|
2007
|
|
|
Urruneko iturburu bateko argia bi saretatatik igaro ondoren norabidez aldatzen zela ikusi zuen, eta izandako interferentzien patroi bat eratu zuen. Orain, ikertzaileek esperimentu hura errepikatu dute, baina elektroiak
|
erabilita
argiaren ordez, eta hidrogenoaren protoiak igorpen sareten ordez.
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate baten zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo baten berri argitaratu dute. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta haren taldeak egin du, eta makako heldu baten fibroblastoak
|
erabili
dituzte, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak. Zehazki, fibroblastoaren nukleoa nukleorik gabeko obulu batean sartu dute; hartara, obuluak makako haren informazio genetikoa du.
|
|
|
Zenbait teleskopioren laguntzaz, Lurraren gainazaleko toki batean baino gehiagotan jaso ditzakegu seinalea edo erradiazioak aldi berean, eta ondoren konbinatu, eta ikaragarrizko dimentsioak dituen teleskopioaren efektua lortu (10.000 km-ko diametroa duen teleskopio batena). Hala, interferometria irrati uhinetan
|
erabilita
, objektu astronomikoen xehetasunak zehatz mehatz jasotzen dira.
|
|
|
Hamaika objektu astronomikoren ikerketetan
|
erabiltzen
da, eta, nagusiki, bereizmen handiko tresna astronomikoak behar direnean. Bereizmen handi hori eskaintzen du interferometriak.
|
|
|
Bereizmen handi hori eskaintzen du interferometriak. Adibidez, galaxien nukleo zentrala edo bihotza ezagutzeko
|
erabil
daiteke. Nukleo zentral horretan sortzen da energia.
|
|
|
Geroztik, gidaririk gabeko auto robotikoen mundua asko aurreratu da, baina ez hainbeste software mailan. PANS sistemak integratua zuen softwarearen antzekoak
|
erabiltzen
dituzte gaurko auto robotikoek; programa horiei esker, ordenagailuek garun baten funtzionamendua simulatzen dute.
|
|
|
Nola diseinatu zituzten informatikariek? Nola jakin zuten zenbat neurona
|
erabili
behar zituzten, zenbat geruzatan antolatu behar zituzten eta zer konexio zehaztu behar zituzten?
|
|
|
Ikerketan asko
|
erabiltzen
da. Proteinen datu kristalografikoak aztertzeko programa asko, adibidez, neurona sareak dira.
|
|
|
Proteinen datu kristalografikoak aztertzeko programa asko, adibidez, neurona sareak dira. Ingeniaritza kimikoan
|
erabiltzen
diren sistema konplexuak kontrolatzen dituzten programa asko ere bai; oro har, industriako kontrol sistema informatizatu asko.
|
|
|
Iragarpenak egiteko
|
erabili
izan dira neurona sareak. Meteorologian eta klimatologian, adibidez, epe motzeko eta luzeko iragarpenak egiteko, hurrenez hurren.
|
|
|
Izatez, CO 2 a harrapatzeko teknologia garatuta dago, eta elikagaien industriarako eta industria kimikorako
|
erabiltzen
da, CO 2 purua lortzeko. Baina, bolumen handian erabili ahal izateko, gehiago garatu beharra dago teknologia hori.
|
|
|
Izatez, CO 2 a harrapatzeko teknologia garatuta dago, eta elikagaien industriarako eta industria kimikorako erabiltzen da, CO 2 purua lortzeko. Baina, bolumen handian
|
erabili
ahal izateko, gehiago garatu beharra dago teknologia hori.
|
|
|
Kasu horretan, CO 2 a kontzentratuago egongo litzateke eta errazagoa litzateke sintesi gasetik bereiztea. CO 2 a kenduta, hidrogenoa geldituko litzateke, eta hura
|
erabiliko
litzateke erregai gisa. Kontuan izan behar da, beraz, ikatzetik hidrogenoa lortzeko modu bat ere izan daitezkeela IGCC zentralak.
|
|
|
Egungo zentralen CO 2 a harrapatzea zaila eta garestia da. Eta ateratako energiaren zati handi bat
|
erabili
litzateke horretarako. IGCC zentraletan, aldiz, zentrala bera da oso garestia.
|
|
|
Elektrizitatea lortzeko ez ezik, garraiorako erregai gisa ere
|
erabil
daiteke ikatza. Eta ez gara garai bateko lokomotorez ari.
|
|
|
Hala, ikatz likidoa lortzen da. Eta petrolioaren antzera
|
erabil
daiteke, garraiorako erregaiak edo bestelako eratorriak lortzeko plastikoak, disolbatzaileak.... Azken finean, petrolioaren ordezko izan daiteke ikatza. Eta, ikatza merkeagoa denez, garrantzi ekonomiko handia izan dezake horrek.
