|
2013
|
|
|
Liburu hau historiografia hain klasikoak diren biografia horietako bat da, alegia, pertsonaia historiko bati buruz dugun ezagutza agortzeko asmo garbia izateaz gain, hura bere giroan eta garaian kokatu nahi duena eta judizio kritikorik
|
emateko
batere lotsarik ez duena. Bi hitzetan, pertsonaia eta bere garaia gurutzatzen duen liburua, diskurtso historiko kritiko koherente bat sortuz.
|
|
|
Hain justu ere garai honetan eta Frantzian sortuko da subiranotasunaren kontzeptua, ez kasualitatez, Joana Albreten bizitzak ederki ilustratzen duen bezala, kontrakoa baizik: Frantziako erregeek buru egin behar izan zieten gerra zibilei erremedioa
|
emateko
teoria politiko gisa baizik. Areago, lurralde horietako batek, Nafarroak zehazki, erresuma gradua dute eta, beraz, haren jabea Frantziako edo Espainiako erregeren pare bihurtzen dute nominalki.
|
|
|
Gainera, 1512an haren inbasioa, okupazioa eta zatiketa gertatzen den unetik oraindik itxi gabe zegoen arazo diplomatiko handia zen: Karlos V.a enperadoreak edo haren seme Filipe II.a Espainiakoak ez dute formalki onartzen Nafarroan beraiez besteko errege erreginarik dagoenik, baina negoziazio etengabeak izango dituzte mende osoan zehar bai Joanaren aitarekin (Henrike II.a Nafarroakoa) eta senarrekin (Antonio I.a Nafarroakoa) eta Joana berberarekin ere nafar auziari nolabaiteko konponketa bat
|
emateko
(tartean goian aipatu dugun ezkontza proposamena). Ildo horretako aipuak ugariak eta sakabanatuak badira ere, bereziki interesgarria suertatzen da IV. kapitulua irakurtzea:
|
|
|
Izan ere, Frantzian bederen, mugimenduaren oinarri sozial nagusia hirietako artisau eta merkatarien artean kausitzen zen, horri gehitu behar zaizkiolarik noble ugarien artean sortu zuen interesa, behe mailatik hasita errege familiara iritsi arte. Roelkerrek data zehatzak
|
ematen
dizkigu: , tarte horretan baitzirudien Frantziak Alemaniaren bidea segitu behar zuela laster (ik.
|
|
|
Nafarroa bera ere ez omen zen askoz ere gehiago: pozik
|
emango
zizkion haren gaineko eskubide dinastikoak Filipe Espainiakoari, Milanen truke, jakina. Detaileak, liburuan bertan bila.
|
|
|
Baina, paradoxak, ezkondu eta berehala Antoniok pozik bereganatu zuen bere aitaginarrebaren joera nafarzalea, betiere botere joko dinastikoen klabean ulertuta. Joanak, aldiz, erabakimen osoz protestantismoa besarkatu zuen, publikoki eta baldintzarik gabe, amak bere sasoian (Margarita protestanteen babesle nabarmena izan zen, baina inoiz ez zuen azken urratsik
|
eman
) edo senarrak gero ez bezala. Roelkerrek ez du erabat baztertzen Joanaren hautu horretan egon zitekeen interes politikoa, baina garbi dago, funtsean, konbertsio baten aurrean gaudela.
|
|
|
joaten zela aipatzen denean,. Frantzia? hori kakotx artean
|
emateko
, hots, xelebrekeriatzat hartuz. Nafar auzia, jakina, gatazka diplomatiko hutsa da haren begietan, ondorio praktikorik apenas izan zuena; gure egileak inoiz ez du Nafarroako Erresuma oso seriotzat hartzen (paradoxikoa bada ere).
|
|
|
Bai, euskaldunok aukera gutxi izango dugu liburu honetan ohorezko aipamenik edo justifikazio historizistarik ikusteko. Leizarragaren Testamentu Berriabera, behin bakarrik aipatzen da, eta Joanaren hizkuntz politika eredugarria (biarnesa Biarnoko legezko hizkuntza bakartzat hartzea, adibidez) bidenabar aipatzen da, inolako garrantzirik
|
eman gabe
. Baina, hala eta guztiz ere, euskaldunok zer ikasi handia dugu liburu honetan.
|
|
|
Gaur, Pello Esnalek bere Hitz ordena. Erabilera estrategikoaekarpen bikainaz hitz egin digularik, eta abagune honetan hitz batzuk esatea proposatu zaidalarik, sakonera akademikoak alde batera utzi eta mende erdi batez neure idazle eta itzultzaile ibilbideari gaingiroki bada ere begiratu bat
|
eman
eta horretaz zuei hitz egitea erabaki dut.
