|
2013
|
|
|
Edukitza zuenak, ordea, ezin zuen gauza erreibindikatu, baina interdiktuak erabili ahal zituen. Interdiktuak baliatuta, edukitzaileak bere
|
burua
babestu ahal zuen jabearen aurka, jabe horrek, vindicatioaren bitartez bere titulua frogatu gabe, zuzenean gauza berreskuratu nahi zuenean. Zuzenbide klasikoaren ostekoan, vindicatio izeneko akzioa edonork erabil zezakeen, edozein gauzaren gaineko edukitza erreklamatzeko.
|
|
|
Papiniano, Paulo, Ulpiano, Modestino eta Gaio. Aurreneko hirurek euren
|
burua
hautatu zuten, zuzenbide klasikoaren azken fasean eurak izan baitziren juristarik bikainenak. Modestino, Ulpianoren dizipulua, jurista handien artean azkena izan zen.
|
|
|
San Jeronimok, sortzez Italia eta Iliriaren arteko mugakoa zenak, Bethlemenetik idaztean, hurrengoa adierazi zuen izututa: lur osoko argirik distiratsuena itzuli da eta Inperioak bere
|
burua
galdu du (Ezekielen iruzkinari hitzaurrea, 1). Italiako bizitza juridikoa ez zen berriro piztuko behin gerra bukatuta.
|
|
|
Burokrazia zibilak porrot egin zuenean, Elizaren burokraziak, Inperioaren burokrazia horretan erroak zituenak, haren lekua bete zuen. Aita santu Leon I.ak (440) negoziazioak hasi zituen Atila, hunoen erregearekin, eta Geiseriko, bandaloen
|
buruarekin
. Mendebaldeko probintzietako kristauak katolikoak ziren, eta horretaz baliatu zen aita santua, Erromako egoitzaren nagusitasuna ziurtatzeko.
|
|
|
Batak, aita santuak, espirituaren arazoak gobernatzen ditu, eta besteak, enperadoreak, aldi baterako arazoak gobernatzen ditu. Dena den, bi biek Kristo dute
|
buru
. Beste gotzain batzuen kontra, aita santuarentzat erreklamatu zuen Elizaren inguruko gaietan azken erabakia hartzeko eskubidea.
|
|
|
Tribu germaniarrek lortu berria zuten independentzia, eta euren
|
burua
gainezka ikusi zuten, hainbat gizabanako erromatizaturi orokorrean ahalbidetu zitzaielako euren erakunde juridikoak iraunaraztea. Horrela, zuzenbideari izaera pertsonalista eratxiki zitzaion, germaniarrek euren zuzenbide propioa baitzuten; gainera, germaniarrek ez zuten inolako ahaleginik egiten euren zuzenbidea beste inori ezartzeko.
|
|
|
Teodorikoren Ediktua, gutxi gorabehera, 500 urte inguruan aldarrikatu zen; zehatz esateko, Teodoriko Handiak, Italian ostrogodoen errege izan zenak, aldarrikatu zuen. Teodoriko Handiak, politikaren ikusmiratik, egoki ikusi zuen bere
|
burua
ekialdeko enperadorearen ordezkari moduan aurkeztea Konstantinopolisen. Teodorikoren ediktua, edukiaren aldetik zuzenbide erromatarra bazen ere, erromatarrei eta godoei aplikatu zitzaien.
|
|
|
Hortaz, Erdi Aroan aurrerapauso galanta ematen da, behin betiko finkatzen baitira euskal lurralde guneak, bakoitzak bere zuzenbide duela, euren arteko funts juridiko erkide baten zantzuak erakutsi arren. Besteak beste, gogoratu behar da, askoren artean, Bizkaiko Foruaren esana, sistema juridiko baten eitea erakusten duena, foru au aukerabidezkoa da
|
buru
zorroztasunezkoa eta eskugoaren indarrezkoa baino areago (Bizkaiko Foru Berria, 36 titulua, 3 legea).
|
|
|
Antzinaro klasikoak hurrengo belaunaldiei zer utzi dien pentsatuz gero,
|
burura
datozen lehenengo datuak Greziako artea, Greziako antzerkia eta Greziako filosofiari dagozkio. Erromari so eginez gero, gure burura beste datu batzuk datoz, ziur asko, Erromako galtzadak eta zuzenbide erromatarra.
