi zen uzaba, da orduantxe arte uzabak jakin ez lo iten banau sutondoan umeaz. Da, gero, arteztu uzandreori, da, gero, gehau eninduen umeaz itxi zerean, ezta?
|
|
|
Umea altzoan, da bakixu, goizaldera orduko, ba, errendidu eiten nitzen. Da, behin, jausi nitzen ume eta
|
guzti
surtera. Da, gero, karo ume ta guzti jausi nitzen orduen, ba, umeorrek, sokorru beten; da jagi zen uzaba, da orduantxe arte uzabak jakin ez lo iten banau sutondoan umeaz.
|
|
|
«Argiari eman zion eta lokalaren erdi erdian zintzilik zegoen bonbilla bat piztu zen. Denda osoa, goi eta behe, liburuz gainezka zegoen, liburu metak bazter
|
guztietan
: apaletan, lurrean[?] Ibiltzeko ere, lanak».
|
|
|
Muñozen eleberriak haratago joateko ahalegina egiten du, eta, Estik aipatu duenez, bertan azaltzen den biolentzia unibertsala ere izan daitekeela iradokitzen digu. Biolentzia
|
guztiek
bezala, hemengoak ere boterea suntsitzea du helburu (Arendt). Muñozen eleberriko protagonistak, Lisa eta Jesus, liburua hasten duen eszena izugarriko antzaren antzera daude:
|
|
|
Uriberen azken lanari buruz diozunarekin ados nago, Marijo. Iruditu zait fragmentazio horretan geratu dela egilearen ahalegin
|
guztia
. Erromantikoek esaten zuten fragmento bakoitza osotasun bat dela, eta osotasuna fragmento multzoa.
|
|
|
kontakizun baten bitartez erantzun zidan?», ez da baztertzekoa. Nobela hau kontakizunez beteriko nobela bat da, eta kontakizun
|
guzti horiek
inguru bat osatzen dute, Uriberen ingurua (edo inguru bat), hain zuzen.
|
|
|
zoritxarrez XIX. mendean idatzitako euskarazko nobela errealista potolorik ez dugunez, Iban Zalduak apokrifo bat osatzeko komenientzia aipatu du, eta era horretara kolorez zipriztindu euskal literaturaren historia grisa eta apaizez josia, hein txiki batean bada ere. Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu egin du nork idatz zezakeen zinez horrelako nobela bat euskaraz, eta
|
guztiz
ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez baitzuen sistema literario bat bere inguruan. Ostera, posibleagotzat jotzen du bostehun bat orrialdeko nobelatzarra barik testu laburragoren bat, «hain laburra non irakurle falta eta argitaratu ezina ez zen aski arazo izango autorea idaztetik desanimatzeko» (12 or.). Jurgi giro burgeseko autore eta obra ezezagun horren peskizan aritu izan da lan hipotesi horrekin.
|
|
|
Medikuak ogibidez, bi biok herriko alkateak izan ziren tarte desberdinetan, bata gorriekin, bestea xuriekin. Bi biok idazten zuten euskaraz, orduko Donibane turistiko
|
guztiz
euskaldunean. Baina, oso sarritan, mende amaierako kroniketan ikus daitekeenez, paparra kondekorazioz beteta egiten zieten harrera aristokrazia goreneko bisitariei, tartean hainbat errege erreginari.
|
|
|
Kointzidentziaz, ikastetxean zortzigarren mailan zegoenean, Liz Arregui Dick nerabeak, geroago Hardestyrekin ezkonduko zen? lan egin zuen estatu mailako proiektu batean, beronen asmoa Idahoko eliza katolikoetako artxiboak eskuz kopiatzea zen, geroago artxibo handi bat egiteko, fitxa katalogo bidez gordeta gera zitezen finkaturik heriotza datu
|
guztiak
. Ikastetxe katolikoetako ikasleek kaligrafia, idazkaritza ahalmenak, eta antolakuntza nahiz alfabeto ahalmenak praktikatzen zituzten, eta, bide batez, elizek eskuz idatziriko dohaineko datu base bat lortzen zuten.
|
|
|
Artxiboen datuen arabera, hortaz, 1913ko maiatzaren 24an, heriotza gertatu eta hiru urte geroago, 118 dolar ordaindu ziren, baina eskuz idatzia egonik ez da argi geratzen Mateo Arreguik eskaera egin ondoren bera izan ote zen ordaintzailea («paid by same») ala semeak ordaindu zuen («paid by son»). Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta hark ordaintzea hiletaren gastu
|
guztiak
hiru urte geroago, baina ez zuen oroitarririk ordaindu. Ez dago ebidentziarik frogatuko duenik Maleschevarriak semerik bazuen ala ez.
