|
2009
|
|
|
Hortik eleberriak utzi didan sentsazioa: pasarte eta gogoeta iradokitzailez betetako testua da, baina bere fragmentariotasunean galtzen
|
dena
.
|
|
|
Eta aurrerago, 304.enean, Lisaren gogoeta: «halako batean den
|
dena
jakin nahi dugu, inoiz abandonatu gintuena behin betiko joan ez dadin». Jakin nahia egon liteke, baita literatur lan ororen atzean ere, bide berri eta ezezagunak zapaldu nahia, errealitateak sortzen dituen galderak fikzioaren bitartez ulertzeko ahalegina.
|
|
|
umore mingots hori, horrela deitzerik badago, Mrozeken edo A. M. Homesen estilokoa. Askotan ez dakizu azaltzen dituen egoerekin («Etorkizuna» narrazioan agertzen
|
dena
, esaterako) barre ala negar egin zenukeen. Iruditzen zait hori duela berezko Zalduak, tragedia barregarri bihurtzeko gaitasuna alegia.
|
|
|
Mirari bat gertatzen ez bada behintzat,
|
dena
primeran joango da.
|
|
|
|
Denak
ere lehenago, askotan, aspaldi hildako gureek ikusitakoak,
|
|
|
Hautua eginda dago, zentroa gu gara, eta gu analfabetoak gara, ez digutelako erakutsi bereizten bekatu orijinalaren eta fotokopiaren artean, eta borroka hori galduta dagoelako, nahiz eta ni ez naizen apokaliptikoa. Garrantzitsuena parte hartzea dela errepikatzearen errepikatzez,
|
denok
dugu denean. Primeran.
|
|
|
«Ni bai benetakoa, baina hori?» Baina zein da egia? Egia
|
dena
da blogen ispiluetan, mediokre saldoen erdian, bera baino idazle hobeak ikusten dituela tarteka paperezko idazleak, eta horrek nortasun krisi sakonak eta zalantza latz eta aitorrezinak eragiten dizkiola: oso ondo dago funtsean blogen fenomenoa, baiki, idazle ezkutuak azalerarazi eta sasi idazleak seinalatzen dituelako, mahastien ondoetan gaitza detektatzeko landatzen diren arrosen eran, pertsonen aurkako minak non dauden salatzeko ereiten diren landare horien eran, umeen «Erregea biluzik dago» salatari batekin.
|
|
|
Disoluzio diskretuagoak, bikarbonatuarenak:
|
dena
irensteko moduko digestio aparatua duen nobelak poesia murtxika dezan utzi, eta lantzean behin perlaren bat ahaztuta laga han eta hemen, balearen (nobelaren) sabelean, gure idazki «ez poetikoan» poesia apur bat, garai batean gau bakarreko maitaleek zure etxeko ohepean uzten zizuten belarritako ahaztu horren pareko perla bat: badaezpada, damututa ere, atzera bueltatzeko aitzakia bat izan zezaten.
|
|
|
Zerekin lot daiteke intentsitatea, sentimendu baten esperientziarekin ez bada? Izan liteke sentimendu bat gutxi asko agerikoa
|
dena
, edo ezkutuan dagoena gutxi asko, baina intentsitatea non den, han egon liteke poesia ere. Horregatik, poesiak zehatza eta doia izan behar du.
|
|
|
Ferraterrek tranpa egiten zigun poema bat gutun komertzial baten eran ulertu behar zela esaten zuenean. Esaldia burutsua da, eta
|
denok
ulertzen dugu zertaz ari den, baina tranpa egiten duela uste dut, poema bat ulertzea gutun merkantil bat ulertzea baino prozesu konplexuagoa delako. –Ulertze?
|
|
|
Poema horretatik irtetean desorden hori txikiagoa bada, esan nahi du poema on bat zela, eta ulertu egin dela. Ez daude kutxa beltz asko, geure bakardadea bertara sartu eta handik nolabaiteko kontsolamenduarekin eta modu ordenatuagoan ateratzen
|
dena
. Poesia, beharbada, ez da ezer askorik, baina gogorragoa da neurtitzetatik at dagoen aterperik eza[, más dura es la intemperie de los versos?].
|
|
|
Lehenik eta behin, patrikako telefonoen bidezko filmaketa amateurrek ekarri duten hipernarzisismoa genuke adibide: «filmatzen dut, beraz banaiz» printzipioaren orpotik, eguneroko bizitzako gertaera ñimiño eta arruntenak berniz ustez epiko batekin igurzten ditugu etengabe;
|
denon baitan
den grina sasi artistikoak ingurunearekiko gure pertzeptzio estetizista azpimarratu besterik ez du egiten. Kameren hiper oparotasunak eta pildora bisualak han eta hemen ugaritu izanak, eta are, pildora horien protagonista gu geu izateak?
