|
2000
|
|
|
Bereziki aipatu beharrekoa da, beraz," Itzalarekin solasean" kritikoen iritziz, idazleak bere ofizioaz eta bere poetikaz eginiko hausnarketa delarik. 1983ko Sarrionandia idazleari ez zaio errealitatea bera aditzera
|
ematea
helburu interesgarria iruditzen, ez eta guztiz ederra edo dramatikoa bada ere. Kazetariek eta fotografoek eman lezakete errealitate objektiboaren berri idazle artisauak baino hobeto (85 orr.).
|
|
|
1983ko Sarrionandia idazleari ez zaio errealitatea bera aditzera ematea helburu interesgarria iruditzen, ez eta guztiz ederra edo dramatikoa bada ere. Kazetariek eta fotografoek
|
eman
lezakete errealitate objektiboaren berri idazle artisauak baino hobeto (85 orr.). Ez da hori idazlearen jomuga, idazleak" gauzen bihotzetara hurbildu" nahi du:
|
|
|
" Ene asmoak haruntzagokoak dira, halako egoera baten testimonioa
|
ematea
, misterio eta posibilitateen eremuetara sartzea, euskal lengoaia urri hau adierazbide egitea, gauzen abardura poetiko ezkutuak azaltzen entseiatzea, eta honelakoak." (42 or.)
|
|
|
Partaide izan zen POTT bandakoen, Bernardo Atxaga, Manu Erzilla, Josemari Iturralde edo Jon Juaristirekin batean izandako hiru urteko bizikizun literarioaren ondarea du hori. Horregatik, liburuaren epilogoan Bernardo Atxagak idatziriko ipuinean Marcel Schowren La cruzada de los niños liburuaren oihartzunak sumatzen dira, eta, nolabait esatearren, lagunari eginiko begi keinua bezala da epilogo hori, Sarrionandiaren liburuko Durango heresia ri, liburua ixten duen narrazioari, kontrapuntua
|
ematera
datorrena.
|
|
|
Pilar Iparragirrek ere(" Ifar aldeko orduak", Punto y Hora, 1990, 572 alea, 63 or.) ipuin bakoitzaren gaia eta balioztapenari buruzko iritzia
|
ematera
jotzen du. Liburua erregulartasunik gabea iruditu zaio," testuinguru eta idazkera ezberdinekoak, xarmangarriak batzuk, ez hainbeste bateon bat".
|
|
|
Egin egunkariko iruzkingileak ere(" Izkiritaturik aurkitu ditudan nire ipuinak", Egin,, Liburuak III) liburuko ipuin bakoitzari begiradatxoa
|
ematen
dio. Bat dator aurreko kritikoekin balioztapen eta kritikei dagokienez," Ukabilka" eta" Haurrak pindaturiko paisaia" jotzen ditu ahulentzat.
|
|
|
Bestalde, mintzaira horrek joera liriko nabarmena du. Beraz, estilo pertsonal horrek
|
ematen
dio bere obrari balore berezia. Izan ere, mundu guztiko literaturaren erreferentziek eta euskal herriko tradizio ezberdinek elkarturik aditzera ematen dute badela gure artean erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat bere liburuetan islatzen saiatzen dena mundu mailako beste errealitate askorekin harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio bere obrari balore berezia. Izan ere, mundu guztiko literaturaren erreferentziek eta euskal herriko tradizio ezberdinek elkarturik aditzera
|
ematen
dute badela gure artean erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat bere liburuetan islatzen saiatzen dena mundu mailako beste errealitate askorekin harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Sarrionandiaren literaturaz hitz egiterakoan" metaliteratura" da kritiko guztien ahotan entzuten dena. Alegia, Sarrionandiaren ipuinak idazle edo tradizio batetik datozen argumentuez, pertsonaiaz eta egoerez baliatzen dira ahots propio batez" bestelako" errealitate edo egoera baten lekukotza
|
emateko
. Aingeru Epaltzak, esate baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu:
|
|
|
Atxagak interpretazioa
|
ematen
dio egileak berak ezer ezkutatzeko edo inor engainatzeko asmorik gabe idatziriko azken oharretan jasoak dauden erreferentzia literarioen zehaztasunari Sarrionandiaren" ni propiala" ren ausentzia eta isiltasunaren gaiarekin lotzen ditu: " Izan ere, bai behintzat ene iritzirako, isiltasunak inguratzen du nire lagunaren literatura.
|
|
|
Itsasoa, ezinbertzearena, literaturarena. () Irudi horri loturik ageri zaigu transgresioaren ideia, gizonak istorioak imajinatzeari
|
eman
zionekoa bezain zaharra. Literatura, giza arauaren urradura.
|
|
|
deabruarekin itsasoratzen bahaiz, berarekin egin duk bidaia. Gero, Jainkoen kolera sortarazi zuten marinel akeoei bezala, aski izanen da gure lemazainak, dei misteriotsu bati amore
|
emanaz
gure untzia zilar bidera gidatzea, bidaia itzulbiderik ez duen amesgaizto bilakatzeko. Aski kalatxori bat hiltzea, itsasoaren mendekua pairatzeko.
|
|
|
Bizar laban edo" gillete" fruituez abailduriko zuhaitz hori da, agian, idazlearen obraren irudia, arteztasunez besarkatzen duen egurats errealitate hori xehatzeko tresna txiki baina distirant eta zorrotzen bidez irudikatu du. Horregatik esaten du Jose Mari Iturralde zaldunak" aurten fruitu ugari
|
emanen
dit arbola horrek" 2.
|
|
|
Bestalde, mundu ikuskera filosofiko interesgarria
|
ematen
omen du aditzera liburu honek, hain zuzen ere laberintoarena. " Lehen errakuntza" ren ondoriozko kaosak munduari zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da.
