|
2005
|
|
|
Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu behar bada ere, lehenengo pausoa eman behar dutenak hizkuntza praktikan erabiliko duten espezialistak dira, nahiz eta gero hizkuntzaren teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu behar dituzten. Eta puntu hau azpimarratu nahi nuke, gaur
|
egunean
ere behin eta berriro plazaratzen ari den eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
...rri, hala nola, Baionako jaun apezpikuari eskatzeko erabakia Jean Saint Pierre bezalako euskaltzale argitu batek Seminario Handiko apezgaiei euskara apur bat irakats diezaien, edo Jaun prefetari galdetzekoa Paristik eta behere horita rik osasun bila datozen mutiko eta neskato kanpotarrak bertze eskualde bate tara igorriak izan daitezen, zeren eta boz emaileen lerroa kanpotar izenez egu netik
|
egunera
betetzenago baita (sic).
|
|
|
Horrenbestez iragaiten da, beraz, uztailaren 15a eta geroztik, beste
|
egun
, aste eta hilabete asko ere bai, Frantzia berriaren eskualdekatzeaz deus berririk nehondik agertu gabe.
|
|
|
Parisko kargu politikoak lanik gabe uzten zuen
|
egunetan
linguistikako ikerketak egiten ari izan zen. Esate baterako, berak idatzitako papertxo baten
|
|
|
data eta astegunetik aparte, hiri bakoitzera heltzen deneko(+) ordua eta irteerakoa(). Erroman zortzi
|
egun
betetzen ditu eta Florentzian zazpi. Badirudi, gero Euskal Herrian egingo zuen bezala, lanerako deituak biltzen zituela halako egonaldi luzeetan, ingu
|
|
|
Aipatu St. Mary kanposantura hurrengo
|
egunean
joanda, sasiak eta belarrak kendu ondoren harrizko hilobi ederra topatu nuen, non irakurtzen den:
|
|
|
aitzina, uste baino gehiago. Atzizkiak ustiatzen ditu, beraz, bereziki kazetari tzako hitz orokor eta tekniko berriak sortzeko; honetan ere ez da batere gu txiestekoa haren ekarria, eta hitz franko garaiko kultura eta gauzetarakoak izan arren, beste anitz
|
egun
ere baliagarriak dirateke.
|
|
|
Bi urtez,
|
egunetik
has, luma hunek hemen ez du izkribatuko ez auto, ez oto... are gutiago astomobil; bainan ba beti beribil. Hitzeko gizon ez bagira, zuek oroitaraz.
|
|
2019
|
|
|
Handik bi
|
egunera
berriz idatzi zion R. M. Azkueren osasunak onera egin zuela adierazteko, baina euskaltzainburuak ez omen zuen gogoratzen istripua.388 F. Krutwigek gutun luzeagoa idatzi zion J. Urquijori, data gabea baina 1949ko uztailekoa dirudiena, ekain irailetako batzarren artekoa betiere.
|
|
|
Euskaltzaindiak 1949ko ekainaren 25ean Bilbon egin zuen batzar horretan ez zen egon J. Urquijo, seguru asko bi
|
egun
lehenago RSVAPek Gipuzkoako Azkoitian egin zion omenaldi jendetsuak eragindako nekeagatik. F. Krutwig gazteak, beraz, gutuna idatzi zion uztailaren 6an Bilbotik Donostiara, Euskaltzaindia eraberritzeko dosierra idazteko ardura hartu zuela azaltzeko:
|
|
|
M. Azkueri idatzi zion Bilbotik Lekeitiora. Milizianoek
|
egun
berean mendekuz hildako 225 inguru preso eskuindarrak ez zituen aipatu, agian artean ez zekielako horren berri: " Ayer tuvimos un día de jaleo.
|
|
|
" Jazokunok oldozketa (pentsamentu) gogorik emoten dauskue: Euzkeltzalien odola ixuri ta
|
Eguna
jayo... Eguna jayo ta Unamuno il" (Eguna). 78
|
|
|
Euzkeltzalien odola ixuri ta Eguna jayo...
|
Eguna
jayo ta Unamuno il" (Eguna). 78
|
|
|
Euzkeltzalien odola ixuri ta Eguna jayo... Eguna jayo ta Unamuno il"(
|
Eguna
). 78
|
|
|
Santos Juanes elizara bertaratutako guztiak jeltzale militanteak ziren eta ondoren bazkaria egin zuten Emakume Abertzale Batzaren egoitzan. 79 E. Urquiaga" Lauaxeta" ren ekimenez lau urte lehenago (hain zuzen, A. Osoro" Abeŕi" ri egindako omenaldian) sortutako Euzkel Idazle Batza(" Federación de Escritores Vascos") suspertzea zuten asmo, baina gerra egoerak ez zuen halakorik egiten utzi, eta EAJ PNVren
|
Eguna
bera izan zen idazleon bilgune historikoa.80 Egun berean Lekeition hil
|
|
|
Santos Juanes elizara bertaratutako guztiak jeltzale militanteak ziren eta ondoren bazkaria egin zuten Emakume Abertzale Batzaren egoitzan. 79 E. Urquiaga" Lauaxeta" ren ekimenez lau urte lehenago (hain zuzen, A. Osoro" Abeŕi" ri egindako omenaldian) sortutako Euzkel Idazle Batza(" Federación de Escritores Vascos") suspertzea zuten asmo, baina gerra egoerak ez zuen halakorik egiten utzi, eta EAJ PNVren Eguna bera izan zen idazleon bilgune historikoa.80
|
Egun
berean Lekeition hil
|
|
|
" Euskal liburu sorta argitaratzeko era edo bideaz Euskaltzaindiari". Lanak ekainaren 27ko data darama eta uste izatekoa da
|
egun
horretako batzarrerako prest zegoela, baina, F. Krutwigen arazoak hartu zuen garrantzia ikusita, geroratu egin zuela aurkezpena. Donostiako La Voz de Españak ekainaren 19ko artikuluan Euskaltzaindia hiltzat jo izanak eragindako dosierra zen.