|
|
|
Aita Dennis Falk, James Bowen eta Barbara Bird ek ikertu zuten elizbarruti katolikoaren artxibategian. Agnes Cloninger sekulako informazio iturria izan zen Idaho estatuko liburutegi eta artxiboetan, eta Gibson hileta zerbitzuen enpresan eskaera
|
guztiei
erantzun eta artxiboak eskuragarri jarri zituzten Tim Gibson-ek, Rose Cardon ek eta Jim Wolstenholm ek.
|
|
|
Boise aldean familiarik ez zutenei, larrialdirik izanez gero sorotsiak izateko asegurua eta segurtasuna ematen zien. Nolanahi ere, euskaldun
|
guztiak
ez ziren kide egiten, edo ezin zituzten beharrezko kontribuzioak egin. Beste kasu batzuetan, baziren lan denboralditik kanpo ostatuetan bizi ez zirenak, ez zutenak euskal sorospen elkarteei buruz berririk, eta beraz ez zirenak kidetu.
|
|
|
Euskal Herritik Idahora zuzenean zihoazen euskaletorkinak bizkaitarrak ziren, zehazki, Ondarroatik Bakiora eta, lur barnean, Zornotzaraino irudika daitekeen hirukikoak. Kate emigrazioa ematen zen, aita eta osabek seme eta ilobei deitzen baitzieten, eta emazte, arreba eta alabek jarraitzen zieten
|
horiei guztiei
. Hala ere, etorkin askok soilik bost sei urte egoteko asmoa zeukaten, gogor lan egin, urritasunean bizi, sosak aurreztu, eta etxera «poltsikoak bete urre» itzultzeko.
|
|
|
Itxura
|
guztien
arabera, okerretik okerrera goaz. Ni, hala ere, ezkorra naiz.
|
|
|
Zumarrak beste
|
guztiak
baino lehen direla lehertzen
|
|
|
Primeran. Baina ezin dugu denean onak izan denbora
|
guztian
. Heziketa ehuneko hirua denean eta parte hartzea ehuneko laurogeita hamazazpi?
|
|
|
Serroyk eta Lipovetskyk ez dute dudarik: bere erdigunea leku
|
guztietan
izan arren, zirkunferentziarik inon ez duen zirkulua litzateke zinema. Gatozen bada poesiara eta aldarrika dezagun gauza bera:
|
|
|
Gatozen bada poesiara eta aldarrika dezagun gauza bera: poesia ere, bere erdigunea leku
|
guztietan
izan arren, zirkunferentziarik inon ez duen zirkulua da. Aspaldi da horrela, beharbada.
|
|
|
itxaropen beldurgarri bat edo beldur itxaropentsu bat zuen gizarteak idazlearekiko. «Argi ibili idazle horrekin, mesfidatu, gutxien espero duzunean hor aterako zaizu perpaus batekin poetrastoa, mahuka barrenean ezkutatu duen esaldi batekin, Cioranen aipu batekin, itsuskeria batekin, gutxi fida, idazle batek idatzi eta
|
guzti
egingo dizu igual eta aurrejuzguren bat hankaz gora jarri edo inaugurazio ofizial bat zapuztuko dizu, zaindu harengandik?». Gaur egun, gizarteak ez du poetarengandik deus espero, eta, are gutxiago da haren beldur.
|
|
|
Amishek ere betetzen dute funtzio bat, jakina, beste inork mantentzen ez duen ekosistema zahar bat bizirik mantentzekoa; funtzio anekdotikoa nahi bada, museistikoa beharbada? Nork daki, agian oraindik izanen da erregresio bat, atzera buelta bat, beste leku batzuetan erabat galdu den kutxa beltza Amishek mantendu dutela jabeturik mundu
|
guztiaren
begiak Amishengana zuzenduko diren sasoi bat, akaso. Ez dut uste.
|
|
|
Irakurleak, idazleak, hiritarrak, aukeratu egin behar du eta bere burua definitu, soslai bat eraiki: ezin zaigu denbora
|
guztian
dena gustatu. Aukeratu egin behar dugu zer eta noiz, eta poesiaren abantailak saltzen ez gara inoiz trebe izan, ez behintzat poesia etiketaren pean, nahiz eta tresna egokiak baditugun orain sarean:
|
|
|
Euskaldun gehiago ere aipatzen dira Heriotza Ibarraren historian, hala nola Ballaraten bertan bizi izandako John Caricart edo, lehenago, Dolph Navares, Pacific Coast Borax Company ko langilea izandakoa. Baina
|
guztien artean
aipagarriena, bere biografia apartagatik eta bere izenak Heriotza Ibarreko mapetan dirauelako, Pete Aguereberry da: umetan aldizkari batean Kaliforniaren deskribapena irakurri, eta esnea eta eztia omen zerizkion lurraldera joan arteko onik izan ez zuen gizona.
