|
2000
|
|
|
Oso deigarria izan da Kutxak hartu duen erabakia. Javi Cilleroren lana saritua izan zen 1999ko Donostia Hiria lehiaketan eta antolatzaileak, aurrezki kutxa horrek, ardura bere gain hartu eta taulara
|
eramatea
erabaki zuen, produktore, manager eta saltzaile bihurtuta. Baliabide ugari eskaini zaizkio lan honi eta oso txalotzekoa da ekimen hau, non eta ez den egun bateko lorea.
|
|
|
Azken urteetan erakundeen eta editoreen aldetik irakurzaletasuna pizteko formula ahalegintzen ari dira bilatzen (eta gauzatzen). Baina prentsaren iragarkiak baino areago, literatura eta idazleak eskoletara eta auzoetara
|
eramatea
baino efektiboagoa, idazlan onak eskaintzea da. Ez dago formula hoberik hori baino.
|
|
|
Urliak hauxe, sandiak horixe eta berendiak huraxe. Gehienetan, hala ere, ohar egileak ura bere errekara
|
eraman
nahian. Euskalgintzak, historian lehendabizikoz behintzat, dirua omen dakar eta merkataritzako mundua, ondotxo dakigunez, ez doa barne barnetik estekaturik hizkuntzaren kalitate eta duintasunarekin.
|
|
|
Zoritxarrez, norbere doktrinaren postulatuak edo ideologiaren aurriritziak jakintza arlora
|
eramateko
tentazioak behin eta berriro errepikatu dira historian zehar. Hortxe ditugu, alde batetik, Galileoren astronomi aurkikuntzen eliz kondena biribila —oraintsu, laurehun urte geroago, Vatikanoak, eskuzabaltasun handia erakutsiz, hura amnistiatu digun arren— edo Darwinen eboluzio teoriaren gaitzespena, arrazoi bertsuengatik gertatua.
|
|
|
Migelek zekien euskara dialekto askotan zatituriko hizkuntza zen, literatur eredu bakarrik gabea. Garai hartan pil pilean ari ziren oraindik ortografiari buruzko eztabaidak, eta orduko idazleen artean nagusi azaltzen zen garbizalekeriak gure hizkuntza antzutasunaren irteera gabeko zulora
|
zeraman
noraezean. Hitz batez, idazle orok behar duen komunikazio tresna ez zen oraindik sortua.
|
|
|
Horri gutxi iritziz, nonbait, azken gehigarri zaratatsu gisa, jai hartako erregina iraintzeko ausartzia barkaezina ere izan zuen, hari, lotsagabeki, ezjakina zela aurpegiratuz: " harribitxiz beterik zaude, baina pinpirina zara eta ez dakizu horiek behar bezala
|
eramaten
: izan ere, dirua sobera daukazu baina kultura falta duzu", eta hori guztiori lege zaharreko gizarte probintzial hartan plazaratu zuen, emakumeari zor zitzaion errespetua ezin eztabaida zitekeen deduzko puntutzat zeukatenen artean.
|
|
|
Abangoardia literaturan sartua genuen plastikaren eta ozentasunaren eskutik; liburua ikusi eta entzuteko eszenario multiplea da, kaligramak eta hotsezko eskulturak eskaintzen zaizkio irakurle aktibo bati. Berbak ontzi ere badirela erakusten digu Artzek, barruan sartuta arkitektura miresten ari garela poetak jo egiten du; orduan durundio batek kordokatzen gaitu, hitzaren sustraira
|
garamatza
, ia aro aurre semantikora, hotsera, totelkatze primigeniora. Baina ez da ozentasun hutsa, marrumak kontzeptu bat ezkutatzen duela ohartzen gara, zentzumenak erreskatatu digulako.
|
|
|
Ilargiaren eskolan liburuan lehenengoz aztertu zen gurean errealitatea hausnarketa estetiko gisa. Hartan kontenplazioak ez
|
zeraman
hasperenera, zehaztasunera baizik, Lekuonaren esateko dotoreziak areagotu baino egiten ez duen sentsualismoan hala ere:
|
|
|
Bere obra ugarian paisaia ageri zaigu protagonista nagusi, eta ondorioz poetaren bakardadea nabarmentzen da. Honek ez
|
darama
, hala ere, Orixeren naturarekiko urtze mistikora edo sentimentalkeriara; Perurenak panteismoz bizi du ingurua, telurikotasun hurbilean, hizkeraren narotasun liluragarrian.
|
|
|
Edergailua ez baita bakarrik forma mailan atzematen, apaingarri esaten dugun hori izan liteke mezuari desmezu egiten dion joko kontzeptuala ere. ...gelako itzal ketsuan agurea eta amona aulki marroietan betebeharrekin jarrita korridorean zoru freskoa pauso ahul batzuen azpitik eta negar pixka bat isilik haurraren bideak leuntzen bi koadrotan arbasoak denbora hatzetan balego bezala eta behakoak horman erailak edo ezpain gorrien puzturan jendetza triste marmarka besarkadak eta intsentsua pertsonen joateaz solasa eta bihotzean gorde ezin lurpera
|
zeramaten
kaxa eskaileretan beherantz baldar karreran kalean airean geldiro kanpaiak haurtzaroa iheska arropa beltz haiek eta atea itxi zuteneko danbada
|
|
|
Epikotasun lorios betetik urrunduta, suntsimendu baten zantzuak kantatzen dizkigute XX. mendeko poeta gailenek. Derrotaren kontzientzia honek ez
|
garamatza
ordea malkokeriara: poetak askatasun egarri handi batean kantatzen du" hegoak ebaki banizkio...".