|
|
|
Antzinaro klasikoak hurrengo belaunaldiei zer utzi dien pentsatuz gero, burura datozen lehenengo datuak Greziako artea, Greziako antzerkia eta Greziako filosofiari dagozkio. Erromari so eginez gero, gure
|
burura
beste datu batzuk datoz, ziur asko, Erromako galtzadak eta zuzenbide erromatarra. Greziarrek sakon hausnartu zuten zuzenbidearen izaeraz eta horrek gizartean betetzen duen eginkizunaz, baina Greziako estatu desberdinen, egiazko?
|
|
|
Esate baterako,. XII Taulak? izeneko bildumak xehe xehe garatu zituen prozedurako arauak; horrela, herritarrek jakin zezaketen euren
|
burua
nola defendatu, auzitegietara jo gabe, eta zer egin behar zuten, hala zenean, auzitegietan prozedura eragiteko. Errepublikaren lehenengo garaietan, funtzionario gutxi batzuen ardura zen lesiodunei laguntasuna ematea, jasandako kalte galeren ordaina jaso zezaten; horrela, lesiodun horiek ez zuten euren kabuz jardun behar, lege makineria abian jartzeko.
|
|
|
Errepublikaren lehenengo garaietan, funtzionario gutxi batzuen ardura zen lesiodunei laguntasuna ematea, jasandako kalte galeren ordaina jaso zezaten; horrela, lesiodun horiek ez zuten euren kabuz jardun behar, lege makineria abian jartzeko. Kasu jakin batzuetan, nork bere
|
burua
defendatzea onartu egiten zen, erkidegoak oraindik ez zeukalako behar den besteko indarrik, hori uxatzeko. Hala eta guztiz ere,. XII Taulak?
|
|
|
Norbaitek prozesu horien mende jarri nahi bazuen bere
|
burua
, haren arazoa zen ziurtatzea aurkaria magistratuaren aurrean agertuko zela, prozeduraren lehenengo fasetik bertatik. Demandatua, beraz, elkarlanean aritu behar zen, gatazka konpondu ahal izateko.
|
|
|
Hala eginez gero, askatasun handia zuen prozesua zuzentzeko, eta, are gehiago, lagunen consiliumari iritzia eskatzeko, hori lagungarria bazen erabakia hartzeko orduan. Errepublikaren lehenengo garaietan, alderdiek euren
|
buruen gaineko
ordezkaritza zuten. Geroago, ordea, hizlari profesionalen zerbitzuak kontratatzen zituzten, euren kasua iudexaren aurrean aurkezteko, haiek erretorikan trebatuta zeudelako.
|
|
|
Izan ere, oinordetzaren gaineko zergak herritarren jarauntsia kargatzen zuen, eta, konstituzioaz geroztik, zerga hori pertsona gehiagori aplikatu ahal zitzaion. Konstituzioaz geroztik ere, hainbat gizabanako, euren
|
burua
erromatar ikusten ez zutenak, eta, are gehiago, latina ez zekitenak, Erromako herritar bihurtu ziren, euren bizimodua zuzenbide zibilaren eskemetara egokituko zutelakoan.
|
|
|
Dioklezianok, sortzez dalmaziarra zenak, Erromara lehenengo bisita egin zuen, enperadore moduan orduko hogei urte zeramatzanean. Inperioan bi zati bereizi zituen, ekialdekoa eta mendebaldekoa, eta Augustus bat jarri zuen zati bakoitzaren
|
buru
. Berarentzat hartu zuen ekialdeko zatia, eta hiriburutik gidatu zuen gobernua; hiriburu hori Nikomedia zen, Asia txikiko ipar mendebaldean.
|
|
|
Tribu horiek, ondorenez, Inperioan barruratu ziren, foederati moduan, Inperioa defendatzeko ahaleginetan lagunduko zutelakoan. Jabe askok soldaduak errekrutatzera eta soldaduok haien jabetzapeko lurretan hartzera behartuak ikusi zituzten euren
|
buruak
; bestela, jabeok ordaindu behar zituzten soldaduak beste toki batzuetan errekrutatuak izateko gastuak. Ondorenez, barbaro deitutako horietatik hainbat Erromako gudarostean sartu ziren, eta horietatik baten batek goi maila erdietsi zuen gudaroste horretan.
