|
2009
|
|
|
Eta ados nago zurekin, Esti, nobelari egiten diozun balorazio positiboan. Eleberria ongi egituratuta dago, eta maila narratibo desberdinak
|
erabiltzen
dira Rosaren aitortza bideratzeko. Plano alternantzia honek aberastasuna ematen dio testuari, eta protagonistaren aurpegi desberdinak azaleratzeko balio du.
|
|
|
John katedralean etabeste kopia bat hiri bereko kantzelergo katolikoaren bulegoan. Zenbait hamarkada geroago, Lizek eta beste ikasle batzuek eskuz jaso zituztenak izango ziren oroitarririk gabeko euskal kideen informazio galeraren misterioak ikertzeko eta argitzeko hark
|
erabiliko
zituen artxiboak.
|
|
|
Johneko hileta artxiboetan arakatuko zuten ikertzaileak, han lanean zebilen laguntzaile batek «izen arraroekin» zerrenda bat osatu baitzuen, eta horietako asko, noski, euskal jatorrikoak ziren. Hardestyk eta bere lantaldeak zerrenda hori
|
erabili
zuen pertsona bakoitza non dagoen lurperaturik finkatzeko. Akatsak zeuden Morris Hilleko artxiboetan lurperatze lekuei dagokienez.
|
|
|
Honako hauek dira, euskal ostatuetako, St. John katedraleko eta Gibson hileta zerbitzuetako idazkera
|
erabilirik
–hilobia aurkitu eta ziurtatu zaien euskaldunak; orain metalezko plaka bat daukate, eta bertan idatzirik dute jaiotze nahiz heriotza data:
|
|
|
Eta, hala ere, poesia (ez esan inori poesia denik, ez
|
erabili
izen hori alkandora parpailadunak eta musketierren floretea ager ez daitezen jendearen buruan; esan perfomerra zarela edo spoken word egiten duzula sikiera, edo slam poetry edo triki poetry, besterik ez bada). Eta, hala ere, poesia, diogu, abantailaz betetako generoa da:
|
|
|
Hori gutxi balitz, zinemaren lengoaiatik urrun diruditen kirol emanaldi zein realityek ere estrategia zinematografikoak
|
erabiltzen
dituzte: lehen planoak, angelu ezinezkoak (urpeko kamerak olinpiar jokoetan), flash backa, suspentsea, kamera ezkutua?
|
|
|
Ezaguna da, literatura unibertsalean, jujeenganako eta justiziarekiko mesfidantza, alderdi baten mendean eta esanetan lerratzen direlakoan; orobat, aurreko aldietan, azken judizioa itxuratzeko behin eta berriro
|
erabili
izan diren lur honetako judizio aldiak eta horren protagonistak. Zer esanik ez, administrazio eta burokrazia ez dira salbu geratu, batik bat, aske eta libre ibili nahi izan duten pertsonaia literarioetatik hainbaten aurrean.
|
|
|
Badira, hala ere, osterantzeko haria ondu dutenak eta legearen kontuak nobelara ekarri dituztenak: Irazusta abokatuak, baserriko oinordetzaren kontuak; Etxahunek, primutasun arazoak, eta herri literatura, testamentuaren irudia
|
erabili
duena, ondasunen deuseza agerian uzteko. Katuaren testamentua zenak ere, ziur asko, egun hipotekaz kezkaturik bizi diren euskaldunentzat badakar beste puntu bat, legea eta euskara bateratzen dituena.
|
|
|
Zaku bat zeraman lepoan. Prospektore askok
|
erabiltzen
zituzten halako zakuak laginak eramateko. Eskua sartu zuen azkar.
|
|
|
The flocken aurkeztutako artzainek izen abizenak eta beren ezaugarri pertsonalak dituzte. Austinek ez du haien kontra klixerik
|
erabiltzen
–«Crazy Bascos!»?, eta espresuki urruntzen da denboraren joanean hain arrunt bihurtuko zen artzain erotuaren estereotipotik:
|
|
|
Enric Gonzálezek, Historias de Londres deritzan Londresi buruzko liburu barregarriaren egile eta El Paíseko korrespontsal ohiak dio ingelesok garela inoiz ezagutu dituen hiztunik txukunenak, baina hizkuntza ezkutu gisa
|
erabiltzen
dugula. Izan ere, bada halako ingeles tipo bat, klase ertainekoa eta ikasia Gonzálezen hitzetan, deseroso sentitzen dena oinarrizko ingelesa besterik jakin ez eta ironia ezin antzeman dezaketen arrotzekin.