|
|
|
Mitxelena harrituko litzateke. Geuri ere pozñoa eragingo liguke, eta adore
|
eman
–aldian behin harritzeak> >.
|
|
|
Urte haietan topo egin nuen Txillardegi, Aresti, Mirande eta Xabier Kintana adiskidearekin eta abarrekin; orduan egin nuen Ermuko Zina eta Batasunaren Kutxaliburuko proposamenei atxiki nintzaien, 1968an Euskaltzaindiak batasunerako lehen urratsak
|
emango
zituen etengabe bide hartatik ibiliz, etorkizuneko euskara lantzeko Jakin, Anaitasuna, Zeruko Argiaeta abarretako artikuluetan. Ordura arteko idazkuntzaren bidea aski zalantzakorra zen, zeren eta idazle sonatuenen lanetan aldaerak ugari samarrak baitziren eta kosta egiten zen orrialde bat hasi eta bukatu era koherentean egitea.
|
|
|
Batzuetan eskaintza ugariegiak eta beste batzuetan gabezia nabariak, garbizalekeria. Berriki hor
|
eman
digu Xabier Amurizakbere lana gaiak bizirik eta erantzun beharrean jarraitzen duela gogora ekarriz. Egia da, beharra detektatzea errazagoa gertatzen dela kasu bakoitzean erantzun egokia ematea baino, baina lehen urrats hori gabe nekez egingo da bigarrena.
|
|
|
Berriki hor eman digu Xabier Amurizakbere lana gaiak bizirik eta erantzun beharrean jarraitzen duela gogora ekarriz. Egia da, beharra detektatzea errazagoa gertatzen dela kasu bakoitzean erantzun egokia
|
ematea
baino, baina lehen urrats hori gabe nekez egingo da bigarrena.
|
|
|
Bilbon eta Algortan
|
eman
nituen urte haietan euskara irakasten taldeetan eta ikastoletan, AnaitasunaIkern idazten etataldearen egitasmoa lantzen ari izan nintzen, Saiokaikasliburuak sortu zituen taldean euskararen arduradun gisa eta zenbait irakurgai itzultzen Iñaki Beobideren argitaletxerako, jarduera hark isunen bat edo beste ordaindu behar izatea ekarri ziolarik. Garai hartakoak dira Euskal historian zehar eta Euskera 3, 4 eta5 ikastoletan euskara ikasteko testuak, zentsuraren artazikadak jasandakoak.
|
|
|
1977an argitaratu zen Joan Mari Torrealdayren Euskal Idazleak Gaur (Oñati), erakusleiho bikaina gerra osteko urteetan euskarak
|
emandakoaz
jabetzeko. Urtemuga horretatik 1995 arteko ekoizpenaren berri, aldiz, Euskal Kultura Gaurizeneko bigarren liburu batean eman zuen Torrealdai berak ia hogei urte geroago, zer esanik ez, oraindik uzta joriagoa ageri dela orrialde haietan.
|
|
|
1977an argitaratu zen Joan Mari Torrealdayren Euskal Idazleak Gaur (Oñati), erakusleiho bikaina gerra osteko urteetan euskarak emandakoaz jabetzeko. Urtemuga horretatik 1995 arteko ekoizpenaren berri, aldiz, Euskal Kultura Gaurizeneko bigarren liburu batean
|
eman
zuen Torrealdai berak ia hogei urte geroago, zer esanik ez, oraindik uzta joriagoa ageri dela orrialde haietan.
|
|
|
Beraz, 1980ko udazkenean ireki zituen ateak Donostiako Arbideko Dorreak izeneko gunean itzultzaile eskolak, gerora Martuteneko Eskola bezala ezagunago izango bazen ere izen hori zuen auzunean kokatu zelako. Goizero eskolak
|
emanez
eta asteburuetan ikastaroak eskainiz ia hamar bat urteko ibilbidea egin zuen eskola hark EIZIE (Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpreteen Elkartea) eta SENEZaldizkaria jaioarazi zituen, gaurdaino jardun betean ari direnak. Zehar bidez IVAP. HAEEko eskolaren sorrera ere eragin zuen eta pixkanaka. Literatura Unibertsala?
|
|
|
eta. Pentsamenduaren Klasikoak? itzulpen bilduma garrantzitsuen eragile ere izan zen, Deustuko eta Gasteizko campusetan itzulpen masterrak zenbait urtez
|
emanez
.
|
|
|
Parez pare, eta garai bertsuan, EITB eskola sortu zen Iñaki Beobideren gidaritzapean eta bertan euskarazko itzulpenaren eta esatari eta aktoreen euskarazko prestakuntzaren ardura ere izan nuen; horrek aukera aparta
|
eman
zidan batzen ari zen euskararen eta ahozkotasunaren arteko loturez ohartzeko, eta eremu horretan zeuden egitekoez jabetzeko. Halaber, Hezkuntzako EIMAn lankide izateak ere modu berezian ireki zizkidan begiak euskararen kalitateari zegokionez eta ildo hartan eman beharreko urratsen kontzientzia hartzeko ere.
