|
2013
|
|
|
Zeren orain
|
gatozen
haren emazte Joanarengana, bere senarraren ifrentzua izan zena. Lehenengo eta behin, beti izan zuen bihotza eta burua Frantziako arazoetan murgilduta:
|
|
|
Umandiren Gramatica Vascarekinastean hiru ordu euskara ikastea, aditza eta atzizkien ikaskuntza sistematikoa Larrarte eta Sarasola irakasleei esker, euskarazko idazkuntza eta haren zuzenketa, Euzko Gogoaeta. Kuliska Sorta?, Geroeta Unamuno eta Abendats, bai frantsesa, latina, grekoa, ingelesa eta alemana ikastearen urteak ere. Geroago
|
etorriko
ziren esperantoa eta errusiera.
|
|
|
Hamarkada honen erdi aldera ordenagailua gure artean agertzeak, eta haren garapenak, ekarpen kalkulaezina egin zion euskararen munduari, lana errazteko ez ezik testuaren kalitatea hobetzeko ere bai, zuzentzaile ortografikoari esker. Hori guztia laster
|
etorriko
zen, ordenagailuz lagunduriko itzulpengintzaren hasiera baizik izan ez zena.
|
|
|
Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez. Hizkuntzaren oinarrizko eraikuntza landu ahala, gero eta garbiago ikusi da testu egokiak prestatzeko eman beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean ari den gure idazkuntzan, eta ildo horretatik
|
etorri
dira P. Esnalena bezalako ekarpenak. Testu antolatzaileak.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora
|
etorri
diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik
|
gatozen
jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Gizon altu argal bat, antiojoduna, atititaren laguna dana? Bilbon bizi da, baina udan
|
etorten
da, urtero, eta parkean egoten da leiduten, gerizpetan, Hondartxikiari begira. Zer ba??.
|
|
|
bidean
|
datoz
mutilak;
|
|
|
Beterik
|
datoz
ontziak,
|
|
|
Arranegi aldera egin genduan. Eguerdi haretan beste pauso bategaz zapaldu neban auzoa, aitaren familia Atxabal kalekoa zan arren, amaren partekoa gerra ostean Mendexatik kalera
|
etorritakoa
baitzan, eta Goikokalean bizi ginan,, txaputxeruen, giroan.
|
|
|
argidiria izan daneko
|
datorkigu
gau iluna.
|
|
|
Besteak beste dio artikulugileak ezezaguna dela hark euskararen alde egindako lana, eta gainera giltzarri izan zela euskararen aldeko borrokan 50eko eta 60ko hamarkadan. Ez
|
nator
bat; ez ezezaguna izan da, baizik eta oso ezaguna, nagusiki fama kaskarrekoa, euskalgintzan norbait izan ziren euskaltzale gerra galtzaileen artean, eta giltzarri ere ez, beraren euskararen aldeko kultur lanagatik, nahiz ekarpena ukatzen ez zaion?, baizik eta batez ere erregimenean aski ongi kokatua zegoelako laguntzaile ere izan zitekeelako euskaltzaleen arteko bilerak eta antolatzeko, elkartzeko eskubidea auzoan baitzegoen Francoren erregimenean?; eta laguntzaile izan ere izan zelako, kontrolatzaile eta zentsuratzaile izan zen bezala.
|
|
|
Proposatzen ditugun narrazioetako ama protagonistek amatasunaren gainean kontakizunak eraiki dituzte. Euskal antropologo feministek (Díez, 1995, 2000; Imaz, 2007) esandakoa berrestera
|
gatoz
, euskal sendia eta amatasuna aldatzen ari direla, alegia, eta amak direla aldaketa horretako protagonista. Eli Imazen hitzetan, amatasunaren eta sendiaren aldaketa genero harremanen inguruko eraldaketarik esanguratsuenetan kokatu behar da.
|
|
|
Mari Txuri bakarrik geratzen da; izan ere, seme bakarra aspaldi ezkonduta etxetik joana du. Baina amaren asmoen berri duenean, beste lagun batekin bizitzen jartzera doala alegia, berehala
|
datorkio
hitz egitera. Mari Txurik transgresioari beste koska bat eransten dio; izan ere, semeari kasurik egin gabe, bere nahiari jarraitzen dio.
|
|
|
lehena, lehen ahotsa eta protagonista nagusia (Mari Txuri), Euskal Herrian geratuko da; bigarrena, (Mari Gorri) erbestera joan beharrean izango da; eta hirugarrena, (Mari Handi) gerra irabazitakoekin, handiekin galduko da. Baina zahartzaroa
|
etorritakoan
, alargundutakoan, hirurek bat egitea bihurtzen da protagonista nagusiaren xedea. Eta hori da, benetan, eleberri honen berrikuntza.