|
|
|
" Lehen errakuntza" ren ondoriozko kaosak munduari zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da. Horregatik, kaosa nagusi den errealitatearen aurrean, poesiak bat bateko ezagutza intuitiboa besterik ez lezake jaso; halere," poesiak psikiatriak baino errealitatearen ezagumen handiagoa
|
ematen
du, nahiz eta informazio gutxiago, esperientzia zientzia baino egiatiagoa delako, imajinazioa zientzia baino ahaltsuagoa delako." (141 or.)
|
|
|
Marginalia bikotearen bidetik." (II, 62 or.) Halere, aurreko bietan gogoeta solteak nagusi ziren moduan, oraingo honetan" tradizio literariotik zein ahozkotik jasotako istorio edo zertzeladei buelta
|
ematea
da gehien maite duen ariketa." (63 or.)
|
|
|
Lehen artikuluan liburua generoari dagokionez, sailkatzeko dauden zailtasunak aipatzen ditu, ez baita, bere ustez, ez narratiba, ez poesia eta ez saiakera, hiruetatik duelarik halere. Sarrionandiak berak
|
emaniko
definiziora jotzea erabakitzen du azkenean" asmakizunak, datziboak, haur ipuinen perbersioak, moebius zintak, paradoxak, penny dreadfuls, ametsak, laburmetraiak, gogoeta solteak eta beste botoi galduak."
|
|
|
Sarrionandiak, gure errealitate kulturalaren beste aldean dabil aztarrika. " Zeharo onarturik ditugun errito, jokaera eta ikusmoldeei buelta
|
ematen
saiatzen da, ironia, alegoria, pastiche eta bere literatur ezagutzak eskaintzen dizkion baliabide anitzen bidez."
|
|
|
(...) Gure gerlako haurrari izkiriatu nahi diot". Hauxe da autoreak hitzaurrean
|
ematen
duen azalpena.
|
|
|
Han izanik hona naiz (Elkar, Donostia, 1992) narrazio eta bestelako testu epigramatikoak tartekatuz eginiko liburu bat da genero hibrido honetan sailkatzeko zioa
|
ematen
duelarik. Aipamen edo kritika gutxi jaso ditu, horien artean, Gerardo Markuleta(" Deserriko eruditoen jolas berriak", Zabalik, Diario Vasco,) eta Manu Lopez Gaseni rena(" Joseba Sarrionandiaren Han izanik hona naiz (Elkar 1992)", Egan, 1993, Donostia, 251 or.)
|
|
|
Hitz joko paradoxikoa hautatu du egileak izenburutzat, berez XVII. mendeko euskal idazle baten liburutik harturiko atsotitza dena. Lopez Gasenik dioenez, istorio guztietan zehar noizbehinka errepikaturik agertzen da esaera hau" batasun ia erlijiosoa
|
ematen
diolarik liburu osoari". Arnaut Oihenartek Atsotitz edo errefrauak bilduman jasoriko Han izanik hona naiz esaera ilunaren azalpena euskal idazle hark azaltzen zuen modura, bi txoriren arteko elkarrizketa egoeran kokaturik ulertu behar da:
|
|
|
Arnaut Oihenartek Atsotitz edo errefrauak bilduman jasoriko Han izanik hona naiz esaera ilunaren azalpena euskal idazle hark azaltzen zuen modura, bi txoriren arteko elkarrizketa egoeran kokaturik ulertu behar da: " Txori batek, bere habia epelean dagoela, heldu berria den beste txori bati
|
emandako
erantzuna da, heldu berriak Orhi aldean eguzkiak bero jotzen duela eta hara joateko gonbitea luzatzen dio; kabi epelean dagoen txoriak, aldiz, iruzurra sumatzen du eta ezetz erantzuten dio" han izanik hona naiz" esanez. Alegia, Orhi aldean izana dela eta han berorik ez zuela ikusirik, bere habiara itzulia dela.
|
|
|
Lopez Gasenik ere liburu honetako gaiak eta aurreko beste" saio" liburuetakoak jartzen ditu harremanetan; Sarrionandiaren beste konstante batzuk ageri dira han hemenka: literatura unibertsaleko mitoak iraultzeko desioa(" Ekibokazioa", literaturaren iturri garbienetara ere ironiaren herdoila eramateko gogoa(" Hamelingo xirularia"," Belle au bois dormant"); idazteko ekintza borondatezkoak munduan den askatasunik handiena
|
ematen
diola probatzeko nahia(" Maitasunari buruz"). Bigarren atal nagusia euskal kausarekiko konpromezuarekin zerikusia duten gaiak leudeke:
|
|
|
Osagai ezberdin horien elkartzetik sortzen dena sorpresa da ordea: " Beraz
|
eman
dezagun, nobela luzea dela". Autoreak generoaren gaiari buruzkoan duen ironia jarrera da ziurrenik, edo kritikoek nahiz mundu editorialak nobela luzeekiko duten erabateko estimazio eta errespetuari eginiko irrijorra sarkastikoa.
|
|
|
Joseba Sarrionandiaren ibilbide narratiboari lehen bi ipuin sarituk
|
ematen
diote hasiera: 1980ko Xaguxarra aldizkariaren lehen alean argitaratu zen" Maggie indazu kamamila" (Arabako Diputazioaren" IX Ignacio Aldecoa" saria 1980an) eta Pott aldizkarian argitaraturiko" Enperadore eroa" (Bilboko Udalaren" I Ciudad de Bilbao" saria).
|
|
|
Honezkero jakinaren gainean gaude, Sarrionandiaren obretan dena dagoela, zentzu batean ala bestean, literaturaren zerbitzutan pentsatua. Liburu hauen egiturari eta bere ipuingintzari buruzko" azalpenak" Ifarraldeko orduak liburuaren azken narrazioan
|
eman
zituen nolabait, zeharka ordurarte euskal kritikoek bere liburuez esanikoak ironikoki aipatuz: " hamar narrazio ezberdinez osatzen da.