|
|
|
EITBren Eskolan, testu idatziak ez ezik ahoskatuak lantzea ezinbestekoa zenez, ahoskera, azentua, intonazioa eta abarren aurrean erabakiak hartzera beharturik aurkitu ginen eta hasieran idazteko nagusiki aldarrikatzen zen euskara batua besterik gabe hartzerik ez zegoela ikusi genuen eta laster ekin genion esatarien eta film bikoizketarien eguneroko lana bideratzeko arauak bilatu eta ezartzeari Txillardegi eta beste zenbaiten ekarpenak eta, askotan, geure sena beste gidaririk gabe. Gerora Eimako IABen Ahoskera testua lantzean ikusi dudanez eta, berriki Mintzolan Julia Marinek
|
emandako
hitzaldian entzun dudanez, gaia zabalik dago eta oraindik lukeen arreta eta lantzea ez dituela jaso aitor nezake.
|
|
|
Villasanteren lehen ekarpen garrantzitsu batzuk, Euskaltzaindiaren lehen Euskal Gramatika, Lehen Urratsakliburukiak UZEIren hiztegiak eta Orotariko Euskal Hiztegiaren lehen liburukiak
|
eman
zizkigun garai horrek, eta euskal argitaletxe ugarik nabarmen aberastu zuten euskarazko liburuen eskaintza.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia
|
eman
behar zuela, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Azkenik, hiztegigintza UZEI Euskalterm, OEHetaren EGLUildotik urrats sendoak
|
eman
dira hamarkada honetan eta hurrengoan burutzeko.
|
|
|
Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez. Hizkuntzaren oinarrizko eraikuntza landu ahala, gero eta garbiago ikusi da testu egokiak prestatzeko
|
eman
beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean ari den gure idazkuntzan, eta ildo horretatik etorri dira P. Esnalena bezalako ekarpenak. Testu antolatzaileak.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> >
|
eman
ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia ... Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Euskaltzaindia; Euskal gramatika lehen urratsak (EGLU) Euskararen gramatika deskriptiboa da, hizkuntzaren datuak bildu nahi dituena. Tarteka Euskaltzaindiak
|
eman
dituen arauen berri ere ematen da, zeharka, baina, berez, ez da gramatika arauemailea, baizik deskriptiboa: hizkuntzaren datuak erakutsian uzten ditu, tradizioan oinarritutako lekukoetan, eta egungo euskalkien ezagutzan oinarriturik.
|
|
|
Euskaltzaindia; Euskal gramatika lehen urratsak (EGLU) Euskararen gramatika deskriptiboa da, hizkuntzaren datuak bildu nahi dituena. Tarteka Euskaltzaindiak eman dituen arauen berri ere
|
ematen
da, zeharka, baina, berez, ez da gramatika arauemailea, baizik deskriptiboa: hizkuntzaren datuak erakutsian uzten ditu, tradizioan oinarritutako lekukoetan, eta egungo euskalkien ezagutzan oinarriturik.
|
|
|
Hortakotz LIB batzordeak eginbidetzat dauka euskal literaturan agertu diren idazleen ohoratzea, kongresu batzuetan, hala nola Oihenart XVII. mendeko olerkari zuberotarra, Anton Abbadia Lore Jokoen sortzailea XIX. mendean, edo jardunaldietan; bizpahiru adibide
|
ematekotan
Elizanburu, Oxobi, Lafitte eta igaz Xaho Iparraldekoak eta berdin Hegoaldekoak Kardaberaz, Ubillos, Lizardi, Lauaxeta bai eta egungo Eusebio Erkiagaren ohoretan. Mintzaldi guziak agertu dira, kongresuenak Ikerbilduman eta jardunaldienak EuskeraEuskaltzaindiaren agerkarian.
|
|
|
Berriz ere eskerrak bihurtuz, bai mintzatu direnei eta bai ere entzule guziei, bukatutzat
|
emaiten
ditut Eusebio Erkiagari eskainitako jardunaldiak.
|
|
|
Liburuak argitaratzeko, eta Euskaltzaindiaren biltzarrak eta bertso txapelketak antolatzeko laguntza
|
eman
zuen. Eta gastronomiaz idatzi zuen euskaraz eta zenbait literatur kritika ere egin zituen; karlista tradizionalista euskaltzalea izan genuen.