|
|
|
Gorri Txuriren gaztaroko adiskide zaharra da, eta aspaldiko boladan herritik alde egina da. Gorri Txuriren senarraren hileta elizkizunetara
|
etorriko
da, eta hantxe elkartuko dira, herioa dela medio, iragana eta oraina. Hirugarrena falta zaie ordea, Handi:
|
|
|
hain kontrajarriak diren bi mundu ikuskerak elkartzen, hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin
|
etorri
zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorria obrako ama.
|
|
|
Amodio debekatua, amatasun garatu gabekoa, edota Maria Guztiz Garbiaren irudia, sexu harremanik gabe haurra munduratu zuen Ama Birjinari buruz egindako irudi deseraikitzailea? Dena dela ere, esperoan, esperantzan, haurdunaldiarekin lotzen den izenburupean, ipuinean, amatasunaren irakurketa modu mistiko edo ezustekoan proposatzera
|
dator
Urretabizkaia. Amatasun mistikotik hurbil dagoen irudikapen honek Zergatik panpox en eskaintzen den amatasun aldarritik gehiago du, beste bi eleberrietan ikusi ditugun amatasunek eskaintzen dituzten mugetatik baino.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin
|
etorri
zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
ezizena jarria diote beren parrokiako apaizetako bati. Seigarren agindua sermoi guztietako gai izatetik
|
datorkio
goitizena. Apaiz jatorra da, kontalariaren aburuz:
|
|
|
Maiztasunaren ikuspuntutik, behin baino gertatu ez den eta behin baino kontatzen ez den jazoera honekin kontrastatu egiten du Araibar, konkistatzaile, aren jarduerak. Bata bestearen ondotik
|
datoz
–konkistak?: errepikatzen den jarduna da.
|
|
|
Ori naiko ez dala kalean anima galdu. Kaletik
|
datozen
soñuk ez dira gure oituerantzat atsegin?. Eredugarria ez den pertsonaia landa girotik kanpo kokatzean, Erkiagak bat egiten du tradizio honekin:
|
|
|
Emakumeak bezala, bi motibo ematen ditu maitasun mundutarretik aldentzeko. Biak bat
|
datoz
batean, ez horregatik, bestean. Bat datoz arrazoi erlijiosoan, arima galtzeko arriskua dakusa gizonezkoak?; elkarrengandik urrutiratzen dira bestean:
|
|
|
Biak bat datoz batean, ez horregatik, bestean. Bat
|
datoz
arrazoi erlijiosoan, arima galtzeko arriskua dakusa gizonezkoak?; elkarrengandik urrutiratzen dira bestean: ohorea eta fama galtzeko arriskuak badarama emakumea gizonezkoak haragizko maitasunaz gozatzeko egindako gonbitak errefusatzera, saio horietan probetxurik atera ez izana?, heki ezin medra naite??
|
|
|
jatorria landa giroan izatea eta birjintasuna Manu Araibarrekin galdu izana. Izen propio baten jabe izanaz kontaketara
|
datozen
gainerako emakumeek ez zuten birjintasuna galdu Araibarrekin: Mimex eta Ani emagalduak?, aragi bizi saltzailleak?
|
|
|
Gizabanako konplexurik eraiki gabe, pertsonaia sinplez hornitzen jarraitzen du euskal eleberrigintzak. Manu Araibar gizaki tipo bat ordezkatzera
|
dator
: gizonezko andrezalea, gonazalea.
|
|
|
Testuinguru horretan ezin izan zitekeen langintza erraza bizimodu lizuna zeraman pertsonaia bat moldatzea: xehetasunik txikienetik gordinkeriaren salaketa
|
etor
zitekeen. Dirudienez, etorri ere, etorri zen eta, agian, jatorrizko testuaren orrazketaren bat ere lortu zuten salatzaileek.
|
|
|
xehetasunik txikienetik gordinkeriaren salaketa etor zitekeen. Dirudienez,
|
etorri
ere, etorri zen eta, agian, jatorrizko testuaren orrazketaren bat ere lortu zuten salatzaileek.
|
|
|
xehetasunik txikienetik gordinkeriaren salaketa etor zitekeen. Dirudienez, etorri ere,
|
etorri
zen eta, agian, jatorrizko testuaren orrazketaren bat ere lortu zuten salatzaileek.
|
|
|
Donostia:
|
Etor
. Patri Urkizuk prestatutako edizioa.
|
|
|
Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile horien erabilera eta balioak banan banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo behar da, haiek ematen baitute hizkuntzaren ekoizpen enpirikoetan gertatzen denaren testigantza. Hori da, hain zuzen, lan honen helburua, testuetan, oro har, markatzaile horiek nola erabiltzen diren eta hartzen dituzten balioak aztertzea; horregatik, lan hau, nolabait, aurrekoa osatzera
|
dator
eta, hala, ekarpen xume bat egitera euskarazko diskurtso markatzaileen analisiari.