|
|
|
110). miaren eta Bizkaiko agintari frankisten arteko istiluak konpontzeko saioen artean kokatu behar da. Uste izatekoa da J. Gorostiagak aurrekari politikoen zamagatik onartu zuela liburua hor argitaratzea, agian A. Tovar falangista bitartekari zela.932 Hain zuzen, batzar
|
egunean
bertan I. M. Echaidek, jarduneko euskaltzainburu gisa, F. Krutwigek sortutako arazoaz Akademiak hartutako erabakiaren berri bidali zion Bilbotik JCVko buruari, urte erdiko atzerapenarekin:
|
|
|
Kolpe handia izan zen hura, 1946ko atxiloketa gogorarazi ziona, R. Piñeiro presondegiko adiskideari 1954ko Urteberri
|
egunean
adierazi zionez:
|
|
|
80
|
Eguna
;;;;;;;;;;; zen R. M. Azkueren arreba Aurora Azkue Aberasturi(), Bilboko egunkariek eskelan iragarri zutenez.81
|
|
|
Are okerrago dena, Gasteizen fusilatutako Esteban Urquiaga" Lauaxeta"() poeta jeltzalearen kasu sinbolikoaz beste, Akademiarekiko elkarlanean nabarmendutako hainbat elizgizon 1936ko urrian Gipuzkoa okupatuan epaiketarik gabe exekutatu zituzten. Hain zuzen,
|
Egunak
antolatutako mezan omendutakoak ziren: José Ariztimuño" Aitzol" (Euskaltzaleak), Martín Lecuona (Euskaltzaindiaren Laguntzaľeak) edota R.
|
|
|
" Mucho me alegro de que ya se vislumbre el triunfo final del ejército católico". 83 Euskaltzainburua oso nahigabetuta zegoen gerra zibilak euskaltasunari marrazten zion etorkizun beltzarekin. Militar matxinoek Bilbo okupatu eta lau
|
egunera
, ekainaren 23an, Lekeition hil zen Sol Azkue Ozerín() arrebaorde ezkongabea, bizirik zuen azken haurridea.84 Buenos Airesko adiskide bati adierazi zionez, 73 urte betetzear zegoen R. M. Azkuek une horretan, eta gerra zibilak iraun zuen artean, bizimodu publikoa zeharo baztertu eta" Salvator" izeneko ordena erlijiosora erretiratzeko asmo sendoa izan zuen:
|
|
|
J. Urquijoren artxiboan eskuizkribu eta gutun ugari dago RAEren gerra zibileko akten jatorrizko egile bera izan zena frogatzen dutenak. 58 orrialdeko sorta luze batean, J. Urquijok eskuz eta makinaz idatzitako aktak gordetzen dira.102 Burgosen IdeE ren zuzendaritza hautatu eta, instituzio berriaren barruan, RAE berrezarri zenetik hiru
|
egunera
, 1937ko abenduaren 30ean, RAEren beste batzar bat egin omen zuten kide hauek Donostian: A. González de Amezúa, R.
|
|
|
Alemaniako H. Juretschke hispanistaren Das Frankreichbild des modernen Spanien (1937) tesiaren berri eman zuen E. Orsek, gaztelaniara itzuli zutena, A. Tovar falangistaren hitzaurre beligerantearekin (Juretscke 1940). Horren guztiaren berri eman zuen Donostiako prentsak handik bi
|
egunera
, baina ez zituen gainerako batzarkideak aipatu: M. Asín arabista, A. González de Amezúa, R.
|
|
|
Juan Irigoyen nahitaez euskaltzain izendatzea.163 JCVren arautegiak ezartzen zuen Bizkaiko kultura erakundeen kontrolerako, Euskaltzaindian komisario politiko bat izendatu zen, alegia. JCVren ofizioa idatzi zen
|
egun
berean, euskaltzainburuak Bilboko CAMaren zuzendaritzara jo zuen diru eske. Gutunean, JCVk Euskaltzaindiari ahoz ezarri zizkion baldintzen berri gordina eman zuen.
|
|
|
Fernández Cuesta falangista buru zuen Justizia ministerioak Auzitegi Goreneko idazkaritzan konfirmatu zuen, lehenengo sail kriminalean eta ondoren zibilean.348 Lau urte igarota, Akademiak 1949ko ekainean bidali zion erabakiaren berri Madrilera: " Euskaltzaindiak erabagi dau zuri eskatutea euskaltzaintzeari eragon dakiozula, kisa oŕeri dagokiozan lanetan beŕasirik eta batzaŕetara eldurik". 349 Baina semeak erantzun behar izan zuen, B. Echegaray lur jota zegoelako
|
egun
berean hil zitzaizkiolako Ricarda Irabien emaztea eta M.ª Dolores Echegaray alaba. Zorigaitz horien ondorioz, B. Echegarayren garaiko korrespondentzia guztia dolu paperean idatzita dago.