|
|
|
Hizkuntza berri bat hitz egiteak ematen duen askatasuna gogoko nuen, eta hain bihurtu nintzen hiztun «jatorra» non lagun minek erne ibiltzeko adierazi behar izan zidaten. Izan ere, bolada batez «Me cago en la leche» eta horrelako esamolde koloretsuak barra barra
|
erabiltzen
nituen. Gaztelaniaz zehar esana balioesten da zenbait egoeratan lagun bati irrigarri geratzen ari dela esan behar diozunean.
|
|
|
izan. Bi hizkuntzak
|
erabili
ditu beti. Kataluniako beste milioika lagun bezala, elebidun hazi zen.
|
|
|
Argi eta garbi zegoen. Bost urteko ume batek hitz egin nahien duen hizkuntza gurasoek egiten dutena da, ez berari mintzatzeko
|
darabiltena
, baizik eta beren artean egiten dutena.
|
|
|
Umeak izan genituen arte ez nintzen ohartu zenbat kopiatzen diegun senez gurasoei. Haien hizkuntza ez ezik, haien fraseologia berbera ere
|
erabili
ohi dugu. Nire kasuan esaera batzuk zetozkidan ezin gogora nitzakeen garaietatik, «Bedtime for Mummy, s little soldier»What on earth do you think you are doing (oheratzeko ordua amatxoren soldadu ttipiarentzat), kasurako.
|
|
|
Adibidez,«!» hitzena (zer arraio ari haiz?) edo «I want doesn, t get» delakoarena (gauzak, lortuko badira, gizatasunez eskatu behar). Esaera hauek guztiak burura datozkit; berriro
|
erabiltzen
ditut. Mary Poppins en Mr Banks-en antzera hitz egiten dudala iruditzen zait.
|
|
|
Gauzak horrela, ez zuen zentzu handirik gure haurrari ingeles hutsean egin ziezaion eskatzea Sumptari. Edozelan ere, ez nion inoiz entzun hainbeste katalan
|
erabiltzen
Julia jaio zen arte.
|
|
|
Babelgo Dorreak eta Jainkoaren zigorrak mila hizkuntzatan mintzatzera kondenatu gintuzten: horra gure desira zapuztua azaltzeko
|
erabili
duten istorioa.
|
|
|
Harik eta hiru urte bete zuen arte, ez zen ohartu hizkuntza ezberdinak mintzatzen ari zela. Rita jaio zenerako, Julia hasia zen bere hitzak asmatzen, zentzugabeko mintzaira berezi eta propioa, eta gehienbat herriko norbaitek, berari entzutearren, ingelesez hitz egiteko eskatzen zionean
|
erabili
ohi zuen. Bere hizkerari, guk swahili bataiatu genuena?
|
|
|
Haren oparotasun kutsagarriak aferaz pentsarazi digu. Hizkuntza bat ikasi edo
|
erabili
baino gehiago, bizi egin behar duzu, mahaian gosalorduan, bainugelan, gauerdian, ohean egon nahiago zenukeen orduan?, maite egin behar duzu. Konfiantza horrek eta ez beste ezerk emango dizu hitz bakoitzaren pisua sentitzeko aukera eta beraiekin jolasaraziko.
|
|
|
nire bi alaba txikiak nik egiten ez dudan hizkuntzan aritzen dira. Ulertu, ederki ulertzen dut eta, behar izanez gero, haren pidgin bertsio bat ere
|
erabil
nezake. Gure etxean hiru hizkuntza bizi dira elkarrekin:
|
|
|
–Aeeee! , berak, munduko haur guztiek sumindura adierazteko
|
darabilten
manera horretan.
|
|
|
Kaosa ordenatzen saiatzeaz gainera, hizkuntzari erreparatu behar diogu: zertaz idatzi nahi dudan erabaki bezain pronto, asmatzen hasi behar dut zer hizkera klase
|
erabiliko
dudan: pedal biko bizikleta bat da idazkuntza.
|
|
|
Begira, hor zazpi liburu daude Piagetenak, gutxienez. Baina gehien
|
erabiltzen
zuena Epistemología genética zen. Eta La formación del símbolo en el niño, La construcción de lo real en el niño?
|
|
|
Azkenean, salbatu zen, aurrera atera zen. Gero ere
|
erabili
zuen penizilina tuberkulosiaren kontra, mila gauzaren kontra. Bere praktika medikoan ere bai, jakina.
|
|
|
Ba hori zen Chicarena. Gero, 1971n, Ramirez bat erosi zuen, gehien
|
erabiltzen
zuena. Egunero edo ia egunero jotzen zuen gitarra.
|
|
|
Papurtuta dago.