|
|
|
[, ortografia gaurko joeretara egokitu dut irakurlearen lana errazte aldera] p proposizioa [Denadela] lokailua [kontuan eduki ditut euskalkietako eta garaian garaiko bereizgarriak?] q proposizioa. Ohar gaitezen bat
|
datozela
Fuentesek (1987, 1998), enlaces extraoracionales, deritzen elementuekin.
|
|
|
George Bush presidenteak ez du zenbakia aipatu. Izan ere,
|
datozen
asteetan Irakera beste 20.000 soldadu inguru bidaltzeko asmoa du Washingtonek. Ez dago argi, edonola ere, soldadu horiek nondik aterako dituen [Irak, EDU LARTZANGUREN,]
|
|
|
Olatu handi hitzak aipatu, eta erronka hitza
|
datorkio
Agoteri. «Olatu handiak hartzea niretzat erronka bat da, atsegin handia sentitzen dut momentu horietan, naturarekin bat eginez eta eskaintzen dizkidan fruituez gozatuz».
|
|
|
Epaiak, jurisprudentzia aipatuz, Euskal Herria terminoa erabiltzea Zuzenbidearen araberakoa dela berretsi du, eta dekretuan ageri den definizioa Gernikako Estatutuaren lehen eta bigarren artikuluekin bat
|
datorrela
argudiatu du. Dena den, kontzeptuak «zama ideologikoa» duela erantsi du:
|
|
|
nolanahi ere, hala eta guztiz ere, hala ere, izatekotan,? ikusi egin litzateke zein diren horien ezaugarriak eta balio diskurtsiboak eta bat
|
datozen
hemen aztertutako markatzaileekin.
|
|
|
juntagailuak, lokailuak, funtzio espezializatua duten adberbio zenbait; proposizio egiturez kanpo geratzen diren unitateak, erantsiak zein askeak; beste lokuzio eta esapide batzuk, lotze, ataltze, edota antolatze zereginetan agertzen direnak; idatziaren formulismoak. Testu antolatzaile gehienak proposizio egituren osagaietatik kanpo geratzen dira (Larringan 2007, 124) eta, alde horretatik, bat
|
datoz
Fuentesek (1998), enlaces extraoracionales, izenarekin aztertzen dituen elementuekin.
|
|
|
Goragoko adibidean, esate baterako, alegia birformulatzailea kenduta ere berdin berdin ulertuko genuke bigarren enuntziatua: hots, ez genuke arazorik izango konturatzeko bigarren enuntziatuan nolabaiteko azalpena
|
datorrela
, edo, bestela esanda, ez genuke arazorik izango bigarren enuntziatua aurreko enuntziatuaren azalpen edo birformulaziotzat ulertzeko. Alde horretatik esan daiteke birformulatzaileak diskurtsoaren hariaz eta norabideaz hobeto jabetzeko bide seinale moduko batzuk direla:
|
|
|
gure adibidean, bigarren enuntziatuaren hasieran mugarri gisa agertzen den alegia birformulatzaileak, azalpenezko birformulatzailea baita? argiro adierazten dio hartzaileari ondoren nolabaiteko azalpena edo berrinterpretazioa
|
datorrela
.
|
|
|
b) izaera polifonikoa edo ahots desberdinak agertzea (izan ere, birformulazioa den atzera itzultze horrek beti dakar ikuspuntu berri bat, aurrekoarekin bat
|
etor
daitekeena edo ez);
|
|
|
haien bidez esatariak ohartarazten edo iragartzen dio hartzaileari, edo are bere buruari? lehenago adierazi duenari buruzko azalpen bat
|
datorrela
birformulatzaile esplikatiboak txertatzen duen diskurtso atalean.
|
|
|
Eta sarri askotan halako paralelismo funtzional bat (eta are sintaktikoa ere) egon ohi da birformulakizunaren eta birformulazioaren artean (lapidatu dute/ hots, harrika hil): paralelismo funtzional horrek, bestalde, badu zerikusia informazio egiturarekin, eskuarki birformulakizuneko mintzagai bera iruzkintzera
|
baitator
atal birformulatzailea (gure testuan, adibidez, galdera berari erantzuten diote bi enuntziatuek: Zer egin dute/ diote?).
|
|
|
Horrez gain, legeek diotena zehazki jasotzeko ere erabiltzen dira (39) (40) eta baita lege erreferentziak zehaztasun handiagoz emateko ere (41). Erreferentzia horiek gehienetan euskaraz emanak
|
datoz
(39) (41); baina zenbait kasutan gaztelaniaz ematen dira (40).