|
|
|
Irakur dezagun berriro Lekuonaren poema: errotaren oihuz —interpreta bedi oihu ezaren oihuz— maluretan den arren," bizitza legea nahi luke onartu", eta aitorpen horrek
|
darama
gero Porlandi ra:
|
|
|
Baaramakete,
|
eraman
, zuaitz eroria...
|
|
|
Baaramakete,
|
eraman
!, bestela mendia ezpainikek gehiago begiaren pozgarria.
|
|
|
|
Badaramate
zuhaitza noski, eta adarrak kenduta enborra emanen diote zerrari, ez zaigu besterik esaten. Lizardiren poema Arestik jarraitu zuen, dokumental beraren hurrengo sekuentzia balitz bezalaxe.
|
|
|
Baina nire joera klasikoak Zurbaran pintore espainiarrarengana
|
eraman
nau berriro ere, Bilboko Arte Ederretako Museoa azken bizpahiru urte hauetan, Migel Zugazaren zuzendaritzapean, egiten ari den lan azpimarragarriaren azken isla. Ez dituzte pintorearen lan gehiegi zintzilikatu Bilbokoan, baina bai extremadurarraren maisutasuna nabaritzeko adina.
|
|
|
Urteak, eta mendeak,
|
daramatzagu
instrumentalizazio ideologiko horri aurre egin beharraz mintzatzen, eta behin eta berriro horretantxe erortzen. Bizitzan gertatzen diren pasadizo gogorrenetan bezalaxe, artearen balio unibertsalaz diharduten borondate onez egindako diskurtsoez gain, denboraren joana izan da orain arte aurkitutako antidoto eraginkor bakarra.
|
|
|
Horrek ezin gaitzake
|
eraman
, hala ere —eta pentsamendu bakarraren sareetan erortzeko arriskua espreski uxatu nahian—, udazken honen hasieran Euskal Herrian gertakari haundia izan dena ezkutatzera, edota garrantzi izpirik kentzera Eduardo Chillidak Hernaniko Zabalaga baserrian museo bizia zabaltzeari.
|
|
|
Webgune hau ere aurrenekoen multzo horretan sartu behar dugu. Merkatua zundatu eta bideragarritasun azterketa aurrera
|
eraman
ondoren, 1995eko irailean sareratu zuten lehendabiziko kazeta elektronikoa. Estatu Batuetara begiratu zuten han egiten zenetik ikasteko.
|
|
|
Azpimarratzekoa da Grupo Correo aurrera
|
eramaten
ari den ekimena bere egunkari guztiak sarean ager daitezen, eta kalitate maila handiarekin gainera. Zalantzarik gabe, webgune hauen guztien produktu izarra hiri edo herrietako informazioa da, tokian tokiko berriak, alegia.
|
|
|
Ez dute muga geografikorik eta gaurkotzeko aukera ematen dute, gertakarien premiek agintzen dutenaren esku gelditzen direlarik. Gaur egunean, komunikazio mota berri hau aurrerapen teknologikoen ekarpenen menpe dago bere baitan
|
daramatzan
ahalmen guztiak gauzatzeko asmoz. Webguneen lasterketa abiatu da, baina amarauna azkartzeko gertatuko diren aldaketen zain dago bere benetako potentziala erakusteko.
|
|
|
1996ko hastapenetan Estatu espainiarrean sortzen den pizkunde teknologiko honekin batera, Ozeano Atlantikoaren beste aldetik zetozen albisteen arabera, 50 milioitik gora ziren Internet erabiltzen zutenak mundu mailan. Berri hauek ez zuten lo harrapatu Vicent Partal katalana, urteak
|
baitzeramatzan
begirik kendu gabe Estatu Batuetan gertatzen ari zen iraultza digitalari. Estatuko" ziberpentsalaririk" ospetsuena bera dela diote, aurrenetarikoa Internet erabiltzen eta baita amaraunaren hedapena iberiar penintsulan ikertzen ere.
|
|
|
Kultura bi (edo gehiago) lurralde berean elkarren ondoan edota elkarrekin nahastuta daudenean —guztiak legedian berdin babesturik daudela suposatuz, asko suposatzea dena—, hezkuntza elebiduna izateko eskubideak bermaturik egon luke, hala nola administrazioaren edozein sailekiko harremanak hiritarrak aukeratzen duen hizkuntzan burutzeko, gure eguneroko bizitzan eragin handia duten bi arlo baino ez aipatzearren. Eskakizun hauek autoritateak" ekintza positiboa" delako neurri multzo bat onartzera
|
eraman
ditzakete. Oro har, ekintza hauek, historia, etorkin etniko zein sozial, genero, erlijio edota talde kultural batekoa izateagatik beraien buruak antzinatik bazterturik ikusi dituzten gizabanakoak gizartearen patu kolektiboan benetan parte har dezaten dute helburutzat.
|
|
|
Laburbilduz, beraz, gaur egun nagusi den liberalismoak ni aren ulermen aurresozialari eusten dio oraindik ere. Aldiz, ni a izaera komunitarioa dela onartzen badugu, orduan, gizabanakoaren nortasuna eraikitzen eta sostengatzen duten kultura orohartzaileek botere publikoaren babesa merezi dutela onartzera
|
eramaten
gaitu. Helburu horrekin, kultura orohartzaile bat baino gehiago lurralde berean daudenean, eta beraien arteko harremanak asimetrikoak direnean, liberalismoak estatu neutralaz egiten duen defentsa sostengaezina da, aipaturiko kasu horietan neutraltasunak dagoeneko merkatu soziokulturalean nagusi den kulturaren biziraupena baino ez lukeelako bermatuko.