|
|
|
Kameren hiper oparotasunak eta pildora bisualak han eta hemen ugaritu izanak, eta are, pildora horien protagonista gu geu izateak? hutsala
|
dena
mini heroiko bilakatzea ekarri du («Bienvenido al universo tú» dio Nokia N97 telefonoak saltzeko iragarki esanguratsuak; euskarazko albisteen kudeaketarako webguneetako baten izena «zuzeu» izatea ere sintomatikoa ez al da?).
|
|
|
Commedia desagertu da, demodé dagoela esango du batek baino gehiagok, baina Los Angelesko antzerki eskoletan bada ariketa bat commedia berbera
|
dena
, funtsean: irribarrea eta tristura aurpegia dibujatuta zituzten maskara veneziarren ordez, orain, ohiko dantza, kantu eta esgrima eskolekin batera, kirurgialarien maskarekin (aurpegia erdi ezkutuan dutela, alegia), sentimenduak nola adierazi ikasteko ariketak egiten dituzte aktore ikasle amerikarrek, telebistan boladan dauden medikuei buruzko telesailetan lana aurkitzea errazteko.
|
|
|
ispilua aukeratu dugu, itzali orduko geure aurpegi gero eta zahartzenagoa islatzen digun pantaila lau distiratsua.
|
Denok
gara artista sarean, denok gara argazkilari, denok gara idazle, geure bizitzak aspergarriak eta jasanezinak dira, ohartu gara horretaz, eta geure blogetan isurtzen dugu neurosia, patrikako telefonoekin egunsenti gorriei argazkiak atera eta Robert Capa edo Cartier Bresson sentitzen gara (hasieran bigarren eskuko artista apalak, baina aurki harrotzen zaigu indioilarraren isatsa, laster sentitzen du... Cartier Bresson 2.0 Laster izango gara Scorsese 2.0, Picasso 2.0, Bill Evans 2.0?
|
|
|
ispilua aukeratu dugu, itzali orduko geure aurpegi gero eta zahartzenagoa islatzen digun pantaila lau distiratsua. Denok gara artista sarean,
|
denok
gara argazkilari, denok gara idazle, geure bizitzak aspergarriak eta jasanezinak dira, ohartu gara horretaz, eta geure blogetan isurtzen dugu neurosia, patrikako telefonoekin egunsenti gorriei argazkiak atera eta Robert Capa edo Cartier Bresson sentitzen gara (hasieran bigarren eskuko artista apalak, baina aurki harrotzen zaigu indioilarraren isatsa, laster sentitzen dugu ez diegula klasikoei inb... Cartier Bresson 2.0 Laster izango gara Scorsese 2.0, Picasso 2.0, Bill Evans 2.0?
|
|
|
ispilua aukeratu dugu, itzali orduko geure aurpegi gero eta zahartzenagoa islatzen digun pantaila lau distiratsua. Denok gara artista sarean, denok gara argazkilari,
|
denok
gara idazle, geure bizitzak aspergarriak eta jasanezinak dira, ohartu gara horretaz, eta geure blogetan isurtzen dugu neurosia, patrikako telefonoekin egunsenti gorriei argazkiak atera eta Robert Capa edo Cartier Bresson sentitzen gara (hasieran bigarren eskuko artista apalak, baina aurki harrotzen zaigu indioilarraren isatsa, laster sentitzen dugu ez diegula klasikoei inbidiarik, haien errenkarn... Cartier Bresson 2.0 Laster izango gara Scorsese 2.0, Picasso 2.0, Bill Evans 2.0?
|
|
|
|
Dena
den, bada bi arlo horien artean halako bereizketa, halako jauzia, hain zuzen ere, historian horrenbestekoa izan ez dena. Zuzenbidearen protagonistak sarri askotan izan dira literatura sortzaileak.
|
|
|
Dena den, bada bi arlo horien artean halako bereizketa, halako jauzia, hain zuzen ere, historian horrenbestekoa izan ez
|
dena
. Zuzenbidearen protagonistak sarri askotan izan dira literatura sortzaileak.
|
|
|
Aipamenak modu askotara egin daitezke.
|
Dena
den, egin dezagun, hasteko, Posner en liburu klasikoarena, berrikitan kaleratu baita horren hirugarren argitaraldia.
|
|
|
Behar beharrezkoa du legeak, hortaz, hitza, eta, hitzarekin batera ere, ustea eta pentsamendua, hortik baitator zuzenbidearen bigarren hari luzea, alegia, zuzenbideak berak literaturarekin ematen duen aukera zabala, hainbat alorretan mamitu
|
dena
, aldiak aldi, literatura unibertsalean. Izenak erraz eta ugari bilatu daitezke.