|
|
|
Bere adiskide izandako George G. Pipkinek erretratatutako gizonak Mendebaldearen konkistako protagonisten ausardia eta sufritzeko gaitasuna erakusten ditu, haien itxaropen agorrezina eta zorigaitzean aurrera egiteko kemena.
|
Horri guztiari
Pierre Lhandek euskaldunei egozten zien inquiètude atavique hura? «egoskortasuna» deituko lioke beste norbaitek, gehitzen zaiola.
|
|
|
gehitzen zaiola.
|
Guztiarekin
, bere kide askok lortu ez zutena lortu zuen Petek. Arestian esan bezala, bere izenak bizirik dirau Heriotza Ibarreko mapetan, Aguereberry Point delako begiratokian.
|
|
|
Gizon batzuk atera ziren saloonetik.
|
Guztiz
aztoraturik zeuden. Frantses batek. French Pete delako batek?
|
|
|
Harantz zihoazen zuzenean. Mundu
|
guztia
harantz zihoan, esan zutenez. Orduan jakin nuen Emigrant Canyon dik zetorren norbait gure alorretik pasatu zela eta Shortyk hitz egin egin zuela.
|
|
|
»Erakutsi egin zidan. Ertz
|
guztiak
miatzera joan ginen. Paper bakarra zegoen bakoitzean, harri artean.
|
|
|
Hire idazkera duk dudarik gabe. Muino honen iparreko erdia hirea dela esango zioagu mundu
|
guztiari
.?
|
|
|
Shortyri erakusteko puskatu nuen mea kozkor hura izan zen mendi osoan zegoen urre solte bakarra. Beste
|
guztia
erabat nahastua dago harkaitzarekin.
|
|
|
Begira egon zen. Gero zutik jarri, eta bere ume
|
guztiak
bere ondora ekarri zituen. Bere gonen atzean jarri zituen.
|
|
|
Ia meatzea topatu izanaz bezain harro dago Pete beste zerbait topatu izanaz: Aguereberry Point, Panamint mendien gailurrean dagoen begiratoki bat, bisitariari Heriotza Ibarraren ikuspegi osoa, beheko panorama nabar miresgarri
|
guztia
, eskaintzen diona. Petek ezustean topatu zuen Panamint mendietara heldu berritan.
|
|
|
Mary Hunter Austin idazleak (Carlinville, Illinois, 1868 Santa Fe, New Mexico, 1934), Jack Londonen eta Ambrose Bierceren laguna izandakoak, artzain eskoziar, frantses eta euskaldun asko ezagutu zituen Kaliforniako San Joaquin Ibarrean bizi izan zen urteetan. Haien bizimoduaz idatzi zuen The Flock (1906) liburuan, Austinek ez du artzainen mundura nostalgiaz begiratzen, iragan denboretako aztarna bat balitz bezala, baizik eta begirunez, bizitzeko eta pentsatzeko modu
|
guztiz
desberdin baten eredutzat hartuz. Turismoa eta parke nazionalak bultzatu behar zirela eta artzainak lur haietatik bidaltzearen aldekoak gero eta gehiago zirenean, Mary Austinek erromantizismoz kutsatu gabeko errespetuarekin idatzi zuen haien munduaz.
|
|
|
usainagatik, tankera hartu zenioke ustekabean topatu duzun ardi kanpoko gizonari. Dozena bat yardara gazta usaintzen duzunean egon ziur frantsesa dela, baina zahatoak euskalduna dela frogatzen du, baratxuriak eta tipulak gaztarik gabe, mexikarra, eta
|
horien guztien
ezak bere buruari, amerikar, esaten dion jende mota aldakor horietariko bat».2
|
|
|
«Leku desertuetan egin ditudan miaketa
|
guztietan
, hiru gauza ez ditut sekula ikusi: galdutako meatzea berriro topatu duen gizona, kriskitin suge4 baten hozkagatik hildako baten oinordekoak, eta artzain erotu bat».5
|
|
|
Ederra txandrioa, baina txandrio hori soilik euskal zinemagintzan ote ala euskal arte
|
guztietan
orokorrean. Jarraitu dugu begiratzen nola dagoen egun euskal kulturaren panorama.
|
|
|
Hortik aurrera, eta hori baita oinarrizko puntua, dena da logomakia, hitzontzikeria, eta hobeki edo okerxeago planteaturiko eta garaturiko erretorika hutsa. Kritikariari balio dio jezteko eta jibarizatzeko bere burmuinaren neurrira; irakasleari balio dio asignatura bat burokratikoki antolatzeko; idazleari balio dio merezi duten autoreei kopiatzeko eta plagiatzeko; eta irakurle arrunt eta sinpleari sendatzeko kolesterolak, bizitzaren belzturak eta bakardadearen zuritasunak eragindako gaitz
|
guztiak
, eta, jakina, moztasun mentalak, aurreiritzi eta ziurtasun faltsu bilakaturik.