|
Erabili
du pila bat, ze partiturak eta hitzak datoz bertan. Haika Mutil, Bereterretxeren Kantorea, hementxe dauzka seinalatuta.
|
|
|
Biak ikasleak ziren Zaragozan, 1962an edo. Mikelek berak baino gehiago
|
erabiliko
zuela, eta erregalatu egin zion. Orduan hasi zen euskaraz berriro kantatzen, kanta tradizionalak, eta bi erreferentzia hauek, disko gorriak eta Riezuren liburua, fundamentalak izan ziren.
|
|
|
Orduan hasi zen euskaraz berriro kantatzen, kanta tradizionalak, eta bi erreferentzia hauek, disko gorriak eta Riezuren liburua, fundamentalak izan ziren. Gero
|
erabili
ditu beste kantutegi guztiak, baina bi hauek oso inportanteak izan ziren.
|
|
|
M.B.: Mikelek magnetofoi txiki bat
|
erabiltzen
zuen, eta tresna bat izan da lan egiteko. Esate baterako, Baztanera joaten zenean?
|
|
|
Gaztetasuna eta zahartasuna 1986an. Eta joaten zen magnetofoi batekin eta grabatzen zuen, eta gero berak
|
erabiltzen
zituen gustukoak zituen estrofak edo. Xabier Larralde oso ondo gogoratuko da.
|
|
|
Mikelek grabatzen zuen magnetofoi batean eta gero bere jitea ematen zion, bere erara interpretatzen zuen. Bestalde, bere ideia musikalak grabatzeko ere
|
erabiltzen
zituen Mikelek magnetofoi txikiak. Hori bai, nahiko garbi zituenean bakarrik, ze askotan esaten zuen ideiak en reposo eduki behar zirela luzaro.
|
|
|
Betekizun dago, hala ere, Sweet Promised Land en hainbat maitalek nahiko lukeena. Izan ere, liburu eder hori ez da oraindik
|
erabiltzen
Euskal Herriko eskoletan.
|
|
|
Komunio eta absoluzio objektuz inguratzen du bere burua. Bere Reno zaharreko etxean, non gela bakarra
|
erabiltzen
duen, familiako argazkiek apaintzen dituzte hormak, Euskal Herriko argazki zahar zuri beltzak, bera umea zenekoak. Ordenatu gabeko egunkari txatal pilek betetzen dute bere jantokiko mahaiaren gaina.
|
|
|
Sinistuta nago gaztetako trebatze garai hori erabakigarria izan zela bere sinbolismo hautaketa bere aitarenetik, aitonarenetik, bereizteko. Sinbolismo gutxiago; gehiago aztarna multzo bat krimena gertatuko tokian jasoa, hainbat froga haren kontra indarkeria
|
erabili
dela erakusteko, eta oraindik existitzen dela testifikatzeko.
|
|
|
Izan ere, mendian zenbat denbora igarotzen duen kontuan izanda, logikotzat jo genezake artzain batek mendi ingurua etxetzat jotzea. Dena dela, ohar bedi irakurlea Laxaltek «hills» hitza modu zehazgabean
|
erabiltzen
duela, ez duela hizpide dituen mendien kokapenari buruzko inolako daturik ematen. Artzainei mendi guztiak antzekoak iruditzen zaizkien seinale ote?
|
|
|
Irakurtzeko eta idazteko
|
erabiltzen
ditudan eskuetatik ateratzen diren hitz hauek irakurtzerakoan, itxi itzazue begiak mementu batez, bakoitzaren ikuspegitik nire pentsamendu eta sentipenak indar handiagoz bizi ditzazuen.
|
|
|
Noizbait ikusiak izango dituzue National Geographicek Afrikako gorilei buruz egindako dokumentalak. Horietako askotan gorilek eta tximuek mimikaz edo errepikapenak
|
erabiliz
platanoak jaten edota zuhaitzetara igotzen ikasten dutela erakutsi digute. Badakigu denok gauza berriak ikasteko lehenengo ikusi, eta gero errepikatu egin behar dituztela, baina telebistaren aurrean irribarre bat ezpainetan dugula, tximuen tximukeriak ikusten ditugunean, detaile horretan ez dugu erreparatzen, gauza jakin bat bezala prozesatzen du gure buruak.
|
|
|
Adibide gisa sukaldaritzaren zailtasunak aipatuko ditut. Den dena egiteko, begiak
|
erabiltzen
dituzue begietatik ikus dezakezuenok, bai kantitateak begiz neurtzeko, bai suarekin ez erretzeko, bai barazkiak neurri eta forma berean mozteko, bai olioaren berotasun punttu zehatza jartzeko zerbait frijitzerako orduan. Milaka eta milaka adibide daude.