|
|
|
Eureka eta Ely arteko diligentziaren gidari izan zen; lehenengo izotz saltzailea Tonopahn (Nevada), 1901ean, mea aurkikuntzen gara ian; ganadu garraiatzailea ere bai, Bishopetik (Kalifornia) Tonopahraino abelgorriak gidatuz hamar eguneko bidean; berari suertatu zitzaion Shepherd Canyon Route ko diligentziaren azken gidaria izatea ere. Hori
|
dena
eta gehiago izan zen Pete Aguereberry, bere joan etorriei bukaera eman zien gertaera jazo zitzaion arte. Txikitan aldizkari frantses hark ereindako ametsa beteaz, urrea aurkitu zuen Heriotza Ibarreko Panamint mendietan.
|
|
|
Ez zen izan Shortyren jukutria bakarra.
|
Denei
aurkitzailea bera izan zela esaten ibili zen Shorty. Biak ezagutu zituen George C. Pipkinek ez du dudarik:
|
|
|
Benetako desertu arratoi bat aurkezten dizuegu;
|
denok
hobeto ezagutu nahiko zenuketen gizon bat.
|
|
|
«Alorra markatzen», esan nion. «Zer,
|
dena
heuretzat nahi al duk. Muinoaren erdia eman diagu!» Errabiaturik zirudien.
|
|
|
«Txuku txuku» sentitu genuen, erreka ohean gora zetorrela.
|
Denok
begira jarri ginen. Andre indiar zahar bat lurrean eserita zegoen hankak gurutzatuta.
|
|
|
Haiek nirekin berdinduta daudela, eta
|
denok
hilda gaudela,
|
|
|
«konponduko al da gurea ni hil aurretik?». Egia da aitak irratia eskatu zigula ospitalerako eta, orobat, egia da den
|
denok
sentitzen dugula beldur handi hori gertuko norbait hiltzen zaigunean: bere ahotsaz ahazteko beldurra.
|
|
|
Poema bat irakurtzean sortzen zaizkidan emozioak bezala. Ezen poema batean ez baita
|
dena
kontatzen, gauzak ezkutatu egiten dira, sormenaren mesedetan. Horixe da bidea errealitatea irudimenarekin lotzeko.
|
|
|
Hasteko eta behin, esan dezadan badirela gurea bezalako gizarte batean gutxienez bi kritika mota: komunikabideetan agertzen
|
dena
eta kritika akademikoa. Esan gabe doa, literaturako, zinemako zein beste edozein arte esparrutako kritikaz dihardugunean, ehunetik laurogei eta zortzitan, komunikabideetan (egunkari, irrati telebista, aldizkari) gertatzen den jardun sozialaz ari garela.
|
|
|
Ez da gurea kritika adoretsu eta ausarta. Kritika askatasunaren kumea da (eta haren sostengu), eta gurea bezalako herri txiki batean, non
|
denok
elkar ezagutzen dugun eta hurbiltasun fisiko zein ideologikoak kontrol mekanismo boteretsuak ezartzen dituen, ez da erraza plaza publikoan zintzo gogoeta egitea. Denok dugu geure deabrutxoa barruan, eta aingeru itxurak hartzen dituenean ere, morroi salduaren janzkera ezagun zaio askotan».
|
|
|
Kritika askatasunaren kumea da (eta haren sostengu), eta gurea bezalako herri txiki batean, non denok elkar ezagutzen dugun eta hurbiltasun fisiko zein ideologikoak kontrol mekanismo boteretsuak ezartzen dituen, ez da erraza plaza publikoan zintzo gogoeta egitea.
|
Denok
dugu geure deabrutxoa barruan, eta aingeru itxurak hartzen dituenean ere, morroi salduaren janzkera ezagun zaio askotan». Iñaki Aldekoaren hitz horiek irakurriz ohartzen gara denok, eta edozein arlotan gainera, mugatzat hartzen dugula herri txiki bat izatea.
|
|
|
Denok dugu geure deabrutxoa barruan, eta aingeru itxurak hartzen dituenean ere, morroi salduaren janzkera ezagun zaio askotan». Iñaki Aldekoaren hitz horiek irakurriz ohartzen gara
|
denok
, eta edozein arlotan gainera, mugatzat hartzen dugula herri txiki bat izatea. Egia da, herri txikia gara eta denok ezagutzen dugu elkar.
|
|
|
Iñaki Aldekoaren hitz horiek irakurriz ohartzen gara denok, eta edozein arlotan gainera, mugatzat hartzen dugula herri txiki bat izatea. Egia da, herri txikia gara eta
|
denok
ezagutzen dugu elkar. Inpaktu soziala dago hor eta zenbait lanetan horrek atzera egitera eraman gaitzake.