|
|
|
• Nola gauzatu daiteke defentsa hori?; zer nolako tresnak erabil daitezke defentsa hori praktikara
|
eramateko
–
|
|
|
Kanpo jardueraren eredua, gabeziak eta mugak izan arren, osatuta dago hein handi batean (5 kapitulua," Kanpo jarduera fase postaranistan II.(): euskal arazoa nazioarteko mailara
|
eramateko
lehen ahaleginak").
|
|
|
etenik egin gabe fasera pasatu zen, Gerra Zibileko urteetara alegia. Urte horietan —tesian zehazten ditudan zenbait gertaera direla medio— urrats oso garrantzitsua eman zuen kanpo politikak, hamarkada batzuk lehenago hasitako prozesua punturik goreneraino
|
eraman
baitzuen (8 eta 9 kapituluak," Eusko Jaurlaritzaren nazioarteko jarduera(): I. Kanpo harreman instituzionalen finkapena" eta" II. Kanpo jardueraren oinarrizko tresnak.
|
|
|
Bildu ditudan datu eta osagaien analisitik ondorioztatu dudanez, nazioarteko mailan euskal nazionalismoak gauzatu zituen ekintzak elkarri lotuta egon ziren; ekintza horien eraginez gauzatu zen politikak bi alde osagarri izan zituen: lehenik, ildo teoriko bat sortu zuen kanpo jardueraren eremuan; bigarrenik, ildo teoriko hori praxira
|
eraman
zuen, proposatutako nazioarteko harremanak gauzatu egin baitzituen.
|
|
|
Gerra bukatuz gero, Jose Miguel de Barandiaranen pertsonalitatea tinko gailendu zen Iparraldean, besteak beste, antropologiari buruzko publikazio askoren bultzatzaile eta kolaboratzaile bezala. Horrela, 1946tik 1951ra Saran argitaratzen zen Ikuska, Giza Ikaskuntzaren Antropologia Saileko aldizkaria,
|
eraman
zuen. Horretan, kolaboratzaile bezala Gil G. Reicher, Rene Lafon eta Manuel de la Sota aipatzen ziren.
|
|
|
Horretan, kolaboratzaile bezala Gil G. Reicher, Rene Lafon eta Manuel de la Sota aipatzen ziren. 1947 urteaz gero Baionan publikatzen ziren beste bi aldizkari ere
|
eramango
zituen: Eusko Jakintza.
|
|
|
Nahiko eduki panfletarioa eta aldikoa izaten zuten aldizkariok. Normalean, klandestinoki
|
eramaten
eta zabaltzen ziren Hegoaldean.
|
|
|
Jokin Zaitegik, Euzko Gogoa12 etxean argitaratzeko asmoz, Guatemalatik Euskal Herrira itzultzeko erabakia hartu zuen. Euzko Gogoa ren historia, ostera, 1949an hasi zen; urte horretan, Zaitegik, Andima Ibiñagabeitiaren laguntzaz, euskara hutsez eta goi mailako eduki kulturalez egindako aldizkari bat argitaratzeari ekiten dio, honela, urte horietan euskal kulturaren proiektu aitzindaria izango den lana aurrera
|
eramanez
. Zergatiak Zaitegik berak azaldu zituen:
|
|
|
Aldizkari hori ahalegin handi baten adibidea izan zen, Zaitegirena alegia, sarritan behar den bezala gehiegi goratu ez dena. Hedabide txiki horretatik asmo handiko proiektua aurrera
|
eramaten
saiatu zen, gure hizkuntzari beste kultura maila emateko nahiarekin. Euzko Gogoa ren kasuan, ipar nagusiak filosofia, hizkuntza eta literatura klasikoak izan ziren, agian elitistegiak ziren oinarrietatik abiatuta.
|
|
|
Zentzu horretan, publikazioak" Cahiers collectifs de culture humaniste" azpititulua hartu zuen. Aldi berean, Herriaaldizkariaren aldeko jarrera erakusten zuten, Beste aldizkariekin, aldiz, oso garbi markatu zituzten desberdintasunak, bai Baionatik abian jarraitu zuen hasierako Gernika elkartearen sektorearekin, baita Barandiaranek
|
zeraman
Gernika Eusko Jakintza rekin ere.
|
|
|
JOSE RAMON ZABALA Z',_, „__ ranco jeneralaren altxamenduak eragindako erbesteratzeak gure kulturaren arrastoak munduan zehar indarrez
|
eraman
zituen, gaur egun zoritxarrez ahaztuta edo, sarritan, gure artean nahiko ezezagunak gelditu direnak, hain zuzen. Behin baino gehiagotan Euskal Herritik at eginiko lanak betirako galdu dira, eta hori gertatu ez denean, bigarren mailako ekimen bezala gogoratu dira, balio gutxiko lan boluntarista baten emaitza kaskar bezala.
|
|
|
Ipar Euskal Herria, ia hasiera hasieratik, gerratik ihes egiten zutenen lehenengo babeslekua izan zela esan dezaW Jose Ramon Zabala Institutuko irakaslea eta Filosofia eta Letretan doktorea da. kegu. Hala ere, gehienetan, muga igaro ondoren, Frantziako Gobernuak Loira ibaiaren iparraldera bidaltzen zituen atzerriratuak, Penintsularen zonalde errepublikarrera zein kontzentrazio eremuetara
|
eramaten
ez zituztenean. Arazoaren dimentsioa hobeto ikusteko datu bat aipatuko dugu:
|
|
|
1937 urtetik aurrera egoera larriagoa bihurtu zen, Pierre Lafittek
|
eramaten
zuenAintzina() ideologia abertzaleko aldizkariaren desagerpenarekin batera, hori baitzen kanpaina horri erantzuteko gauza izan zitekeen komunikabide bakarretako bat.