|
|
|
Testu akademikoetan, aldiz, askotariko zereginak esleitzen zaizkie markatzaile hauei, betiere, testu hauek duten azalpenezko funtzioari hertsiki atxikiak; alegia, zuzenbidearen alorreko kontzeptu, ideia eta teoriak azaltzeko edota argitzeko helburua duten pasarteetan. Hori horrela, corpuseko adibideek erakusten dutenez, esan liteke markatzaile hauen erabilera zentzu betean dela estrategikoa testu akademikoetan, hain zuzen ere, ez dirudielako erabilera hori, besterik gabe, ausazkoa edota berbaldiaren haria kudeatzera,
|
datorrenik
. Aitzitik, markatzaile hauek berariazko asmo kognitibo diskurtsiboa duten estrategiei atxikita agertzen dira eta estrategia horiek (kontzeptu eta ideia juridikoak azaltzea; kontzeptuak argitzea; definizioak ematea; termino juridikoen aldaera samurrak eskaintzea; legeen edota kontzeptu juridikoen inplikazioak agertzea; eta abar) irakaskuntza asmoari lotuta datoz, zalantzarik gabe.
|
|
|
Hori horrela, corpuseko adibideek erakusten dutenez, esan liteke markatzaile hauen erabilera zentzu betean dela estrategikoa testu akademikoetan, hain zuzen ere, ez dirudielako erabilera hori, besterik gabe, ausazkoa edota berbaldiaren haria kudeatzera, datorrenik. Aitzitik, markatzaile hauek berariazko asmo kognitibo diskurtsiboa duten estrategiei atxikita agertzen dira eta estrategia horiek (kontzeptu eta ideia juridikoak azaltzea; kontzeptuak argitzea; definizioak ematea; termino juridikoen aldaera samurrak eskaintzea; legeen edota kontzeptu juridikoen inplikazioak agertzea; eta abar) irakaskuntza asmoari lotuta
|
datoz
, zalantzarik gabe.
|
|
|
Alegia, agerian uzten dituzte birformulatzaile esplikatiboek arlo juridikoko testu mota desberdinetan (lege testuak/ testu akademikoak) dituzten banaketak eta erabilerak. Baina, areago, egiaztatzen dute aztertutako diskurtso markatzaileek berez dutela funtzio komunikatibo estrategikoa; hau da, hartzaileari diskurtsotik inferentziak ateratzen laguntzeko gida edo jarraibide moduko batzuk eskaintzeko funtzio diskurtsibo berezkoa dutela, eta funtzio hori hertsiki lotuta
|
datorrela
testu generoaren nolakotasunarekin eta zeregin komunikatiboarekin. Beraz, aurkeztu ditugun datu estatistikoak zein adibideen analisi kualitatiboak ikuspegi horretatik hartu behar dira; alegia, testuen inguramendu diskurtsiboari atxikita aztertu eta interpretatu behar dira; izan ere, lan honen euskarri teorikoak azaldu direnean agertu denez, inguramendu diskurtsibo horretan aztertzekoak dira markatzaile diskurtsiboak berak hizkuntza kategoria gisa ere.
|
|
|
Halaxe
|
dator
EPDn. Baina, segur aski, arabiar lege edo antzeko zerbait adierazi nahi da.
|
|
|
Berak esanda dakigu aldiok beharlekua aldatu zuenean eta seme alabak txikiak ziren garaiarekin bat
|
datozela
. Horrek ez du esan gura orduan ez zuela idazten, baina poesian beheralditzat hartu daiteke.
|
|
|
–Erritmoari eta musikaltasunari lotuta
|
datoz
bertso neurri asko. Egitura lotuetan mamia horren martxan doa, baina gura badu beste efekturen bat adierazi, ez dauka eragozpenik neurri lotu hori hautsi eta indar berezia emateko, edo nahi den eran molde bat aldatzeko.
|
|
|
Dinamikoa, hain suertez, etengabe aldatzen delako, bizirik egotean, bizidunenaren antzeko jokamoldea duelako. Hiztunon tresnak direnez gero, konbentzioak ere, zertan esanik ez, aldakor eta dinamiko dira, eta aldakortasun hori garrantzizkoa da hitzak esaldietan antolatzeko manera langaitzat erabiltzean, urtea joan urtea
|
etorri
, hiztunak, kulturak eta gizarteak aldatzen direlako eta, haiekin batera, eta ezinbestean?, hizkuntzazko konbentzioak. Beraz, hizkuntza baten barruko hitzen ordena aldatuz doala onartu beharra izan dugu, bai hizkuntza une jakin batean aztertzeko orduan, bai, mintzagai dugun liburuak legez, estrategiak proposatzean; arrakasta izango badugu, aldi baterako baino ez direla onartu besterik ez dugu izango eta.