|
|
|
Euskaltzainburuak batzar
|
egunean
bertan gutunez jakinarazi zion izendapena J. M. Seminariori.354 CE PVk, jakina, azalean eman zuen berria. Euskalaritzan inolako eskarmenturik ezean, zuzendariordeak euskal gaiak dibulgatzeko egindako ahalegina goraipatu zuten, frankismoaren politika linguistikoa zuritu nahian (CE PV).
|
|
|
364 RSVAPek J. Urquijori Gipuzkoan egindako omenaldia bi
|
egun
lehenago izan zen. Gainera, Bilboraino joatea kostatzen zitzaion, hanka hautsiaren ondorioak jasaten zituelako (KMK JU:
|
|
|
Hurrengo
|
egunetan
prentsa frankistak Akademiaren ekitaldiaren berri eman zuen.368 CE PV egunkariak, noski, azalean eman zuen berria, bi fotografiarekin. Entzuleen artean, orain arte aipatutakoez eta JCVko kideez gain, Berako alkateordea, Joaquín Caruncho Bizkaiko poliziaburua, itsas komandantziaren ordezkariak eta beste agintari frankista batzuk zeuden.
|
|
|
Industrializazioak, migrazioak edota" mass media" ren hedatzeak arriskuaren kontzientzia areagotu zuen abertzaleen artean. 1952ko martxoaren 9an ospatu zuten" Euzkeraren
|
Eguna
" Biarritzen, mahaiburu Ph. Oihanburu, L. Dassance, M. de la Sota, P. Guilsou eta T. Monzon zirela.
|
|
|
Izan ere, Euskaltzaindiak 1951ko azaroan azken batzarra egin zuenetik zenbait gertaera izan ziren Gipuzkoan. Sindikatu bertikaleko" Educación y Descanso" sailak euskal folklore eta literatura lehiaketa bat antolatu zuen 1951ko San Tomas
|
egunerako
. Horretarako, zenbait abertzalez osatutako epaimahaiaren eta" Txepetxa" teatro taldearen parte hartzea behar izan zuten.
|
|
|
Bertsio guztiak ez dira berdinak, eta guk Euskaltzaindiaren artxibo administratiboan dagoen kopia bat erabili dugu, akats asko izanagatik, F. Krutwigek probintzia jauregiko ekitaldian erabili zuen bertsiotik zuzenean kopiatuta dagoelakoan. Esaterako, Euzko Gogoaren zuzendariari F. Krutwigek maiatzaren 20an, ekitaldia baino hiru
|
egun
lehenago, bidali zion erantzun hitzaldiaren kopia txukun bat, baina badirudi hitzaldirako zenbait adiera arriskutsu aldatu(" desnazionalizazinoa/ erdalduntzea") edo are ezabatu ere egin zitue794 F. Krutwigen talde literararioan parte hartu zuen karmeldarraren hitzetan: " Krutwig jaunarentzat, gaiñera, Lapurdi dago, ez Gipuzkoa, Euskalerriaren erdian.
|
|
|
Esan bezala, F. Krutwigek sortutako istiluaren ondoren, Euskaltzaindiaren maiatzaren 30eko batzarrean, erabaki zuten Akademiaren ordezkari J. Gorostiaga izendatzea eta hala jakinarazi zieten JCVri eta Durangoko Udalari ekainaren 6an.826
|
Egun
bereko JCVren batzarrean, aktaren arabera, ez zuten Euskaltzaindiko ekitaldiaren arazoa aipatu, baina P. P. Astarloaren omenaldirako ordezkari F. Echegaray izendatzeaz gain, J. Gorostiaga euskaltzainak Durangon irakurri behar zuen hitzaldiaren kopia eskatzea erabaki zuten, edukia zentsuratu eta istilurik ez izateko.827 Ekainaren 25ean JCVko F. Echegarayk honako artikulu hau saritzea erabaki zuen: Bilboko J. Ortega Galindo institutu katedradunak Gasteizko Pensamiento Alavés egunkarian argitaratutako" Vida y obras de Pedro Pablo Astarloa" [sic]. 828 Artikuluan erregimen foraleko hizkuntza eztabaiden testuinguru politikoa azaltzeaz gain, Salamancako Unibertsitateko euskara katedra ustez orbangabea goratu zuen.829 Hala ere, A. Tovarrek ezin izan zuen Durangoko ekitaldian parte hartu eta azken gorabeheren informazioa bertatik bertara jaso.
|
|
|
Are monarkikoekin ere harremanetan zegoen T. Monzon" Euzkadi’ko Gogo lantze Zaingoa" ren buruak, masa gizartearen ondorioez kezkatuta, folklorearen bidea hartu zuen, kultura jasoa eta maila akademikoko eztabaidak baztertuz: bertsolari txapelketak," eskualzaleen biltzarra" k edota" euzkeraren
|
eguna
" k antolatzera bideratu zituen baliabide ekonomikoak.
|
|
|
N. Oleagak, B. Bureba Prensa y Propaganda ren Bizkaiko delegatuarekin hitz egin ondoren, baimena laster lortuko zutela uste zuen (Euskaltzaindia 1982: 29). 1082 Idazkariak, orobat,
|
egun
horretan eskuratu zion I. M. Echaideri euskaltzain, deduzko eta urgazle bizien zerrenda.1083
|
|
|
Euskaltzaindiak ez zuen batzarrik egin 1953ko uztailean, hileko azken ostirala urte horretan San Ignacio de Loyolaren (SI)
|
eguna
izan zelako, Bizkai Gipuzkoetako patroia. Donostiako euskaltzainak, GPDren babesarekin, indarberrituta ageri ziren.