|
|
|
Bi hiriburu horietan, ororen gainetik Parisen, Euskal Gobernuak laster bulego logistikoak antolatu zituen, oinarrizko azpiegiturak, kanpoko propaganda eta lan diplomatikoa aurrera
|
eramateko
ez ezik, baita atzerriratuei laguntza emateko ere. Bereziki helburu propagandistikoei hobeto heltzeko, teknikari suitzar bat ere kontratatu zuten, Goergen izeneko kazetaria, informazio jardunetan aritzeko, alegia.
|
|
|
Gainera, kolpe militarra izan arte, Picavea Donostiako El Pueblo Vasco egunkariaren jabea izan zen, eta horrek euskal kanpo aferetan arduratzeko oso pertsona egokia bihurtzen zuen. Bada, Parisera doa eta une horretatik hiri horretan euskal arazoen ardura
|
eramaten
hasten da. Handik gutxira, urte bereko urrian, Gernikan deklaratu zen Euskal Gobernuaren delegatua izendatu zuten ofizialki.
|
|
|
Frantziako hiriburura
|
eraman
zituzten, bertan publikazio desberdin batzuk bultzatuz. Horien artean, agian garrantzitsuena PSOEk bultzatu zuen Norte aldizkaria dugu, zeinean zuzendaria Julian Zugazagoitia izan zen.
|
|
|
" English edition of ‘Eusko Deya’ Paris". Edizio hau Ramon de la Sota Mac Mahonek
|
eraman
zuen eta bizitza laburrekoa izan zen, zortzi zenbaki bakarrik kaleratu baitziren, uztailetik abendua bitartera, eta horiek ere oso modu irregularrez.
|
|
|
espazio itxi baten zabaltzea. Trinkotik harrora egin du, esaldi laburbildutik lerro luzeko perpausa lasaietara
|
eraman
gaitu, eta formulazio gotorretan eskaintzen zizkigun mezu kriptikoak poema ia narratiboetara ekarri dizkigu. Dekodifikatze bat egin du, ariketa psikoanalitiko batean bezala obsesioak espazio ilunetatik argira atereaz.
|
|
|
Inoiz ulertuko ez dudan zerbait esan zenidan: Erantzuna berarekin
|
zeraman
galdera, Ekaitz aurreko karriketan izaten den usaina.
|
|
|
Haize zirimola azkarrek inarrosten dute oreka nekez zaintzen duenaren bihotzaren zola, zolaren zola, urrats durduzatuegiak marrumaz hantu biribilketa eroan biderkatuz. eta inor, inor, inor ez dago aldamenean holtz hegietan zutik bermatzen laguntzeko! garaizegi lehortu diren aurtengo hostailak, nahar eiharrak eta belar zimelak nora nahi
|
eraman
ditzake haize zirimola haserretuak. zu eta ni hosto inutil horien parekoak gara errorik gabeko izen deitura sarraskituak, borondate eta gerorako amets beti ukatuak. eta haizeak hegatz xumeak bulkatzen dituen gauetan, beldur gaitzak bereganatzen gaitu. gure egunerokotasuna oldarraren, doluaren eta segurtasun ezaren erresuma larraitza da, haizea jabaltzean hargatik, euria hasten den unean badakigu ...
|
|
|
Poesia sozialari bezala poesia existentzialari uko eginez eta sentimentalismoari bezala baikortasunari bizkar emanda, jardun poetikoari berari buruzko jarrera berri bat zekarren Etiopiak: poeta ez da mintzo lehen pertsonan, sentimenduak gorde edo intelektualizatu egiten ditu inozotasuna ekiditearren; inguruarekiko behakoa urruna du, ez ordea insolidarioa, maite ditu baztertuak eta derrotatuak;" dena esana balego bezalako" zuhurtzia hotzak ez
|
darama
isiltasunera, baizik eta egunkarietako, liburuetako eta filmeetako erreferentziak ekartzera ingurua deskribatu eta ulertzeko collagearen teknikaz, gure oroimen kolektiboa aberastu eta osatzeko. Liburu hartan, mendeetako gai eta paisaia tradizionalak behingoz utzita gure literaturak konkistatu nahi zuen" kalea" edo" hiria" baino, mundua da oparitzen zaiguna.
|
|
|
[banau malko behar zuten urak abuztuak itotzen baditu nork aseguratuko dit ez dudala sekula santan trapuzko lorez egindako sonbrerorik
|
eramango
lau kanpai asper eta bigun bat zer egingo dut
|
|
|
Kantsazio pozoia
|
baitarama
zainean izanaren miztoak sartuta egonean bizitza neke ahulen pentsaketa luzean ezin du konprenitu nire presa bidean
|
|
|
Bigarren mailako poeta zatekeen, eta berak ere onartua zeukala dirudi: bertsolari senak, punturako erraztasunaz, bete lanera
|
darama
zenbaitetan. Arnas handiz hasitako poema batzuk, arrunkeriaz amaitzen ditu.
|
|
|
Kontenplazioa dugu hemen nagusi, eta zuhaitz baten ikusteak
|
darama
poeta beste ikustate batzuetara, sentimenduen mundu adierazgaitzera. Iratzederrek Beloken beneditarra sartzea erabaki zuenean halako gertakari historiko xume bat zen gertatu, bertan baitzegoen Aita Lertxundi musikaria kantika liburua osatu nahi eta ezinik.
|
|
|
Nere lagunik maitatuena, ombu laztana, zu zera, argatik nator zure kolkora ni malkoak isurtzera, iduriturik
|
naramazula
atariko intxaurpera...
|
|
|
Ortik aurrera au dakit soillik: griña batek
|
naramala
...