|
|
|
Beste kontzeptu garrantziko bat dugu giza komunikazioaren unibertsalena. Hipotesi moduan pentsa dezakegu laguntza (SOS) eskatzen duten pertsona guztiek antzeko mekanismo psikolinguistikoek bultzatuta antolatuko dituztela berbak munduan barrena, komunikazio eraginkorra lortu ezean, porrot eginez gero, heriotza
|
letorkiekeelako
laguntza deia modu ez komunikatiboan igorriz gero. Beraz, komunikaziorako eragile edo eragingarri ez diren hurrenkerak hizkuntzetatik berez desagertuz joango dira (batez ere ahozkotik, idatzizkoan komunikazioa lortzea beti ez delako lege nagusia, bestelako helburu batzuk ere izaten direlako, esate baterako, estetikoak).
|
|
|
|
Etorri
bedi zure erreinua.
|
|
|
|
etor
bedi seinduki zure izena.
|
|
|
|
Datorrela
gugana zure erreinuba.
|
|
|
|
Etorri
bedi zure erreinua.
|
|
|
|
Etorri
bedi zure erreinua.
|
|
|
Berbalduna (eta eleketarien erkidegoa) ere bizirik dago, eta etengabe galtzen ditu eta sortzen hizkuntz osagaiak. Beraz, zilegi bekigu korolario moduan aldarrikatzea hizkuntza aldakorra bada, berbak antolatzeko moduak ere aldatuz joango direla sasoia joan sasoia
|
etorri
, eta une jakin batean arau edo beharkizun dena aukera bihur daitekeela eta, alderantziz, aukera dena arau edo beharkizun.
|
|
|
Beraz, euskararen sistemak berbak antolatzean ematen digun askatasun zabala ez baliatzea euskararen estandarizazioaren une honetan, ezin barkatuzko hutsa litzateke, batez ere
|
datozen
belaunaldiei begira, tresna kamuts samarra izango dutelako lanabes, altxor estilistikoa handia ere handia den arren. Azken buruan, oinarri oinarrizko arau hautsiezinak oso gutxi dira, gainera, gauza igarria da arau gutxi horiek apurtuz gero euskara ez den beste berbeta batean jardungo dugula.
|
|
|
Donostia:
|
Etor
& Labayru Ikastegia.
|
|
|
kritikak, gutunak, publizitate afixak...). Gurera
|
etorrita
, Euskaltzaindiaren Literatur terminoen hiztegialanean honelaxe definitzen da paratestua (Jon Casenavek idatzita):
|
|
|
Zuberoako pastoraletan, esaterako, aitzin pherediküdarabilte.
|
Gatozen
berriz Literatur terminoen hiztegia lanera. Honelaxe azaltzen dira bertan hitzaurreei buruzkoak Aitzinsolassarreran (Patri Urkizuk idatzita):
|
|
|
Nolabait, hitzaurreen atzean dagoen mezua hauxe da: testu honek zailtasun jakin bat du, eta laguntzera
|
dator
testu gehigarri hau (Ouvry Vial, 2004). Hitzaurregai izaten dira lanaren zergatiaren azalpena, garrantzia, berritasuna, tradizioa, batasuna, egiazkotasuna, nolakotasuna, genesia, publikoaren hautua, izenburuari buruzko oharrak, fikziozko kontratuak, irakurtzeko ordena, testuinguruaren adierazleak, intentzioaren deklarazioa, definizio generikoak...
|
|
|
2011 urtean abiarazitakoa da bildumaren hirugarren aroa: Alberdania, Ereineta Igelaargitaletxeek bat eginik aurkeztutako proiektuari esleitu zitzaion
|
datozen
urteotan beste 50 liburu argitaratzeko ardura.
|
|
|
Begi bistakoa da arrazoia: aurreko baten segida izanik, hitzaurrea lehenengo bolumenean
|
dator
.
|
|
|
Koldo Bigurik itzulitako Leonardo Sciasciaren Hontzaren eguna (LU, 8 zk.) obraren hitzaurre sinatu gabean, egileaz eta haren obraz aritu ostean, itzultzailearen oharra
|
dator
:
|
|
|
Bidaia sentimentala (V. Wolf, Josu Baranbonesek itzulia).* Kasu honetan,. Itzultzailearen oharra? hitzaurrearenondoren
|
dator
.
|
|
|
Gainbehera
|
dator
dena, Chinua Achebe
|
|
|
Hau izanik ikerketaren egoera,
|
datozen
orriotan Antonio Arrutiren poemen azterketa testual laburra egin eta horretatik ateratako emaitzak testuinguruarekin erlazionatzeko saioa egingo dugu. Funtsean, Semiotikaren ildoan kokatzen da gure ikerbidea, eta obraren azterketa testuala (testuaren baitan maila ezberdinetan egiten dena) eta hurbilpen pragmatikoa uztartzean oinarritzen da.