|
|
|
Bainan guk, eskualzaleek zer egiten dugu eskual mintzaira eta eskual arima ez diten suntsi? Uste duzue Eskual Herria Eskual Herri atchikitzeko aski dela urthean behin maahin baten inguruan
|
egun
bezala jartzea eta lagunekin zonbeit oren gochoen iragaitea. Uste duzue bada Eskual Herria Eskual Herri atchikitzeko aski dela udan gure herrirat arrotzak trumilka jiten direnian, heien aintzinean eta heien ohoretan galtza churiak jauntzirik pilotan edo dantzan aitzea?
|
|
|
Dela zenbait
|
egun
Bilbaon, itzaldi batean esan emen zian, Eliza’k eta Estatuak euskerari kalte aundia egin diotela. Orregatik —beldur bait uan Bilbao’ko agintariak baituko ote zuten—, Prantzia’ra etorri emen dek illabete bat edo bi emen igarotzeko asmoan.
|
|
|
Hala ere, gainerako hitzaldietan aginte frankistaren goi mailetako uniformismo politiko eta kulturala gailendu zen.842 EAJ PNV asmo horretaz jabetu arren, bere politikagintza posibilistari jarraituta, lankidetza eskaini zuen T. Monzonen bitartez Pirinio Behereetako ordezkariek ere parte har zezaten, bereziki euskal teatro lanen emanaldietan, horrelako jaialdiek etsipen giroari aurka egiten laguntzen zutelakoan.843 Beste jarrera batzuk, ordea, deitoratu egin zituzten. La Voz de Españako I. Eizmendi" Basarri" rena, adibidez, EAJ PNVren
|
Eguna
egunkariko idazle ohia errazegi makurtzen zelakoan frankismoaren irizpideetara.844 Hain zuzen, kanpora begira liberalizazio keinuak
|
|
|
Sarrera ekitaldiko balentriak Akademia kaltetu baino areago, gainditu egin zuela uste zuen: " Behaŕekoa zan euskararen alde zerbait egitea eta neuk uste dut’ zure abegiaren
|
egunean
zuk eta biok euskararen eta euskal kulturaren alde asko, anhitz egin dugula. Euskararen salbatzekotz lan egin dugu eta orain euskalzain ephelen belduŕagatik’ aitzinatu garela uste dut". 861
|
|
|
Ekaineko batzar zirriborroaren arabera, L. Michelena eta J. Moulier euskaltzain eta E. Erquiaga eta S. Michelena urgazle izendatu zituzten. Akta ofizialik ez egon arren,
|
egun
berean idazkariak lau kide berriei izendapenaren jakinarazpenak bidali zizkien.870 Horrelako izendapenetan nabari da, akta ofizialik ez egon arren, batzar horietan hartutako erabakiek ondorio eraginkorrak izan zituztela bizitza akademikoan. Herriak eta Boletín del Instituto Americano de Estudios Vascosek, halaber, batzarreko gainerako edukietan sartu gabe, lau izendapenon berri eman zuten.871 P. Lafittek ezin izan zion kexu bat adierazteko tentazioari eutsi:
|
|
|
Handik bi
|
egunera
, 1951ko otsailaren 3an, berriz idatzi zion gaztelaniaz, Akademiaren idazpurudun gutuna," h" grafema daramaten hitz arrunten zerrendarekin eta aditz forma erabilienekin.697 Gramatikaz den bezainbatean, Espainian egindako ahaleginak gutxietsi egiten zituen, baina lapurteraren arloan aurrekariak zeuden, bereziki Baionako elizbarrutitik sortutako lanei esker. P. Lafitteren 1944ko gramatikak ez omen zuen balio F. Krutwigen 1951ko helburua betetzeko:
|
|
|
JCVk gonbidatutako hizlari nagusia Antonio Tovar linguista izan zen, Bilboko egunkariek iragarri bezala.
|
Egun
berean Salamancako Unibertsitateko errektoreari egindako elkarrizketa argitaratu zuten, fotografia eta guzti. A. Tovarrek R.
|
|
|
Euskarazko argitalpenak oztopatzeko fede txarra nabarmena zen. Dena dela, liburua oso ondo saldu zen, 800 ale hamabost
|
egunetan
, eta beste edizio bat prestatu zuten.469
|
|
|
Hala ere, deigarria da J. Saint Pierre apezpikuaren sarrera ekitaldiaz ez zutela ezer erabaki. EIL SIEBeko ohorezko buru gisa EJ GEren diru laguntzarekin erbestean antolatuko kulturgintzan oso aktibo agertzen zen, adibidez, 1949ko abenduko" Euzkeraren
|
Eguna
" n. Bere burua nabarmendua zuen Biarritzeko biltzarrean 1948an, eta Espainiako kontsulak salatu egin zuen haren hitzaldi ustez separatista.
|
|
|
Estatutuen arabera, ohiko batzarrak pribatuak nahiz publikoak izan zitezkeen. Pribatuak hamabost
|
egunean
behin bildu behar ziren, literatura eta kudeaketa gaiez jarduteko. Batzar publikoak euskaltzain berrien sarrerak eta literatura sariketak antolatzeko ziren.