|
|
|
Eskerrik asko, poetok: arbolaren espresio perfeta bilatuz bere sustrai, enbor, muskil, adar, hosto eta gerizpean, errealitatearen arbola deskubritzera
|
eraman
gaituzue bere zatarrean, bere ederrean eta gure bakardadean. j
|
|
|
Alboko pagadian pago zaar bi; besoak emanak dituzte alkarri; giroak
|
narama
aruntz sarri.
|
|
|
EHUko informazio eta gizarte zientzien fakultateko zenbait irakasle izan ziren han, eta Euskal Herriko egungo panorama mediatikoaren koadroa marraztu zuten. Lainotsu samarra, nolabait esateko, Edorta Arana irakasleak
|
eraman
zuen txostenari erreparatuz gero: Euskal Herrian saltzen diren egunkarietako eguraldi mapek Euskal Herria nola marrazten duten (nola marrazten ez duten, esan genuke) aztertu zuen Aranak.
|
|
|
Beste batzuek ikuspegi baikorragoa
|
eraman
zuten. Deba Garaian garatzen ari den Goiena ekimeneko bi ordezkari izan ziren Londresen:
|
|
|
Oraindik gauzatu gabe dagoen egitasmo honek, hasiera batean, guztion oniritzia jaso dezake. Haatik, proiektua bera aurrera
|
eraman
eta bideratzerakoan sor daitezke ñabardurak eta desadostasunak.
|
|
|
Proiektua aurrera
|
eramateko
, talde horrek lanerako dokumentuak prestatu eta talde bati aurkeztu dizkio kontrasterako. Talde horretan parte hartu dute Kultura Zuzendaritza Nagusiko zuzendaritzako kideek (Tomas Yerro, Jose Ortega eta Carmen Jusue jaun andreak buru zirela), beste erakunde batzuen ordezkariek (Udal eta Kontzejuen Federazioa; Toki Administrazioko Zuzendaritza Nagusia; Nafarroako Kulturaren Kontseilua; Ondare Historikoaren Zerbitzua), eta, azkenik, Nafarroatik kanpoko liburuzainek, plangintzan eta kudeaketan duten esperientziagatik aukeratuak (Eulalia Espinas, Nuria Ventura eta Magdalena Vinent).
|
|
|
Ondorio zuzen bat telefono bidez egin beharreko lanen biderketa bat da. Zerbitzu hau aurrera
|
eramateko
hainbat sistema badago ere, puntako biak aipa genitzake: bata, erabiltzaileari helbide elektronikoa soilik ematea eta bestea, eskaerak egiteko formulario konplexuak betearaztea.
|
|
|
Bestalde, ez da hain arrunta informazioaren hedapen selektiboa deritzoguna (DSI) Interneten erabiltzeko momentuan. Saiakera gutxi daude zerbitzu hau aurrera
|
eramaterakoan
, normalean, ordainketaren truke izaten delarik.
|
|
|
Baina edonola ere, ilusio hori behin eta berriro nabaritzen da artearen inguruan gauza apalak egiten saiatzen direnen artean, eta nonbait urrutitik ikusten bada, Lizarrako museo txiki batean gertatzen da hori. Izatez arabarra baina bizitza erdia Nafarroan eman zuen Gustavo de Maeztu pintorearen izena
|
daraman
museoan.
|
|
|
Yoyes, maiteminetan zegoen neska izateaz gain ETAkidea zen. Yoyesek, Soziologia ikasi zuen lizentziatua izateaz aparte, pistola
|
zeraman
soinean. Yoyes, Mexikora joan zen euskalduna izateaz gain, kideek akabatutako militante ohia izan zen.
|
|
|
Xenda arriskutsu horretatik jarraituz, badirudi ere pertsona sekulan ez dugula bere osotasunean onartzen. Aldareetara
|
eramaten
dugunean bere nortasunaren puska handi eta ederra, akaso, preziatuena, gizaseme alaben gure barneko tirabirak argitan jartzen dituena, hots, moztu, ohostu, ezabatu egiten ohi dugu. Maria Dolores Gonzalez Katarain salbatzeko edo, militantea baztertu dugu, pistola soinean zeraman armada herrikoi baten soldadua desagertu da pantailetatik, bihotzetatik, oroipenetatik.
|
|
|
Aldareetara eramaten dugunean bere nortasunaren puska handi eta ederra, akaso, preziatuena, gizaseme alaben gure barneko tirabirak argitan jartzen dituena, hots, moztu, ohostu, ezabatu egiten ohi dugu. Maria Dolores Gonzalez Katarain salbatzeko edo, militantea baztertu dugu, pistola soinean
|
zeraman
armada herrikoi baten soldadua desagertu da pantailetatik, bihotzetatik, oroipenetatik. Baina Yoyes gabe ez dago Maria Dolores.
|
|
|
Koldo Izagirrek bere liburu batean zioen legez, herri honetan hiltzen denaz gain, hiltzen duenaz aparte izan behar du beste zerbaitek. Igoal nazi uniformea jantzita euskaraz idazten zuen haren istorioa eta pistola
|
eraman
zuen neska erahila harena filmatuko dituena, bien argazkiak ameto egingo dituena. Igoal...
|
|
2001
|
|
|
Eraikitze lanetan beraz, horiengatik ikusminez, etamesfidatiaren susmoak, zementua irabiatzeko ontzi gizena
|
daraman
kamioiaren joan etorriak beharturiko zirkulazio geldiunean, era honetako obra zibilek kulturgintzarekin baino zerikusi zuzenagoa ez ote duten gure denbora hauetako ekonomia neoliberalaren joko engainagarria rekin, alegia merkatuari bere kasa jokatzen utzi behar zaiola esan, baina diru publikoaren kutxatik ordaintzen dela porlanaren ekoizpena, eta gutxienekoa dela zertarako balia, lehen azpiegitur... Inbertsio produktiboa esaten diote horri.