|
|
|
Irakurri, braille sistema
|
erabiliz
irakurtzen dugu. Eskuak dira gure begiak, eta pantailarik gabeko ordenagailu txiki batzuk erabiltzen ditugu apunteak hartzeko, baina zuek erabiltzen dituzuenak bezalako ordenagailu «normalak» erabil ditzakegu, zuek begiekin ikusten duzuena guri «Galaxien Guda» filmean ateratzen zen «R2d2» robotaren antzeko ahotsa duen ahots sintetizadoreak adierazten baitigu.
|
|
|
Irakurri, braille sistema erabiliz irakurtzen dugu. Eskuak dira gure begiak, eta pantailarik gabeko ordenagailu txiki batzuk
|
erabiltzen
ditugu apunteak hartzeko, baina zuek erabiltzen dituzuenak bezalako ordenagailu «normalak» erabil ditzakegu, zuek begiekin ikusten duzuena guri «Galaxien Guda» filmean ateratzen zen «R2d2» robotaren antzeko ahotsa duen ahots sintetizadoreak adierazten baitigu. Hori erabiltzen dugu pantaila ikusteko.
|
|
|
Irakurri, braille sistema erabiliz irakurtzen dugu. Eskuak dira gure begiak, eta pantailarik gabeko ordenagailu txiki batzuk erabiltzen ditugu apunteak hartzeko, baina zuek
|
erabiltzen
dituzuenak bezalako ordenagailu «normalak» erabil ditzakegu, zuek begiekin ikusten duzuena guri «Galaxien Guda» filmean ateratzen zen «R2d2» robotaren antzeko ahotsa duen ahots sintetizadoreak adierazten baitigu. Hori erabiltzen dugu pantaila ikusteko.
|
|
|
Irakurri, braille sistema erabiliz irakurtzen dugu. Eskuak dira gure begiak, eta pantailarik gabeko ordenagailu txiki batzuk erabiltzen ditugu apunteak hartzeko, baina zuek erabiltzen dituzuenak bezalako ordenagailu «normalak»
|
erabil
ditzakegu, zuek begiekin ikusten duzuena guri «Galaxien Guda» filmean ateratzen zen «R2d2» robotaren antzeko ahotsa duen ahots sintetizadoreak adierazten baitigu. Hori erabiltzen dugu pantaila ikusteko.
|
|
|
Eskuak dira gure begiak, eta pantailarik gabeko ordenagailu txiki batzuk erabiltzen ditugu apunteak hartzeko, baina zuek erabiltzen dituzuenak bezalako ordenagailu «normalak» erabil ditzakegu, zuek begiekin ikusten duzuena guri «Galaxien Guda» filmean ateratzen zen «R2d2» robotaren antzeko ahotsa duen ahots sintetizadoreak adierazten baitigu. Hori
|
erabiltzen
dugu pantaila ikusteko.
|
|
|
Mundu honen gauza xinpleenekin harremanetan jartzeko, beraien izaera eta bizitasuna nabaritzeko, entzumena eta ukimena
|
erabiltzea
ezinbestekoa zaigu itsuoi. Gure azal guztian zehar dauden nerbioek adierazten digute non gauden, zer daukagun gure aurrean eta ondoan, non dauden hormak; eta gure belarriek, entzuteaz gain, soinuek zer esan nahi diguten interpretatzen laguntzen digute.
|
|
|
Gaur egun, «borroka» hitza esanahi askoren baitan azaltzen da, askok eta askok beraien kaxatik ateratzen dute besteen kontra bota ahal duten harri bat balitz bezala
|
erabiltzeko
. Nik, ordea, nire bizitzaren hitzik garbien, argien eta gogorrenaren gezia bezala erabili nahiko nuke, munduaren aurrean ikurrina bat balitz bezala.
|
|
|
Gaur egun, «borroka» hitza esanahi askoren baitan azaltzen da, askok eta askok beraien kaxatik ateratzen dute besteen kontra bota ahal duten harri bat balitz bezala erabiltzeko. Nik, ordea, nire bizitzaren hitzik garbien, argien eta gogorrenaren gezia bezala
|
erabili
nahiko nuke, munduaren aurrean ikurrina bat balitz bezala.
|
|
|
Ikurrina modura
|
erabili
behar dudan hitz horrengatik ez balitz, hobeto esanda, hitz horrek niretzat esan nahi duenagatik ez balitz, nuke jarraitu, gaur egun oraindik iluntasunean bizi beharra dudalako ditudan arazo askorengatik, alaitasunez eta indarrez begirada aurrerakoi batekin begiratzen bizitzari.