|
|
|
Ez diot aurkitzen beste helburu espezifikoagorik. Hortik aurrera, eta hori baita oinarrizko puntua,
|
dena
da logomakia, hitzontzikeria, eta hobeki edo okerxeago planteaturiko eta garaturiko erretorika hutsa. Kritikariari balio dio jezteko eta jibarizatzeko bere burmuinaren neurrira; irakasleari balio dio asignatura bat burokratikoki antolatzeko; idazleari balio dio merezi duten autoreei kopiatzeko eta plagiatzeko; eta irakurle arrunt eta sinpleari sendatzeko kolesterolak, bizitzaren belzturak eta bakardadearen zuritasunak eragindako gaitz guztiak, eta, jakina, moztasun mentalak, aurreiritzi eta ziurtasun faltsu bilakaturik.
|
|
|
Historian aditua den irakasle bati entzun diot hitzaldian duela gutxi Bristolen. Margaret MacMillan katedraduna da Cambridgen, hasi zaigu galdezka zertarako balio duen egun Historiak, zergatik ikasi behar duen edonork egun Historia,
|
dena
krisiak harrapatuta dagoen une honetan. Oraindik ere Historiak gauza askotarako balio duela esplikatu digu eta horietatik bat, umiltasuna irakasten digula esan du.
|
|
|
Enric Gonzálezek, Historias de Londres deritzan Londresi buruzko liburu barregarriaren egile eta El Paíseko korrespontsal ohiak dio ingelesok garela inoiz ezagutu dituen hiztunik txukunenak, baina hizkuntza ezkutu gisa erabiltzen dugula. Izan ere, bada halako ingeles tipo bat, klase ertainekoa eta ikasia Gonzálezen hitzetan, deseroso sentitzen
|
dena
oinarrizko ingelesa besterik jakin ez eta ironia ezin antzeman dezaketen arrotzekin. Haien ustez kamutsegiak dira hala nola umeak, zenbait estatubatuar eta, oro har, australiar gehienak.
|
|
|
–Ez, ez, esan zuen Encarnik?. Nik entzun diet eta den
|
denek
katalanez egiten dute. Gu elkarrekin aritzen garenean baino ez du gaztelaniaz entzuten Xavik.
|
|
|
Ez du idazlearen ordez pentsatzen, ez dio lanik arintzen. Ez dauka egoera guztietara egokituko den fraseologia malgurik; beti topatzen du bere estiloari enbarazu egiten dion osagarri txikiren bat, zailtasun apalen bat, baina apala izanagatik ere, enbarazutsua
|
dena
. Hizkuntza hegemoniko batean ari den idazle batek, ingelesez, gazteleraz, frantsesez?
|
|
|
Irakurleak ezagutzen ez zuen hitza testuinguruak argitu zezala.
|
Denok
ez dugu ba horrelaxe ikasi irakurtzen?
|
|
|
Azken boladan, aitak
|
dena
galtzen du. Mutikoak badaki pertsona helduek gauza txiki asko eraman ohi dituztela berekin:
|
|
|
Mutikoak maite ditu zarata haiek: ura borborka ateratzen
|
denekoa
, geroz eta zurrumurru handiagoz, arropak uretan egiten dituen palasta txikiak, bustiz doan heinean. Arroparen zirti zarta hotsa, alde batera eta bestera, itotzen ari balitz bezala.
|
|
|
Mutikoak ondo aztertutako zerbait da isiltasuna. Belarriak tapatzen ditueneko isiltasuna, telebista edo irratia itzaltzen duenekoa, udan hondartzan galtzen
|
denekoa
, gurasoak haserretzen direnekoa, eta batik bat pasillokoa. Bere gelatik gurasoen gelaraino dagoen pasillokoa.
|
|
|
Istorioa kontatuko dizut. Bere aitonak, Eduardo Laboak, bere aitaren aitak, erakusten zien solfeoa bere seme alabei, baina aparte arotza zen, carpintero de ribera esaten
|
dena
, txalupak eta egiten zituena. Halako batean, esaten zutenez, oso polita zen bat egin zuen, oso txalupa ederra, eta bere alaba baten izena jarri zion, Karmentxu.
|
|
|
|
Dena
dela, nik Piaget aipatu nahi nuen. Lehen esan bezala, liburu asko daude eta zaila da bat aukeratzea.
|
|
|
Esate baterako, Londreseko Dorrea ikustera, eta esaten zidan: galdetu eta esan mesedez esplikatzeko detaile askorekin
|
dena
, istorio osoa, eskatu, mesedez. Nik galdetzen nion:
|
|
|
Marisol Bastida: Nik gogoratu nahi nuke joan den udan etorri zinetela
|
denok
, emaztea, zu eta umeak, eta egon ginela oso ondo hemen, Mikelekin.
|
|
|
Bai.
|
Dena
dela, bitxia da. Mikelek izan ditu lagun pila bat eta nik uste dut aholku asko eman diotela, baina batzuei kasurik ere ez die egin.
|
|
|
1963ko maiatzean atera zuen. Joan zen examinatzera, eta tribunalean gehienak ziren gizonak, emakume bat kenduta, eta examinatzen zirenak
|
denak
ziren neskak, kabaret eta kantatzeko. Orduan, tokatu zitzaionean, Atahualpa Yupanquiren zerbait kantatu zuen.