|
|
|
La Gaceta del Nortek
|
egunean
bertan iragarri zuen sarrera ekitaldia eta biharamunean Bilboko prentsak ekitaldiaren berri laburra eman zuen, edukietan sakondu gabe.617 B. Bureba zuzendari zuen Movimiento Nacional aren Hierroko berria izan zen luzeena, J. Gorostiagaren fotografia eta guzti. J. M. Seminariok 1949ko ekainean Bilbon egindako sarrera ekitaldiarekin erkatuta, nabarmena zen tokiko agintari politiko eta militar nagusien
|
|
|
80). ritzako kide zen. Aldizkaria, San Francisco de Javier (SI)
|
egunean
argitaratu zen lehen aldiz, 1940ko abenduaren 3an. CSICek Hispania aldizkariarekin ezarritako norabidea jarraitzen zuen tokiko lehen aldizkaria izan zen.
|
|
|
Besteak beste, J. Carok Tres estudios etnográficos relativos al País Vasco (1934) liburua bidali zion Donostiara, J. M. Barandiaranen hitzaurrearekin, nahiz eta egileak edizioaren zati handiena suntsitu zuen, inprenta arazoengatik.295 J. Urquijo entzuleen artean zegoela, 1936ko uztailaren 17an J. Carok sorgintzaz eman zuen hitzaldia EI SEVen Donostiako udako ikastaroetan. Errepulikaren aurkako estatu kolpea abiatu zen
|
egunean
, Beran babestu zen familiarekin. Osasun txarrekoa zenez, ez zuten mobilizatu, baina Nafarroa erreakzionarioan liberal ospeko barojatarrak arriskuan egon ziren.
|
|
|
G. Riestra gobernadore zibilak ere ekonomikoki saritu zuen. Hilario Bilbaok eta berorren anaia Esteban Bilbao Gorte frankistetako presidenteak galdetu zuten euskaltzainburu adinduaren osasunaz.654 Hurrengo
|
egunetan
R. M. Azkuek sendatuta zirudien eta lanean hasi zen berriro, baina, Bilboalde industrialeko ibaiak oso kutsatuta egonagatik, medikuek ez zioten urdail garbiketarik egin, eta azaroaren 9an hil zen enteritisak jota (Arana Martija 1983:
|
|
|
34; Gamboa & Larronde 2005: 325). basilikan, azaroaren 14an ospatu zen hileta, eta olatako mezak hurrengo
|
egunetan
Bilboko San Nicolás de Bari n.657
|
|
|
Noiz izango dugu zure Aulki hartze egun handia? Gauzak okhertu egin dira eta
|
egunak
ioan doaz. Eta gure Elkhargo ospetsuaren gorabeherak ere, eztira makalak.
|
|
|
J. Urquijo bihotzeko gaixoaldi luzearen ondoren urriaren 28an hil zela jakinarazi eta alargunari doluminak ematea erabaki zuten. P. Zamarriparen Sondikako anai arrebei, atzerapen handiz, eta Vicenta Olazábali ere
|
egun
berean bidali zizkieten doluminak.562 Akademiaren zutabe eta gerraondoko berpizkundearen eragile izandakoak desagertzen ari ziren. R.
|
|
|
Muga politikoak begien bistakoak ziren.
|
Egun
berean, apirilaren 14an, bidalitako gutunari, P. Zamarripa Bizkaiko elizgizon karlistak pozez beterik erantzun zion Bermeotik. Esanguratsuki, Euskaltzaindiari ordez, JCVri eman zizkion eskerrak izendapenagatik.
|
|
|
Horrek beste gastu bat aurreztea zekarren, baina aditzera ematen zuen ere eredu linguistikoaren gaia berriz eztabaidagai zena. Bestalde, P. Lafitte batzarrean egon ez arren,
|
egunean
bertan dosiergileak idatzi zion gertatukoaren berri emateko. H. Gavel deduzko supernumerario izendatzea amarru formal bat zen, euskal jatorririk ez izan arren, euskaltzainen eskubide berak izan zitzan.411
|
|
|
Besteak beste, Iruñeko alkateak edota M. Lecuonak ezin etorria adierazi zuten telegramaz.527 F. Krutwigen asmoari jarraituta, prentsa batzarren berri ematen hasi zen, barnealdean nahiz erbestean. Horregatik, ekital526 Hain zuzen, EIL SIEBen zuzendaritzak batzarra egin zuen Baionan uztailaren 8an," Euzkeraren
|
Eguna
" prestatzeko: L. Dassance, M. de la Sota, P. Lafitte, T. Monzon, A. Constantin, J. M. Lasarte, M. Inchausti, P. Narbaitz edota J. M. Barandiaran bildu ziren (Barandiaran 2009:
|
|
|
Hori zela eta, hurrengo
|
egunean
, uztailaren 15ean, Baionako Musée Basque n L. Dassance eta R. Lafonen sarrera ekitaldiak batera ospatzea erabaki zuen Euskaltzaindiak.