|
|
|
Itsasoak, aspaldiko partez, bizi iraupenaren mugan, handia eskaini dio Santiagori. Borrokaldi luzearen ostean, arrantzarako arte guztiak
|
erabili ondoren
, borroka garratzaren mugan arraina harrapatu du Agureak. Agurea jakitun da, nor izanen bada, arraina arerioa, enegarrenez?
|
|
2010
|
|
|
Barandiaran generoen fronteran dabil nahitara: genero informatiboa den kronika eta erreportajearen baliabideak nahiz jokamodeak
|
darabiltza
, baina, era berean, kronika horien making off kontatzen digu, gertakariekiko begirada osatzeko fokatze puntu etikoa gogoan hartuta, kontaketaren disposizioa eta hautemateko modua nabarmenaraziz. Betirako ahanzturan galdu baino lehenago gertakariak azaleratu beharrak estutzen duela transmititzen du.
|
|
|
Dokumentuaren zehaztasuna baino gehiago da jertsearen zuritasunak, tiro zuloetatik odolik ez isurtzeak edo handik bost urtera ustelgabe irauteak konnotatzen dutena. Bestela esanda, idazleak errugabearen martirioaren aurreko emozioa adierazteko «objektuen korrelato» indartsua den formula batean txertatzen ditu, T. S. Eliot en kontzeptua
|
erabiliz
, poetak objektu, egoera edo gertakari kate batean mamitzen duen esperientzia sentsoriala emozio jakin baten formula bihurtzen da, kasu honetan, gupidaren emozio sakon baten ebokazio indarra duena?
|
|
|
Unai Elorriagaren Londres kartoizkoa da liburuaren gainean gauza asko irakurri ahal izan ditugu, eta zaila da gauza berriak esatea. Nik esango nuke Unai gai dela erregistro desberdinak
|
erabiltzeko
, eta ematen du estilo propio bat garatzen ari dela. Liburu hau beste pauso bat da ildo horretan.
|
|
|
Bada, Fermin Etxegoienen Autokarabana ez zait horrenbeste gustatu. Ferminek, seguru beren beregi horrela eginda, gaur egun
|
erabiltzen
den hizkera mota bat literaturizatu egiten du. Eta hizkera mota hori literaturizatzea ez da nire gustuko.
|
|
|
Ez da nire gogoa inor asaldatzea. «Kostunbrista» hitza
|
erabili
banuen, gehiago izan zen Lourdesek aipatzen dituen «iraganaren oroitzapenak (haurtzaroa eta gaztaroa hiru protagonisten ahotik)» era nolabait dokumentalean aurkeztuta daudela ikusten dudalako eta ez gurean egon den kostunbrismoa ikusi dudalako. Une honetan ez zait otutzen modu hoberik adierazteko.
|
|
|
Nolanahi, guztiz azpimarratzekoa da zelako erraztasunez, zelako naturaltasunez
|
darabilen
hizkuntza horrelako azalpen korapilatsu eta ñabardurez josiak adierazteko orduan. Nire ustez, Joxe Azurmendik prosa pertsonala, zehatz eta adierazkorra garatu du liburuz liburu, berez nahikoa gatx eta nekezak diren gaiak arin eta ulergarri papereratzeko.
|
|
|
Eleberriaren amaieran arreba azaltzeak, bere semearekin gainera, esperantzari leiho bat irekitzen dio Elorriagaren nobelan. Nahiko desorekatua iruditu zaigu eleberria, eta narratzaile nahiz erregistro desberdinak
|
erabiltzen
diren arren, zenbait atal, hala nola, lehenengoa, errepikakorrak iruditu zaizkigu.
|
|
|
Fikzioa eraikitzeko osagaiak modu eraginkorrean
|
erabilita
daude eta kontatzeko trebezia aski naturala, berez bezalakoa du Alberdik. Eguneroko bizitzaren zertzelada txikiak esanguratsu bilakatzen ditu selekzio irizpideaz harantzago doan kiribiltzerik eragin gabe.