|
|
|
uste dute «euskal gaia», «palestinar gaia», «latinoamerikar gaia» edo besteko arlo zehatzak aztertzeak agenda intelektuala esentzializatzea dakarrela. Haien ustez, gizaki gara
|
denok
eta, horrenbestez, unibertsalista izan behar dugu. Kontua da eztabaida ez dela itxi, eta irtenbide errazik ere ez duela.
|
|
|
Konturatu nintzen altzairuzko neska gazte hura eta nire amama pertsona bera zirela. «Uste diat amamak latzak pasa zituela, esan zidan anaiak?, nahiz eta
|
dena
barruan gorde.» Bere umeei, hazi zirenean, denetik gertatu zitzaien: bata erotu, bestea desagertu, beste bat mozkorra atera eta beste bat gazterik hil.
|
|
|
Konturatu nintzen altzairuzko neska gazte hura eta nire amama pertsona bera zirela. «Uste diat amamak latzak pasa zituela, esan zidan anaiak?, nahiz eta dena barruan gorde.» Bere umeei, hazi zirenean,
|
denetik
gertatu zitzaien: bata erotu, bestea desagertu, beste bat mozkorra atera eta beste bat gazterik hil.
|
|
|
Orain, emakume itsuak bezala,
|
denok
dauzkagu gure oroitzapenak argazkiek, kafe ehogailuak eta gutun gutxi batzuek lagundurik, Atlantikoaren bi aldeetan. Euskal Herriko nire ahaideek gogoan dute nire amamak hirurogei urte zituela nola etorri zen Bizkaira urtebeterako.
|
|
|
Operazio mahaiaren marmolean disekzionatzeko asmoz nire arimaren bila dabiltzanei, nire eskua idazten ari denean haren gainean lupa jartzen dutenei, ez dakit, ez dakit, nire polizi fitxa egin ondoren hartan nire taupada xaloak eta nire hatsaren dardarak agerrarazten dituztenei
|
dena
egina utziko diet. Idatz dezatela beren koardenottoan:
|
|
|
Sumatzen duzu bere argazkia besteekin batera ipini zuela, ez nolabaiteko harrotasunagatik, bere umeei amore emateagatik baizik.
|
Dena
den, argazki horrek badu zerbait, ilaje marroi ilunaren kontrastea belardiaren berdetasunean, zaldiaren zein amaren hankek lurra ukitzen ez dutelako inpresioa, argazkiari etxeko beste talisman erlijiosoekin harmonian bizitzen uzten diona.
|
|
|
Izan ere, mendian zenbat denbora igarotzen duen kontuan izanda, logikotzat jo genezake artzain batek mendi ingurua etxetzat jotzea.
|
Dena
dela, ohar bedi irakurlea Laxaltek «hills» hitza modu zehazgabean erabiltzen duela, ez duela hizpide dituen mendien kokapenari buruzko inolako daturik ematen. Artzainei mendi guztiak antzekoak iruditzen zaizkien seinale ote?
|
|
|
|
Denok
batera bizi. Edonor denon laguntzaile, makila, harri edo nekea kentzeko iturri izan gaitezen.
|
|
|
Denok batera bizi. Edonor
|
denon
laguntzaile, makila, harri edo nekea kentzeko iturri izan gaitezen. Denok besteen ikasgaiak ikasteko prest eta gogoz bizi.
|
|
|
Edonor denon laguntzaile, makila, harri edo nekea kentzeko iturri izan gaitezen.
|
Denok
besteen ikasgaiak ikasteko prest eta gogoz bizi. Falta zaigun zentzumena beteaz inongo beldurrik gabe, besteei laguntza eskatu edo eskaintzeko prest.
|
|
|
Hobeto esanda, energia berriztagarriei esker doa aurrera: zuloak, aldapak, biraoak eta amildegiak,
|
denak
gainetik hegan igaroaz, edo azpitik arrastaka.
|
|
|
Horietako askotan gorilek eta tximuek mimikaz edo errepikapenak erabiliz platanoak jaten edota zuhaitzetara igotzen ikasten dutela erakutsi digute. Badakigu
|
denok
gauza berriak ikasteko lehenengo ikusi, eta gero errepikatu egin behar dituztela, baina telebistaren aurrean irribarre bat ezpainetan dugula, tximuen tximukeriak ikusten ditugunean, detaile horretan ez dugu erreparatzen, gauza jakin bat bezala prozesatzen du gure buruak.
|
|
|
Adibide gisa sukaldaritzaren zailtasunak aipatuko ditut. Den
|
dena
egiteko, begiak erabiltzen dituzue begietatik ikus dezakezuenok, bai kantitateak begiz neurtzeko, bai suarekin ez erretzeko, bai barazkiak neurri eta forma berean mozteko, bai olioaren berotasun punttu zehatza jartzeko zerbait frijitzerako orduan. Milaka eta milaka adibide daude.