|
|
|
Hain zuzen, A. Irigarayren ezin etorria jakinarazi zuten. Medikuak idazkariari idatzi zion
|
egun
horretan kontsulta izango zuela.626 I. M. Echaidez ez omen zuten ezer aipatu, baina arazo larri bat zuen esku artean. Maiatzaren 18an Jon Echaide() seme
|
|
|
240). 632 Idazkariaren zirriborroak I. M. Echaideren" aitzakia" eta L. Dassanceren idazkia aipatzen ditu. Hain zuzen, euskaltzainburuordeak idazkariari idatzi zion jakinarazteko familiako ezkontza izango zuela
|
egun
berean, baina lasai jo zezaketela probintzia jauregiko bulegora.633
|
|
|
Ezin etorria adierazi zuten L. Michelena eta L. Dassancek. Uztaritzeko alkatea
|
egun
horietan Frantziako
|
|
|
887 ABA LAF: P. Lafitte eta J. Moulierren arteko gutunak,[]. letik ekainera, EAJ PNVren
|
Eguna
egunkariko erredaktore izan zen, baina 1950eko hamarkadaren hasieran F. Krutwigek bereganatuta ageri zen, hura baino ia hamar urte zaharragoa izanagatik (Mielgo Merino 1995; Erkiaga 2001; 2002). Uste osoko abertzalea zen beste urgazle berria ere:
|
|
|
Aurreko batzarrean huts egin zuenez, ekaineko batzar
|
egunean
sinatu zituen euskaltzainburuordeak egoitzako bibliotekari eta R. M. Azkueren dohaintzari buruz apirilean hartutako erabakien jakinarazpen ofizialak.1033 Bestalde, N. Oleagaren akta zirriborroari esker dakigu JCVko ordezkariaren izendatzea ere eztabaidatu zela.1034 Akademiaren egoitza konpontzen laguntzeko JCVk hartutako erabakiari jarraituta, ekainaren 13an E. M. Aguinaga BPDko arkitektoa Euskaltzaindiaren Ribera kaleko egoitzan izan zen eta egoera negargarria konfirmatu zuen:
|
|
|
1215 Donostiako prentsak bi
|
egun
ondoren eman zuen batzarraren berri, baina partaide guztiak zerrendatu gabe (El Diario Vasco; García de Juan 2001: 36).
|
|
|
|
Eguna
(Bilbo)
|
|
|
, 2015,"
|
Eguna
egunkariko idazleak (1937)", in Ezeizabarrena, M. J. & Gómez, R. (ed.), Eridenen du zerzaz kontenta:
|
|
2021
|
|
|
Egin/ Gara, Deia/ Noticias de Gipuzkoa, El Correo Español, El Diario Vasco, Noticias de Navarra, Diario de Navarra, El País, El Mundo, Euskaldunon Egunkaria/ Berria, Le Journal du Pais Basque eta Sud Ouest. nitakora mugatu zen hasiera batean testu bilketa. " Finalen astea" deitu zaiona (finaleko
|
eguna
+ aurreko hiru egunak+ hurrengo hiru egunak) hartu da denbora unitatetzat. Hala ere, lagin garrantzitsua osatu zen:
|
|
|
Egin/ Gara, Deia/ Noticias de Gipuzkoa, El Correo Español, El Diario Vasco, Noticias de Navarra, Diario de Navarra, El País, El Mundo, Euskaldunon Egunkaria/ Berria, Le Journal du Pais Basque eta Sud Ouest. nitakora mugatu zen hasiera batean testu bilketa. " Finalen astea" deitu zaiona (finaleko eguna+ aurreko hiru
|
egunak
+ hurrengo hiru egunak) hartu da denbora unitatetzat. Hala ere, lagin garrantzitsua osatu zen:
|
|
|
Egin/ Gara, Deia/ Noticias de Gipuzkoa, El Correo Español, El Diario Vasco, Noticias de Navarra, Diario de Navarra, El País, El Mundo, Euskaldunon Egunkaria/ Berria, Le Journal du Pais Basque eta Sud Ouest. nitakora mugatu zen hasiera batean testu bilketa. " Finalen astea" deitu zaiona (finaleko eguna+ aurreko hiru egunak+ hurrengo hiru
|
egunak
) hartu da denbora unitatetzat. Hala ere, lagin garrantzitsua osatu zen:
|
|
|
Garai hartako prentsan oso ohikoa zen beste egunkarietako testuak bere horretan berrargitaratzea, are gehiago gerrari buruzko testuak baziren. Hala, Diario de San Sebastiánek emandakoa Espainiako egunkari liberal mordoxka batek jaso zuen hurrengo
|
egunetan
: La Correspondencia de España, Boletín de Comercio, El Tiempo, La Época, El Pabellón Nacional, Crónica Meridional, El Pueblo Español eta beste.
|
|
|
Peña y Goñiren artikulu luze hark, Bilintx zauritu eta hamar
|
egunera
idatzia bera, granada hark jo ez balu bertsolariak izango zukeen bizitza irudikatzen du: " Si Vilinch no hubiera sido mortalmente herido por una granada carlista habriase deslizado su existencia tranquila y sosegada.
|
|
|
1855ean aurki daiteke prentsan lehen aipamen bat (1855/XII/06, Le Messager de Bayonne. " Compte rendu de la fête d’Urrugne et du Concours de 1855"), eta Davantek dio Lore Jokoen iraupena aldakorra izanik (egun bakarra lehen ekitaldietan, lau
|
egunetarainokoa
geroago), ekitaldi laburrenetan ere jaso izan zela bertsolarien saio hori (2012: 97).
|
|
|
Lehen Pizkunde horren bigarren olatuan ere antzekoa da egoera, eta kulturgileen ekimena aurrekoek eginikoaren aldaera gisa uler daiteke alor honi dagokionez. Horrela, Jose Ariztimuño Aitzolek 1935ean bertsolari txapelketak antolatzeari ekin zionerako, Euskal Olerti
|
Eguna
urtero antolatua zuen 1930etik: lehentasuna poesia idatziari eman nahi zaio.