|
|
|
autore apokrifo baten, Martin Lezetaren" Oroimena eta desioa" izeneko testuan. Autore apokrifoaren obra apokrifo baten aipamen luzea egiten da, datu piloa
|
ematen
du inoiz izan ez den autore honi buruz, sinesgarria egiteraino. Liburu horren aipamena egiterakoan, kritikatu eta baloratu egiten du egilearen eginahala eta fruituaren arteko harremana.
|
|
|
Sarrionandiak inoiz idaztea sinesgarri litzatekeen testuak dira berez, tankeraz, aipatzen dituen autoreengatik, erabiltzen dituen gaien taxuarengatik, baina ez dira idatziak dituen liburu horretakoen aipamen zuzentzat jo behar. Zehaztasunak, izenburu eta data zertzeladak
|
emanez
, sinesgarria den entorno literario bat sortu nahi du. Dena joko bat da, ordea, azken narrazio horretaraino iristeko.
|
|
|
Nolanahi ere, irakurle arruntarentzat Sarrionandiaren narrazio hauek beste gabeko erakargarritasuna dute, mundu fantastikoak sortzen ditu ipuinetako batzuetan, leiendazkoak sarritan, sirenak eta marinel zahar madarikatuak daude, eta desertuak, printzesak, gazteluak eta geltokiak neskatxa eder bakartiek habitatzen dituzte. Guztia ere, gainera, estilo narratibo poetikoaz eta dotoreaz
|
emanik
.
|
|
|
Liburuari buruz egunkari eta aldizkarietan aipamen ugariak izan ziren eta horietatik adierazgarrienak jasoko ditugu hemen. Felix Ibargutxik(" Urrutiko parajeetatik hemengo oinazera", Zabalik, 1987XII, 2 or.) iruzkinean aipatzen duen lehenengo gauza Izuen... liburutik Marinel zaharrak honetara
|
emandako
aldaketa handia da, autorea kartzelan bost urte egon eta gero, guztiz bestelakoa dela esanez. Liburuaren estiloak eta gaiak aldatuak direla azaltzen du Ibargutxik:
|
|
|
Halere," sentsibilitate berri bat erne zaio hauen ondoan, militantziaren eta literaturaren bideak elkarganatu egin zaizkio. Ekintzetan ezik, literaturan ere
|
eman
nahi du zapalketaren aurkako erantzuna, nahiz eta literaturgilearen konpromezuari halako urruntasun ironiko batez begiratzen dion".
|
|
|
Kartzelan zegoela idatziriko Ni ez naiz hemengoa liburuak adierazten duen poetikaren pitzadura
|
ematen
du aditzera kartzelatik ihesi egin ondorengo poema honek. Halere liburuari hasiera ematen dion" Irakurtzailearentzako abisua" hitzaurreak aditzera ematen du itxaropentsuagoa den oreka berreskuratze saioan ari dela poeta bere baitan:
|
|
|
Kartzelan zegoela idatziriko Ni ez naiz hemengoa liburuak adierazten duen poetikaren pitzadura ematen du aditzera kartzelatik ihesi egin ondorengo poema honek. Halere liburuari hasiera
|
ematen
dion" Irakurtzailearentzako abisua" hitzaurreak aditzera ematen du itxaropentsuagoa den oreka berreskuratze saioan ari dela poeta bere baitan: " euskal poesia itsasoaren eta lurraren mugaldeko marinel ostatu bat legez imajinatu nahi nuke, eta bertan eseri, ezen eta gu pirata ingeles hark esan zezakeen bezala tolerantziarako eta taberna batetan edateko jaio gara." (9 or.)
|
|
|
Kartzelan zegoela idatziriko Ni ez naiz hemengoa liburuak adierazten duen poetikaren pitzadura ematen du aditzera kartzelatik ihesi egin ondorengo poema honek. Halere liburuari hasiera ematen dion" Irakurtzailearentzako abisua" hitzaurreak aditzera
|
ematen
du itxaropentsuagoa den oreka berreskuratze saioan ari dela poeta bere baitan: " euskal poesia itsasoaren eta lurraren mugaldeko marinel ostatu bat legez imajinatu nahi nuke, eta bertan eseri, ezen eta gu pirata ingeles hark esan zezakeen bezala tolerantziarako eta taberna batetan edateko jaio gara." (9 or.)
|
|
|
Euskal poeten artean Lauaxeta eta Aresti hartzen ditu gogoan, atzerritarren artean aldiz, bera bezala kondenatuak izaniko Maiakovski eta François Villon. Arestik bezala bere eta bere lagunen bizimoldearen testigantza
|
ematen
duen poesia egiten duela dio Iñaki Aldekoak," oroimen flakuaren aurka jasotako testigantza" dela liburua, eta ildo beretik datorrela dio 1988an argitaratu berria zuen Marginalia liburua ere.
|
|
|
Antologia de la Poesía Vasca/ Euskal Poesiaren Antologia (Visor, Madrid, 1993, 24 or.) Iñaki Aldekoak" La poesia militante" izenburu pean biltzen ditu Koldo Izagirre eta Joseba Sarrionandia. Jakina, Joseba Sarrionandiaren bigarren liburua da sailkapen honetarako bidea
|
ematen
diona. Liburu honetan egileak autozentsura egin duela dio" Literatura eta iraultza" poeman ikus daitekeenez, eta Lauaxeta omendu eta gero, Aresti egiten duela etorkizuneko euskal olerkiaren buruzagi.