|
|
|
Saiatuko bazinate neska edo mutil itsu baten paperean sartzen,
|
dena
begirik gabe egiten, bai jantzi, bai ikastolara joan bere liburu eta tramankulu bereziekin, zer pentsatuko zenukete. Zer desiratuko zenukete?
|
|
|
|
Denok
berdinak gara liburu baten aurrean, denok begiak ditugu liburuaren azala irekitzen dugunean. Pertsonaia baten paperean sartzen gara, ditugun arazoak eta mundu iluna atzean utzi, aurrera jo eta bat batean beste bat gara, eta pertsonaiaren begietatik ikusten dugu.
|
|
|
Denok berdinak gara liburu baten aurrean,
|
denok
begiak ditugu liburuaren azala irekitzen dugunean. Pertsonaia baten paperean sartzen gara, ditugun arazoak eta mundu iluna atzean utzi, aurrera jo eta bat batean beste bat gara, eta pertsonaiaren begietatik ikusten dugu.
|
|
|
Etxeak, jendea, mendiak, hiriak, itsasoa, izarrak?
|
dena
gure begien aurrean azaltzen zaigu, eta gure buru barnean irudikatzen ditugu, zuek ikusten duzuen era berdintsura. Horregatik, guretzat oso garrantzitsua da liburuak eskura edukitzea.
|
|
|
Katixima: edozein, eskuinekoa edo ezkerrekoa izan, erlijiosoa edo laikoa, berdin da,
|
denok
baitute miresgarri bilakatzen dituen bertutetik: ez ezkutatzea zeintzuk diren heriotzaraino, eta beraz, hiltzeraino, eramaten dituzten dogmak.
|
|
|
Ane, ile motzez, kilker zuloaren bila dabilen taldetxoarekin dago. Gainontzekoak zartaginaren inguruan bilduta daude,
|
denek
batera kontrolatu nahi dituzte oliotan frijitzen diren patatak. Ume asko dira, eta txikiak.
|
|
2010
|
|
|
Joxe Azurmendik, Zeruko Argiaren paperezko izaretan idazten zuenetik, luze eta sakon idatzi du, eta oraingo Azken egunak Gandiagarekin ez da salbuespena: ez dakit zenbat egile desberdin aipatzen dituen orri bakoitzean, eta
|
denak
Gandiagaren inguruan: Arantzazu, fedea, Jainkoa, euskaldungoa,?
|
|
|
Baina horrek prezio bat du: ni seguru nago liburu hau irakurtzerakoan gauza bat baino gehiago galdu dudala, liburuan adierazi nahi
|
denaren
parte bat ez dudala neureganatu, eta, agian, egilearen asmoetatik kanpoko ideia batzuk sortu zaizkidala. Edonola ere, absurdoaren literaturarik ez dut hemen ikusten:
|
|
|
horrek ez du idilikoa esan gura) eta gaurkoa (gozotegia eta bertaratzen diren zaharrak?). Paragrafo pare batek (eta bat hasierakoa da) soilik iradokitzen du gero, azken orrietan, etorriko
|
dena
: gerra eta honek Kantoietan eragingo dituenak.
|
|
|
Ez dut Etxegoienen nobela irakurri eta ezin ezer esan.
|
Dena
dela, zurea irakurrita, apuntatu dut hurrengo batean irakurtzeko.
|
|
|
SPrako tranbiatik hona gutxi aldatu da Elorriagaren estiloa, hots, aipatu lan horretan bezala, Londres kartoizkoa da nobelan absurdoaren «langue»ra jo du berriro. Eta «langue»z ari naizenean, Saussure-ren terminologia dut buruan, alegia, «langue» kode moduan ulertuta, horixe iruditu baitzait Londres kartoizkoa da, kode bat esanahian (parole) sakontzera iristen ez
|
dena
. Aukerak egon bazeuden:
|
|
|
Teresa, aitak abandonatutako familia bateko alaba, edo Martiña, aitaren begietara gutxiegi hazitako neska, Eutemiorekin ezkondu nahiko duena, honek ez duela maite jakin arren. Eulali, berriz, gorra da, memoriarik gabe libre sentitzen
|
dena
. Hirurek jokatzen dute, eleberriaren izenburua parafraseatuz, aulkien jokoa, heriotzarena, alegia, eta kafetegian dituzten enkontruek antz gutxi dute Saizarbitoriaren eleberriko agureek Hanbren, nola ez gogoratu Hanbre, dituztenekin.
|
|
|
Lerro gutxi batzuetan laburbildu dezakegu nobela baten edukia, baina laburpen hori ez da nobela. Horixe nuen buruan
|
dena
hitzez hitz azaldu beharraz ari nintzenean.