|
|
|
Industria iraultzako iraultzailerik garrantzitsuenetakoa izan zen ikatza. Orduan, lurrun makinen bidez energia mekanikoa lortzeko
|
erabiltzen
zuten; eta, XIX. mendearen hasieran, baita hiriak argiztatzeko gasa ateratzeko ere. Gero, elektrizitatearen aroa etorri zen, eta ikatzaren erabilera aldatu egin zen:
|
|
|
Gero, elektrizitatearen aroa etorri zen, eta ikatzaren erabilera aldatu egin zen: elektrizitatea sortzeko
|
erabiltzen
hasi ziren.
|
|
|
Thomas Edisonek jarri zuen martxan Manhattanen ikatzez elikatutako lehen zentral termikoa, 1882an. Ordutik aurrera, ikatza elektrizitatea sortzeko
|
erabili
da batez ere. Egun, garrantzi handia du, oraindik ere, ikatzak.
|
|
|
Ikatzarekin kilowatt ordu bat elektrizitate sortzeko, kilo bat CO 2 isurtzen da (Estatu Batuetan, MITen arabera). Elektrizitate kantitate bera gas naturalarekin sortzeko, gehienez ere horren erdia isurtzen da, eta haize edo eguzki energia edo energia nuklearra
|
erabiliz gero
, berriz, ez da CO 2 rik isurtzen. Hala, ikatzak zerikusi handia du berotegi efektuarekin; hura erreta urtero 10.000 milioi tona CO 2 isurtzen da atmosferara.
|
|
|
Orain arte elektrizitatea sortzeko
|
erabili
diren zentral termikoetan ikatza haustu eta erre egiten da galdara batean. Errekuntza horrek emandako beroak galdara inguratzen duten hodietako ura lurrun bihurtzen du.
|
|
|
L ehen, inguruan berez sortzen ziren landareen fruituak biltzen genituen; orain, berriz, nekazariek landatzen eta ustiatzen dituzte fruitu landareak haien fruituak eskuratzeko, eta, ondoren, munduaren punta batetik bestera garraiatzen dira eskuratutakoak. Guk saltokietara joan behar izaten dugu jan nahi ditugun fruituak erostera, eta orduan
|
erabiltzen
ditugu hainbat urtean ikasitakoak, erosiko ditugun fruituak aukeratzen ditugunean.
|
|
|
Lehenengo aukera ez da oso eraginkorra; izan ere, fruitu batek ekoitzi ez arren, inguruan beste fruituren batek sortutako etilenoa baldin badago, berdin berdin ontzen da, berak sortu izan balu bezalaxe. Beraz, biltegietan etilenoaren eragina saihesten duten substantziak
|
erabiltzen
dituzte gehien. Modu eraginkorrena etilenoaren hartzaile berekin lotzen diren baina ontzerik eragiten ez duten konposatuak erabiltzea da, adibidez, 1 metilziklopropeno (edo 1 MCP) deritzon konposatua.
|
|
|
Beraz, biltegietan etilenoaren eragina saihesten duten substantziak erabiltzen dituzte gehien. Modu eraginkorrena etilenoaren hartzaile berekin lotzen diren baina ontzerik eragiten ez duten konposatuak
|
erabiltzea
da, adibidez, 1 metilziklopropeno (edo 1 MCP) deritzon konposatua. 1 MCPa etilenoaren hartzaile berekin lotzen da, eta zenbait ordu edo egun ematen ditu hartzailearekin lotuta.
|
|
|
Hortaz, emearen ugaltze aparatuaren eskakizunak handituz doazen heinean, lehengaien iturri exogenoez gain, iturri endogenoez baliatzeko premia agertzen da. Horretarako, hazkunde somatikoan metaturiko erreserba guztiak
|
erabiltzen
hasten da barea. Ugalketa sasoian ugaltze aparatua soilik hazten da, eta gainerako egiturak txikituz doaz pixkanaka.
|
|
|
Izan ere, hazkundea aldatu egiten da barea kumea, gaztea, arra edo emea izan. Hazkunde dinamika hori aztertzeko, matematika
|
erabiltzen
dute. Alegia, hori guztia matematikoki definitzen saiatzen dira, ekuazio matematiko linealen eta ez linealen bidez. Helburua da zenbait ekuazio matematikorekin bareen portaera fisiologikoen eta anatomikoen inguruko aurreikuspenak egitea.
|
|
|
Gaixoaldian logalea sorrarazten duen proteina identifikatu dute ikertzaileek. TNF alfa du izena (tumour necrosis factor alpha), eta ezaguna da tumoreen aurka
|
erabiltzen
delako, eta baita hanturarekin lotura duelako ere. Adibidez, TNF alfarekin tratatzen diren minbizi pazienteek logura izaten dute albo ondorio gisa.