|
|
|
" Konpromezua eta kanpoko literatura" izeneko atalean (Laberintoaren oroimena, Baroja, Donostia, 1989 (97 or.) eta" Joven poesia vasca. Un acercamiento a la última producción poética", Congreso de literatura, Ed. Castalia, Madrid, 1989, 287 or.) Gudaosteko euskal poesiari begirada
|
eman
eta honela laburtzen du" inpresionismo joera estetikoetatik jarrera zeharo politikoetaraino etorri ginen, Arestiz gero edukiaren gainetik jartzen den lan lirikoaren kontzeptuak berriro hartzen duelarik indar birsortua." (97 or.)
|
|
|
Eta izan ere, iraganaren, orainaren eta geroaren ardatz kronologikoak ez dira kontzeptu exkluienteak beretzat, eta ideia hori aditzera
|
ematera
dator liburuaren egitura. Kirmen Uribek Insula adizkarian" Asalto a los cielos" izeneko artikuluan egoki adierazi zuen moduan, historiaren kronologia eta progresoaren kontzeptuak ez ditu aintzakotzat hartzen, T.S. Eliot ek bezala," Orainaldia eta iragana biak daude etorkizunean bildurik beharbada, eta etorkizuna berriz iraganean zegoen jadanik."
|
|
|
Prosalanen aipamen hau egiterakoan, lehenik, itzulpenak aurkeztuko ditugu, bigarrenik, saio eta entsegu gisakoetara joko dugu, eta azkenik, irakurleen begietan arrakasta gehien
|
eman
dion ipuingintzaren arlora.
|
|
|
Hamairu istorio labur dira eta ipuin bakoitzaren hasieran itzultzaileak egileen eta obren iruzkin eta aipamenak egiten ditu. Poesian bezala, narratiban ere Sarrionandiarengan Jon Miranderen eragina nabaritu genezake, aurrerago aipatuko ditugun bere lehenengo bi ipuinen estiloan eta taxuan ez ezik, umore beltzeko narrazio hauek itzultzeari ekin ziolako, zuberotarrak hasitako arloari jarraipena
|
emanez
. Bestalde, umore beltzeko ipuinen arloan badira zenbait adibide Sarrionandiaren ipuin originalen artean ere esate baterako," Ukabilka" ipuina Ifarraldeko orduak liburuan (1987).
|
|
|
1985ean argitaratu zuen Ni ez naiz hemengoa liburuarekin
|
eman
zien hasiera genero ortodoxia aldetik sail bakar batekoak ez diren materialez osaturiko liburuei, saiakera, prosa poetikoa, literatur kritika, eta zenbait saio narratibo batzen dituzten liburuei. Batzuek tankera teorikoagoa dute, beste batzuek, aldiz, praktikan jartzen dituzte beste horietan adierazitako irizpideak:
|
|
|
Ni ez naiz hemengoa (Pamiela, Iruñea, 1985) izan da kritikoen aldetik iruzkin gehien merezi izan dituena eta, ia aho batez, Pott Bandakoen irizpide teorikoen adierazpentzat jo izan dena, bereziki Bernardo Atxagaren Etiopia liburuak ezagutzera
|
emandako
belaunaldiaren oinarriak aditzera ematen omen dituelako. Nolabait, garai horretan eginiko poesiaren teorizaziotzat hartu dute kritikoek, deserrotzearen eta erbesteratzearen sinboloaren planteamendutzat.
|
|
|
Ni ez naiz hemengoa (Pamiela, Iruñea, 1985) izan da kritikoen aldetik iruzkin gehien merezi izan dituena eta, ia aho batez, Pott Bandakoen irizpide teorikoen adierazpentzat jo izan dena, bereziki Bernardo Atxagaren Etiopia liburuak ezagutzera emandako belaunaldiaren oinarriak aditzera
|
ematen
omen dituelako. Nolabait, garai horretan eginiko poesiaren teorizaziotzat hartu dute kritikoek, deserrotzearen eta erbesteratzearen sinboloaren planteamendutzat.
|
|
|
Laberintoaren oroimena n Jon Kortazarrek ere, liburuaren zentzu orokorrari atxikirik, euskal poesia berriaren giro honek zuen oinarrizko kontzeptu filosofikoaren adierazletzat
|
ematen
du liburu hau, izaeraren ezabaketarena, alegia: " Gaurdaino Pott taldearen poeta eta obrarik gorena Atxaga eta bere Etiopia izan badira, teorikoa Sarrionandia gertatu da bere Ni ez naiz hemengoa izen profetikoa daraman liburuaren bidez.() Kartzelako egunerokoaren moduan eginik dagoen liburu honetan halere espetxeaz gutxi eta literaturaz asko mintzatzen dena Sarrionandiak bere literaturari oinarria ematen dio, Atxagaren pentsamendua argituz bide batez, Wittgenstein-en erlatibismo kutsuaren ildotik.() Autorearentzat beraz, ez dago objetiboki eskura daitekeen errealitaterik.
|
|
|
Laberintoaren oroimena n Jon Kortazarrek ere, liburuaren zentzu orokorrari atxikirik, euskal poesia berriaren giro honek zuen oinarrizko kontzeptu filosofikoaren adierazletzat ematen du liburu hau, izaeraren ezabaketarena, alegia: " Gaurdaino Pott taldearen poeta eta obrarik gorena Atxaga eta bere Etiopia izan badira, teorikoa Sarrionandia gertatu da bere Ni ez naiz hemengoa izen profetikoa daraman liburuaren bidez.() Kartzelako egunerokoaren moduan eginik dagoen liburu honetan halere espetxeaz gutxi eta literaturaz asko mintzatzen dena Sarrionandiak bere literaturari oinarria
|
ematen
dio, Atxagaren pentsamendua argituz bide batez, Wittgenstein-en erlatibismo kutsuaren ildotik.() Autorearentzat beraz, ez dago objetiboki eskura daitekeen errealitaterik. Subjektibitateak eta erlatibitateak betetzen dute oro." (69 or.)