|
|
|
«Arazo jakin baten ertz
|
guztiak
zorrotz aztertzen dituen liburu bat sakona dela esan ohi dugu. Inor gutxi iritsi den sakonerara iritsirik, hantxe argi egiten du halako lan batek.
|
|
|
Sumptaren azentu ilaun hura atsegin nuen eta, hiztun arrotzei batzuetan gertatzen zaienez, ohi baino zehazkiago mintzatzeko bere modua ere bai. Gainera, galdera bati erantzun aurretik, pausatu eta laxatzen zen, eta inguruko
|
guztiak
haren hitzen irrikan geratzen ziren, nahiz eta egia zera izan, bera zoratu beharrean ibiltzen zela erantzuna itzuli nahian. Espainiara joan ginenean ingelesari eutsi genion gure arteko hizkuntza pribatu gisa, eta harekiko atxikimendua, lehen berezkotzat hartzen genuena?
|
|
|
Katalunian ikaskuntza
|
guztia
katalanez da. Kalean, gure herrixkan, ohiko elebitasun nahasia dago.
|
|
|
Ez ninduen kezkatzen ingelesa baliagarri izateak ala ez izateak. Espainiar munduan jende
|
guztia
itsuturik dabil, eta ulergarria da, ingelesaren garrantziari dagokionez, bai negozio arloan, bai bidaiak edo beste zernahi egiterakoan.
|
|
|
Adibidez,«!» hitzena (zer arraio ari haiz?) edo «I want doesn, t get» delakoarena (gauzak, lortuko badira, gizatasunez eskatu behar). Esaera
|
hauek guztiak
burura datozkit; berriro erabiltzen ditut. Mary Poppins en Mr Banks-en antzera hitz egiten dudala iruditzen zait.
|
|
|
Hizkuntza bat hizketan hasi aurretik ere ikasten dela sinisturik (bestela nola ikasten ote du ume txinatar batek bere lehen hitzak txineraz esaten?), asko hitz egiten genuen. Juliak lehen seme alaba
|
guztien
patua pairatu zuen. Guraso hasiberriak zituen.
|
|
|
Han bere lehengusu gusina guztiak ezagutu zituen, eta batik bat, Hammah eta Jemma lehengusinak, bera baino bi urte zaharragoak. Kosta ahala kosta nahi zuen haiekin jolastu eta horretarako zekien ingeles
|
guztia
behar zuen. Oso gauza zailak lehenbizikoz esaten entzun nion.
|
|
|
Lehenik zerbait adierazteko, komunikatzeko premia zegoela, eta hori indartsua baldin bazen, modua eta bidea jarraian etorriko zirela. Hala ere, idazten dituen gauza
|
guztietan
, baita itzuli dizkioten guztietan ere, agerian dago euskara dela haren ama hizkuntza. Haren poesian edota berak hain gertu dituen euskal literatura, musika edo kulturan oso jende gutxi barnera daitekeela jakinda, aski zuhur agertzen da beste kultura edo beste edozeri buruzko iritzi arruntak ematerakoan.
|
|
|
Lehenik zerbait adierazteko, komunikatzeko premia zegoela, eta hori indartsua baldin bazen, modua eta bidea jarraian etorriko zirela. Hala ere, idazten dituen gauza guztietan, baita itzuli dizkioten
|
guztietan
ere, agerian dago euskara dela haren ama hizkuntza. Haren poesian edota berak hain gertu dituen euskal literatura, musika edo kulturan oso jende gutxi barnera daitekeela jakinda, aski zuhur agertzen da beste kultura edo beste edozeri buruzko iritzi arruntak ematerakoan.
|
|
|
«Hizkuntza bakar bat galtzeak gizateria pobretzen du[?] hizkuntz aniztasun zabala pobretzen baitu, eta guk, bioaniztasuna bezala, horri ere kosta ahala kosta iraunarazten saiatu genuke. Bertan baita, hain zuzen, gizakiok etorkizunean ere itxura
|
guztietako
hitz, ele eta berbekin gozatu eta liluratu ahal izateko oinarria».
|
|
|
Abuztuan Britainia Handira joan ginen oporretan nire gurasoenera. Han bere lehengusu gusina
|
guztiak
ezagutu zituen, eta batik bat, Hammah eta Jemma lehengusinak, bera baino bi urte zaharragoak. Kosta ahala kosta nahi zuen haiekin jolastu eta horretarako zekien ingeles guztia behar zuen.
|
|
|
–Aeeee! , berak, munduko haur
|
guztiek
sumindura adierazteko darabilten manera horretan.
|
|
|
askoz egoera zabar eta nahasiagoan zeuden garai hartan, etxeko beste gauza
|
guztiak
bezala, gu guraso bilakatu aurretik.