|
|
|
Halaber, bada aipatzeko moduko beste abantaila bat: hipertermia eragiteko
|
erabil
daitezke. Hipertermia partikula magnetikoak tumorean metatzean oinarritzen da; frekuentzia altuko kanpoko eremu magnetiko bat aplikatuz, partikula horiek berotuko lirateke, eta, horren ondorioz, partikula horiek dauden ehuna berotu egingo litzateke, eta zelula kantzerizelula kantzerigenoen heriotza termikoa gertatuko litzateke.
|
|
|
Operazio hartan, Alvin ez gain, Archimede batiskafoa eta itsaspeko tripulatu frantziar bat
|
erabili
zituzten, Cyana. Haren barrutik, zientzialariek basaltozko mundu harrigarri bat ikusi zuten lehen aldiz. Operazio benetan emankorra izan zen, itsaspekoek aukera eman baitzieten ozeano hondoaren gainean ibiltzeko, eta beren begiz ikusteko lurrazal sortu berria.
|
|
|
Famous en ondotik, ozeano hondoa esploratzeko espedizio gehiago etorri ziren. Itsaspekoaz gain, itsasontzi zulatzailea ere
|
erabili
zuten esplorazio haietan. Itsasontzi zulatzailea oso baliagarria da geologoentzat, 6 cm-ko diametroko eta hainbat metroko luzerako zutabe zilindrikoak jasotzen baititu.
|
|
|
1960ko hamarkada arte, batiskafoak
|
erabiltzen
ziren itsas hondora jaisteko. Haiekin, errekor ikusgarriak egin zituzten.
|
|
|
Zelula amen ahalmen terapeutikoak arreta handia eta ahalegin asko bildu ditu azken urteotan adituen artean. Esaterako, duela urte batzuetatik, hankatik erauzitako zelula amak
|
erabiltzen
dira bihotza sendatzeko. Egun, teknika hori bera emaitza oraindik ere itxaropentsuagoekin datorrela esan liteke.
|
|
|
Miokardioko infarturen bat jasan duten 50 gaixotan zelula ama helduen transplantea zenbateraino eraginkorra den aztertzen dihardute. Kasu honetan, mioblastoen edo muskulu zelulen zelula ama helduak
|
erabili
dituzte. Lan horren berrikuntza nagusia da zelula ama horiek kateter bidez txertatzen dituztela, eta ez, mota horretako orain arteko entseguetan bezala, ebakuntza irekia eginda.
|
|
|
Lehendabizi, zelula amak mioblastoak erauzi behar dira gaixoaren hankako muskulu ehunetik, biopsia bidez. Lan horretan, anestesia lokala
|
erabiltzen
dute. Ikertzaileek muskulu ehun horretako laginetik zelula ama helduak bakartzen dituzte, eta zelula horiek berariazko hazkuntza medioan hazten edo ugaltzen uzten dituzte hilabete inguru, transplantea egin ahal izateko behar adina zelula izan arte.
|
|
|
Zelulen hazkuntza hori Nafarroako Unibertsitate Klinikako GMP (Good Manufacturing Practice) laborategian egiten dute. Bestelako hazkuntza ikerketetan ez bezala, zelula horien hazkuntzan gaixoaren beraren seruma
|
erabiltzen
dute, eta, horrenbestez, aurkako erreakzioak gertatzeko arriskua murrizten da (oro har, animalia jatorriko seruma erabiltzen dute bestelako ikerketetan). Hala, Juan José Gavira Nafarroako Unibertsitate Klinikako kardiologoaren esanean, infekzio, alergia nahiz erreakzio immunologiko posibleak saihesten dira, ez baitituzte proteina arrotzak txertatzen.
|
|
|
Zelulen hazkuntza hori Nafarroako Unibertsitate Klinikako GMP (Good Manufacturing Practice) laborategian egiten dute. Bestelako hazkuntza ikerketetan ez bezala, zelula horien hazkuntzan gaixoaren beraren seruma erabiltzen dute, eta, horrenbestez, aurkako erreakzioak gertatzeko arriskua murrizten da (oro har, animalia jatorriko seruma
|
erabiltzen
dute bestelako ikerketetan). Hala, Juan José Gavira Nafarroako Unibertsitate Klinikako kardiologoaren esanean, infekzio, alergia nahiz erreakzio immunologiko posibleak saihesten dira, ez baitituzte proteina arrotzak txertatzen.
|
|
|
Garrantzi handia duela jakin badakigu, baina, ez denez begi bistakoa, inor gutxi ohartzen da horretaz. Horixe bera gertatzen zaio gure protagonistari, matematikan asko
|
erabiltzen
den zenbakiari: leku askotan agertzen da, oso garrantzitsua da, baina gehienek ez diote erreparatzen, ez baita agerikoa.