|
|
|
Arrue politikaria, batetik; eta euskaltzalea, bestetik, Euskaltzaindiaren eta Egan aldizkariaren lankidea. A. Arrueren ideologiaz eta hark politikari gisa egindako lanaz informazio jakingarriak
|
ematen
ditu delako artikulu horrek, baina beste alderdiaz, Arrue euskaltzaleaz den bezainbatean, apologia egiteaz gain ez dakar deus berririk, eta artikulu honen xedea hain zuzen A. Arrueren beste alde ez hain goresgarri hori azaleratzea da, argitan ezartzea, eta haren ekarpena merezi duen lekuan kokatzea.
|
|
|
Borrokatzen duen euskara, aldiz, euskara jasoa da, kultua, kultur tresna gisa erabili nahi dena. Izan ere, frankismoak euskarari
|
eman
dion egitekoa oso bazterrekoa da, folklorikoa, familia barnekoa, hilzorian dagoen gizataldeek bakarrik erabiltzekoa. Euskara ez da hirian, pulpituan edo eskolan ibiltzeko hizkuntza, beraiek esan ohi zutenez.
|
|
|
–Zorionak ere
|
eman
bear dizkitzut irabazi duzun sariagatik, ots, Iparragirre' ren omenez egin eralguntzan irabazitakoa. Nere uste kaxkarrean, zuk bear zenukean, bete betean, aurreneko saria.
|
|
|
Goazen berriz ere ideologiaz eta tratabidez lagun izan zuen Aita Zavalarengana, ea zer zioen tolosarrak Auspoa saila ateratzeko A. Arruek
|
emandako
laguntzaz. Kontatzen du, lehenbizi, denok dakiguna:
|
|
|
Kontatzen du, lehenbizi, denok dakiguna: zentsura zegoela garai hartan, eta hiru kopia utzi behar izaten zirela Donostian, eta baimena
|
emanez
gero, aurrera, eta bestela han geratzen zela liburua, kotxea semaforo gorrian jartzean bezala?.
|
|
|
–Garagarrilleko lenbiziko igandea izan zala, uste det. Bilbo' n Arriaga antzokian egundoko euskal jaia eratu ziguten. Arrue legegizonak (karlista bera, alabearrez) euskeraz
|
eman
zigun jardun bizigarri bat. Aren esanetatik bat, auxe:
|
|
|
|
Ematen
du inflexio puntua 1960ko 339 euskal apaizen gutunak ekarri zuela. Nemesio Etxanizek A. Arruek berari eta On Manuel Lekuonari egindako belzkeriak aipatzen ditu batez ere, eta Koldo Mitxelenari egindako zerbait ere bai.
|
|
|
–Ba al dakizu Arrue' k egin didan azkenengoa? Irrati lanen leiaketa sortu zuten, eta neri
|
eman
bear, ba, aurrenengo saria, ta or ibilli dira erabakirik eman nai ezik. Azkenean, desierto?
|
|
|
–Ba al dakizu Arrue' k egin didan azkenengoa? Irrati lanen leiaketa sortu zuten, eta neri eman bear, ba, aurrenengo saria, ta or ibilli dira erabakirik
|
eman
nai ezik. Azkenean, desierto?
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen
|
eman
zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina eman zioten 1964an, Espainiako estatuaren zerbitzuan egindako merituengatik, eta 1967tik 1971...
|
|
|
...besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina
|
eman
zioten 1964an, Espainiako estatuaren zerbitzuan egindako merituengatik, eta 1967tik 1971era, familia ordezkari izan zen Espainiako Gorte Organikoetan.
|
|
|
eta halaber bertso txapelketak? 60ko hamarkadan? antolatzeko laguntza
|
eman
zuen. Eganeraberritzeko ere bai 1954an, eta gastronomiaz idatzi zuen euskaraz eta zenbait literatur kritika ere egin zituen euskaraz; beraz, karlista tradizionalista euskaltzale gutxietariko bat izan genuen dudarik gabe.
|
|
|
Era berean, Francoren erregimenaren atxikitzaile gisa,
|
eman
zioten Meritu Zibilaren Ordenaren dominaren merezidun gisara, azpijokoan aritu zen Nemesio Etxaniz edo On Manuel Lekuona bezalako jeltzaleen aurka, haien merituak ezkutatzen eta haien jarduera publiko euskaltzalea oztopatzen. Alde batera, erregimenak erregio hizkuntzatzat jotako euskarari ezartzen zizkion muga hertsi zorrotzak zabaldu nahian bezala, baina bestalde muga hertsi horiek ezin eramanak eta ezin gordeak zitzaizkien euskaltzale finei mugak ezarriaz edo oroitaraziaz, erregimenaren aldeko ezkutuko lan zikinean.
|
|
|
Alde biei erreparatu gabe, on gaitzei kasu
|
eman gabe
, Antonio Arrueren jardueraren irudi faltsua gera liteke gure kultur memorian. Eta bidegabea litzateke!
