|
2000
|
|
|
Bat etorri behar dugu herriek euren artean lotura txikiak zituztela esatean; Estatuen artean harremanik ez. Gerla zen herriok gerturatzeko
|
bide
bakarra, elkar hiltzeko tenorean zirenean. Aldi horretara darama Legeen izpiritua ren egileak aubane eta ontzi hondoraketa eskubide burugabekoen jatorria.
|
|
|
1 Portalisen hitzaldia, XIX. mende hasierako kodegintza
|
bidean
|
|
|
Gizaki tolesgabe eta trauskilei ez zaie neketsu izaten seme alaba anitz izatea; aitzitik, hainbaten ezean, beldur dira horiek, ea nahikoak dituzten;
|
bide
beretik ere, eskandalurik gabe ikusi ohi da nola doan andrazkoa eskurik esku eta besorik beso, senar batengandik beste batengana; ume ahul eta gaixoen babesgabekeria ahalbideratzen da; ezkontzeko gaitasuna ukatzen zaie norbanako batzuei, horiek, euren adina dela eta, izadiaren egitekoentzat aproposenak ez direnean. Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek.
|
|
|
|
Bide
bertsutik ere, esan ohi da izate eta aiurriaren bateraezintasunaren alegazioa dela eta, dibortzioaren abantaila guztiak ezabatu egiten direla. Aitzitik, guk diogunaren arabera, dibortzioaren abusuak biderkatu eta astundu egiten dira, izate eta aiurriaren bidezko bateraezintasuna gordetzen bada.
|
|
|
Izadiak beti bereiztu ditu gizakiak sentimenduaz eta adimenaz. Berak nahi du,
|
bide
beretik ere, bi sexuen arteko batuketak erakar ditzakeen betebeharrak adimenak eta sentimenduak zuzenaraztea.
|
|
|
Senar emazteen arteko adiskidetze eta hurbiltzeko
|
bideak
zehaztu ditugu.
|
|
|
Lege positibo horiek dira, bestalde ere, aintzat hartu dutenak senar emazteek elkarri agindutako uste horretan duela ezkontzak erroa eta sustraia. Bada, arauzko ezkontza, moldeaz eta zuzenbideaz burutua, bakarra da seme alabak legeztatzeko
|
bidean
. Ostera, seme alaba legezkotzat hartu dira itxurazko ezkontzarenak, hau da, ezkontideek legezkotzat hartu duten ezkontza horrenak, baldin eta ezkontza hori alderdiek modu askean egin badute, euren egoerari dagokiona betetzeko eta ordenapean bizitzeko, ezkontza amodioaren bertute eta garbitasunean.
|
|
|
Horren izenak batzen ditu amodioa, duintasuna eta boterea; horren magistraturak, erlijioaren ikuspegitik gurasoen errukia deitua izan denak, ez du bestelako larderiarik onartzen, ezpada bihotz desbideratua damuaren baitara ekartzen duena.
|
Bide
horretatik bertatik, ez da horren xedea zigorra ezartzea, barkamena merezi izatea baino.
|
|
|
Dirua erabili eta gero, salmenta, erosketa eta bizitza zibilaren merkataritza izeneko ekintza multzo horren bitartez gauzatzen dira horiek. Azaldu ditugu,
|
bide
beretik ere, horien gobernurako erregela nagusiak.
|
|
|
Erregearen aldeko omen eta haren salbamendurako egitasmoetan ibilia. Horren ondorioz, atzerriko
|
bidea
hartu izana. Gerora ere, Zaharren Kontseiluaren kide eta hainbat kargutan jardun ondoren, Brumaireren 18ko estatu kolpeak ekarri zuen, Bonaparteren eskutik, Estatu Kontseiluaren legegintza sailera.
|
|
|
Lehenengoaren ekimena ezaguna zaigu. Haren bultzada eta hainbat kontutan (familiakoetan nagusiki) ere, haren zuzeneko eraginak itxuraldatu zuen Kode Zibilaren
|
bide
malkartsua. Bonaparteren alboan, kontseilari trebe, Cambaceres magistratu hori, orduko Kode Zibilaren proiektu batzuen egile.
|
|
|
Horien betegarri egokia, zalantzarik ez, legea indarduna izateko aldarrikatu eta argitaratu beharra.
|
Bide
horretan dugu legearen hartzailea lege berberaren menpeko. Hori gabe, berriz, ezin legeak inor behartu.