|
|
|
Batek dio zenbakiaren eta esponentzialaren arteko lotura handiaren ondorioz eman ziola Eulerrek esponentzial hitzaren lehenengo letra. Beste azalpen batzuen arabera, haren abizenaren lehenengo letra delako aukeratu zuen (ideia hori nahiko baztertuta dago gaur egun), edo matematikan
|
erabiltzen
ez zen alfabetoko lehenengo letra zelako (a, b, c eta d letrak oso maiz agertzen ziren formula matematikoetan)... Arrazoia edozein izanda ere, izen hori eman zion, eta harrezkero horixe erabili da zenbaki hori adierazteko.
|
|
|
Beste azalpen batzuen arabera, haren abizenaren lehenengo letra delako aukeratu zuen (ideia hori nahiko baztertuta dago gaur egun), edo matematikan erabiltzen ez zen alfabetoko lehenengo letra zelako (a, b, c eta d letrak oso maiz agertzen ziren formula matematikoetan)... Arrazoia edozein izanda ere, izen hori eman zion, eta harrezkero horixe
|
erabili
da zenbaki hori adierazteko.
|
|
|
Bada, zenbakia hazkunde erritmo berezi horren oinarria da. Zerbaitek hazkunde esponentziala baldin badu, matematikoki adierazteko zenbakia
|
erabili
behar da, eta ez beste zenbakirik. Beraz, ezinbestekoa da zerbait horren hazkunde ereduak, estimazioak, aurreikuspenak... egiteko.
|
|
|
zelula amak
|
erabiliz
saguetan gene aldaketa jakin batzuk eragiteko egin dituzten aurkikuntzengatik
|
|
|
Zelulak banatzean, kromosoma pare bakoitzean informazio genetikoaren trukea gertatzen da; hau da, errekonbinatu egiten dira. Capecchik eta Smithiesek susmatu zuten errekonbinazioa gene jakin batzuk aldatzeko
|
erabil
zitekeela, eta hori lortzeko ikertu zuten.
|
|
|
Capecchik frogatu zuen DNA arrotzaren eta kromosomen artean errekonbinazioa gerta zitekeela ugaztun zeluletan; besteak beste, erakutsi zuen gene akasdunak konpon zitezkeela kanpotik sartutako DNAren bidez. Smithies, berriz, mutatutako geneak konpontzen saiatu zen hasieran. Saiakera haietan, ikusi zuen gene guztietan eragin daitezkeela aldaketak errekonbinazioa
|
erabilita
.
|
|
|
Zelula ama enbrionarioak
|
erabilita
, errekonbinazio bidez, gene bat inaktibatuta zuen sagua aipatzen den lehen ikerketa 1989an argitaratu zen. Ordutik, era horretako sagu mota asko sortu dituzte, eta ugaztunen fisiologiaren edozein alderdi ikertzeko aukera ematen dute, enbrioiaren garapenetik hasita, gaixotasun larrietara arte.
|
|
|
Ordutik, era horretako sagu mota asko sortu dituzte, eta ugaztunen fisiologiaren edozein alderdi ikertzeko aukera ematen dute, enbrioiaren garapenetik hasita, gaixotasun larrietara arte. Halaber, gene terapiaren eragina ikertzeko ere
|
erabiltzen
dituzte.
|
|
|
Aurtengo Fisikako Nobel saria disko gogorretan datuak irakurtzeko
|
erabiltzen
den teknologia garatu dutenei emango diete. Teknologia horri esker, posible izan da azkeneko urteetan disko gogorrak izugarri txikitzea.
|
|
|
magnetorresistentzia erraldoia (edo GMR). Magnetorresistentzia erraldoian oinarritutako sistema batek disko gogorren aldaketa magnetiko txikiak erresistentzia elektrikoaren aldaketa, alegia, sistema digitaletan
|
erabiltzen
diren 1 eta 0 balio, bilakatzen ditu. Fenomeno hori material magnetiko finetan gertatzen da, atomo gutxi batzuetako lodiera baino ez duten materialetan.
|
|
|
Gainazal batean gertatzeak ezaugarri bereziak ematen dizkie erreakzio kimikoei, eta oso zailak dira ikertzeko. Alde batetik, oso gainazal garbiak eta erregularrak behar dira, eta, bestetik, oso teknika zehatzak
|
erabili
behar dira, gainazalera hurbiltzen diren molekulen dinamika aztertu ahal izateko. Esparru horretan hartu zuen garrantzia Gerhard Ertl kimikari alemaniarrak.