|
|
|
Hori dela eta, Ekialdeko Inperioan greziera hitz egiten zuten biztanleak hasi ziren pentsatzen eurak zirela Erromako tradizioen gordailuzain nagusiak. Euren
|
buruei
Rhomaioi izena jarri zioten, eta Konstantinopolisi, Erroma berri. IV. mendearen bukaeran, nolanahi ere, eurek ere barbaroen presioa sentitzen hasi ziren.
|
|
|
Formula tresna malgua zen eta molda zitekeen, demandatuak bere
|
burua
defendatzeko zein arrazoi erabili eta arrazoi desberdin horietara egokitzeko. Esate baterako, zuzenbide zibilak forma zehatzak ezartzen zituenean transakzioa egin ahal izateko, zuzenbidearen ardura bakarra zen formalitateak bete zirela egiaztatzea.
|
|
|
Adin hori guztiz egokia zen, Errepublikaren lehenengo aldietako gizarte xume hartan. Alabaina, hamalau urteko umeak ez zuen zertan gaitasunik izan, bere
|
burua
defendatzeko, merkatari artetsu baten aurka, merkatari horrek adingabea konbentzitu nahi zuenean, behar ez zuena eros zezan. Zalantzarik gabe, egoera hori aldatzeko biderik errazena izan zitekeen gaitasuna eskuratzeko adina igotzea.
|
|
|
Nobela horietako asko grezieraz idatzi ziren eta modu pribatuan bildu ostean, Corpus iuris civilis edo «Zuzenbide zibilaren Korpus» izena jasoko zuenaren beste hiru zatiei gehitu zitzaizkien; izen hori erabili zen, zuzenbide hori eta elizaren zuzenbide kanonikoa bereizteko. Lan horrek mila urteko garapen juridikoari eman zion
|
buru
. Arean, Justinianoren bildumarik gabe, ezer gutxi jakingo genuke gure zibilizazioaren hasierako zuzenbidearen inguruan.
|
|
|
III eta IV. mendeetan, tokiko ohitura gero eta gehiago hedatu zen, eta, ondorenez, Inperioaren gobernuak bere
|
burua
behartuta ikusi zuen, ohitura lege gisa aitortzera, baina aitorpen hori kontrolatzera, batez ere, ohiturak, legea osatu beharrean, horrekin gatazkan sartzen zenerako. 319 urtean, Konstantino enperadoreak aitortu zuen ohituraren agintea eta horren erabilera luzea garrantzitsuak zirela eta ezin baztertuzkoak; baina, edozein kasutan ere, enperadoreak adierazi zuen ohitura baliozkoa izango zela, arrazoiaren eta zuzenbide idatziaren aurkakoa ez zen heinean (C. 8, 52 (53), 2).
|
|
|
batetik, Dohaintza izenekoan erabilitako hizkuntza; eta, bestetik, anakronismo bat, alegia, Konstantinok Erromako gotzainari Konstantinopoliseko patriarkaren gaineko jurisdikzioa eman ziola ulertzea, garai hartan ez baitzegoen halakorik. Azken
|
buruan
, humanismoak zuzenbidearen iturriei buruzko jarrera kritiko berria sorrarazi zuen.
|
|
|
1490eko uztailaren 19an 12.30etan bukatu zuela idatzohartuz Digestum vetusaren amaieran; sei aste beranduago eman zion
|
buru
zeregin horri. Politianok F.ren gaineko ikerketa batzuk bakarrik argitaratu arren, hurrengo ideia sendotu zuen:
|
|
|
Alciato Milanen jaio zen eta Pavian ikasi zuen zuzenbidea, metodo bartolistaren azken maisuak ziren Maynoko Jason eta Filippus Deciusarekin batera; doktrina humanista erakargarriak ere harrapatu zuen jurista hori. Honako ataza jarri zion bere
|
buruari
: ikasketa juridikoak eta humanistak bateratzea, erakunde politiko erromatarren berreraikitzetik hasita, baina ikuspegi historikoa eta juridikoa, bi biak, jorratuz.