|
|
|
Kandelakoek teknika narratiboen artean bereziki azpimarratzen dituzte ipuin hauetako deskripzioak: "... zerbait azpimarratzekotan, egileak deskribapenari
|
ematen
dion garrantzia aipatuko genuke.
|
|
|
3 Ez dute asmo abangoardistarik, komunikazioa da gehien axola zaiena, baina aldi berean, estetikari guztizko lehentasuna
|
ematen
diote, euskal literaturak eman dituen idazlerik estetikazaleenetako batzuen, Oihenarte, Lauaxeta eta Lizardi, Mirande eta Mikel Lasaren obren eragina euren obretan nabari daitekeelarik. Euskal literaturaz kanpoko eraginen artean, aipagarria da honen guztizko barietatea azpimarratzea, Japoniako haikuen orientalismotik T.S. Eliot edo Ezra Pound bezalako idazleetaraino doalarik.
|
|
|
3 Ez dute asmo abangoardistarik, komunikazioa da gehien axola zaiena, baina aldi berean, estetikari guztizko lehentasuna ematen diote, euskal literaturak
|
eman
dituen idazlerik estetikazaleenetako batzuen, Oihenarte, Lauaxeta eta Lizardi, Mirande eta Mikel Lasaren obren eragina euren obretan nabari daitekeelarik. Euskal literaturaz kanpoko eraginen artean, aipagarria da honen guztizko barietatea azpimarratzea, Japoniako haikuen orientalismotik T.S. Eliot edo Ezra Pound bezalako idazleetaraino doalarik.
|
|
|
Jon Kortazarrek argitaraturiko beste bi artikulu ere aipagarri dira Sarrionandiaren lehenengo liburu honetako erreferentzia literarioen gai honi dagokionez, bata Idatz & Mintz (1982, 1, 34 or.) eta bestea Jakin aldizkarian (1982, 24 zk, 106 or.). Bietan garrantzia berezia
|
ematen
die, bi hitzaurreek, liburuaren hitzaurreak eta" bitakora kaiera" izeneko poemak, aditzera ematen duten kontzepzio literarioari," metaliteratura" edo" metapoesiaren" esparruan kokatzen duelarik.
|
|
|
Jon Kortazarrek argitaraturiko beste bi artikulu ere aipagarri dira Sarrionandiaren lehenengo liburu honetako erreferentzia literarioen gai honi dagokionez, bata Idatz & Mintz (1982, 1, 34 or.) eta bestea Jakin aldizkarian (1982, 24 zk, 106 or.). Bietan garrantzia berezia ematen die, bi hitzaurreek, liburuaren hitzaurreak eta" bitakora kaiera" izeneko poemak, aditzera
|
ematen
duten kontzepzio literarioari," metaliteratura" edo" metapoesiaren" esparruan kokatzen duelarik.
|
|
|
Laberintoaren oroimena (Baroja, Donostia, 1989) izenburuaz argitaraturiko saio bilduman Sarrionandiaren lehen poema liburu honetaz eta hiri horietako bakoitzean omenduriko olerkarien izenak
|
eman ondoren
, zera dio Jon Kortazarrek: " Zentzu honetan Sarrionandiaren poesia metaliteratura da, literaturari buruzko literatura, euskaraz egindako collagea.
|
|
|
Sarrionandiarengana ere heltzen da Verlainez geroztiko agindua: musikalitatea oroz gainetik, esatea merezi duen eta poesiari iradokior zaion horrek belarriari ere atsegin
|
eman
behar dio, eta horretarako hitzen hotsaren, perfilen eta adieren armoniak gidaturik osatzen du poetak bere mintzaira hain karakterisitiko hori.
|
|
|
3 Esaldi egitura baten errepikapenaz baliatzen da sarritan, errepikapenak tonu lasaia
|
ematen
dio olerkiari. Adibidetzat aipatzen du 65 orrialdeko" Ulysses Itacara heltzea" izenekoan galderen errepetizioak persuasio indar handia.
|
|
|
Adibidetzat aipatzen du 65 orrialdeko" Ulysses Itacara heltzea" izenekoan galderen errepetizioak persuasio indar handia. Edo" Sustraiak han dituenak" izenekoan" nekez uzten du..." eta ezezko esaldien errepikapenak musikalitatea, tonu patxadatsua eta erabakitua
|
ematen
diote.
|
|
|
1975 urteen inguruan ugariak izan ziren Zeruko Argia, Anaitasuna, Ibaizabal eta Pott aldizkarietan eginiko kolaborazio periodistikoak, beti ere euskara eta euskal literaturaren edo zinearen inguruko gaiak ardatz zituela. 1980an
|
eman
zituen ezagutzera lehen literatur sorkuntzak sariketa literarioen bitartez: bi ipuin," Maggie indazu kamamila" (Arabako Diputazioaren" IX Ignacio Aldekoa saria")" Enperadore eroa" (Bilboko Udalaren saria) eta poema liburu bat, Izuen gordelekuetan barrena (R.M.Azkue saria).
|
|
|
Lan honen oinarri gisa erabili dugun inkestaren ondorioen bitartez badakigu Sarrionandiaren liburuak irakasleek 16 urte bitarteko gazteentzat gomendatuenetakoak direla, bereziki gailentzen delarik urteak aurrera egin arren, Narrazioak liburuak izandako arrakasta handia, beste narrazioen aldean, eta olerki nahiz saiakera liburuak oso atzera uzten dituelarik. Gazteek, bestalde, irakurketa hori gustukoa dutela aditzera
|
eman
du era berean Mari Jose Olaziregik gazteen irakurketa zaletasunen inguruan egindako ikerketa eta inkesten emaitzak. Irakurle gazteen artean, beraz, oso harrera ona izan du, eta adinean gora egin ahala hobea.