|
|
|
Ezkontza elkartea dela azpimarratzeko tenorea ez du alboratzen Portalisek.
|
Bide
beretik ere, edu honetan ikusten du elkarte hori: " Ezkontza elkartea da; elkarterik naturalena, santuena eta guztien artean ere, urraezinena".
|
|
|
|
Bide
estu eta meharra, horratio, dibortzioari ahalbideratzen zaiona. Nolanahi ere, aurreko debekuaren kontrakoa, hartatik aldendua.
|
|
|
Legegileak soberako esku sartzetik ihes egin behar du. Okerreko
|
bidea
da, haren ustez, larregi arautzekoa: " Okerreko gobernua dator, larregi arautzen denean".
|
|
|
Ab intestato oinordetzan, alboko senideen ordezkapen eskubidea, apartera eramanez gero, zentzu onaren aurkakoa da. Ezezagunei egiten zaie deia, hurbilenen kalterako; eskuzabaltasunen harremanak maitasuna dakartenak baino harantzago eramaten ditu; norbanakoen izateari buruz amaigabeko auziak luzatzen ditu eta ondasun zatiketen banaketa negargarriak eragin;
|
bide
beretik ere, justizia, onura eta arrazoi asmoei ere irain egiten die horrek.
|
|
|
Gure bileretako hasieran iritzi batek harritu gaitu, hain zuzen ere, Kode Zibil baten idazkeran arlo bakoitzeko testu oso zehatz batzuk nahikoak direla, testu osoa egiteko.
|
Bide
bertsutik ere, esan ohi da trebeziarik nabarmenena dela oro laburtzea oro aurreikusi eta gero.
|
|
|
Gizaki mota oso bat dago zientzia horretara emana. Gizaki mota horrek legeak gogoz aztertu eta aholkuak ematen dizkie herritarrei;
|
bide
beretik, euren buruak eurenez zuzendu eta jagoteko adina ez diren herritarrak eurak ere babestu egiten ditu horrek. Horixe da magistraturaren haztegia.
|
|
|
Aginpidearen bidezko interpretazioak galderak eta zalantzak ebaztea dakar, araudi edo xedapen orokorren
|
bidez
. Interpretazio mota hau da, izan ere, epaileari galarazten zaion bakarra.
|
|
|
Halakoetan ezin zokondora jaurti jurisprudentzia, legeekin batera behinik behin.
|
Bide
bertsutik, jurisprudentziari utzi dizkiogu kasurik arraro eta ez ohikoenak, halakoak ez baikenituzke legeria arrazoitu baten egitasmoan. Xehetasun aldakorregi eta eztabaidagarriegiak ere ez doazkio legegileari, jurisprudentziari baino.
|
|
|
Helburua, jakina, lan espezializatua zientziaren ikuspegi zabalagoekin batzea zen. Zientziaren esparruan lanaren banaketa produktibo eta razionala ahalbidetzeko
|
bide
bakarra zientziaren batasun teorikoa zen —zientzialarien arteko elkarlanari esker soilik lor zitekeena— Maxima pragmatikoak, beraz, teoriari ematen zitzaion pisu bera praktikari ere ematea exijitzen zuen. Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak, biak beti historian kokatu behar baititugu.
|
|
|
Ez zuen onartzen informazio eskuragarriaren ‘adreilu’ horiek, une historiko bakoitzean, mugatuta zeudenik eta askotan zehaztugabeak zirenik, benetakotzat eta egia bakartzat inposatzea oso razionala ez zela ohartu gabe. Sasirrazionalistaren
|
bide
bakar hau —Neurathen aburuz, Schlick eta Carnapena—, ustezko jarrera razional hau, irrazionaltasunaren emaitza besterik ez zen. Bere aurrean, aukera desberdinen arteko hautaketari tokia ematearen alde zegoen Neurath, aurreko azpiatalean ikusi bezala.