|
|
|
Arrutiri, lehenik, mendira igo eta ibarretik datorren oihartzunak ikara eragiten dio (Noiz edo berriz beko ibarretik mendietara/
|
Dator
oiartzun barrura sartzen didana ikara.), baina poetak berehala geldiarazten du melodramatismoa eta sentimentalkerian erortzeko aukera.
|
|
|
|
Etorri
bedi lenbailen gentza badu laguna
|
|
|
Ona ta argia baldin
|
badatoz
esan, aurrera!
|
|
|
Gaizto ta itzalak baldin
|
badatoz
esan, atzera!
|
|
|
Lauaxetaren Bide barrijakArrats beran (1931) eta gero(, 1935) hizkuntza poetikoa urrundu egiten da iradokizun modernistatik, eta ahozko tradizioaren baliabide poetikoetara hurbiltzen da poeta. Gabriel Arestik Maldan behera (1960) idatzi zuen lehendabizi eta gero
|
etorri
ziren Harri eta Herri (1964), Euskal Harria (1967) edota Harrizko Herri Hau (1970). Sinbolismotik herri lirikara egiten du Arestik, T. S. Eliot edota Espainiako 27ko belaunaldia erreferentziatzat dituen poesiatik tradizio popularraren ezaugarriak poesia kultuan txertatzen dituenera, subjektu poetiko singularretik subjektu poetiko kolektibora, poesia ilunetik poesia adierrazagora.
|
|
|
Erromatik 1912an itzuli eta Erriberrin hasten da irakasle. Alabaina, aspalditik
|
datorkion
ikusmen arazoa gero eta handiagoa egiten zaio, eta, itsutzen hasita, ofizioa baztertu behar du.
|
|
|
Ez da, beraz, kointzidentzia euskal literaturen historiaren gogoeta aurrerakoi eta kritikoenak instituzionalizazio horren ertzetatik
|
etorri
badira, hala nola Casenaveren kasuan edota nirean. Ur Apalategik ere azken aldian, historizazioa bera arazotzat hartu ez badu ere, euskal literaturaren instituzionalizazioari eta komertzializazioari buruzko gogoeta zehatzak egin ditu (2013).
|
|
|
Era berean, eta barrokoa hizpide dudanez, mugimendu eta teknologia kultural horiek inperialismoarekin loturik
|
datoz
. Maravallek onartzen duen gisan, barrokoa, inperialismo hispanikoaren hedapenaren gauzatze kulturala da.
|
|
|
Penintsulako erreinuen zerbitzura jardundako zenbait historiagilek aldarrikatua Erdi Aroan zehar, mito hori oraindik gehiago indartu zen Errege Erregina Katolikoen alditik aurrera, Nebrijaren Gramatikako pasarte ospetsuak(, siempre la lengua fue compañera del imperio?) erakusten duenez. Horren aurrean adiera metriko poetikoz hornituriko vascuenceeta euskarahitzak romancehorrekiko harreman dialektiko dialogikoan irudika ditzakegu, eta zentzu horretan beste posizio garaikide batetik
|
etorriko
lirateke, vascocantabrismo delakoaren ingurutik alegia. Kutsu ideologikoaz gain, badute hitz horiek erresistentziatik zerbait erabiltzaileen jarrerari dagokionez.
|
|
|
Errege hil berriaren irudikatzea aurrez aurre oposatzen zaio euskaldunaren horri. Hasteko erregea heroiei dagokien loriaz horniturik
|
dator
eta horrekin batera Martzelo erromatarrarekin identifikatuta dago, EneidaEneidako seigarren kantuko pasarte bat gogora ekarrita. Jakina denez, Eneas bere aita Ankisesen bila jaitsiko da azpimundura Kumaseko sibilaren laguntzaz, bai eta aurkitu ere.
|
|
|
Dena den, ez da ahaztu behar lerro gutxi gorago Augusto bera agertu zaiela Troiatik ateratako aita semeei. Ankisesen iragarpenaren arabera Augustoren eskutik urrezko aro berri bat
|
etorriko
da, Martzelok luzatuko zukeena hain gazterik hil izan ez balitz. Eneidako pasarte hori guztia, narratzaileak laburki gogoratua, lehen Borboien Monarkia Hispanikoak bizi duen egoeraren alegoria bilakatu da Luis I.aren heriotzaren ospakizunerako Salamancako jesuiten Ikastetxe Nagusian sorturiko poemetan.
|
|
|
|
Dator
zorí gaistoán,
|
|
|
Azken batean, subalternitatearen esperientzia orokorragotzat jo liteke dominazioarena baino. Urrezko aroen burdin aroak elkarrekin historizatzeak historia subalterno bakoitza aberasteaz gain, historia hegemonikoei erronkak jartzeko moduko historia alternatibo baterako aukera eskainiko luke, bai eta subalternitate egoeratik
|
datozen
ahotsak etorkizunean sendoago entzunarazteko.