|
|
|
Lehen erraldoi sendo ziren, orain sendoago, bai errekonozimendu sozialean, bai produkzio literarioan. Vianako Printzearen kultur saria
|
eraman
du Miguel Sanchez Ostizek, bi liburu argitara eman eta hitzaurrea egin dio Pablo Antoñanaren bati. Antoñanak, Toño Muroren doktoretza tesiaren aztergai izan ondoren, donostiarren gorazarrea hartu eta bere idazkiren bat euskaraturik argitaratua ikusteaz gainera, ematen eta argitaratzen jarraitzen du, motzean, kondentsaturik gizakien ibileraz kupidaturik, hitz eta esapideak banan banan neurturik esanahian eta erritmoan. Guztiz bestela jokatzen du Sanchez Ostizek, isilik egotera behartu balute bezala, eta bat batean enbarazua kendurikgo rdea izan duen guztia oldarka, aho beteko jarioan eman nahi balu bezala.
|
|
|
Nafarroa erkidego administratibo politiko diferentziatua dela nonahi eta beti espreski adierazi beharra gauza guztien gaineko lehentasun absolutua bihurturik, euskarari koordenatu politikoetatik begiratzen diotela aitortzen ari zaizkigu agintariak; muga administratibo politikoen gainetik hedaturik dagoen kultura eta hizkuntza ukatzera
|
eramaten
ditu ikuspegi horrek.
|
|
|
Ukazioen sukar horrek jota, —alde eta aldi guztietan— euskara hizkuntza bat bera dela ezin onartu dute; ezta ere euskal hiztunen komunitatea bakarra dela. Muturreraino
|
eramanez
apriorismo politikoa, dekretuka, inprimaki eta letreroak elebakartuz, lankidetza hitzarmenak hautsiz, zor duen diruaren ordainketa ukatuz, instituzio kulturalak mesprezatuz, jokabide beligerante eta probokatzailean.
|
|
|
Nafarroako ‘barometrotxoa ren’ emaitzak argig arriak dira: nafarrek UPNko gobernuak euskararekiko
|
daraman
politika gaitzesten dute, baina boto intentzioan ez dute zigortzen. Harrapa ezak/ n hori!
|
|
|
Gogoeta egin beharrean gaude euskaltzaleok. Euskararen garapenaren alde dagoen nafar gizartean ez dugu lortu sentimendu hori defendituko duen edo, gutxienez, neutrala izango den alternatiba politikorik Diputazioaren Jauregira
|
eramatea
. Zer pentsatua ematen du horrek.
|
|
|
Herrietako euskararen plan estrategikoekin, Bai Euskarari Plan Estrategikoan burututako esperientzia emankorra herri eta auzoetara
|
eraman
nahi da. 2001ean hasitakoak plan pilotuak izango dira.
|
|
|
Jokabide hori berez lauzpabost txotxoloren keria litzateke, eragin praktikorik gabea, baldin eta beren inguruan bozgorailu sistema bikaina eratu ez balute, non eta Euskaldunon Egunkaria n. Ondorioz, euskara batuak frantses eta espainol hizkuntzekin
|
zeraman
sokatira desorekatua berez aski latza ez balitz bezala, orain, etxe barruan, bere barruko euskalkien kontra ere borrokatu beharra dauka.
|
|
|
Antzerkia unibertsitatera
|
eraman
nahi den honetan, pozgarria litzateke, antzezlanen idazleak ere sortu edo trebatzeko eskolak ematea.
|
|
|
Kritikagarria da, hein berean, edo gutxienez penagarria, euskara hutsean jarduten zuten taldeek ere hemendik aurrera proposamen elebidunak egitea, bai euskal merkatua txikia delako, bai enpresa moduan bizirauteko eta bai laguntzak emateko baldintzen artean kanpora (Espainiara)
|
eramateko
modukoak izateko. Okerrena, talde horietakoren baten adierazpenak, horrela beren jardueran euskararen normalizazioa iritsi dela esanez.
|
|
|
Lagun hauetatik gehienei —ez guztiei, haatik— dantza, maskarada edo pastorala egileetan euskara dakitenak oso gutxiengoan izatea bost axola zaie. Arrazonamendua bazterreraino
|
eramanda
, seguru nago euskara desagertuko balitz, baina nola edo hala —testuak edo esaerak gogotik ikasita edo— dantza agerraldi, maskarada edo pastoralek iraungo balute, askietsiko luketela.
|
|
|
Ez zen ekintza gaiztoa, zikina, bortitza, bortxatzailea izan, beraz. Haatik, lehen gauean bertan, Basaburuko herrien euskarazko izenak
|
zeramatzaten
seinale xume haiek suntsituak izan ziren. Balentria txar honen egileak gutxi izango ziren, euren euskal izaerari, batere jakin gabe zergatik, arbuio zioten haietatik taldetxo bat.
|
|
|
Aipatu liburua larriki laburbildurik: gatazkan bestetan ez zekiten sasipolitikari ezkertiar alferrak kanporatu beharrak ziren; Frantzia ahuldu eta desegigora
|
eraman
zuen demokrazia zakurraren salara igorri! Petainen gidaritzapeko autoritarismoa zerbitzatu, familia, lana eta aberri frantsesa maitatuz.
|
|
|
1 Bidenabar esan, Xalbat Arotzarena izturiztar kalonjearen obrari buruzko informazioa, gozoki esateko, ez dugula behar bezala jasoa Harluxet Fundazioaren Euskal Hiztegi Entziklopedian. Informazio urria, eta juzku okerretara
|
eraman
gaitzakeena ematen baitu. Ikus P. Xarriton: Oihenart 14, Eusko Ikaskuntza, 1997, 213 215orr.