|
|
|
gurdi astun batena bezalako ibilera eransten joan zaio idatzizko gure jardun publikoari eta partikularrari. Lexiko teknikoaren hedatu beharrak okupatu ditu hizkuntzaren ia egiteko
|
guztiak
, gaztelaniaren/ itzulpenaren morrontzan guztiz gehienetan.
|
|
|
gurdi astun batena bezalako ibilera eransten joan zaio idatzizko gure jardun publikoari eta partikularrari. Lexiko teknikoaren hedatu beharrak okupatu ditu hizkuntzaren ia egiteko guztiak, gaztelaniaren/ itzulpenaren morrontzan
|
guztiz
gehienetan.
|
|
|
Proportzionalki, administrazioko hizkerak euskaraz idatzitakoaren ehuneko izugarria betetzen du, eta, ezinbestez, euskal administrazioko hizkeraren hedadura sozialak esparru handiak hartzen ditu: administrazioak
|
guztiz
elebiduna behar du legez, elebiduna izan nahi lukeen, baina ez den, herri batean.
|
|
|
Balirudike hizkuntza jasoak erregistro hori bakarrik eman dezakeela. Euskara erregistro bakarreko hizkuntza bihurtzen ari zaigu jardun formal askotan, eta, astiro astiro, gurdi astun batena bezalako ibilera hori hizkuntzaren ia kale kantoi, bazter eta zulo
|
guztietara
iritsi da. Hizkera zurrun uniboko hori da jendearen erreferentzia nagusia.
|
|
|
Zirkunstantziek hala eskatzen zuten. Zaindu dugu, baina gaixo bati ohi zaion erreparo
|
guztiarekin
. Egokitu dugu, baina ezer bortxatzeko arreta pinpirin batez.
|
|
|
Ezinbestekoa da. Euskarak, beste edozein hizkuntzak bezala, munduko eta bihotzeko bazter
|
guztietara
heltzeko ahala du. Baina gutxi gara idazleak.
|
|
|
Ez du idazlearen ordez pentsatzen, ez dio lanik arintzen. Ez dauka egoera
|
guztietara
egokituko den fraseologia malgurik; beti topatzen du bere estiloari enbarazu egiten dion osagarri txikiren bat, zailtasun apalen bat, baina apala izanagatik ere, enbarazutsua dena. Hizkuntza hegemoniko batean ari den idazle batek, ingelesez, gazteleraz, frantsesez?
|
|
|
Baina aski da negar egiteaz. Emanak gara gure hizkuntzen auzia hileta musikarekin barneratzera; gure hizkuntzen inguruko
|
guztia
aldapa, neke eta zailtasun gisa bizitzera; gure problemak modu agoniatsu batean planteatzera eta plazaratzera. Alde onei begiratzen ikasi behar dugu.
|
|
|
Eta hona lan politenetako bat: hitz eta baliabide erretoriko
|
haiek guztiak
testuinguru berri batean txertatu behar nituen: ahal nuen naturalen, egoera bortxatu gabe.
|
|
|
Lehendabiziko ekintzan, komikiarenean, beste hizkuntza batean jasoa dut nire formazioa; beste hizkuntza bateko informazio, irudi eta formulekin betetzen ari naiz nire ganbara, nire irakurle altxorra. Baina gero, euskaraz ari naizelarik, neurera ekarri behar ditut
|
haiek guztiak
, moldatu, egokitu, itxuraldatu egin behar ditut (eta, askotan, sortu). Nire idazle bizitza guztian egin behar izan dut hori:
|
|
|
Baina gero, euskaraz ari naizelarik, neurera ekarri behar ditut haiek guztiak, moldatu, egokitu, itxuraldatu egin behar ditut (eta, askotan, sortu). Nire idazle bizitza
|
guztian
egin behar izan dut hori: beste hizkuntzetan jaso dut nire formazio literarioaren guztiz gehiena, eta horrek etengabeko joan etorriak egitera behartu nau:
|
|
|
Nire idazle bizitza guztian egin behar izan dut hori: beste hizkuntzetan jaso dut nire formazio literarioaren
|
guztiz
gehiena, eta horrek etengabeko joan etorriak egitera behartu nau: ezinbestekoa dut tradizio batetik bestera ibiltzea, beste hizkuntzetatik neurera etortzea.
|
|
|
Aita, autoaren giltzak falta dituela eta, alde batetik bestera ibili da txoko
|
guztiak
arakatzen. Hasieran, ama ere ibili da aitari lagundu nahiz baina, beti bezala, eztabaidan hasi, elkarri hitz garratzak esan eta azkenean, ateari danbateko handi bat emanez, etxetik aldegin du aitatxok.