|
|
|
Eguneroko bizitzaren zertzelada txikiak esanguratsu bilakatzen ditu selekzio irizpideaz harantzago doan kiribiltzerik eragin gabe. Bestalde,
|
erabili
dituen hizketa erregistroak, barne bakarrizketena eta elkarrizketena, aski sinesgarri gertatzen dira... Nolanahi ere, hortxe, pertsonaien mintza jardunean aipatu litzateke egileak hautatu duen asmoaren eta errealizazioen arteko aldea:
|
|
|
Azurmendik bere ohiko estilo bizi eta nekegabean idatzi duen saio luzeak irakurketa arretatsua eta batez ere patxadatsua eskatzen du. Tankera berezia hartzen zaio liburuari, zeren Gandiagaren idazle izaera eta pertsona tarteko, hontaz eta hartaz gogoeta egiteko abadagunea hartzen baitu, ardatz tematiko ugari batera
|
darabiltzalarik
. Espiralean moduan hartu eta berrartu egiten ditu argudioak norabide eta perspektiba sarri aldatuz, iritzi edo autoritate gehiago eta gehiagoren ekarpena eginez.
|
|
|
Marie Darrieussecqen Herria (Xabier Payak euskaratua). Gogoko dut Darrieussecqen idazkera, nola
|
erabiltzen
duen hizkuntza irakurlearen sinismen sistema galdekatzeko. Zentzu horretan, Iparraldekoaren lana irakurtzen dudan bakoitzean, erantzun baino galdera gehiago izaten bukatzen dut.
|
|
|
«Hazia», esaterako, interesgarria da gai aldetik, baina tratamenduan huts egin du idazleak. Zaila da bigarren pertsona modu eraginkorrean
|
erabiltzea
, kontatu beharrekoa errekriminazio zerrenda bihurtzeko arriskua baitago, eta inpresio hori izan dut «Hazia» irakurtzerakoan.
|
|
|
Interesgarria egin zait oso narrazioa, esan gabe esateko gaitasun hori, pertsonaien barrenak mahai gainean jartzekoa, autopsiagile mutu batek egingo lukeen bezala. Eta narrazioa estilo aldetik ez da beti fina, bai gorabeheratsua, irakurketa ez doa beti, Lourdesen hitzak
|
erabiltzeagatik
, leun, argi eta sendo, baina aipatzen genituen erronkak, irakurleari egindakoak. «Gauetan izarak harrizkoak bihurtzen dira», irakur genezakeen hemen komentatu dugun liburu batean.
|
|
|
(Agian ez da hau lekua, baina, pentsatu al duzue literatura hitzak, edo nobela hitzak? hartzen dituen adjektibo gehienak klasifikatzeko eta, hein batean, deskalifikatzeko,
|
erabiltzen
direla: historiko, erromantiko, poliziako, errealista, zientzia fikziozko,?).
|
|
|
Hari nagusia bera ezaguna zaigu, bizitzaz aski duen edadekoa, bizitzaren zamak azpian harrapatu duena; badakigu zaintzailearen etorrerak inflexio puntu bat eragingo duela (onerako, ustez), liburuko afera batzuk (lagun minaren alabarena, nagusien artean) nola konponduko diren, narrazioak etsaigo zaharraren konpontzea izango duela helmuga.
|
Erabiltzen
diren irudi asko ere ezagun ditugu, errepikatuak izan dira, behin eta berriz: «zigarroaren kea bezala urruntzen dela atzamarren artetik»; «bizitza gurpil bat da, eta gauzak beti errepikatuz doaz»; «konturatzen gara nobela mardul eta luze baten kapitulu bateko pertsonaia baino ez garela».
|
|
|
Egia da, bai, baina hortik aurrera, Aritz, ez nator bat zure balorazioarekin. Egia da, bai, hari nagusia ezagun suertatzen dela, eta bai
|
erabiltzen
diren irudi asko eta asko errepikatuak direla ere, baina hala eta guztiz nik neuk azpimarratu nahi dut errelato topiko(?) horri Karmele Jaiok xiringatu dion irakurgarritasuna. Irakurlea naizen aldetik horixe eskertu gura diot:
|
|
|
behingoagatik istorio irakurgarri(= readable) bat eskuen artean, adi mantentzen zaituena leidu egiten duzun bitartean. Beharbada, ez da oso sinesgarria ikustea Elenaren hizketaldiko hizkera ia berbera
|
erabiltzen
dutela liburuko gainerako abotsek ere, baina, tira, gutxienez tonu guztiz onargarri batean doaz.
|
|
|
Zorionez.
|
Erabiltzen
diren metaforek ere gutxi dute ikustekoa udaberriarekin: «Katu beltzak eta guzti izutzen dituzte gaueko/ Itzalek».
|
|
|
Heibei.
|
Erabili
zen teknika: nishiki e (estanpa polikromoarena).
|
|
|
Batean emeak dio, eta neskak bestean. Bada, emeak
|
erabiltzea
hain «ozar» eta lotsagaldua ote da, ezen neskak jartzera derrigortu baitzuen Lafitte kalonje lotsorra, Lotilandiako euskaldun garbien begi belarriak ez mintzearren. Ezin dut kapiskatu.