|
|
|
Korronte psikologistek nahiz marxistek, bestalde, ekarpen interesgarriak egin dituzte literatur pertsonaien inguruan. Batzuek diote literatur pertsonaiek pertsonaren barrualdearen inguruan informazio aski zabala
|
ematen
dutela, eta besteek, jendartearen informazioa eskaintzen dutela. Biak ala biak, narratologiarekin eta kritika feministarekin batera, aski lanabes interesgarriak dira literatur pertsonaiaren nondik norakoa arakatzeko.
|
|
|
121). Orain arte literaturak
|
eman
duen emakume zaharraren arketipoa oso gogorra da. Horra hor laburki esanda.
|
|
|
Mari Gorri, izenak berak dioen modura, zahar transgresorea izango dugu, eleberriaren ikuspegi semantikoa edota esanahia, eta Mari Txuri, berriz, paper zurian idazteko eta kontatzeko tresna. Eleberriari suspensea
|
emateko
, absentziaz baliatzen den hirugarren protagonistaren jokoa eskaintzen digu Urretabizkaiak: Mari Handirena.
|
|
|
Gure idazle garaikideetan, zahartzaroa gai inportantea bilakatzen ari da: batzuek, sasoi horretara iristen ari direlako eta horri buruz gogoeta egin beharra dutelako; beste batzuek, historiari begiratu bat
|
emateko
beharra sentitzen dutelako, historia hurbilari, Espainiako gerrari, eta, hartara, nahitaez adinean oso aurreratutako literatur pertsonaien premian aurkitzen direlako. Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken urteetan.
|
|
|
Horietaz, ordea, gutxi hitz egiten da. Izan ere, Txurik alabaren heriotza jasan behar izan du, baina ez da halako atsekabeetan murgiltzen, eta ez digu horretaz xehetasun handirik
|
ematen
. Gorrik inskribatzen du liburu honen esanahi semantikoa, edota zahartzaroaren ikuspegi esanguratsua; Txurik, berriz, sintaktikoa, lehen esan dugun moduan, bera baita ahotsa, bera espazioa eta denbora, eta Handik suspensea jartzen dio, hasieratik bukaerara hutsune bat baita, irakurleak betetzen jakin behar duena.
|
|
|
Literatura alorrean, Joseba Gabilondo ikerlariak ere ondo aztertu du amatasunaz nola idatzi den, eta diosku abertzaletasunak barruko erbeste batera kondenatu dituela emakumeak, amatasun nazionalistaren eredua onartzen ez badute bederen. . Erbeste horretan emakumezkoen literaturak benetako bakardadearen kronika malenkoniatsu eta magnoa
|
eman
digu, beste ezein literatura maskulinistak ez bezala? (Gabilondo, 2006:
|
|
|
Koaderno gorrianobelako Ama hegemonikoki gizonezkoena den mundu ikuskera militarrean aurkitzen dugu kokatua eta, lehenik eta behin, ertzak lausotzearren, begiratu bat
|
emango
diegu Isabel Carrerak postmodernismoaren, postkolonialismoaren eta feminismoaren artean egindako analogiei. Carrerak hiru teoria horien artean helburu komun batzuk aipatzen ditu; tartean, subjektibotasunaren deseraikitzea (2000:
|
|
|
–Seiko? apaiza aurkeztu aurretik, lehen orrialdean bertan Andertxoren aitonaren heriotzaren berri
|
ematen
da. Heriotzaren berriarekin batera desagertu egiten da kontaketatik Andertxoren aitona, Araibar zalduna eleberriak kontaturiko istorioa amaierara heltzean, berriro agertzeko.
|
|
|
Honela bada, seigarren eta bederatzigarren aginduek eragindako nahaspilak ditu gai Erkiagak Araibar zalduna eleberrian: gai horrekin irekitzen eta ixten du eleberria, tartean agindu horiek betetzen ez dituen pertsonaia bati
|
emanaz
nagusitasuna.
|
|
|
maltzurkeria, doilorkeria, bortizkeria... Horra, Etxaidek euskal kontagintzara ekarritako nobedadea XX. mendearen bigarren erdiari hasiera
|
ematearekin
batera. –Keriek?
|
|
|
gizarte maila, diru egoera... Ohiko lan jardueraz
|
emandako
argibide labur eta urriekin modu nabarmenean kontrastatzen du, kontrabandista bihurtu zeneko gauari eskainitako arretak: zehaztasun dezenterekin kontatzen da.
|
|
|
errepikatzen den jarduna da. Errepikatzen den jardun horren berri
|
emateko
, kontaketa errepikakorrera jotzen da: –konkista?
|
|
|
Jainkoaren aginduak ez ezik, gutxienez, ogasunaren aginduren bat ere urratzen du Araibarrek, baina Erkiagak, arau bat baino gehiago urratzen duen pertsonaia nagusiari bizitza
|
eman
arren, arau urraketa bakarra nabarmentzea hautatu du: Jainkoaren 6 eta 9 aginduena.