|
|
|
|
Horrek guztiak
ez du mutikoa asaldatu. Ohikoa baita.
|
|
|
Baina makina hura ustegabeko mugimenduak egiten hasi da, dar dar batean. Alde batetik bestera, barru
|
guztia
astinduz eta burrunba izugarria sortuz.
|
|
|
Orduan hasi zen euskaraz berriro kantatzen, kanta tradizionalak, eta bi erreferentzia hauek, disko gorriak eta Riezuren liburua, fundamentalak izan ziren. Gero erabili ditu beste kantutegi
|
guztiak
, baina bi hauek oso inportanteak izan ziren.
|
|
|
Renon lanean hasi eta lau, bost bat urtera, euskal gaiarekin
|
guztiz
identifikatuta nindukaten nire kideek. Gogoan dut, behin, nola joan nintzen amerikar antropologoen kongresura.
|
|
|
Espainian jaioa. Ile kizkur urdindu estuen eta betaurreko handi batzuen artetik, aurpegi goxo eta alaia nabarmentzen zitzaion, irribarre etengabekoa,
|
guztiei
zien maitasunak eragina.
|
|
|
Hori esatearekin adierazi zuen, garbi, umea nintzelarik neuk kontu horretaz nekien
|
guztia
. Basque Hotelean jaten nuen, mendian artzain euskaldunak ikusten nituen, eta amama euskaldun bat nuen, baina ez nekien zer arraio zen euskalduna izatea.
|
|
|
Goizean, etxean egindako ogiz, kafez, esnez eta azukre mordoaz betetzen zidan katilua. Baina
|
hori guztia
bere usategiko «usotxoei» jana eman eta gero izaten zen. Inork ez zuen azkarrago kraskatzen oilasko baten lepoa, odolustu aurretik.
|
|
|
Adostasun horrek harritu egin ninduen garai hartan. Orduan konturatu nintzen zeinen gutxi estimatzen nuen sukaldeko trebetasun hori, segurutzat ematen bainuen amama
|
guztiak
nirea bezain trebeak zirela.
|
|
|
Eta eguneroko otoitza errezitatu beharra baldin banu, honelakoa izanen litzateke gutxi gorabehera: Jauna, Errukiaren Jainkoa, Ontasunaren jabe zaren Jainko hori, Jainko Bihozbera eta
|
Guztia
Ahal duena, baita hezleak eta bezatzaileak eta etxeko hegaztien hazkuntzako adituak astindu eta umildu ere, emadazu, eskura daukazun lehenbiziko aukeran, urakan bolada bat, min kaltegarri bat, kolpean kontzientziaren argitxo dardaratia itzaltzeko, bila ezazu zure larrialdietarako botika kutxan esparatrapu miragarri bat iltzez eta giltzez ixtearren nire begiak, belarriok, aho berritsu hau, eta, ... arnasa hartzen duen gorpu.
|
|
|
Liburu tontorrak bazter
|
guztietan
.
|
|
|
Isiltzen duguna aipatzen duguna bezain adierazgarria delakoan nago. Duela gutxi egin nion bisitan, konturatu nintzen amak bere argazki bat besterik ez daukala beste
|
guztien artean
. Arrebak eta biok emandakoa da orain urte gutxi, hemezortzi urte zitueneko erretratu zahar bat, odol koloreko behor bat belardi batean barrena daramala bridatik helduta.
|
|
|
Dena dela, ohar bedi irakurlea Laxaltek «hills» hitza modu zehazgabean erabiltzen duela, ez duela hizpide dituen mendien kokapenari buruzko inolako daturik ematen. Artzainei mendi
|
guztiak
antzekoak iruditzen zaizkien seinale ote. Ez dugu uste hori denik kasua.
|
|
|
Auzia Dominiquek jaioterria, Zuberoa, utzi, eta berrogeita zazpi urtera pizten da. Denbora
|
horretan guztian
Amerikako Estatu Batuetan, Nevadako estatuan zehazki, bizi izan da Dominique. Artzain zaharrak semeari aitortzen dio Ameriketara artzain joan zela gainerako euskal herritarrek zituzten arrazoi berberek bultzatuta.
|
|
|
emigrazioa ez da ona aberriarentzat. Sorkuntza
|
horretan guztian
ez dugu emigrazioak berarekin dakarren dislokazio zein alienazioaren berririk aurkituko. BESTE
|
|
|
Bestalde, euskarazko itzulpenari egindako hitzaurrean, hauxe dio Mendigurenek: Dominique bezalako gure arbasoen ekintzak gogorarazteko balioko duela liburuak, eta «gure nortasuna eta herri izateari etorkizun bideak urratzen ari diren
|
guztiei
omen egiteko». Euskal aberritik egiten du irakurketa Mendigurenek, Laxaltek irudikatzen duen nortasun konplexua ahaztuta.