|
|
|
Zernahi gisaz, zenbat eta gehiago lotu zuzenbide erromatarra Erromako gizartearen inguruan ikusi zutenarekin, orduan eta argiago ulertu zuten zer nolako desberdintasunak zeuden euren XVI. mendeko gizartearen eta antzinako Erromako gizartearen artean. Hari berari segiz, euren
|
buruari
galdetu zioten ea egokia ote zen zuzenbide erromatarra eredutzat hartzea, orduko Frantziari begira.
|
|
|
Francogallia izeneko lanean (1573), humanista horrek adierazi zuen bere garaiko Frantzia erakunde frantziarren eta ez erromatarren ondorio zela, eta frankoena herri germaniarra zela, Erromako zuzenbideak ukitu ez zuena. Tomanek azaldu zuen bezala, Frantziako lurraren jabetza zuzenbideak arautzen zuen
|
buruen
buruenik ere, eta Erdi Aroan Libri feodorum deitutakoak Corpus iurisean sartu arren, zuzenbide feudalak ez zuen zerikusirik benetako zuzenbide erromatarrarekin. Antitribonianus izeneko lana 1552an idatzi zuen, baina ez zen argitaratu 1603 urtea arte, egilea hil ostean.
|
|
|
Francogallia izeneko lanean (1573), humanista horrek adierazi zuen bere garaiko Frantzia erakunde frantziarren eta ez erromatarren ondorio zela, eta frankoena herri germaniarra zela, Erromako zuzenbideak ukitu ez zuena. Tomanek azaldu zuen bezala, Frantziako lurraren jabetza zuzenbideak arautzen zuen buruen
|
buruenik
ere, eta Erdi Aroan Libri feodorum deitutakoak Corpus iurisean sartu arren, zuzenbide feudalak ez zuen zerikusirik benetako zuzenbide erromatarrarekin. Antitribonianus izeneko lana 1552an idatzi zuen, baina ez zen argitaratu 1603 urtea arte, egilea hil ostean.
|
|
|
Beste hitz batzuez esanda, kategoria horretara biltzen ziren betebeharrak nahiz ezkontzak, ordu arte pertsonen izenburupean arautu zirenak, baita testamentuak eta testamenturik gabeko oinordetza ere, lehen gauzei buruzko atalera biltzen zirenak. Azken
|
buruan
, ondore juridikoak zituzten egintzek zekartzaten kontzeptu horiek guztiak.
|
|
|
Erakundeen eskema jorratzean, Doneauk akzioen esangurari erreparatu zion
|
buruen
buruenik ere. Lepoa eman zion Connanen interpretazioari eta ikusi zuen jurista erromatarrek, oro har, actio hitza erabili zutela prozedura juridikoa aipatzeko.
|
|
|
Erakundeen eskema jorratzean, Doneauk akzioen esangurari erreparatu zion buruen
|
buruenik
ere. Lepoa eman zion Connanen interpretazioari eta ikusi zuen jurista erromatarrek, oro har, actio hitza erabili zutela prozedura juridikoa aipatzeko.
|
|
|
Ildo horretatik, Justiniano kritikatu zuen, akzioak eta betebeharrak batzeagatik. Azken
|
buruan
, hauxe ondorioztatu zuen Doneauk: zuzenbide zibila da, bateko, zuzenbidean bakoitzari dagokiona jakitea, eta, besteko, hori erdiesteko prozesu bideak ezagutzea.
|
|
|
Toki biltzarrak deitu ziren, toki bakoitzeko ohituren formulazioa onesteko. Gobernuak eskarmentudun juristak bidali zituen biltzar horietara, probintzia auzitegietako magistratuak eskuarki, eta horiek
|
buru
moduan jardun ohi zuten, erregeen mandatari lanak beteta. Ulertzen bazen arauren bat ez zela zuzena zentsuratu eta eraldatu egiten zen.
|
|
|
Ulertzen bazen arauren bat ez zela zuzena zentsuratu eta eraldatu egiten zen.
|
Buru
moduan ziharduten mandatariez gain, gehienetan jurista profesionalek ere hartzen zuten parte biltzar horietan; eztabaidak teknikoagoak ziren heinean, juristok arduratzen ziren prozeduraz eta eurek proposatzen zuten azken emaitza, biltzar osoak onartzeko.