|
|
|
biak pertsonaia hiritarrak eta nahiak dituztenak izateaz harantz, batere ez, erantsiko nuke. Txillardegik hautsi egin zuen aurreko eleberrigintzak adierazitako mundu ikuskerarekin, Erkiagak, ostera, jarraipena
|
eman
. Jarraipena eman, ordea, aldaeraren bat gehituz:
|
|
|
Txillardegik hautsi egin zuen aurreko eleberrigintzak adierazitako mundu ikuskerarekin, Erkiagak, ostera, jarraipena eman. Jarraipena
|
eman
, ordea, aldaeraren bat gehituz: aurreko eleberrigintzaren tradizioan ez zegoen hiria bizilekutzat zuen pertsonaia nagusirik.
|
|
|
Istorioaren denboraren iraganaz egindako laburpen horren bidez, andrezale ezaugarria egotzi eta Araibarren orainaldian kokatzen da kontalaria, beste sexukoekin dituen harremanez aurreneko xehetasunak
|
emateko
.
|
|
|
Ez da inondik inora ikuspegi berria, oso zaharra baino. Oso zaharra, XX. mendearen bigarren erdiari hasiera
|
eman
ostean ere, eleberrigintzan behintzat, oraindik indarrean dirauen arren. Hala da, baina, gaizki ulerturik sor ez dezan, aurrera baino lehen, azalpen txiki bat:
|
|
|
Esan bezala, bere garaiko talde soziologiko zabalenaren ikuspegia islatu zuen, nahiz eta mendetako antzinatasuna izan. Euskal literaturaren tradiziori begiratu bat
|
ematea
aski da ikusteko 6 eta 9 aginduen urraketaren gaiak izan duela tarterik. Tradizio horretan agerikoa da gizakumeek eta emakumeek jarrera desberdina erakutsi dutela aginduok urratzeko orduan.
|
|
|
Etxeparek taxutzen duen emakumea ohoreak eta famak arduratzen duen bitartean, besterik du arreta-gune gizakumeak. Gizonezkoa den maitaleak eginiko eskariei (dela pota, dela berak nahi duena egitea...) emakumeak ezetza
|
emateko
dituen arrazoietan, bata erlijiosoa da. Jainkoaren gogoko ez izatea?; bestea, berriz, soziala: jakingo balitz, berak eta bere etxekoek fama eta ohorea galduko lituzketela.
|
|
|
Bestelakoa da haragizko maitasuna eskatzen jardun duen gizonezkoak, jokabide hori bertan behera uztea erabakitzen duenean azaldutako arrazoietako bat. Emakumeak bezala, bi motibo
|
ematen
ditu maitasun mundutarretik aldentzeko. Biak bat datoz batean, ez horregatik, bestean.
|
|
|
Horren erakuskaririk utzi du literaturak XIX. mendean bertan ere. Errealismoak
|
emandako
fruiturik bikainenetakoak, bikainenak ez badira, lekuko:
|
|
|
bada besterik ere. Loli Mena?
|
ematea
–bereizgarriaz ezaugarritzen den bitartean,, jaso?
|
|
|
izenburua daramana aztertzen bada, erraz samar atzemango da gizonezkoaren zerbitzura aurkeztu zuela emakumea. Emakumeak gizakumeari
|
emandako
zerbitzu ugariak zerrendatzen zituen. Horregatik, hain zuzen ere, azaltzen da emakumearen alde Etxepare:
|
|
|
abantailak baino ez ditu emakumeak gizakumearentzat. ?
|
Eman
–isotopiaren gain eraikitzen du emakumea (mundura ekarri, bularra eman, hazi, egunero lagundu, plazera eman...).
|
|
|
–Eman? isotopiaren gain eraikitzen du emakumea (mundura ekarri, bularra
|
eman
, hazi, egunero lagundu, plazera eman...). –Eman?
|
|
|
–Eman? isotopiaren gain eraikitzen du emakumea (mundura ekarri, bularra eman, hazi, egunero lagundu, plazera
|
eman
...). –Eman?
|
|
|
isotopiaren gain eraikitzen du emakumea (mundura ekarri, bularra eman, hazi, egunero lagundu, plazera eman...). ?
|
Eman
–semak gobernatzen du emakumearen jarduera, aitzitik, kontrako norabidekoa den, jaso?
|
|
|
Dirudienez, lau mende luze geroago,?
|
ematea
–k emakumearen ezaugarri izaten jarraitzen du. Erkiagak irudikatutako Loli Menak Etxeparek bere zerrendara eraman ez zuen, opari?