|
|
|
Horrela irekitzen da irakurlearen begien aurrean mundu zabaleko literatura askotariko horren mostra zabala, Sarrionandiaren" alter ego" diren idazle mota guztietako horien emaitza aurkezten digularik. Bere obraren zale diren irakurle euskaldunei aukera eskaintzen die haiek ezagutzeko, eta bestetik, literatur iturrien inguruko gogoetarako bide
|
ematen
die liburu honek literaturzaleei, geroago aipatuko ditugun saiakera liburuetako iradokizunek bezalaxe.
|
|
|
Poesia liburuen artean aipagarrientzat jotzen den Izuen gordelekuetan barrena 1981ean
|
eman
zuen argitara Bilboko Aurrezki Kutxak," VI. R. M. Azkue" sariaren irabazle modura.
|
|
|
Gerardo Markuletak artikulu horretan beretzat eta bere hainbat kiderentzat Sarrionandiaren obra honek izaniko" manifestu" balioa Jon Kortazarrek ere jasotzen du" Joven poesía vasca. Un acercamiento" izeneko artikuluan, Etiopia osteko poeta taldearen barruan Sarrionandiari
|
ematen
dio garrantzi berezia. Artikulu honetan dioenez, Bernardo Atxagak argitaratu zuen poema liburua da oraingo euskal poesiaren mugarri nagusia, baina Sarrionandiak 1985eko Ni ez naiz hemengoa liburuan bildu omen zituen hobekienik poesia berri honen oinarri teorikoak.
|
|
|
honela, emakumezkoak Mari deiturarekin izendatu ditu, eta gizonezkoak Txomin (edo honen aldakiak diren, Maria, Miren, Domingo...). Beraz, agerian geratzen da bizitzari buruzko ikuspegi historikoa
|
emateko
asmoa. Dakusagunez, pertsonaiak bizitzaren ikuskera bat emateko aitzakiak direnez, ez du hauen ezaugarrietan sakontzeko ahalegin handiegirik egingo, pertsonaia lauak eraikiz:
|
|
|
Beraz, agerian geratzen da bizitzari buruzko ikuspegi historikoa emateko asmoa. Dakusagunez, pertsonaiak bizitzaren ikuskera bat
|
emateko
aitzakiak direnez, ez du hauen ezaugarrietan sakontzeko ahalegin handiegirik egingo, pertsonaia lauak eraikiz: bizitzari aurre egiteko aholkuak baitira ipuin honetako zutabe nagusiak.
|
|
|
Honen guztiaren berri
|
emateko
, batzuetan kronotopo zehaztua eta besteetan zehazgabea darabil. Zehazgabetasuna batez ere historiaurreko pasarteetan ikus daiteke, eta zehaztasuna garaikideak diren pasarteetan.
|
|
|
elkarrizketak, irakas metodoak, galde erantzun gisara eraturiko irakasaldiak, hiztegiak... Hartara, aniztasun honek askotan irakurketa zailduko du, izan ere, batzuetan istorioaren berri
|
emateko
hainbeste itzulinguru erabiltzen dituenez, badirudi irakurlea galtzeko arriskua dagoela. Askotan zaila dirudi loturak egitea, eta hausnarketa eta gogoeta batzuen aurrean egoteko sentsazioa besterik ez zaigu geratzen.
|
|
|
Eleberriak irakurtzeko orduan ohituta gauden patroiarekin hautsi egiten du beste bat sortuz, baina berri honetan galtzeko arrisku handia dago. Irakurlea gogoz hasten da jostorratza eta haria jarraituz, baina hainbeste bira eta jira
|
eman
ondoren bidea galdu, interesa erori eta istorioa bera eleberriaren pisu guztia sustengatzeko arazoekin aurkitzen da. (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Istorio honen berri
|
emateko
idazleak hirugarren pertsonan mintzatzen den narraziotik at dagoen narratzaile orojakilea darabil, narratzaile estradiegetikoa. Modu honetara, fokalizazioaren bidez, bi maitaleen ikuspegitik eskaini dakiguke narrazioa.
|
|
|
Hau da, batik bat istorioaren gorabeherak hobeki ulertzeko beharrezkoa dugun informazioa azaltzen zaigu. Oro har, kontalariak hirugarren pertsonan hitz egiten duela esan dugun arren, oroitzapenen berri
|
ematean
narratzaile intradiegetikora igarotzen da. Izan ere, bi plano bereizten baitira:
|
|
|
Izan ere, bi plano bereizten baitira: narratzaile estradiegetikoak bi maitaleen oraineko harremana narratzen digu; eta narratzaile intradiegetikoak iraganeko gertaeren berri
|
ematen
digu. Narratzaile intradiegetiko honek gertaeretan parte hartzen du, Andoni bera da, eta narratario intradiegetikoari zuzentzen dizkio bere hitzak, hau da, istorioaren protagonista bati:
|
|
|
Donostia, Durango, Getaria, iparraldea... Beraz, kronotopo determinatua irudikatu du maitasun loraldi honen berri
|
emateko
. Izan ere, sinesgarritasuna islatu nahi duela dirudi.