|
|
|
airean dagoen nitrogenoa, hidrogenoarekin erreakzionatuta, amoniako bilakatzen duen erreakzioa. Hori egin ahal izateko, burdina solidoa
|
erabili
behar da. Katalizatzaile lana egiten du, nitrogeno eta hidrogeno molekulak burdinean adsorbatuta egon behar dutelako elkarren artean erreakzionatzeko.
|
|
|
Hala ere, Ertlen lanaren garrantzia ez da Haber Bosch erreakziora mugatzen. Hark
|
erabilitako
metodologiak molekulen modelizazio teorikoa, teknika espektroskopiko aurreratuak eta laborategiko prozedura asko konbinatzen zituen gainazalean gertatzen zena agerian uzteko. Teknika horien bitartez, solidoen beste prozesu asko ikertu ahal izan dira, adibidez, erdieroaleen industrian (elektronikaren industria), erregaien erreketaren optimizazioan (automobilgintzan) eta abar luze batean.
|
|
|
Litekeena da izenez oso ezagunak ez izatea, baina IKTek berebiziko protagonismoa dute egungo bizimoduan, eta gehienok egunero
|
erabiltzen
ditugu. Gauza asko biltzen dituzte hiru hizki horiek.
|
|
|
Gauza asko biltzen dituzte hiru hizki horiek. Azken finean, informazioa jasotzeko eta emateko komunikatzeko eta informazio hori hainbat modutan
|
erabili
ahal izateko teknologia guztiak dira IKTak: irrati telebistak, telefono mugikorrak, ordenagailuak, Internet...
|
|
|
Irrati telebistak eta Internet dira iturri garrantzitsuenak, baina hor daude, besteak beste, CDak eta DVDak ere. Bestalde, ordenagailuen eta softwareen bidez informazio hori hainbat modutan
|
erabiltzeko
eta prozesatzeko aukera dugu. Eta informazio ugari gorde dezakegu oso euskarri txikietan.
|
|
|
Izan ere, askotan, alerta sistemak elikatzen dituzten behaketa plataformak berberak izaten dira: lotutako buiak eta mareografoak
|
erabiltzen
dira, bai klima behatzeko sistemetan eta bai tsunamiak behatzekoetan.
|
|
|
Gainazaleko lasterren eta sakonekoen bidez garraiatzen dute ozeanoek beroaren erdia, ozeanoen banda garraiatzaile izenez ezagutzen den sistemaren bidez (zirkulazio termohalinoa, ikus beheko irudia). Golkoko itsaslasterra da gehien
|
erabiltzen
den ozeanoko ibilbideetako bat, eta, ekialdetik, Europa berotzen du. Segundoro hamarka milioi metro kubiko ur tropikal bero garraiatzen ditu gainazaleko laster horrek.
|
|
|
Sugeen baraualdia ikertzeko, hainbat kriskitin suge, pitoi eta arratoi suge
|
erabili
dituzte Arkansas-eko Unibertsitatean. Elikagairik eman gabe eduki dituzte 168 egunez, eta gorputzaren tenperatura ez jaistera behartu dituzte, laborategia 27 ºC an mantenduta.
|
|
|
Bereizten dituen beste aurkikuntza bat ere egin dute. Baraualdian, animaliek eskuarki lipidoa
|
erabiltzen
dute energia lortzeko, eta, gorputz masaren% 10 baino gehiago galduz gero, hiltzeko arriskua dute. Sugeek, ordea, masaren% 5 galdua dutenean, lipidoak erre beharrean proteinak erretzeari ekiten diote, eta horrek bizitzeko aukera handiagoa ematen die, antza.
|
|
|
izpi bidez, oso tamaina diferenteetako lau kakalardo espezieren barruari erreparatu diote. Eta ikusi dute handienek hodi trakeal handiagoak dituztela proportzioan txikiek baino oxigenoa gorputz atal guztietara garraiatzeko
|
erabiltzen
dituzten egiturak dira hodi trakealak. Ikertzaile horien arabera, hanketako hodi trakealek mugatzen dute, batez ere, kakalardoen tamaina; eta, egin dituzten kalkuluen arabera, kakalardoak izan dezakeen tamaina handiena Titanus giganteus ek duena da, hain zuzen ere.
|
|
|
Hezur muineko eta odoleko zelula ama batzuk
|
erabilita
, saguek ahituta edo ia ahituta zituzten obarioak berriro ere obozitoz betetzea lortu dute, hau da, obuluaren aitzindariak diren zelulak sortzea
|
|
|
Hezur muineko eta odoleko zelula ama batzuk
|
erabilita
, saguek ahituta edo ia ahituta zituzten obarioak berriro ere obozitoz betetzea lortu dute, hau da, obuluaren aitzindariak diren zelulak sortzea lortu dute obarioan.