|
|
|
Heriotzaren ostean, aitorle izan zuen apaiz gazteak Manu Araibarrengana jo zuen bakarka hitz egiteko asmoz. Hona apaizak Araibarri
|
emandako
berria:
|
|
|
Loli zanak
|
eman
dizu lezio odoltsua. Zuk duzu orain eretia joko garbiz jarduteko.
|
|
|
Ez du berdin jokatzen Loli Menarekin: ohikoa den izen batez izendatzeaz gain, abizena
|
ematen
dio.
|
|
|
aurreko ibilerengatik jada irabazia zeukan zaldunak ezaugarri hori. Nahiz eta lehenaldiko zeinahi konkistarekin hel ziezaiokeen kontalariak Araibar konkistatzailearen berri
|
emateari
, justu, landa girotik hiriratu den batekin hastea erabakitzen du.
|
|
|
Prozesu baten berri
|
emateko
keinua egitera baino ez da iristen. Egin, egiten du keinua, baina horretan gelditzen da.
|
|
|
Horra, Araibarren barne egoeraz egindako azterketa guztia: prozesu baten berri
|
emateko
keinua baino ez. Hortik, aldaketa iragartzera igarotzen da kontalaria.
|
|
|
Loli Menak Araibarren bizitza hobetzearren eskaintzen zuela bere bizitza adierazi zion aitorleari hil aurretxoan. Orain, Loli Menaren eskaintzak
|
eman
du fruitua: onbideratu da Manu Araibar.
|
|
|
lizunkeriara emana bizi izatetik, senar eredugarri izatera egingo du jauzi. Zinez, jauzi baten berri
|
ematen
du kontakizunak, eta ez eginaz joan den bide baten berri. Araibar ez da aurkezten, birjaioz?
|
|
|
Ordu arteko euskal eleberrigintzak erakutsitako ikuskerarekin hausten duena Leturiaren egunkari ezkutua da. Araibar zaldunak, ostera, jarraipena
|
emango
dio osagai berri batzuk gehituz.
|
|
|
Iñauteriak egundoko zalaparta ta iskanbilla ta batez ere eziñegona ekarri diete gazteai iri aundira. Ezin uka,
|
ematen
duan bizitasun eta kilikilia.
|
|
|
Neguaren gorputz sendo, gordin eta trinkoari bere tristezia antza kenduaz, alako dardarakizuna
|
ematen
bait dio giza-soiñari, aragiari. Eta aragia ere, gizonarena baita(...).
|
|
|
Osagai guztiok leku narratiboa betetzen dute; hau da, berbaldi bihurtzen diren aldetik tokia hartzen dute, beste egiteko bat izan zezakeen berbaldiaren galeratan. Esaterako, kontalariak
|
eman
zezakeen pertsonaia nagusiaren ibileren berri zehaztasun gehiagorekin, lanak eragindako jardunari tarte handiagoa eskainiz edo bere maite jokoen gorabeherak xehetasunez betez. Hitz batean, osagai filosofiko, ohiturazko eta abarrek eratzen dituzten digresioak alde batera utzi balitu, jazoerak astiroago, xeheago kontatzeko aukera zukeen.
|
|
|
Ez dago jakiterik zenbat denbora igarotzen den kontatutako lehen gertaeraren eta azkenaren artean, bi gertaerok elkarrekin harremanetan egon arren. Martin Usategiren heriotzarekin hasten da istorioa eta horren azken borondateen berri
|
emateko
asmoz notarioak antolatutako batzarrarekin amaitzen: biak ere datarik gabeak.
|
|
|
Honek guztiak denbora luze samarra eskatzen du, baina, luze ala labur izan, ez dago neurtzerik: Araibarren bizitzako bi aldi aurkezten dira, aldi horien eta aldi horietako bakoitzean garatzen diren gertaeren iraupenaren gainean zehaztasunik
|
eman gabe
.
|
|
|
Araibar zalduna eta Haur besoetakoa garai bertsuan idatzitakoak dira Mirandek
|
emandako
berriei jaramon egiten bazaie behintzat: 1959ko otsailerako idatzita omen zeukan.
|
|
|
ez zela, ez errazena, ezta erosoena ere. Horregatik, hain justu, eleberriaren idazketaren garaiari so, pertsonaia lizunari bizitza
|
emateak
badu nobedade puntu bat: testuingurutik ernetzen den nobedade puntua da.
|
|
|
Erkiaga da, XIX. mendearen bukaeratik ehotzen joan den tradizioan sustraituz, pertsonaia nagusia hirian kokatzen duen lehen eleberrigilea. Tradizio horretan, Etxaide izan zen lehena eredugarria ez zen pertsonaia nagusiari bizitza
|
ematen
; Erkiaga, berriz, eredugarria ez zen pertsonaia nagusia hirian kokatzen. Giro aldaketa horren eskakizunengatik edo, pertsonaia nagusiaren ogibidea berria da.