|
|
|
Oro har, pertsonaia ezberdinen berri
|
eman
ahal izateko narratzaile orojakilea aurki badezakegu ere, batzuetan, bere iraganeko pasarte batzuen berri ematerakoan, Pedro pertsonaiak hartuko du hitza lehen pertsonan. Honela, bi maila narratibo bereiz daitezke:
|
|
|
Oro har, pertsonaia ezberdinen berri eman ahal izateko narratzaile orojakilea aurki badezakegu ere, batzuetan, bere iraganeko pasarte batzuen berri
|
ematerakoan
, Pedro pertsonaiak hartuko du hitza lehen pertsonan. Honela, bi maila narratibo bereiz daitezke:
|
|
|
Elaberri labur hortan, mende hunen hastapenean gertatu istorio arrado bat kondatzen digu idazle berri horrek, Artola familia ezagutarazten ere, eta bereziki Iñaki etxeko semea. Hunen haur denbora erakusten dauku eta bide batez, laborarien bizi moldeari buruz ainitz xehetasun
|
emaiten
, hots, baserriko lanak, plazerrak eta ez beharrak. Etxekoak ere hor daude, Iñaki seme bakarraren inguruan, ordu heietan hemen gaindi aurkitzen ziren hiru belaunaldiak orotarat:
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, istorio hau guztia narrazioan parte hartzen duen pertsonaia batek kontatzen digu. Izan ere, narratzaileari Iñakik berak bere istorioaren berri
|
eman
ziola aitortzen du. Beraz, Iñakiren istorioa kontatzen ez duenean, baina honen berri nola izan zuen azaltzean, narrazioan parte hartzen duen narratzailea dugu.
|
|
|
Bestalde, bere nortasun berria zeharo bermatzeko beharrezkoa zuen lehen harreman sexuala Kepa deituriko ETAkide batekin izango du. Honela, hasieran bereizirik aurkezten zaizkigun hiru plano hauen bateratzearekin ezohiko harreman hauen berri
|
ematen
zaigu. Hiru plano hauetako istorioak pertsonaia ez den narratzaile estradiegetiko batek kontatzen dizkigu:
|
|
|
Esan bezala, horretarako hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa darabil. Honek fokalizazioaren bidez hiru pertsonaia ezberdin hauen sentimendu eta egoeren berri
|
emango
digu. " Autorearen komentarioei esker haien ekintzak, ideiak eta eritziak objetiboki jakitera ematen zaizkigu, eta horrela ezohizko bizimodua daramaten istorioaren protagonistak pertsona arruntak bezala ikusi ahal ditugu." (Belaunde:
|
|
|
Honek fokalizazioaren bidez hiru pertsonaia ezberdin hauen sentimendu eta egoeren berri emango digu. " Autorearen komentarioei esker haien ekintzak, ideiak eta eritziak objetiboki jakitera
|
ematen
zaizkigu, eta horrela ezohizko bizimodua daramaten istorioaren protagonistak pertsona arruntak bezala ikusi ahal ditugu." (Belaunde: Egunkaria)
|
|
|
Manhattan ikus 4.2, eta Speed gauak ikus 2.2, esaterako). Gainera, oso gertutik deskribatzen digu mundu hori bertan aurki daitekeen samurtasun eta adiskidetasunaren berri
|
emanez
. Honela, irakurle batzuentzat urruna eta ezezaguna den mundu horrekiko hurbiltasuna sentiaraztea lortzen du.
|
|
|
Eleberri honen istorioa kontatzeko berriro ere hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa darabilen arren, amaren ikuspuntutik kontaturiko narrazio baten aurrean gaude: pertsonaia hau izango da fokoa, pertsonaia honen ezaugarrien berri
|
emateko
batik bat barne fokalizazioa erabiliz. Honela, bi seme alaba dituen andre baten bizipenak aipatuko ditu:
|
|
|
Hau guztia ikusirik, bakarrizketa luze baten aurrean gaudela esan genezake. Gainera, narratzaileak eleberri psikologikoetan ohikoa den bezala, barne fokalizazioa darabil pertsonaiaren barne munduaren berri
|
emateko
. Kasu honetan, barne fokalizazio hori iraunkorra da, Alvaro izango baita fokoa eleberri osoan zehar.
|
|
|
Gogoeta hauen artean Helenarekin izandako harremanaren berri emateaz gain, bere aspaldiko lagun batekin gertatu zaiona kontatuko du: Mikeli, Madrilen atentatu batean parte hartu ondoren, etxean ostatu
|
eman
dio. Are gehiago, hau izango da aitzakia narratiboa.
|
|
|
Gogoetetan oinarrituriko narrazioetan ohikoa den bezala, denboran atzera egiteak ugariak dira, batez ere, bere nerabezaroko zenbait pasarteren berri
|
ematean
. Kanpo analepsi hauek pertsonaiaren izaera ezagutzen laguntzen digute.
|
|
|
Naturaleza malkar eta elkor horretan beste nehon baino eskuera handiagoa du norbere ahalmenak oro, hala nola asmamena, adimena, jakin mina... erabiltzeko." (Habe 295) Horregatik, lurralde horretatik ezin izango du ihes egin eta erabaki bat hartu du. Irakurleoi erabakia zein izango den izenburutik bertatik adierazten zaigunez, idazleak erabakiari berari garrantzia
|
eman
baino, nahiago izan du patrimonioa salgai jartzeak pertsonaiari sortarazi dizkion sentimendu, oroitzapen eta gogoetak islatzen saiatzea. Hori lortzeko" hainbat gairi buruzko aipamen eta hausnarketak ere, Saint John Perse nobel saridun poeta frantsesaren aipuekin eta Jaun Notarioaren ikuspuntu existentzialista ezezkorrarekin nahastuta" darabiltza.
|
|
|
Pertsonaiaren gatazken berri
|
emateko
, egile honek ere bakarrizketa baten modura egituratu du kontakizuna. Narratzailea, hortaz, lehenengo pertsonan mintzatzen da eta istorian parte hartzen duen pertsonaia nagusia da:
|
|
|
hauetan atzera saltoak nabariak dira, noski. Kasu gehienetan, kanpo analepsiak erabiltzen ditu, erabakia hartu aurreko gertaeren berri
|
emanez
. Epe labur horretan ez da gauza gehiegirik gertatzen, ekintzak baino, pertsonaiaren barne mundua baita garrantzitsuena:
|
|
|
Besteak beste, Pirinioetako munduaren berri
|
ematen
digu gogoeta hauekin. " Aspe bezalako ibar batekoa, hiritik urrun, baina ikuspegi hiritarretik ere begiratuta". (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Harreman sexualetan etab...