|
|
|
Plaza zarreko baranda banatara igorik kantatu zuten arratsalde guzian bi bitara. Ain atsegintasun aundikoa ta pozkidatsua izandu zan arratsalde gogoangarri ura ezik, illunduta gero ere, deadarka zeuden enzuleak aurrera ere kanta eragiteko, eta uste det, baldin
|
eguna
zabaldu arterañoko guzian ere ari izandu balira kantari etzala aldenduko enzuleen artekorik iñor ere. (1990:
|
|
|
Iztuetak XIX. mendearen lehen erdi hartan bertsolaritza oso zabaldua zegoela erakusten du: "[...] irauten du Gipuzkoan gaurko
|
egunean
ere, bere sasoirik oberenean bezin irme ta sendoki. Sarritan ikusten dira, bada, Gipuzkoako plaza agirietan itz neurtulariak apustu andiak lendanaz eginik jokatzen buruz buru, bi bitara, eta lau lauren kontra ere, erabakitzalle gizon adietuak ifinirik" (1969:
|
|
|
Juan Bautista Agirrek, aldiz, debekua bete beharra azpimarratzen du 1850ean argitaratu zen Jesucristo eta Virgiña chit Santaren Misterioen, eta beste cembait gaucen gañean Eracusaldiac sermoi bilduman: " Españaco legueac aguintzen du, ez dezala iñorc ere esan, ez cantatu itz desonestoric, ez gauaz, ez
|
egunaz
, caleetan, placetan, eta bideetan, eun azote eta urte betean deserrituric vicitzeco penaren azpian" (Eracusaldiac, II, 1850, XVIII. platica, 9).
|
|
|
|
Egun
bereko iluntzean parean tokatu zaion saioaren kronikan azken puntuaren errepika aipatzen du, bertsolariak tarte hori hurrengo bertsoa pentsatzeko baliatzen duela erreparatuz:
|
|
|
585). Donostiako Euzko Gaztedik edota Euskaltzaleakek militanteentzako afariak antolatzen zituztenean, beti saiatzen omen zen bertsolariren bat eramaten, eta 1933ko Aberri
|
Egunaren
mitin nagusian Agirre eta Monzonen aurretik Matxin Irabolaren saioa jarri izana ere Hernandorenaren burutazioa izan omen zen (id.: 586).
|
|
|
Haren tokia garai berrien ikur ziren RIEV (1907), Euskal Esnalea (1908) eta Euskalerriaren alde (1911) argitalpenek hartu eta zabaldu zuten. Bere gailurrera foruzaletasunak eraman zituen Lore Jokoen tokia, aldiz, abertzaletasunak gai baten inguruan antolatutako egun bakarreko ekitaldiek (Euskararen
|
Eguna
, Olerti Eguna, Euzko Antzerti Eguna, Euzko Eleberri Eguna eta abar) hartu eta zabaldu zuten.
|
|
|
Haren tokia garai berrien ikur ziren RIEV (1907), Euskal Esnalea (1908) eta Euskalerriaren alde (1911) argitalpenek hartu eta zabaldu zuten. Bere gailurrera foruzaletasunak eraman zituen Lore Jokoen tokia, aldiz, abertzaletasunak gai baten inguruan antolatutako egun bakarreko ekitaldiek (Euskararen Eguna, Olerti
|
Eguna
, Euzko Antzerti Eguna, Euzko Eleberri Eguna eta abar) hartu eta zabaldu zuten.
|
|
|
Haren tokia garai berrien ikur ziren RIEV (1907), Euskal Esnalea (1908) eta Euskalerriaren alde (1911) argitalpenek hartu eta zabaldu zuten. Bere gailurrera foruzaletasunak eraman zituen Lore Jokoen tokia, aldiz, abertzaletasunak gai baten inguruan antolatutako egun bakarreko ekitaldiek (Euskararen Eguna, Olerti Eguna, Euzko Antzerti
|
Eguna
, Euzko Eleberri Eguna eta abar) hartu eta zabaldu zuten.
|
|
|
Haren tokia garai berrien ikur ziren RIEV (1907), Euskal Esnalea (1908) eta Euskalerriaren alde (1911) argitalpenek hartu eta zabaldu zuten. Bere gailurrera foruzaletasunak eraman zituen Lore Jokoen tokia, aldiz, abertzaletasunak gai baten inguruan antolatutako egun bakarreko ekitaldiek (Euskararen Eguna, Olerti Eguna, Euzko Antzerti Eguna, Euzko Eleberri
|
Eguna
eta abar) hartu eta zabaldu zuten.
|
|
|
1930eko San Tomas
|
egunean
Donostian Toribio Altzagaren omenez antolatu zuten lehen saialdi horren inguruko gorabehera guztiak ere Aitzolek berak
|
|
|
Zubimendiren hitzek ere argi uzten dute asmoa bazutela, baina tarte bat hartzea zela falta zitzaiena: " Lendik ba zuan ‘Euskaltzaleak‘ bazkunak egun ori eratzeko asmoa; baina, gaur gertaera onek eragozten ziola; biar beste batek garrantzi geiago zeukala; urrengoan politika gaia nagusi, eta orrela, batean ta bestean gure bertsolari
|
eguna
atzera" (Yakintza, 1935eko apirila, 14 zk., 140 or." Lenengo bertsolari eguna". Zubimendi, Joseba).