|
|
|
Mendi
|
guztiak
, beraz, ez dira berdin. Zertara dator, orduan, kokalekuaren zehazgabetasuna?
|
|
|
Mundu honen gauza xinpleenekin harremanetan jartzeko, beraien izaera eta bizitasuna nabaritzeko, entzumena eta ukimena erabiltzea ezinbestekoa zaigu itsuoi. Gure azal
|
guztian zehar
dauden nerbioek adierazten digute non gauden, zer daukagun gure aurrean eta ondoan, non dauden hormak; eta gure belarriek, entzuteaz gain, soinuek zer esan nahi diguten interpretatzen laguntzen digute.
|
|
|
non dagoen itsasoa, marea gorantz edo beherantz doan, haizeak zer esan nahi digun, laino edo eguzkitsu dagoen eguna, olatuek arroken kontra jotzen duten ala ez? Sentipen, bizipen
|
horiek guztiak
ikusi egin ditzakegu begiak bagenitu bezala, edo hobeki esango nuke, duda zipitzik gabe. Ikusmenarekin jaiotzeko suertea izan duzuenok, batzuetan beste sentipen guztiak dituzue, baina existituko ez balira bezala bizi zarete, naturak zerbaitetarako eman dizkigula kontuan izan gabe.
|
|
|
Sentipen, bizipen horiek guztiak ikusi egin ditzakegu begiak bagenitu bezala, edo hobeki esango nuke, duda zipitzik gabe. Ikusmenarekin jaiotzeko suertea izan duzuenok, batzuetan beste sentipen
|
guztiak
dituzue, baina existituko ez balira bezala bizi zarete, naturak zerbaitetarako eman dizkigula kontuan izan gabe.
|
|
|
|
Guzti hori
bizitzeko beste era bat da. Gure aitona amonek entzuten zituzten beste soinu horiek, gure bizitza azkartu honetan guk itsuok entzuten jarraitzen dugu gure gidari direlako.
|
|
|
Horrela, nire ikuspegia eta lagunarena batuz, biok paisaiaren irudi osoa bete genuen, biok inguratzen gintuen
|
guztiaren
osotasuna ulertuz eta arnastuz.
|
|
|
Itsasoak, aspaldiko partez, bizi iraupenaren mugan, handia eskaini dio Santiagori. Borrokaldi luzearen ostean, arrantzarako arte
|
guztiak
erabili ondoren, borroka garratzaren mugan arraina harrapatu du Agureak. Agurea jakitun da, nor izanen bada, arraina arerioa, enegarrenez?
|
|
|
Bibliak halako originaltasuna, indar kognitiboa, metaforikoa dauka non Shakespeare ere ez baitzaio iristen Moisesi orporaino, berdin da zer esaten duen Bloom potoloak. Lot eta bere alaba malthusiarren istorioa goi mailako kronopioa da, Alvaro Pombok bere bizitza osoan idatz dezakeen
|
guztia
baino bikainagoa.
|
|
|
Beste denak baino politagoa. Kontuz, Ane, adi egon, ez zaizkizu patata
|
horiek guztiak
zartaginean kabituko! Kontrola galarazi diot; zenbat patata zuritu dituen ikusi besterik ez dago.
|
|
|
Anek arrautza gutxiegi du patata
|
guzti horientzat
eta, esne botila hutsik dagoenez, gosarian sobratu zaion kafesnea isuri du tortillara, lehorregi geratu ez dadin. Ia hiru urte pasa dira Esteban hil zenetik eta orain hasi da agertzen.
|
|
|
Irakaslea ez zegoen adi. Borbor egiten du olioak Laiaren azalean eta ume
|
guztiak
, kilkerraren atzetik ari zirenak ere bai, Laiaren inguruan bildu dira oihu batean, larri. Laiaren begirada izutuak bere gelakideen aurpegiak miatu ditu eta Anerenarekin geratu da.
|
|
|
Ez dut sekula ikusi, eta taberna ere ez da gure herriko tabernetako bat. Aneren bizitzan luzeak baitira
|
guztiz
ezezagunak zaizkidan garaiak. Beste zigarro bat piztu eta Laiarekin izan zuen harremana nola bukatu zen kontatzen hasi zaio.
|
|
2010
|
|
|
«Post» aurrizki horrek azaleratzen baitigu hasieratik liburuak duen asmoa, bai edukiz, bai formaz. Eta egia da horrelakoak han hemenka irakurriak ditugula, Holokaustoaren, Gerra Zibilaren nahiz indarkeria politikoaren gaineko diskurtsoen garaia bizi dugulako, «post»
|
guztien
garai honetan, memoria ezinbestekoa baitzaigu izaten jarraitzeko. Baina gaiaren inguruko bibliografia oparotasunak ez dio ezer kentzen Barandiaranen liburuari, alderantziz, eta bere liburuaren orijinaltasuna azpimarratu nahiko nuke.