|
|
|
Titulua luzea bazen ere, lan horrek zuzenbidearen arlo batzuk bakarrik jorratu zituen, errege ohitura eta legeriari lotutakoak, eta, horren ondorioz, Coquillek onartu behar izan zuen, hutsuneak osatzeko maiz zuzenbide zibilera jo behar zela. Edozein kasutan ere, zuzenbide zibila azken
|
buruan
aplikatzeko zuzenbide subsidiario moduan erabili ohi zen, ezbairik gabe.
|
|
|
Zuzenbide zibila irakasten da, gizarte modernoan jardungo duten ikasleak prestatzeko. Ikasketak amaitutakoan, galdetzen zion hark bere
|
buruari
, nora bidali nahi dituzte irakasle humanistek euren ikasleak, Platonen Errepublikara edo Utopiara? (Dialogus, IV).
|
|
|
XI. mendean, elizaz kanpoko zuzenbide eskola handiena Pavian zegoen, Lonbardiako erreinuaren hiriburuan. Paviako juristek Lonbardiako zuzenbidea jorratu zuten
|
buruen
buruenik ere, Liber Papiensis izeneko bilduman jaso bezala; testu hori frankoen konkistaren aurreko errege lonbardiarrek emandako ediktuen eta kapitular frankoen bilduma zen. Paviako eskolako juristak aitzindariak izan ziren testuari glosa egiteko metodoa erabiltzeko orduan, hau da, ikertzen ari ziren lan zehatzaren gaineko azalpenak ematen.
|
|
|
XI. mendean, elizaz kanpoko zuzenbide eskola handiena Pavian zegoen, Lonbardiako erreinuaren hiriburuan. Paviako juristek Lonbardiako zuzenbidea jorratu zuten buruen
|
buruenik
ere, Liber Papiensis izeneko bilduman jaso bezala; testu hori frankoen konkistaren aurreko errege lonbardiarrek emandako ediktuen eta kapitular frankoen bilduma zen. Paviako eskolako juristak aitzindariak izan ziren testuari glosa egiteko metodoa erabiltzeko orduan, hau da, ikertzen ari ziren lan zehatzaren gaineko azalpenak ematen.
|
|
|
Glosagileentzat Justinianoren testuak sakratuak ziren, eta bibliaren pareko agintea aintzatetsi zieten testuoi. Justinianok zioenez, Bildumako testuetan kontraesanak egon zitezkeen, baina
|
buru
argi orok gainditzeko modukoak (Constitutio Tanta, 15); glosagileek baieztapen hori bere horretan onartu zuten, zalantzan jarri gabe. Gisa bertsutik, ondokoa ere onartu zuten:
|
|
|
«gizakien eta jainkoaren gauzen gaineko jakituria». Horrek zer esan nahi du, galdetu zioten glosagileek euren
|
buruari
, juristek teologia ikasi behar dutela. Eta erantzuna ezezkoa zen, ondokoagatik:
|
|
|
Bolognako eskolako
|
buru
moduan, Bulgaroren ostean bere dizipulua zen Giovanni Bassiano agertu zen, eta horrek testuak azaltzeko metodoa hobetu zuen. Bassianoren iritziz, testu zail baten azterketa egokia egiteko prozesuak lau fase bete behar zituen.
|
|
|
Grazianorentzat, zuzenbide kanonikoa zuzenbide jainkotiarra zen, ebanjelioko legeen baliobestekoa. Onartu behar zen, hala ere, zuzenbide kanonikoak ez zuela erantzunik arazo juridiko guztientzat, zuzenbide zibilak bere
|
buruaren gain
esaten zuen ber. Decretumak adierazi zuen legez, arauek zehaztu ez dituzten gaietan, zuzenbide zibilera jo behar da (D. 10, p.c.6). Lehendabiziko kanonistek, dekretista deitutakoek, luze eta zabal eztabaidatu zuten zuzenbide zibil hori praktikan aplikatzeko moduari buruz.
|
|
|
1190 urtea aldera, liburu hori testu-liburu antzo erabili zen Oxforden, eta bertan, zuzenbide zibila zuzenbide kanonikoarekin batera irakasten zen. Ikasleei pauperistae izena jarri zieten, eta zuzenbidea gaingiroki bakarrik jakin arren, euren
|
burua
inoren gainetik ikusten zuten harroputzak zirela esan ohi zen. Guztiarekin, dizipulu ganorazko eta arretatsuak ere izan zituen Vicariok; horiek Bolognako eskolaren bilakaerari erreparatu ez ezik, eskola berria ere eratu zuten, eta eskola horren ideiak Liber pauperumaren eskuizkribuei eginiko glosetan aurki daitezke.