|
|
|
Baina ondo dakit, baita ere, nola behar ditugun sorkuntza lanak, aurrera egin nahi badugu behintzat: Lur-ek kasu horretan
|
eraman
duen politika konkretuaren kritika egin nahi zuen P. Gartziak, zerbait zabalagoaren sintoma kezkagarria izan daitekeelakoan. Nik baino gehiago dakien Ramon Saizarbitoriaren hitzak erabiliz:
|
|
|
adibidez, euskararekiko duen gehiegizko kezka (L.M. Mujikak are gehiago sakontzen du norabide horretan, eleberria ren" tesismoaren" arriskuak kritikatzean, lehen aipaturiko kritikan hain zuzen ere). Nobela historikoak, dudarik ez, gaur egungo gizartea ren pentsamolde eta iritziak
|
eraman
ohi ditu iraganera, baina hau kontu handiarekin egin beharreko zerbait da, nobela ren historikotasunabe rmatzeko; aitortzen dut, halaere, zaila iruditzen zaidala muga non egon daitekeen zehaztea. Edozelan ere, nekez saihesten da" Putzu" behin baino gehiagotan idazlearen alter ego tzat hartzeko tentazioa, eta horrek, nire uste apalean, ez dio fikzioari (fikzio honi, behintzat) mesederik egiten.
|
|
|
Edozelan ere, nekez saihesten da" Putzu" behin baino gehiagotan idazlearen alter ego tzat hartzeko tentazioa, eta horrek, nire uste apalean, ez dio fikzioari (fikzio honi, behintzat) mesederik egiten. Bestalde, askoz ere interesg arriagoa iruditzen zaidan protagonistaren engaiamendu karlista ren jatorria ren auziaz (une batean Karlos Setimoren alde armak hartzera
|
eramaten
duen bilakaeraz), ordea, ezer gutxi esaten zaigu: euskaldun= foruzale= karlista ekuazio topikoa berritzeaz gain, nobelak ez du, alde horretatik, ekarpen literario handirik egiten, historialariek erabat arg itu ez duten gaia bada ere (nik behintzat ez dut oraindik aurkitu erabat konbentzituko nauen azalpen sintetikorik), baina ezin ezkutatu alde horretatik zerbait gehiago espero zitekeela.
|
|
|
Eta hemen nobela historikoaren arazo handienetako batzuekin topo egiten dugu. Nik ez dakit oso ondo zer ote den nobela historikoa, baina susmatzen dut irakurlea garai historiko zehatz batera
|
eraman
nahi duen fikziozko obra legez (eta are gehiago garaiko lekuko batek lehen pertsonan idazten badu) ahalegin handia egin behar duela irakurleak garai horretan murgildurik dagoela sinets dezan. Hori lortzeko, dudarik gabe, bide anitz dago, baina Txillardegik aukeratutakoek kale egiten dute, neurribatean behintzat.
|
|
|
Quebectarrek euren historia, lurra eta hizkuntza dituztela eta etnia bat osatzen dutela eta, hori guztia dela-eta, autodete rminaziorako eskubidea dutela aldarrikatzen badute, cree ek, inuit ek eta gainerako herriek ere ezaugarri berberak dituztela eta, gainera, oraingo Quebecen lurretan10.000 urtetik gora
|
daramatela
erantzuten diete(" Le facteur autochtone au Quebec", Interneten). Azken finean, be ren burua gobernatzeko eskumenak eta tratu duin etaorekatua galdegiten dizkiete bai Quebeceko Gobernuari bai Kanadako Gobernu Federalari.°
|
|
|
Beste adibide bat: cree en egungo lurretara
|
daraman
errepidean aurkitzen genituen turismoargibide bakarrak Radisson herri zuri frantsesdunari buruzkoak ziren. Radisson 1970eko hamarkadan" La Grande" izeneko urtegi sorta eraikitzen ari ziren langileentzako sortu zuten herri berria da.
|
|
|
Gure estudio etxe guzietan, izan ere, euskal liburutegi bana genuen, nahiz eta halako urteak ziren. Hura beti zabalik egoten zen, nahi zuenak hartu, bere gelara
|
eraman
eta irakurtzeko. Nik horrela irakurri nituen horiek, eta beste batzuk ere bai.
|
|
|
Bolada honetan Uztapideren bi liburu berri horiekin lanez itota ibili naiz. Atañoren Jesusen bizitzaprestatzeak ere denbora asko
|
eraman
dit. Lotura horietatik orain askatu dut nire burua.
|
|
|
Barne lilura guztizko halako batek
|
eraman
ninduen nibe rtsolaritzara, duela urte asko: komeni litzaizkidakeenak baino askoz gehiago.
|
|
|
Gertakari historiko hainbatek izaten du bertute hori, mundua aldatzearena, batzuetan urteak behar izaten dira aldaketa horietaz jabetzeko (Daviden tenplua suntsiaraztea erromatarrentzat gerra ekintza ziztrin bat ez zen izango beharbada, juduen matxinada zapaltzeko ekintzatxo bat, baina oraindik ere ematen du zeresana), eta irailaren 11n garai berri bat zabaldu dela uste dut nik ere. Beste kontu bat izango da zertan gelditzen den garai berria eta nora
|
eramango
gaituen, baina etorkizuna izarretan irakurtzea lortzen dutenen esku bakarrik dago hori jakitea, zientzia maite dugunok izarretan astronomiaren ikerketaobjektua ikusten baitugu, hainbeste jakintsu arabiar eta mundu osokoen jakin minak bultzaturik, eta, tarteka, poesia izpiren bat edo beste.