|
|
|
Ikerketarako, kimioterapiaren eraginez obuluak galdutako saguen obarioak
|
erabili
zituzten Estatu Batuetako Massachussets Ospitale Orokorreko eta Harvard Medikuntza Eskolako ikertzaile batzuek. Zelula amak txertatu zizkieten; hogeita lau ordura igarri omen zuten hobekuntza, eta bi hilabeteren buruan ez omen zegoen bereizterik kimioterapia jasan eta tratatutako obario bat sagu osasuntsu baten obariotik.
|
|
|
Badira karbonozko lore ñimiño batzuk, CO 2 rik xurgatzen ez dutenak, baina gas horren isuriak murrizten asko lagun dezaketenak. Izan ere, hidrogenoa xurga dezakete, eta hidrogeno hori oso baliagarria izan daiteke, gero, energia iturri garbi gisa
|
erabiltzeko
. EHUtik koordinatutako nazioarteko ikertzaile talde bat lore horiek ikertzen aritu da.
|
|
|
Izan ere, batetik, energia iturri berriztagarria da, eta, bestetik, ez du askatzen berotegi efektua eragiten duen gasik. Aitzitik, ur lurruna da hidrogenoa energia iturri gisa
|
erabiltzean
isurtzen den gas bakarra. Horregatik, kontuan izanik erregai fosilen bi arazo nagusiak haiek agortzea eta eragiten duten poluzioa direla, hidrogenoak aukera ona dirudi haien aurrean.
|
|
|
Dena den, oraindik ere badaude hidrogenoa energia iturri gisa
|
erabiltzeko
hainbat oztopo. Eta nagusietako bat da hidrogenoa biltzeko bitarteko eraginkor, merke eta seguru bat aurkitzea.
|
|
|
Material porotsuen artean, karbono nanoegiturak begiz jota zituzten ikertzaileek, haien masa txikia eta adsortzio gaitasun handiagatik. Hala ere, hainbat ikerketek erakutsi dute karbono nanohodien kasuan hidrogenoaren eta karbonoaren elkarrekintza oso ahula dela, eta hidrogenoa biltzeko karbonoan oinarritutako material porotsuak
|
erabiltzekotan
, elkarrekintza horrek indartsuagoa izan behar duela.
|
|
|
Bada, nazioarteko ikertzaile talde batek egin duen ikerketaren arabera, litekeena da beste karbono nanoegitura batean karbono hidrogeno elkarrekintza adsorbatzaile gisa
|
erabiltzeko
bezain indartsu izatea. CSIC eko (Consejo Superior de Investigaciones Cientificas) kide eta EHUri atxikitako ikerketako irakasle den Javier Bermejok koordinatu du ikerketa, eta frogatu dute karbono nanoadarrak eraginkorrak direla hidrogenoa biltzeko.
|
|
|
Emaitzarik aipagarriena izan da hidrogenoa beste nanoegitura batzuetara ez bezalako finkotasunez itsasten dela nanoadarretara, eta, hala ere,
|
erabili
nahi denean, askatu egin daitekeela baldintza kontrolatuetan. Hala, ikertzaileek uste dute karbono nanoadarrak etorkizun handiko materiala izan daitezkeela hidrogenoa biltzeko bitarteko arin gisa.
|
|
|
Halaber, iruditzen zait interesak egon direla eztabaida neurriz kanpokoa bihurtzeko. Eguneroko hizka mizka politikoan ere
|
erabili
dute, eta hori guztia kaltegarria da ikerketarako.
|
|
|
Hain justu, Britainia Handian are urrunago joan dira, eta, giza obuluak
|
erabili gabe
zelula amak lortzeko, enbrioi hibridoak sortu dituzte, behi obuluei giza zelulen DNA transferituta.
|
|
|
M. V.: Hala da, bai, emakumeen obuluak
|
erabili
behar ez izateko beste bide askotatik saiatzen ari dira ikertzaileak. Uztailean atera diren lan batzuk aipatu nahiko nituzke.
|
|
|
Hipotesiak iradokitzen duenez, zelula amak beste zelulak baino erresistenteagoak dira gaur
|
erabiltzen
diren terapiekiko. Hori dela eta, zenbait minbizi kasutan, badirudi tratamendua eman ondoren minbizia desagertu dela, baina, handik denbora batera, berriro agertzen da tumorea.
|
|
|
Gizartea ondo informatzeko eta zientzian hezteko tradizio handirik ez dago hemen, eta, horren ondorioz, zenbait kasutan, gizartea beldurtuegi dago, neurriz kanpo arduratuta. Interesatutako sektore batzuek gaia arma politiko gisa
|
erabiltzeko
arriskua ere badago. Nire ustez, auzia bere onera ekartzeko unea da; bestela, gainezka egin eta gizartearentzat onuragarriak izan daitezkeen ikerketak bertan behera uzteko arriskua egon daiteke, hainbat herrialdetan gertatu den bezala.