|
|
|
Britainia Handiak traba guztiak ezarri eta
|
erabili arren
, mundu mailan estatu ez onartua izanagatik ere (hasieran ezagutu zuen bakarra Leninen garaiko Sobiet Batasuna izan zen), Irlandaren askatasuneranzko bidea geldiezina zen.
|
|
|
«Kezkarik handienak nire anaietako batek adierazi zituen. Izengoitia
|
erabiltzeko
aholkatu zidan, bestela liburuak ate asko itxi ziezazkidakeela ezkontzarako. Horixe da nahi dudana, erantzun nion, nik aukeratzen dudan gizonarekin ezkontzea».
|
|
|
JosAnton Artzek bi goitizen
|
erabili
ditu bere liburuak sinatzeko, beti izen zibilari erantsita, alegia, inoiz ez mozorro gisa. Lehenbizi, Harzabal (edo Hartzabal); gero, Hartzut.
|
|
|
Aspaldi, saiatu zen Pamielan eleberri liburu bat argitaratzen. Esan zioten izen hori
|
erabilita
ez ziotela egingo, nola edo hala agertu behar zuela nor zen benetan. Azkenean, Hiria etxeak liburu batzuk atera dizkio, prosa nahiz poesiazkoak.
|
|
|
Nabaritzen da, zerrenda luze horri erreparatuta, hemengo idazle jendea oso izan dela ezizen eta goitizenen zale. Manuel Larramendik berak ere
|
erabili
zituen batzuk orain 300 urte baino gehiago, eta kantitatez eta ugaritasunez Bernardo Estornes historialaria gailentzen da: hamabost antz eman zizkion Amezagak!
|
|
|
Ordura arte goitizenak oso ugariak izan ziren. Honek, berriz, bere benetako izenak bakarrik
|
erabili
zituen, eta gainera olerkietan eta aipatu egiten zituen. Handik aurrera asko bakandu ziren goitizenak».
|
|
|
Gizon honen kasuak azalpen luzea behar du. «Zergatik hasi nintzen goitizenak
|
erabiltzen
–Ez dakit.
|
|
|
Ohitura zen», esan dit. Ezizen asko
|
erabili
ditu Jose Luis Alvarez Enparantzak, eta sarrien, Txillardegi delakoa.
|
|
|
Jose Luisek Larresoro gaitzizena ere
|
erabili
zuen. Adibidez, horrela sinatzen zituen Zeruko Argia ko artikuluak.
|
|
|
Erbestean goitizena
|
erabili
zuten beste batzuk Jokin Apalategi eta Paulo Iztueta ditugu. 1974an Sei idazle plazara izeneko liburu parea plazaratu zuten, non sei idazleren berri ematen zuten.
|
|
|
Baina, gu aterbetuak izanik, nola sinatu behar genuen arazo bihurtu zen. Ezizena
|
erabiltzea
erabaki genuen: Begiarmen.
|
|
|
Gero, 1998an, Euskal Herriko Unibertsitateak lan poetiko guztien bilduma argitaratu zionean() goitizen horren nondik norakoa azaldu zuen harako hitzaurre hartantxe: «Otsalar
|
erabili
nuen izenordez nire olerkiok konprometigarriak zirelako. Nahiz eta ohartu nire pertsona itzaltzen zuela eta nolabait beraien zabalkundea murriztu.
|
|
|
Beste goitizen bat ere
|
erabili
zuen Atxagak: Pinotxo.
|
|
|
Literatur arrazoiei lotuago dago Edorta Jimenezek
|
erabili
izan duen ezizena, Omar Nabarro. Idazle honek bere olerki lanak izenpetu ditu modu horretara.
|
|
|
«Dena da lapurreta. Batzuek aitortu egiten dute, aipu bidez autoritateen babesa bilatuz; beste batzuek nahiago dute situazionisten teknika
|
erabili
, lapurtutakoa norbere testuan txertatu, eraldatu, komatxorik gabe idatzi; eta gehienok, ez gara konturatu ere egiten lapurretan ibili garela, noizbait eta nonbait irakurritakoa daramagula barruan.
|
|
|
aizto, labana, ganibet eta bertze metalezko hainbat tresna zorrotz ikusi ohi nituen neure eskuetan. Zu agertu eta
|
erabili
beharra izanez gero, erabili eginen nituen.
|
|
|
aizto, labana, ganibet eta bertze metalezko hainbat tresna zorrotz ikusi ohi nituen neure eskuetan. Zu agertu eta erabili beharra izanez gero,
|
erabili
eginen nituen.