|
|
|
Katu jendea da Rodriguezek orain arte argitaraturiko lanik biribilena, batez ere gaiari begira.
|
Dena
den, ez nituzke narrazio guztiak maila berean jarriko. «Hazia», esaterako, interesgarria da gai aldetik, baina tratamenduan huts egin du idazleak.
|
|
|
Istorio guztietan, egilearen aldetik badago aurkezturiko pertsonaien «dendostea» arakatzeko nahi eta ahalegin bat. Ondorioz edo, ipuinon irakurketak ezinegon moduko bat sortuko dizu, den
|
denek
badute-eta halako hari artegagarria, nahiko ondo garatua, behin baino gehiagotan voyeur gisara sentiarazi nauena.
|
|
|
Aipatu ez den beste ipuin batera joanez, horixe da, nire iritziz, «Kapitalismoa» bezalako ipuinen kasuan gertatzen
|
dena
: pertsonaiek garapena, sakontasuna, perfilazioa eskatzen dute, zeren, bestela, estereotipo huts dira eta irakurleok eransten dizkiegu «serie»ko topikoak.
|
|
|
Gerra garaiak dira, guztiak bezalatsu, Kubakoak, XIX.a bukatzen ari da, Canovas garbitu berri dute, eta hiru morroiok Angiolilloren itzala luzatu nahi dute, dinamita, norbait itzulipurdikatu, arrain potoloren bat. Modu ez oso heroiko batean egingo dute aurrera baina, joan etorrian,
|
dena
bukatzen bada ere, bukatzeko indar nahikorik egiten ez dutela. Garai ezezaguna gure literaturan (ez bertsolaritzan, «Hil da Canovas, fuera Canovas»; Txirrita aipatzea ez da debalde), gozatua da eleberriaren irakurketa, idazkera, egitura, Soteroren ahotik entzuten ditugun ibilerak; bat egiten dute hemen Lourdesek lehentxeago aipatzen zituen bi bideek, narrazio borobila da, irakurgarria (idazkera, berriz, nabarmentzekoa), eta hala ere uxatzen ditu klixeak, erronka zaio irakurleari.
|
|
|
batzuk apropos barreiatuta utzita, (in) prezisiozko lanbro batean.
|
Dena
dela, esan behar
|
|
|
Bai, gustura irakurri dut liburua. Agian nobelan zehar aipatzen den musikak, tituluan agertzen
|
dena
–surfaren olatuarena egiten du:
|
|
|
Zail egin zait bizitzaz enpo dagoen emakume batek halako testigantza utz dezakeela sinestea, lagunekin hitz erdi bat egiteko gauza ez denean, adibidez. Karmele Jaio sartu da, narratzailea sortzerako orduan, adineko emakume baten larruan, geure testuingurukoa (ez zaigu arrotz egingo bizi den herria,
|
dena
blaitzen duen moral kristaua, armiarma sare soziala), eta eskertzekoa da eginahala, baina ez ote den atarian geratu, sakonera jo gabe errazkerian erori, hori dut inpresioa.
|
|
|
Kritika kontatu (tell) eta erakutsi (show) egiten duten literatur lanen artean bereizketa egiten badu ere, Aritz, esan beharra dago azken urteetan azken joerak indar handia hartu duela AEBetako literaturan. Neure burua show jarrera bultzatzen duten idazkuntza irakasleen artean jarriko nuke, nire ikasleei behin eta berriro esaten baitiet ez dagoela
|
dena
hitzez hitz esan beharrik; ikuspuntu erretoriko batetik askozaz eraginkorragoa da gauzak irakurleari erakustea (show) edo, besterik gabe, iradokitzea. Ildo horretan, irakurleari ondorioak bere kabuz ateratzeko askatasuna ematen zaio.
|
|
|
Ildo horretan, irakurleari ondorioak bere kabuz ateratzeko askatasuna ematen zaio.
|
Dena
dela, pozten naiz, Aritz, gai hau aipatu duzulako, Eider Rodriguezen Katu jendea narrazio bilduma azaltzen lagunduko didalako.
|
|
|
Katu jendean, zehazki, narrazio batzuk («Katu jendea» bera, «Hagina», «Omarren uda») beste batzuk baino biribilagoak iruditu zaizkit, gaiari zein tratamenduari begira.
|
Dena
dela, eta kritika anglosaxoiaren gaiari helduz, iruditzen zait dena kontatzeko gogoa nagusitu egiten dela liburuan, eta horren ondorioz zenbait pasarte («Hagina»ren amaiera, esaterako) esplizituegiak gertatzen dira.
|
|
|
Katu jendean, zehazki, narrazio batzuk («Katu jendea» bera, «Hagina», «Omarren uda») beste batzuk baino biribilagoak iruditu zaizkit, gaiari zein tratamenduari begira. Dena dela, eta kritika anglosaxoiaren gaiari helduz, iruditzen zait
|
dena
kontatzeko gogoa nagusitu egiten dela liburuan, eta horren ondorioz zenbait pasarte («Hagina»ren amaiera, esaterako) esplizituegiak gertatzen dira.