|
ematen
diren komunikazio ezinak eta gai interesgarriak iruditzen zaizkit, finean horretan ezinak ematen badira askotan norberak bere buruarekin komunikazio falta duelako izaten baita. (...)
|
|
|
Harreman sexualetan etab... ematen diren komunikazio ezinak eta gai interesgarriak iruditzen zaizkit, finean horretan ezinak
|
ematen
badira askotan norberak bere buruarekin komunikazio falta duelako izaten baita. (...)
|
|
|
Sexu harremanak, maitemina erakargarritasuna duten harremanak dira, esperantza irekitzen dutenak;
|
ematen
du bizitzak askoz gehiago eman behar duela, baina askotan ez da horrela izaten, eta nire ustez horregatik datoz haserreak, agresibitatea eta hainbat gauza. (Gara I)
|
|
|
Sexu harremanak, maitemina erakargarritasuna duten harremanak dira, esperantza irekitzen dutenak; ematen du bizitzak askoz gehiago
|
eman
behar duela, baina askotan ez da horrela izaten, eta nire ustez horregatik datoz haserreak, agresibitatea eta hainbat gauza. (Gara I)
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, narratzaile orojakile batek
|
ematen
digu gogoeta hauen guztien berri. Are gehiago, narratzaile hau Teresa modura irudika dezakegun narratarioari mintzatzen zaio.
|
|
|
Beraz, istoriaren pertsonaia nagusia izango litzateke eleberri honetako narratario intradiegetikoa. Bestalde, narratzaile honek batzuetan fokalizazioa erabiltzen du beste pertsonaien gogoeten berri
|
emateko
. Itxuraz, gainerako pertsonaien sentsazioak adierazi ahal izateko darabil narratzaile orojakilea, eta ez lehenengo pertsonan diharduen kontalaria.
|
|
|
Ipuin gehienetan hirugarren pertsonako narratzaileak kontatzen dizkigu istorioak. Hala ere, ipuin bilduma honen hasierako ipuinean lehenengo pertsonako narratzailea ageri zaigu, idazlearekin berarekin identifika daitekeena, eta ipuin bildumaren berri
|
emanez
.
|
|
|
" Eta antzematen da, bestalde, bere hizkuntza iturria ez datorrela bakarrik liburuetatik, kontatzeko eran ahotik belarrirako literaturatik ere edan duela frogatzen baitu. Irakurtzen baino istorioa entzuten ari zarela
|
ematen
du askotan..." (Gara VI)
|
|
|
Zer gerta ere bildumari jarraiki, hauek ere ipuin labur eta zorrotzak dira. Hemen ere," gehientsuenetan amaierako ezustearen laztasunak
|
ematen
die ipuinoi irakurlearen barruak astindu, zartatu eta asaldatzeko indarra." (Egunkaria VII) Are gehiago, bilduma honetan ere Berardok idatziriko ipuinak eskaintzen zaizkigu. Gainera, aitzinsolasean Berriondo´tar Anesek ipuin hauen argitalpenei buruzko oharrak egiten ditu.
|
|
|
trena. Izan ere, trena eta tren geltokiaren inguruan mugituko dira pertsonaiak eta azken batean, honek
|
emango
dio bizitasuna Izurkiz herriari. Trenak eta trenbideak haustura bat dakarte herri honen bizimoduan.
|
|
|
Baina, narratzaile hau batzuetan autodiegetikoa da, eta besteetan homodiegetikoa, beste pertsonaia batzuen gertaerak azaltzeari ekiten baitio. Gainera, kasu guztietan ipuineko pertsonaia batek
|
ematen
digu istorioaren berri. Batzuetan, pertsonaien arteko erreferentziak lotuz ipuin batetik bestera narratzailea aldatzen ez delako sentsazioa dugu.
|
|
|
Beste batzuetan, ordea, argi dago narratzailea beste pertsonaia bat dela. Bestalde, askotan pertsonaia narratzaileak fokalizazioa darabil beste pertsonaia batzuen lekukotasunak hurbilagotik
|
ematearren
.
|
|
|
Hona hemen arestian aipaturiko giro hori aukeratzeko arrazoiak: " Hegoaldea modelo sinboliko gisa hartu dut, hori ez da berria, Faulknerren kasua hor dago.(...) geografia intimo bat sortu dut; benetako errealitate geografikoa antzeman daiteke, baina ez dago asmo dokumentalik." (Argia 1561) Gainera, geografia intimo honi Izurkiz izena
|
eman
dio. Hots, sinbolismoz beteriko izena:
|
|
|
Honela," Gasteizko postale ezagunak dira batzuk, giro underground ezezagunago batekoak beste batzuk" (Jakin 101). Hiri baten berri emateaz gain, pertsonaien bidez gizakiaren sentimendu unibertsalen berri ere
|
ematen
digu. Heriotza, esaterako, etengabe agertzen den gaia da.
|
|
|
" liburuko pertsonaiak errepikatzen joaten direla, batzuk azaltzen, besteak gordetzen, batzuk ipuin batean protagonistak, eta beste batean bigarren mailakoak" (Egunkaria VI). Izan ere," hainbat eta hainbat pertsonaiaren bilakaeraren berri
|
ematen
digu bere azken liburuko ipuin ezberdinetan" (Jakin 101). Honela, pertsonaia hauen bidez hiriaren lekukotza eskaintzen digu.
|
|
|
Ikuspuntu ezberdinen arabera aurkezten dizkigu pertsonaiak, egoerak,... aniztasuna nabaria da. " Eta nahiz eta estiloan ikuspegi errealista objetibo horrekin jokatu, Montoiak bere iritzia
|
ematen
du." (Egunkaria VI)
|