|
|
|
Hasteko, hilabete besterik pasa ez denean, nabari da dagoeneko jendea bidaiatzeko beldur dela, batetik bestera joan eta gauza eta jende berria ezagutzeko beldur; nabari da, halaber, askatasun zibilen defentsa gero eta zailagoabihu rtzen ari dela, segurtasunaren aitzakian; nabari da oso zaila dela, xehetasun eta txikikeriatan ez bada behintzat, guztien gainetik gailentzen ari den pentsamendu bakarr aren kontrako ahotsek behar bezalako oihartzuna jasotzea. Eta horrek, noski, ez gaitu Akademiaren garaietara itzuliko, ez gaitu Nafarroako Gorterik ilustratuenaren garaietara
|
eramango
, ezta Florentziako Berpizkundeko giro oparoraere. Ez.
|
|
|
Zientziaren alderdi guztien arteko lotura indartzenari den une honetan Mekanika Kuantikoak biologian ere ikerkuntza eremu berrietara
|
eramango
ote gaituen galde diezaiokegu gure buruari. Biologiaren kimika azaltzekoorduan Mekanika Kuantikoa oinarrioinarrian dagoena gauza jakina da, baina egon al daiteke sistema biologikoen gaineko koerlazio eta gainezarmen kuantikoaren eragin nabarmenik?
|
|
|
Izan ere, zerua eta lurra substantzia berberez eginak zeudela proposatu zuen," heresia" hori zelaetabe re bizia kinka larrian jarriz. Leuzipo-k ere materiarente oria atomikoa garatu zuen, eta ondoren bere ikasleak, Demokrito-k, teoria hori aurrerago
|
eraman arren
, gehienek teoria ahantzi egiten dute, filosofo nagusienek, Aristoteles-ek, Platon-ek eta Sokrates-ek arbuiatu egin zutelako. Hala ere, beranduago, Epikuro-k (341 k.a.) ideia atomikoak berpiztu zituen.
|
|
|
Atomo adieraztean, aurreko mendeamateriaren egituraren ikuspegi mikroskopiko batetik bideratu duela esan nahi da, hots, bide horretatik materiaulertzeaz gain gure onurarako erabiltzerik izan dugularik. Gene aipatzen denean, lotura kimikoaren ezagutzak DNAren helize bikoitzaren egituraren aurkikuntza bideratu duela esan nahi du, bere baitan" erreplikaren" mekanismoa atxikirik
|
daramana
eta beraz Crick en hitzak jarrai tuz" Biziaren Sekretua" gordetzen duena. Eta, bitaipatzean, info rmazioaren bitaz ari gara, edo era ulergarriagoan konputagailuaz, XX. mendeko non nahiko tresna, hain zuzenere.
|
|
|
Hala ere, arrisku galanta dago erredukzionismoa muturreraino
|
eramaten
bada. Einstein bera ere arrisku horretan erori zen, erredukzionismoa era erradikal batean muturreraino eraman zuen-eta, ondorengo bere hitzek agerian erakusten diguten bezala:
|
|
|
Hala ere, arrisku galanta dago erredukzionismoa muturreraino eramaten bada. Einstein bera ere arrisku horretan erori zen, erredukzionismoa era erradikal batean muturreraino
|
eraman
zuen-eta, ondorengo bere hitzek agerian erakusten diguten bezala: " Fisikari baten test nagusia, kosmosa, dedukzio purua jarraituz, eraikitzeko bidea emango duen oinarrizko lege unibertsaletara iristea da".
|
|
|
E rredukzionismo prozesu horrek mito erredukzioni stara
|
eramaten
gaitu, hots, oinarrizko legeak ezagutuz gerooro ezagutzen dela ondorioztatzera. Izan ere, horixe egiten dute Physics Wo rldaldizkari zientifikoan fisika teorikoarenamaiera hurbil ote dagoen hainbat zientzialariri galdetzen diotenean.
|
|
|
Hurrengo mendeetan mota honetako hainbatso rp resa egongo da. Inork ezin du aurresan sorpresa horiek zeintzuk izango diren eta nora
|
eramango
gaituzten.
|
|
|
Oinarrizko zientzietan hainbat galderak erantzuna itxaroten dute, eta guztietatik larrienak espazio eta denboraren egungo ezagutzara
|
garamatza
. Lehenago aipatu denez, Einstein-en teoria unibertsoa ezagutzeko eta beregarapena aurresateko erre fe rentzia da.
|
|
|
Goian aipaturiko prozesu kognitiboen ezagutza eza oso lotuta dago geneek eta inguruneak gizakiaren pertsonalitatean duten eraginarekin. Giza-geneei buruzko funtzionamendua ren azken hamarkadetako ezagutza azeleratuak, zenbaitetan, edozein gizakiren ezaugarriak geneek mugatzen dituztela pentsatzera
|
eraman arren
, hori ez da horrela. Psikiatrak eta psikologoak mende bat baino gehiago egon dira gizakiaren pertsonalitatea aztertzen, eta agerian utzi dute gure haurtzaroko hezkuntzaren eragina pertsonalitatean.
|
|
|
Janztearekin hauxe esan nahi da, erlojua janzten dugun bezalaxe, gurekin batera jantzita emango ditugula etorkizuneko ahalmen handiko konputagailuak. Internet (Wo rldWide Web) nahi dugunean eta bat batean, ura edo elektrizitatea bezala, jantzita
|
daramagun
konputagailuaren bitartez erabili ahal izango da, eta behar dugun informazio erabilga rria zuzenean bilatzeko moduan izango gara.
|
|
|
Zer pasatu da? Ba sareak urteak
|
zeramatzala
itxuraz hazten eta hazten baina gauza berberetsuak eskaintzen, noizbait loratuko zen publizitatearen zain eta honek lekarkeen etorkizunaren itxaropenetan, eta publizitatea ren porrot egin duenean etorkizuna hutsala bihurtu dela.
|