|
|
|
|
Denak
, azkeneko errezoak egin dituzte lipar batez
|
|
|
Nire azken aldiko poemak berrirakurtzen ari nintzela jabetu naiz nola egiten didan ihes, hain zuzen ere, beren atzeko alde horrek. Mota askotako erreferentzien bidez ehundutakoak izanik, eta hauen arteko lotura sarritan logikoa eta berehalakoa ez
|
denez
, neronek ere lauso samar dut esaldi askotan gordeta bide dagoena.
|
|
|
Baina Pessoa, Eliot eta enparauak igaroagatik, poesia oraindik halako aitortza batekin erlazionatzen dugu, non ahots poetikoak, gutxi asko, benetakotasun bat gordetzen baitu. Horregatik da poesian asaldagarria narratiban ez
|
dena
, eta, hain justu, zirrikitu hauek bide emankorrak direla begitantzen zait.
|
|
|
Irakurle horien artean, apaiz zentsuratzaileak alde batera utzita, medikuak, notarioak, botikariak, errient errientsak eta arrantierrak ditugu. Pierre Buruzain hazpandarrak izen deitura eta guzti zerrendatu zituen 1913an, eta
|
denetara
, irakurle potentzialak ez ziren dozena bira iristen! Hau da, dozena bi irakurle Etxepareren testu exigente eta zorrotz baten aurrean:
|
|
|
«Egun hartan, eskolako lagun andana Biarritzen elgarretarat bildurik, eskualdun eta mendien bi alderdietarikako erdaldun, notari, mediku, abokat, potikario, ingañadore, eta handi batetako irakasle zenbeit? goxoki bazkalduak ginen
|
denak
mahain beraren inguruan, leihoak zabaldurik, itsas hegiari dauden ostatuetarik batean».
|
|
|
|
Dena
dela, ez dakit benetan jabetu ote garen Jean Etxepareren ausartziaren norainokoaz. Izan ere, hasteko, «Galileako zurgin seme» soil gisa deskribatu du Jesu Kristo, alegia, era horretara Jainkoaren seme izaera ukatuz, eta, bide batez, Mariaren birjintasuna ere.
|
|
|
|
Dena
den, oraindik gaelikoz bizi ziren irlandarrak, ez eskolaren bitartez edota kulturalki gaelikodun bilakatuak, eskualde horietan zeuden, sozietatezko egiturapean babestuak edo, ez indibidualki soilik, eskubide obligazioak dituen komunitatekide gisa baizik. Eta horrek Dublineko eta Irlanda osoko elebitasun formalarena baino aise muntazkoagoa zirudien.
|
|
|
1923tik 1929ra bitartean, Primo de Rivera generaleren diktaturapean,
|
dena
ezabaturik gelditu zen, baina II. Errepublikarekin berriz hasi zen mugimendua hazten, orobat askatasun erabatekoranzko urrats sendoak egiten ari zen irlandar borrokarekiko atxikimendua. Anartean, 1926an De Valerak Fianna Fail alderdia sortu zuen eta agudo gailendu zitzaion Sinn Féin alderdiari.
|
|
|
Astean zehar, horien aurka jokatu zuten Urcelayk eta Aramendik zenbait partida; hasierakoak galdu, ondokoak irabazi.
|
Dena
den, euskal ordezkariak oso goraipatuak izan omen ziren, nahiz jokatzeko moldeak desberdinak izan eta moldatzeko astirik ez ukan. Xistera exhibizio bat ere egin zuten eta Ramon Labordak eta Hernandorenak pala jokoarena.
|
|
|
antza
|
dena
dabil bere ohikoan, oi legioak!
|
|
|
Horietan dago laburturik nor naizen gaur, nor nintzen atzo eta, ondo begiraturik, zeren eraginez eta ia ia noiz hilko naizen ere. Biopoesia, edo zergatik jotzen dudan behea, gibela!?, edo zer dela eta egiten didaten begiek negar, azukrea!?, edo nondik norakoak diren nire nekeak, burdina!?, edo
|
dena
delakoa. Bilduma ederra daukat, kasik nire biografia izan litekeena.
|
|
|
|
Denok
dakigu familiako bizitza, batzuetan, gogorra dela; are gogorragoa rock izar batekin bizitzea. Baina bada hori sinetsi nahi ez duen jenderik.
|
|
|
|
Denek
ez zuten Arestiren bidetik jo. Hor dugu Txillardegi, esate baterako.
|
|
|
Begiarmen, berriz, ez horrenbeste.
|
Dena
dela, Gabriel Aresti haserre jarri zen. Erasotzat hartu zuen.
|