|
|
|
Ez horixe. Baina zenbat eta kontu hura buruan gehiago
|
erabili
, hainbat eta nahasiago nengoen, hainbat eta urduriago. Zerbait egin behar nuelakoan, ez nekien zer egin.
|
|
|
Edo, beharbada, haserre nengoen nire haserreaz ohartu gabe. Hori buruan
|
darabildalarik
, hotzikara batek inarrosi nau. Besoa luzatu dut treneko berogailurantz:
|
|
|
Esku luze hezurtsuak zeuzkan, beti neurriz higitzen zituenak, bere hitz neurtuen laguntzaile. Taxuzko psikoanalista bati zegokion gisan, ahoa gutxitan ireki eta hitz zehatzak
|
erabili
ohi zituen. Hemezortzi hilabetez egin nion, sekula hutsik egin gabe, bisita.
|
|
|
Kontu mingarrienak aipatu nizkion, xeheki eta banaka. Egiak gordin behar zuela sinetsirik, gupidarik gabe
|
erabili
nuen neure burua. Oinazearen ordaina askatasuna bertzerik ezin zitekeela izan iruditu eta molde zakarrean aritu nintzen neure baitako deabruarekin.
|
|
|
Metafora dotoreak
|
erabiltzeko
bere joera ere literaturatik jasoko zuela gogoratu diogu. «Nire zati dira metafora horiek.
|
|
|
Hala ere, ez da edukia irakurlea gehien harritzen duena, adierazteko
|
erabiltzen
duen euskararen konplexutasuna, indarra eta edertasuna baizik. «Pentsamenduen eta ideien arteko erlazioak adierazteko daude hizkuntza batean menpeko perpausak.
|
|
|
Euskara batuaren bigarren jaiotza da bere izenburua. Arazoen aurrean neuk
|
erabiltzen
ditudan irtenbideak agertu nahi ditut. Aditzari buruz, esaterako, proposamen ausartak egiten ditut, aditz trinkoaren erabileraren inguruan batik bat, eta berdin lexikoan edo beste eremu batzuetan ere.
|
|
|
Eta hori ere ez du lortzen. Hain itsututa dagoenez gero, gauza nabaria da hori
|
erabiltzen
duen hizkera traketsari erreparatuta?, nekez utziko ditu gauzak argi eta garbi, nekez onartuko du jendaurrean berak gaur egun literaturatzat aurkezten dituen obra askok deus gutxi dutela literariotik.
|
|
|
Alde horretatik, itzulpen literarioa bide emankorra eta atsegingarria izaten zait gehienetan. Zenbait gauza sakon sentitzeko bidea, mezu edo irudi edo gogoeta batzuekin identifikatzeko modua, euskararen baliabideak ikertzeko eta, igual, zerbait
|
erabili
eta proposatzeko era ere bai.
|
|
|
1 Nortzuk erabakitzen dute, eta zer irizpideren arabera, zer itzuli behar den? 2
|
Erabiltzen
dugun helburu hizkuntza tresna aski eraginkorra da literaturan? 3 Inori bururatu zaio zatikako itzulpen antologiaren bidea esploratzea?
|
|
|
Ordea, literatura lan kanonikoak ez bezala, itzulpen literarioak iragankorrak dira, «modaz pasatzen dira», hain zuzen ere
|
erabiltzen
dituzten hizkuntza ereduak (eta itzultzeko estiloa bera ere) zaharkitu egiten direlako; hori, bistan denez, areago gertatu da euskararen arauen dantzarekin. Kontua da, literatura unibertsaleko obra jakin batzuk itzulita egonda ere, berriro euskaratu liratekeela.
|
|
|
Une horretan bertan erabaki nuen ipuin honetan Marcus izena
|
erabiliko
nuela nire adiskidearen benetakoaren ordez, New Yorken kokatuko nuela kontakizuna, eta azkeneko eszenan Tiffany, s en aurretik pasatuko ginela, bizkor, gelditu gabe.
|
|
|
Jo eta airean hartu, eta lurrera jaurti ninduen; ostikoka
|
erabili
ninduen, hankak nekatu zitzaizkion arte. Galtzak busti nituen.
|
|
|
Beste batzuentzat, ordea, balea zuria Herio da, heriotza egoera puruan, eta Achab kapitainaren grina heriotzarantz eramaten duen gorroto itsua eromenean irudikatua. Poema honetan, alabaina, bestela
|
erabili
ditut irudi biak, Achab ena eta Moby Dick ena. Niretzat heriotza itsasoa da, eta balea zuriaren sinboloa patuaren amaiera tragikoa litzateke, azken finean gauza bera direla ohartaraziz.
|