|
|
|
Gainera, esperimentu horiek erabat kontrolatuta egiten direla bermatzeko arau zorrotzak daude. Hala eta guztiz ere, oraindik badago zientzian animaliak
|
erabiltzea
gaitzesten duen jendea. Horrelakoak galarazteko, hezkuntza ezinbestekoa da.
|
|
|
Hortaz, perretxikoa zatirik nabarmenena izan arren, normalean ezkutuan hazten den onddo baten azken muturra baino ez da, esporak zabaltzeko
|
erabiltzen
duen egitura dotorea. Izan ere, onddo horiek espora bidez ugaltzen dira.
|
|
|
II. Mundu Gerran, Wernher von Braun zientzialari gazteak, beste hainbat zientzialarirekin batera, V2 misila sortu zuen, Alemaniak Londres bonbardatzeko
|
erabili
zuen horietako bat. Herrialde guztien inbidia sortu zuen horrek.
|
|
|
Kostea handiegia zela, arriskutsua zela, eta proiektua justifikatzeko adinako etekin zientifikoa ateratzerik ez zegoela. Von Braunek gerran
|
erabilitako
teknologian oinarrituta diseinatutako Orbiter programa baliatu behar zuen satelitea orbitan ipintzeko, eta hori ez zen batzuen gustuko, antza.
|
|
|
1926 Robert H. Goddard doktoreak erregai likidoa
|
erabili
zuen lehenengoz suzirietan.
|
|
|
1942 Historiako lehen misila jaurti zuten, eta arma gisa
|
erabili
zuten: V2 alemaniarra.
|
|
|
Internet gizarte zabalera iritsi zenetik, geroz eta byte gehiago erabiltzen dira. 90eko hamarkadan, sarea byte gutxiko mezu elektronikoak bidaltzeko baino ez zen
|
erabiltzen
; 90eko erdialdean, irudi anizdun web guneak eta MP3 formatuko musika sortzearekin batera, megabytetako datuak maneiatzen hasi ginen. Baina benetako iraultza 2003tik landa gertatu zen:
|
|
|
Informazio trukeen kopurua handitzearena ez da alarmismo hutsa: Internet gizarte zabalera iritsi zenetik, geroz eta byte gehiago
|
erabiltzen
dira. 90eko hamarkadan, sarea byte gutxiko mezu elektronikoak bidaltzeko baino ez zen erabiltzen; 90eko erdialdean, irudi anizdun web guneak eta MP3 formatuko musika sortzearekin batera, megabytetako datuak maneiatzen hasi ginen.
|
|
|
Craig Venter ek giza genoma sekuentziatzen aritu zirenean erakunde pribatu bat sortu zuen eta haren taldeak urteak daramatzate gizakiak sortutako bizidun bat egin nahian. Oraindik ez dute lortu, baina
|
erabili
beharreko prozedura patentatu nahi dute.
|
|
|
Nola egingo duten ez dute jakitera eman. Are gehiago,
|
erabiliko
duten prozedura patentatzeko eskaria egin dute. Dena den, ETC taldeak, bioteknologia garapenak kontrolatzen dituen erakundeak, ez du horrelakorik onartu nahi.
|
|
|
Orain arte, LAGEOS Orain arte, LAGEOS satelitearen neurketak
|
erabili
dituzte mugimendu horri jarraitzeko; argi izpi bat igortzen du lurrazalera, eta han islatzen dena jasotzen du. Baina metodo hori mareen eta atmosferaren mendekoa da, eta ez du zehaztasun handirik ematen.
|
|
|
Burbuila are gehiago handitzeko, soinu uhinak
|
erabili
zituzten. Uhinen mugimenduaren bidez, burbuilan presio aldaketak eragin zituzten:
|
|
|
Pixkanaka, komunikabideen arreta piztea lortu genuen. Zenbait gobernutako ordezkariek batez ere Estatu Batuetan zalantzan jarri zuten, neurri batean behintzat, egokia ote zen konposatu horiek
|
erabiltzea
aerosol ontzietako propultsatzaile gisa. Hori izan zen eman zuten lehenengo pausoa, Estatu Batuetan eta Kanadan aerosol ontzietan CFCak erabiltzea debekatzea.
|
|
|
Zenbait gobernutako ordezkariek batez ere Estatu Batuetan zalantzan jarri zuten, neurri batean behintzat, egokia ote zen konposatu horiek erabiltzea aerosol ontzietako propultsatzaile gisa. Hori izan zen eman zuten lehenengo pausoa, Estatu Batuetan eta Kanadan aerosol ontzietan CFCak
|
erabiltzea
debekatzea.