|
|
|
Bolognako juristak, eskuarki, laikoak ziren; Italiatik kanpo, ostera, apaizek ikasten zuten zuzenbide zibila, elizaren auzitegietan justizia administratu behar zutenek,
|
buruen
buruenik ere. Horrek ez du esan nahi zuzenbide zibila azaletik bakarrik jorratu zutela, ezta hurrik eman ere; arean, jakin bazekiten zuzenbide zibila ikasi ezean, ezin izango zutela behar bezala ulertu zuzenbidearen izaera edota epai prozesuak.
|
|
|
Bolognako juristak, eskuarki, laikoak ziren; Italiatik kanpo, ostera, apaizek ikasten zuten zuzenbide zibila, elizaren auzitegietan justizia administratu behar zutenek, buruen
|
buruenik
ere. Horrek ez du esan nahi zuzenbide zibila azaletik bakarrik jorratu zutela, ezta hurrik eman ere; arean, jakin bazekiten zuzenbide zibila ikasi ezean, ezin izango zutela behar bezala ulertu zuzenbidearen izaera edota epai prozesuak.
|
|
|
Heziketa juridikoa zuten aita santuek, Alexandro III.ak esaterako, apaiz erkidegoen arteko gatazkak konpondu behar zituzten apaizei eskatu zieten ordoaren erregelak aplikatzea, auzilarien interesak babestuta gera zitezen. XII. mendearen amaieran, prozedurako ordinen loraldia bizi izan zen, erreinu anglo normandiarrean
|
buruen
buruenik ere. Hasieran, Kodetik ateratako material erromatarra bakarrik erabili zen.
|
|
|
Heziketa juridikoa zuten aita santuek, Alexandro III.ak esaterako, apaiz erkidegoen arteko gatazkak konpondu behar zituzten apaizei eskatu zieten ordoaren erregelak aplikatzea, auzilarien interesak babestuta gera zitezen. XII. mendearen amaieran, prozedurako ordinen loraldia bizi izan zen, erreinu anglo normandiarrean buruen
|
buruenik
ere. Hasieran, Kodetik ateratako material erromatarra bakarrik erabili zen.
|
|
|
Eginiko froga guztiak idatziz jaso behar ziren. Azken
|
buruan
, bada, prozedura osoro idatzia jaio zen, eta horren maila teknikoa gero eta hobea zenez gero, berori behar bezala garatu ahal izateko jurista profesionalen esku hartzea behar zen. Unibertsitate heziketaren ondorioz, juristok bertan ikasitako zuzenbide zibila aipatzen zuten.
|
|
|
zuzenbide erromatarraren babesik gabe, erreinuko legeak ez dira guztiz legebidezkoak, enperadoreak berak aldarrikatu arren lege horiek. Arian arian zuzenbide erromatarrak kultura juridiko guztiak ukitzeaz gain, kategoriak ere eskaini zituen, baita bere
|
burua
juristatzat hartzen zuenarentzat oinarrizkoak ziren arrazoinamendu juridikoen metodoak eta argumentazio moduak ere.
|
|
|
Hamahiru edo hamalau urte zituenean hasi zen zuzenbidea ikasten Perugian, Zinoren tutoretzapean; gero, Bolognara joan zen, eta bertan doktore bihurtu zen, hogei urte zituela. Epaile izan zen Todiko hiri txikian, baina arin sartu zen irakaskuntzan
|
buru
belarri, lehenengo Pisan eta gero Perugian, bertan hiltzeko. Bizitza labur hori zuzenbidean murgilduta eman zuen, eta, horrexegatik, beraren lana oparoa izan zen oso.