|
|
|
Silaba kopuruari dagokionez ez
|
datoz
bat poema hori aztertu dutenak. Bada zazpi silabadun bertso lerroak ikusi dituenik (Altuna, 2002:
|
|
|
mendea bezalako zenbaki kontzeptu bat erabiltzeak ez du inolako balio kritikorik. Izan ere, literaturgintzan eman daitezkeen aldaketek ez daukate mende aldaketekin batera
|
etorri
beharrik. Berez, mendeka edo hamarkadaka edo urteka... literaturaren historia bat egituratzeak periodizatzeari uko egitea dakar, nahiz eta abantailarik izan dezakeen literaturaz kanpoko irizpide bat hautatzeak.
|
|
|
Esaterako,. Erreforma? Elizaren historiatik
|
dator
;. Humanismoa?, bereziki, jakinduria eruditutik... Literatura ez da gizateriaren garapen politiko, sozial edo intelektualaren isla edo kopia hutsa, horiekin eta gainerako giza jarduera guztiekin harremanetan egon arren.
|
|
|
Orduan, Oten gaztaroa neurtitzetan argitaratu eta handik hiru hamarkadetara Bernard Gasteluzarrek bere Eguiac Catolicac (1686) idazlanaren bigarren partean adierazi zuen nahiarekin inplizituki bat egiten du Oihenartek: musa profanoek eragindako etorria baztertu, Jainkoarengandik
|
letorkeen
etorriagatik ordezkatzeko. Gisa horretan zuritzen du maitasunezko neurtitzetatik deboziozkoetara igarotzea:
|
|
|
Orduan, Oten gaztaroa neurtitzetan argitaratu eta handik hiru hamarkadetara Bernard Gasteluzarrek bere Eguiac Catolicac (1686) idazlanaren bigarren partean adierazi zuen nahiarekin inplizituki bat egiten du Oihenartek: musa profanoek eragindako etorria baztertu, Jainkoarengandik letorkeen
|
etorriagatik
ordezkatzeko. Gisa horretan zuritzen du maitasunezko neurtitzetatik deboziozkoetara igarotzea:
|
|
|
Oten gaztaroa neurtitzetan. Hitzaurrean esaten duenez, XVII.a eta jarraian
|
zetozen
deboziozkoak ez ziren gaztetakoak, hirurogei urteak atzean utzita zituen gizon batenak baino. Nahiz eta hirurogei urteak bete ondoren argitaratu zuen bere euskal idazlana, hitzaurrean jakinarazitakoaren arabera, XVII. poema honen aurretik zetozen hamaseiak gaztetan moldatutakoak ziren.
|
|
|
Hitzaurrean esaten duenez, XVII.a eta jarraian zetozen deboziozkoak ez ziren gaztetakoak, hirurogei urteak atzean utzita zituen gizon batenak baino. Nahiz eta hirurogei urteak bete ondoren argitaratu zuen bere euskal idazlana, hitzaurrean jakinarazitakoaren arabera, XVII. poema honen aurretik
|
zetozen
hamaseiak gaztetan moldatutakoak ziren. Hortaz, gaztetakoez eta zahartzarokoez osaturik egonagatik, hartzaileak eskuratzen duen lehen informazioan, izenburuan, aipurik ere ez, zahartzarokoei?.
|
|
|
Idazlan berean aldi desberdinetako arrastoak sumatzeaz landa, gerta daiteke, baita ere, aldi horietako baten pentsamendutik jalgitako testu zatia aldi horrek landutako estetika moduarekin bat ez
|
etortzea
. Berriro Etxepareren Linguae Vasconum Primitiaen erreparatuz, nabaria da hitzaurrea eta azken bi koplak ikuskera errenazentista batetik ernetakoak direla; corpus hori, ordea, ez dago eraikita Errenazimentuak oso bereak zituen zenbait ezaugarritatik.
|
|
|
Ez gurean, ezta inguruetan ere, ez zen izan poesiak emaitzarik gorenenak lortu zituen garaia. Euskal letren mundua historikoki erabilgarritasunarekin ondo uztartu denez, oso eroso
|
zetorkion
. Horren eroso, non, ekoizpenak bistaratutakoaren arabera, testu erabilgarria XVIII. mendearen mugak zeharkatuz, kementsu sartuko den XIX. mendean barrena, elkarrizketaren eta batik bat alegiaren ugaritasunak salatzen duenez.