|
|
|
Zubimendiren hitzek ere argi uzten dute asmoa bazutela, baina tarte bat hartzea zela falta zitzaiena: " Lendik ba zuan ‘Euskaltzaleak‘ bazkunak egun ori eratzeko asmoa; baina, gaur gertaera onek eragozten ziola; biar beste batek garrantzi geiago zeukala; urrengoan politika gaia nagusi, eta orrela, batean ta bestean gure bertsolari eguna atzera" (Yakintza, 1935eko apirila, 14 zk., 140 or." Lenengo bertsolari
|
eguna
". Zubimendi, Joseba).
|
|
|
" Bidea urratu arren aurreruntz yotzeko garaia etzan eldu artean [1930ean burututako lehen saialdiaz ari da]. Olerti
|
Egunak
, Euskal Egunak, Antzerti Egunak berekin zeramakiten lanik asko sortu eta iraunarazteko" (1936: 19).
|
|
|
" Bidea urratu arren aurreruntz yotzeko garaia etzan eldu artean [1930ean burututako lehen saialdiaz ari da]. Olerti Egunak, Euskal
|
Egunak
, Antzerti Egunak berekin zeramakiten lanik asko sortu eta iraunarazteko" (1936: 19).
|
|
|
" Bidea urratu arren aurreruntz yotzeko garaia etzan eldu artean [1930ean burututako lehen saialdiaz ari da]. Olerti Egunak, Euskal Egunak, Antzerti
|
Egunak
berekin zeramakiten lanik asko sortu eta iraunarazteko" (1936: 19).
|
|
|
Zubimendi bera da bertsolari txapelketak berriro ere martxan jartzeko erabakia noiz, nola eta zergatik hartu zen argi asko azaltzen duena: " Honek [Basarrik] asmatutako bertso bati zaio zor Bertsolari
|
Egunaren
sortzea, eta bera izan zen lehenengo saritua" (2002: 34).
|
|
|
" Bertsolari
|
egunaren
sortzea" izenburuaz kontatzen du gertakaria Euzko Deyan154, eta 1934ko udazkeneko egun batean kokatzen du guztia: " Udazkeneko gau giro ederra zen.
|
|
|
154 Euzko Deya, 1939/III/05," Bertsolari
|
egunaren
sortzea". Zubimendi, Joseba.
|
|
|
Hau izan zen une hartako oldozkuna. Une hartatik hasi zen Bertsolari
|
Egunaren
jaiotza.
|
|
|
Zortzi
|
egun
geroago, Argia eusko asterokoan, ‘Bertsolariak behar ditugu’ idazpuru pean, Eusko Gaztediari eskainita, buruhauste hau agertu zan.
|
|
|
Liburuak txikitandik eta benetan maite izan ditu. Irakurtzeari ordu asko eman dizkio, bai
|
egunez
eta bai gauez, loari puska kenduz. Eta iru izkuntzatan irakurri ere:
|
|
|
Enbeita erretiraturik zegoen ordurako, eta Txirritaz eta enparauez ez ziren fio.
|
Egun
hartan deskubritu zutena lan hori burutzeko hautagaia izan zen: Basarri nahikoa zailduta egon zitekeela otu zitzaien.
|
|
|
Hainbat alderdi azpimarragarri ditu testu honek ere. Honela, tituluan (Bertsolari
|
Eguna
/ Euskal piztutzearen kima berria) nahiz lehen lerroetan bertsolaritza pizkundearen proiektu orokorraren baitan txertatzen dela seinalatu
|
|
|
157 Hemen kontatzen du lehen aldiz gertaera, gero txapelketa ondorenean Yakintza aldizkariaren 14 zenbakian (1935eko apirilean)" Lenengo bertsolari
|
eguna
" izenburuarekin, eta hirugarrena jada aipatu den 1939ko Euzko Deyako artikuluan. Guztietan lotzen du gertakari zehatz hori txapelketak martxan jartzeko erabakiarekin.
|
|
|
" Euskeraren piztutze argal, urri eta zekenak kima berritxo bat dakarkigu negu gorrian[...] Ea, bada, beste landaretxo bat euskal baratzan ernaitzen ote degun. Ortaraxe goaz ‘Bertsolarien Eguna’ betirako sortu naiaz" (Argia, 1934/XII/30," Bertsolari
|
Eguna
/ Euskal piztutzearen kima berria").
|
|
|
Antzerkiaren edota poesiaren inguruan antolatu dituzten
|
Egunak
aipatzen ditu jarraian tolosarrak," loratzen asi berritako kimatxo bildurti" baino ez direla zehaztuz eta bertsolaritzarekiko arreta zorroztera eraman duen olerkariekiko desengainua nahikoa modu gordinean adieraziz:
|
|
|
" Gaurtik Bertsolarien Egun onetarako Euskalerriko bertsolari guztiei ots egiten diegu, Zuberoa’tik Bizkai’ra bitartean eta Naparro Saraitsutik Gipuzkoa’ko itxasertzeraño liraken bertsolari guziei gudu onetara aurkezteko ‘Euzkaltzaleak’ eta ‘Donosti’ko Euzko Gaztedia alkarteak’ dei egiten diote. Oietxek lelengoz Bertsolarien
|
Eguna
eratzen baidute!".
|
|
|
" Txekia eta Provenza ez dira ordura arteko sagardotegietako jaun eta jabe ziren bertsolarien ohiko erreferentziak.
|
Egun
hartan, nolabaiteko sofistikazioa atea jotzen ari zen bertsoaren etxean, zenbait bertsolariren aldetik" (2012: 44).
|