|
|
|
Eraldaketa gregoriarrek eztabaida hagitz berriak piztu zituzten, eta halakoak ezin ziren beste barik indarrez konpondu, aurreko mendeetan egin ohi zen bezala. Botereak bere
|
burua
legitimatu nahi zuen, eta lege bildumak, erromatarrak zein germaniarrak izan, oinarri oinarrizko jurisdikzio arazoen bide erakusle baino ez ziren. Gotzain eta printzeek bilatutako pertsonak printzipio objektibo nahiz zentzuzkoetan oinarritutako argudioak eskaintzeko gai izan behar ziren, alegia, aginte unibertsala zuten argudioak eskaintzeko gai.
|
|
|
Doktoreen babesa lortu zuenean, Constitutio habita deitutakoa aldarrikatu zuen; bertan, «ikasketen erromes» moduan deskribatu ziren Bolognara zuzenbidea ikasten zihoazenak, eta halakoei zenbait pribilegio eman zitzaizkien. Zehatzago esanda, Federico enperadoreak aintzat hartu zituen ikasleen korporazioak, euren
|
burua
botigo moduan gobernatzeko ahalmena emanda. Ahalmen horri esker, ikasleek irakasleekin negoziatu ez ezik, studiumak ere nolabaiteko lokabetasuna erdietsi zuen, Bolognako udal agintariari begira.
|
|
|
Horrenbestez, gizaki moduan, gizakiak oinarrizko hiru eginbehar zituen: bata Jainkoari begira, bestea bere
|
buruari
begira, eta, azkena, gainerako gizakiei begira. Hori berori zen lehenengo printzipioa, eta geroko arau xeheagoek ildo berari ekin behar zioten, logikaren bidez. Gizakiak beste gizakiei begira dituen eginbeharretatik aurrenekoa da, batek besteari hitza ematean sortzen den betebeharra.
|
|
|
Zorionez, Frantziako kodearen idazleek material zeharo baliotsua izan zuten eskura, hain zuzen ere, Robert Joseph Pothier magistratuaren lana(); antzinako erregimenaren alde eta iraultzaren aurka zegoen magistratu argitsu horrek Orleanseko eragin nabaria jaso zuen. Kode zibila prestatzeko, aldez aurretik lan xehea burutu behar zen, eta ataza hori Pothierrek aurreratu zuen, gaztaroan zuzenbide erromatarra eta ohiturazkoa ordena arrazional eta erabilgarri bihurtzeko xedea jarri zionean bere
|
buruari
. Hasteko, Justinianoren Digestoak azaldutako arazoa jorratu zuen.
|
|
|
Erromako Inperio Santuan auzitegi gorena Reichskammergericht deitzen zen eta ulertzen zen bertan orekatuta agertuko zirela enperadorearen eta printze boteretsuenen interesak, horiek elkarren kontrakoak izan arren. Auzitegiaren jurisdikzioan gora jotzeak ebazten ziren,
|
buruen
buruenik ere. 1495 urtean auzitegia eraldatu zen, hamasei magistratuek interes desberdin eta esanguratsuenak ordezkatzen zituztela ziurtatzeko; horietatik erdia, gutxienez, zaldunen estamentukoa izan behar zen, eta beste erdia, berriz, heziketadun juristek osatu behar zuten.
|
|
|
Erromako Inperio Santuan auzitegi gorena Reichskammergericht deitzen zen eta ulertzen zen bertan orekatuta agertuko zirela enperadorearen eta printze boteretsuenen interesak, horiek elkarren kontrakoak izan arren. Auzitegiaren jurisdikzioan gora jotzeak ebazten ziren, buruen
|
buruenik
ere. 1495 urtean auzitegia eraldatu zen, hamasei magistratuek interes desberdin eta esanguratsuenak ordezkatzen zituztela ziurtatzeko; horietatik erdia, gutxienez, zaldunen estamentukoa izan behar zen, eta beste erdia, berriz, heziketadun juristek osatu behar zuten.
|
|
|
Edozein uzi plazaratzen zenean, auzitegi profesionalek eskainitako baliabide aniztasunaz baliatzeko kontrargudioa aurkitzen zuten, argudio hori nahasgarria izan arren. Juristak, batetik, aberatsen pribilegio moduan ikusi ziren, aberatsek bakarrik ordaindu ahal zituztelako euren zerbitzuak, prozedura juridikoak etengabe luzatuz; aldi berean, txiroen maldizioa adierazten zutela baieztatu zen, gaizki prestatutako eta hitz jario handiko iruzurtiek bakarrik ordezkatu ahal zituztelako txiroak, euren
|
burua
jurista trebatu moduan aurkezten zuten iruzurtiek, hain zuzen ere. Klaseari zegokionez, esan ohi zen juristak eskrupulurik gabeko pertsonak eta kristau txarrak zirela (Juristen böse Christen), eta jendeak kontatzen San Pedrok zeruan alferrik itxaron zuela juristaren bat ager zedin.