|
|
|
Lehen urrats hauek sendotuz joan ordez, ahulduz doaz. Euskal Herrian hitz egiten ziren hizkuntza ofizialak indartu ahala, indargabetuz doa euskara, XIX. mendean gizarte baldintzetan
|
datozen
aldaketek (haurren eskolatzea hedatu, hizkuntza prestigioa irabazten joan...) berriro normalizazioranzko biderantz zuzentzen duten arte. Jarrera horri eutsiz eta areagotuz, behingo batean, kantitatez ez bada ere,, eremu urriko hizkuntza baita euskara?
|
|
|
Bestela esanda, aldiari denboraren ardatzean egotzitako iraupena lehenetsiko litzateke, tarte horretan oinarrizko uniformetasun estetiko bat erakusten duten idazlanak jasoaz. Aldiak biltzen duenaren azterketa amaitu ondoren, denbora tarte horretan beste ikuspuntu batetik taxututako idazlanen txanda
|
letorke
. Jakina, ez da biribil biribila aurkeztutako aukera; esaterako, arestian aipatutako XIX. mendeko zenbait bertsogileren lana zatikatzea eta barreiatzea ekarriko luke.
|
|
|
Hortaz, zenbait aldizkari eta argitaletxe zabaltzeko baimenak heldu ziren: Lur,
|
Etor
, Jakin, Auspoa, Gero, Kriselu... Testuinguru horretan sortu zuen Juan San Martin eibartar idazleak Uhin berri izenez bataiatu zuen lan bilduma, aldizkarietako idazle berrien lanak liburu batean bilduz 1969an.
|
|
|
Ibon Sarasolaren Gerraondoko euskal poesiaren antologia. 1945 1964antologia osatzera eta bermatzera
|
zetorren
Juan San Martinek eginiko iragarpen lana: poesia modernoaren etorreraren urratsak ilustratu zituen, izan ere, bere antologiaren amaiera datatzat hautatu baitzuen San Martinen antologiaren hasiera data:
|
|
|
Horren lekuko dira, bai San Martin (Uhin berria, 1969), bai Ibon Sarasola (Gerraondoko euskal poesiaren antologia() (1973). Ondotik
|
etorri
ziren antologia itzuliek ere poesia modernoa hartzen dute objektutzat, Jon Kortazarrek katalanez argitaraturiko Reduccións, (nº 22, 1984) eta gero gaztelaniara eginiko antologietan (1995, 2000, 2002). Geroztik, Iñaki Aldekoak gaztelaniara (Antologia de la Poesía Vasca.
|
|
|
Horrenbestez, Aldekoaren hitzaurreak dioena bat
|
dator
gerora euskal literaturaren historian gudaurreko olerkarien kalitatearen aitormenarekin, baina argiro esan duen moduan, Ibon Sarasola edo Jon Kortazarren ildo beretik, lehentasuna eman nahi dio euskal poesian modernitate europarraren sarreraren iragarle den poesiari, horri aitortzen baitio zinetako interesa.
|
|
|
María Jose Olaziregik Six Basque Poets (Arc, 2007) olerki hautatuen eta itzulien argitalpenetan sei egiletara murriztu zuen bere aukera. 1975az geroztiko olerkarien testuak soilik hautatu zituzten biek, baina ez
|
datoz
erabat ados euren kanona eraikitzean: Kortazarrek Rikardo Arregi, Karlos Linazasoro, Juanjo Olasagarren, Miren Agur Meabe, Harkaitz Cano eta Kirmen Uribe hautatu zituen.
|
|
|
izeneko testu bilduma, haren segidan. Errepikan? izeneko bilduma
|
etorri
zen eta azkenik, ospetsuena, 1967ko. Kantu, kanta, kanthore? 370 kantu bilduz.
|
|
|
Santi Onaindiak XVIII. mendeaz geroztik
|
zetorren
euskal literaturaren pobretasunaren eta euskal hizkuntzaren poesiarako ezgaitasunaren argudioez gain, guda aurretik, Miguel Unamunok gehituriko iritzi ezkorrak zituen akuilatzaile. Jose Manterolarena bezala, apologisten tradizio larramenditarrari lotzen zaio Onaindia, ezinbestez, eraso sinbolikoak hor zirauelako, hots, bai euskara eta bai euskal literatura kuestionatuta zeudelako eta gaur egun ere kuestionatuta jarraitzen dutelako, neurri handi batean.Horrela betetzen da Ikasketa Kulturalen ildoan jakina den irizpide nagusi bat, hots, boterean dagoenak beti egiten diola azpijana kategoria subalternoan daukan komunitatearen errepresentazioari (Van Dijk, 1999), hain zuzen ere boterean dagoenaren diskurtsoak badituelako baliabideak subalternoaren praktika diskurtsiboak neutralizatzeko eta ahultzeko.
|
|
|
Bigarren maila batean, hamarna hamaikana testu sorta duten idazleak
|
datoz
: (Iparraldekoak:) Etxepare, Oihenart, Gazteluzar, Ibarrart eta Lafitte.
|