|
|
|
Harkaitzaren barruan zeuden unizelularrak aztertzen zituzten. Haiek
|
erabiltzen
zituzten teknikak anbarean erabiltzea pentsatu genuen, nahiz eta ez genekien anbarak nola erantzungo zuen. Mikroskopia elektronikoa probatu, eta mundu ezezagun bat aurkitu zuten, horrela sartu ginen mikroaren munduan.
|
|
|
Harkaitzaren barruan zeuden unizelularrak aztertzen zituzten. Haiek erabiltzen zituzten teknikak anbarean
|
erabiltzea
pentsatu genuen, nahiz eta ez genekien anbarak nola erantzungo zuen. Mikroskopia elektronikoa probatu, eta mundu ezezagun bat aurkitu zuten, horrela sartu ginen mikroaren munduan.
|
|
|
Izan ere, duela urte gutxi arte, oso hegazkintza amateurra izan da ultrarinena. Nork bere garajean egiten zituen, aluminiozko hodiak, oihalak, zura eta horrelako materialak
|
erabiliz
. Azken urteetan, aldiz, aurrerapen handiak egin dira materialetan, motorizazioan, nabigazio sistemetan, eta diseinu kontzeptual berrietan.
|
|
|
Azken urteetan, aldiz, aurrerapen handiak egin dira materialetan, motorizazioan, nabigazio sistemetan, eta diseinu kontzeptual berrietan. Eta, egun, enpresa batzuk ultrarinak merkaturatzen hasi dira, hegazkintza handiaren prozesu eta profesionaltasun berak
|
erabilita
.
|
|
|
Bestalde, automobilgintzan garatutako TDI motorrak hasi dira
|
erabiltzen
hegazkin hauetan. Horrek sekulako fidagarritasuna ematen du, eta operazio kostua asko txikitzen du azaldu du Iturbek.
|
|
|
Aerodinamika eskaseko hodi eta oihalezko hegazkin haietatik ordenagailuz egindako diseinuetara pasatu da. Aerodinamika asko lantzen da, kalkulu estrukturalak egiten dira eta presiopeko moldaketa
|
erabiltzen
da. Hau da, aipatu bezala, hegazkintza handian erabiltzen diren prozedura berak aplikatzen dira.
|
|
|
Aerodinamika asko lantzen da, kalkulu estrukturalak egiten dira eta presiopeko moldaketa erabiltzen da. Hau da, aipatu bezala, hegazkintza handian
|
erabiltzen
diren prozedura berak aplikatzen dira.
|
|
|
Lehen metalez egiten zituzten, eta, egun, konpositeak
|
erabiltzen
dira. Horrela, pisua txikitzen da, eta, ondorioz, baita erregai kontsumoa ere.
|
|
|
Horrela, pisua txikitzen da, eta, ondorioz, baita erregai kontsumoa ere. Bestalde, lehen
|
erabiltzen
ziren motorrek izugarri kontsumitzen zuten, bai erregaia eta baita olioa ere, eta fidagarritasun txikia zuten. Orain, aldiz, TDI motorrak erabiltzen dira hauetan ere.
|
|
|
Bestalde, lehen erabiltzen ziren motorrek izugarri kontsumitzen zuten, bai erregaia eta baita olioa ere, eta fidagarritasun txikia zuten. Orain, aldiz, TDI motorrak
|
erabiltzen
dira hauetan ere. Mercedes batek izan dezakeen motor bera erabil daiteke hegazkin arin batean dio Arregik.
|
|
|
Orain, aldiz, TDI motorrak erabiltzen dira hauetan ere. Mercedes batek izan dezakeen motor bera
|
erabil
daiteke hegazkin arin batean dio Arregik.
|
|
|
Nabigazio sistemetan ere aurrerakuntza handia egin da. Egun, Fly by wire hegaldi sistema elektronikoak
|
erabiltzen
dira, hau da, ordenagailu bidez kudeatutako hegaldi sistemak. Ehiza hegazkin estatubatuarretan erabili zuten lehenengoz sistema hori, 70eko hamarkadan.
|
|
|
Egun, Fly by wire hegaldi sistema elektronikoak erabiltzen dira, hau da, ordenagailu bidez kudeatutako hegaldi sistemak. Ehiza hegazkin estatubatuarretan
|
erabili
zuten lehenengoz sistema hori, 70eko hamarkadan. Gero, Airbus izan zen lehena hegazkintza zibilean, duela hogei bat urte.
|
|
|
Gero, Airbus izan zen lehena hegazkintza zibilean, duela hogei bat urte. Eta VLAtan azken bost urteetan hasi dira
|
erabiltzen
. Sistema horrekin, pilotuak ez du mekanikoki eragiten eragingailuetan; aitzitik, ordenagailu bat erabiltzen du, eta ordenagailuak hegaldiaren parametro guztiak aztertuz eta interpretatuz eragiten du eragingailuetan.
|