|
|
|
Vitoria
|
buru
belarri aritu zen Mundu Berriko herrien eskubideen alde, justizia eta moraltasunaren kontzeptuak erabilita, baina horren argudioen muinera zuzenbide erromatarrak eratorritako hainbat ideia biltzen ziren. Gerogarrenean, ondokoek eutsi zieten argudio horiei:
|
|
|
1587an erregina Isabelek zuzenbide zibileko Regius Professor izendatu zuen Gentili Oxforden; hurrengo urteetan hainbat saiakera idatzi zituen gerrako zuzenbidearen inguruan, eta horiek guztiak batera argitaratu ziren Hanaun 1598an, De iure belli, III. lib. izenburuarekin. Hurrengo belaunaldiak eman zion
|
buru
prozesu horri, Grotiusen eskutik.
|
|
|
Probintzia bakoitzak bere auzitegiei eta zuzenbide bereziari eutsi zien, baina horien artean garrantzitsuena Holanda zen, duda izpirik gabe; sortu ere, bertan sortzen zen Probintzia Batuen aberastasunaren erdia gutxi gorabehera. Amsterdam lehen mailako merkataritza gune bihurtu zen, Amberes ordeztuz; bertatik igaro zen Rhin haraneko merkataritza guztia, eta, azken
|
buruan
, hango merkatariek mundu osoko merkataritza menderatu zuten.
|
|
|
Guglielmo Duranteren (Durandus) Speculum iudiciale izenekoak (justiziaren ispilua), 1271 urtean agertu zenak, eman zien
|
buru
prozeduraren inguruko lan horiei. Jatorriz Proventzakoa zen Durantek Bolognan ikasi zuen zuzenbide kanonikoa; jarraian, aita santuaren auditore bihurtu zenez gero, mundu kristau osotik Erromara heldutako gora jotze guztiak ebatzi behar zituen, eta, horrezaz landara, bere jaioterriko gotzain ere izan zen.
|
|
|
Jurista erromatar holandarren artean berritzailerik handiena, beharbada, Ulrich Huber izan zen; arean ere, Huber Frisiakoa zen, eta ez Holandakoa, eta probintzia horretan beste batzuetan baino askoz gehiago jaso zen zuzenbide erromatarra. 1672 urtean argitaratu zuen De iure civitas III. lib. lanean estatuaren zuzenbidea sorrarazi zuen, gai erromatarretatik abiatuta
|
buruen
buruenik ere; zuzenbide horri «Zuzenbide publiko unibertsalaren jakintzagai berria» deitu zion. 1678 eta 1690 bitartean argitaratutako beste lan batean, Praelectiones iuris civilis izenekoan, lege gatazken jakintzagai modernoa eratu zuen, beste behin ere gai erromatarretatik abiatuta; jakintzagai horren bitartez, zuzenbide pribatuko arauek ukitutako gaiak aztertzen ziren.
|
|
|
Jurista erromatar holandarren artean berritzailerik handiena, beharbada, Ulrich Huber izan zen; arean ere, Huber Frisiakoa zen, eta ez Holandakoa, eta probintzia horretan beste batzuetan baino askoz gehiago jaso zen zuzenbide erromatarra. 1672 urtean argitaratu zuen De iure civitas III. lib. lanean estatuaren zuzenbidea sorrarazi zuen, gai erromatarretatik abiatuta buruen
|
buruenik
ere; zuzenbide horri «Zuzenbide publiko unibertsalaren jakintzagai berria» deitu zion. 1678 eta 1690 bitartean argitaratutako beste lan batean, Praelectiones iuris civilis izenekoan, lege gatazken jakintzagai modernoa eratu zuen, beste behin ere gai erromatarretatik abiatuta; jakintzagai horren bitartez, zuzenbide pribatuko arauek ukitutako gaiak aztertzen ziren.
|