|
|
|
Giro aldaketa horren eskakizunengatik edo, pertsonaia nagusiaren ogibidea berria da. Ogibideak udatiar bihurtzeko aukera ere
|
ematen
dio. Uda igarotzeko lekura luzatzen da giro hiritarra, hizkuntza desberdinetako udatiarren elkargune izateak berak erakusten duenez.
|
|
|
Hori gutxi ez dela, egiten dituen negozio guztiak ere ez dira garbiak... Eredugarri ez zena eredugarri zena nabarmentzeko bitarteko moduan bakarrik erabili duen eleberrigintzaren aurrean, autonomia
|
ematen
dio zuzena ez den jokabidea adierazteari: Araibar zaldunaren ondoan ez da taxutzen zaldun eredugarria irudikatuko lukeen pertsonaia.
|
|
|
euskara darabilen kontalari batek: giro hiritarreko pertsonaia baten berri
|
emateko
motz gelditzen zen euskal hiztegiari aurre egiten dio neologismoaren ondoan mailegu gordinaz baliatuz... Azken batez, Erkiagak eleberrigintza tradizionalean sustraituz, jadanik esana zegoena berdin berdin berresatea saihesten du, baliatutako osagairen batzuk leunduz edo berrituz.
|
|
|
Diskurtso markatzaileen hiztegi horri begira egindako hastapeneko ezaugarritze batean (Garcia Azkoaga, 2013), birformulatzaile urruntzaileen artean kokatzen dira dena den, dena dela, edonola ere, edozelan ere. Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile horien erabilera eta balioak banan banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo behar da, haiek
|
ematen
baitute hizkuntzaren ekoizpen enpirikoetan gertatzen denaren testigantza. Hori da, hain zuzen, lan honen helburua, testuetan, oro har, markatzaile horiek nola erabiltzen diren eta hartzen dituzten balioak aztertzea; horregatik, lan hau, nolabait, aurrekoa osatzera dator eta, hala, ekarpen xume bat egitera euskarazko diskurtso markatzaileen analisiari.
|
|
|
Terminologia eta sailkapenetan dagoen anabasak ez du gehiegi laguntzen, ikusi bestela Fraserrek (1999) dioena eta
|
ematen
duen definizioa: –Whether they are called discourse markers, discourse connectives, discourse operators, or cue phrases (I shall use the term, discourse marker?), the expressions under discussion share one common property:
|
|
|
Euskarari dagokionez, Larringanen (1996, 2007) lanak dira horrelako azterketa bati heltzeko arrasto gehien
|
ematen
digutenak, eta arrasto horiei jarraiturik egingo da lan hau. Hizkuntzalari horren lanean (Larringan, 1996), kontzesiozkoen artean sailkatuta agertzen dira hemen aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileak.
|
|
|
Batetik, Rouletek (1987, 111)
|
ematen
duen birformulazioaren definizioa eta Larringanek (1996, 245) zabaltzen duen azalpena onartuta, eta bestetik, Garcia Azkoagan (2013) aipatzen diren definizioak bilduta, birformulazioa diskurtsoa antolatzeko prozedura bat dela esango dugu, non hiztuna aurretik (esplizituki edo inplizituki) agertzen den atal batera itzultzen den, atal hori beste era batera adierazteko eta haren gainean zuzenketak, ...
|
|
|
Euskararen kasuan, ordea, orain arteko datuekin (EGLU III, Sarasola, Elhuyar, EEH, OEH, Euskaltzaindiaren Hiztegia?) nekez egin daiteke horrelako sailkapen bat. Garcia Azkoagaren lanean (2013) ikusten den bezala, lan lexikografikoek
|
ematen
duten informazioaren arabera, dena delaeta dena den, adibidez, gaztelaniazko bost forma horien baliokidetzat har daitezke.
|
|
|
Hasierako formulazioan aipatzen diren aukerak ez dira kontuan hartzen; alde batera geratzen dira bigarren zatiari garrantzia
|
emateko
. Soinu deserosoaren arazoa zegoen aparatua entzuteko orduan, baina garrantzitsuena umearen negarrak entzutea zen, eta horretarako balio zuen aparatuak.
|
|
|
Zerrenda hori, ordea, mugatua da, aztertutako testuetan agertzen diren elementu aukeratuak besterik ez dituelako jasotzen, horregatik dena dela: dena den, edonola ere, edozelan ere, nolanahi ere, hala eta guztiz ere, izatekotan, rekin batera, hiztegiek
|
ematen
duten informazioari jarraiki, beste elementu hauek ere izango genituzke birformulatzaile urruntzaileen sailean
|
|
|
Marik baiezko mutua
|
ematen
dio, gero zurrupada bat urari. Eskolan zegoenean aldizkari modelo gisa zebilen dagoeneko.
|