|
|
|
Kazetaritza, berez, ez da objektiboa. Beste kontu bat da errealitatearen konplexutasuna bere horretan azaltzea, hots, gertaera inguratzen duten elementu
|
guztiak
(ez bakar batzuk) kontuan hartzea.
|
|
|
Iraganeko gizarteko uso kostunbreak agertzen diren
|
guztian
ernetzen da gurean adjektibo gastatu hori, eta eztabaidagarria gertatzen da, noski. Hogeigarren mende hasierako kostaldeko herri txiki bateko bizitzaren zertzelada xumeak ematen ditu Uxue Alberdik bere liburuan, zeharka, ordea, ez berarizko deskripzioen bidez. Bere asmoa ez da izan pintoreskoa ei den biziera baten dokumentuak sortzea.
|
|
|
Kasurako, ezinago interesgarria iruditu zait Jainkoaren gaineko ariketa, alde askotatik fokatua eta autore askoren ideiez hornitua. Azalpenotan ez dut jakin bereizten Joxe Azurmendiren kolkoan zer dagoen, zein den bere berea den ideia bibliografiatik jasotako
|
guztien artean
. Nik eskertuko niokeen esplizituago jarri izan balu, baina tira, ez du nahi izan.
|
|
|
Nolanahi,
|
guztiz
azpimarratzekoa da zelako erraztasunez, zelako naturaltasunez darabilen hizkuntza horrelako azalpen korapilatsu eta ñabardurez josiak adierazteko orduan. Nire ustez, Joxe Azurmendik prosa pertsonala, zehatz eta adierazkorra garatu du liburuz liburu, berez nahikoa gatx eta nekezak diren gaiak arin eta ulergarri papereratzeko.
|
|
|
Kasu honetan ere, Herria eleberriak irakurketa exijentea eskatzen du, Darrieussecqi irakurri dizkiodan beste lan batzuek bezala, eta oso interesgarriak dira sorterriaz egiten diren hausnarketak, hiritarrak herria duela deskubritzen du, erroak, badela nongoa, pertenentzia, identitatea, horien harremana memoriarekin, familiarekin... Gero, deigarria da nola errepikatzen diren gauza batzuk idazlearen eleberri ia
|
guztietan
, hala nola, amatasuna, haurra, heriotza, besteen eta norbere absentzia, idazketa bera?
|
|
|
Eleberriaren bigarren kapituluan, bestalde, Agatha Christieri eta sokako idazleei egindako omenaldi modura edo, detektibe nobelaren traza duen testua aurki dezakegu. Aipagarriak dira
|
horiek guztiak
. Baina irudipena daukat Elorriagaren azken eleberri honetan ere errepikatu egiten direla haren narratiba markatzen duten ezaugarriak, estiloa, besteren gainetik.
|
|
|
adi eta gogotsu eduki izan nauena, eta pena moduko bat sentitu dut amaierarantz hurbiltzean. Egia da Fermin Etxegoienek kontatu digun istorioa lineala eta misterio handirik gabekoa dela, eta estiloa ere ez duela zainduegia, baina eskertzekoa da liburuari alde
|
guztietatik
darion bizitasuna eta benetakotasuna. Nago, gainera, Elias Aldasoro protagonista lotsabako eta pindartsu horrek, beharbada, horrelako idaztankera desorraztu eta arteza behar zuela, irakurleak hurbileko eta sinesgarri senti dezan.
|
|
|
Eta hizkuntzen gaitasunaz ere bai, ea herri batek hizkuntzan bertan, eta haren moldagarritasunean? izan dezakeen aurrera egiteko aukera; ea, boterea alde izanez gero, hizkuntza
|
guztiak
ailega daitezkeen leku guztietara. Esan genezake, beraz, Etxegoienek aurretik idatzitako Neurona eta zeurona saiakerako hausnarketa haiek ekarri dituela orain «praktikara».
|
|
|
Eta hizkuntzen gaitasunaz ere bai, ea herri batek hizkuntzan bertan, eta haren moldagarritasunean? izan dezakeen aurrera egiteko aukera; ea, boterea alde izanez gero, hizkuntza guztiak ailega daitezkeen leku
|
guztietara
. Esan genezake, beraz, Etxegoienek aurretik idatzitako Neurona eta zeurona saiakerako hausnarketa haiek ekarri dituela orain «praktikara».
|
|
|
Katu jendea da Rodriguezek orain arte argitaraturiko lanik biribilena, batez ere gaiari begira. Dena den, ez nituzke narrazio
|
guztiak
maila berean jarriko. «Hazia», esaterako, interesgarria da gai aldetik, baina tratamenduan huts egin du idazleak.
|