|
|
|
Haatik, Neurathen ahoan, argitasun bilakatze hura ez zen modu bakarra zientzia ezagutzeko, zientziaren interpretazio posible anitz dagoelako. Zientziaren kontzeptuak, bere teoriak, ez dira sinpleak eta ezin daitezke
|
bide
bakarra —logika— erabiliz aztertu. Aldiz, ikerketa logikoa ez ezik historikoa eta soziologikoa ere behar duten konglomeratuak dira:
|
|
|
...kokatzen zen — autopsikologikoaren eremua, zioen Carnapek— Eta eginkizun horretan, enpirismo tradizionalak ez bezala, Carnapek ez zituen sentsazioak edota sentimen datuak hartu ezagutzaren oinarri sendoa bailiran; horien ordez, berriz, berak ‘esperientzia elemental’ deiturikoak, bere esanahi holistan ulertuak117, aukeratu zituen, beren artean ‘antzekotasun erlazioen’
|
bidez
lotzen zirelarik. Beraz, eta Gestalttheorie aren118 eraginpe garbian, Carnapek enpirista tradizionalarentzat ‘sentimen atomo’ primitiboak zirenak errefusatzen zituen eta, alderantziz, oinarri gisa hartu beharrean, bere teoriaren xede bat zirela erakutsi nahi izan zuen, hau da, eraikuntza logikoaren emaitza bat —’quasi analisiari’ esker lortutakoa—, eta ez premisa.
|
|
|
Bere adierazpenek hitzez hitzeko inolako esanahirik ez dutenez, ez daude inongo egiatasun edo faltsutasun irizpideren baten menpe, baina, haatik, balio dezakete emozioa esnatzeko edo adierazteko(...). Eta balio gogoangarria izan dezaketela iradokitzen da, inspirazio moralaren
|
bideak
bezala, edo baita artelanak bezala ere. Honela, filosofiatik kanporatzeagatik metafisikoak konpentsatzeko ahalegin bat egiten da.64
|
|
|
Nolanahi ere, abagune hauen guztien abanikoak erlatibismoari
|
bide
zabala ireki zion. Konbentzionalismoaren arabera, esate baterako, gauzei buruz mintzatzeko hizkuntza bat aukeratzen duenarentzat faltsua izan daitekeena, beste batentzat, hizkuntza desberdina duelarik, egia izan daiteke, ordea.
|
|
|
Analisi askoren ondoren, egun badakigu bere ibilbide intelektuala, hau da, bere emaitzak —idazkiak eta gogoetak— zeharkatu dituzten ezaugarri konstante batzuk badaudela, esate baterako joera antimetafisikoa, tolerantzia linguistikoa eta kontzeptuala, edo eluzidazioaren helburua49 Bere ildo teorikoak Neurath pragmatikoarekin bat ez etortzera eraman zuen, baina harrezkero hobeki ikusiko zenez, Zirkuluaren erreserba ideologikoaren buruan jartzera ere bai. Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrak Carnapen aldeko
|
bideak
jorratuko zituen: filosofiaren betebeharra teorikoa da, justifikazioaren testuingurua da garrantzitsuena eta ez, Neurathek nahi zuen legez, eginkizun praktikoa, aurkikuntzaren testuingurua.
|
|
|
Hizkuntza hura hizkuntza logikoak eta behaketazko hizkuntzak osatuko lukete, baita hizkuntza fenomenalistak ere hasiera batean. Nola ez, horren guztiaren atzean ezagutzaranzko
|
bide
bakarra zientzia dela zioen ikusmoldea ezkutatzen zen.
|
|
|
11 Hirugarren eranskina: Neurath,
|
bide
pragmatista
|
|
|
Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko. Horkheimerrentzat munduaren ikusmolde zientifikoa, hau da, Vienako Zirkuluak aldezten zuen filosofia zientifikoa, muga arriskutsuegia zen pentsamenduarentzat eta, areago, gizarte industrialaren menpe egoteko
|
bide
erosoegia ere bai (122 orr.). Tesi zientifizista horien ustezko funtzio terapeutikoak —toxina metafisikoetatik askatzeko, pentsamenduari zentzugabekeriak garbitzeko— ez zuen balio, gainera, frankfurtarraren hitzetan, eromen politikoari aurre egiteko, are gutxiago superstizioa gainditzeko.
|
|
|
Hitz baten esanahia finkatzeko modu bat definizioaren bitartekoa da, hots, esanahi ezaguna duten beste hitz batzuk erabiliz. Baina beste hitz hauek prozedura berbera jaso lukete, azkenean hitz definigaitzekin topo egin arte, hau da, bakarrik ostentsioaren
|
bidez
finka daitezkeen kontzeptu primitiboekin. Hauek, azken finean, ezin dira definitu, baizik eta soilik erakutsi:
|
|
|
Tractatus, 3.261: Definituriko zeinu orok, beren medioz definiturik izan zen zeinuen bidez izendatzen du; eta definizioek seinalatu egiten dute
|
bidea
.
|
|
|
Partaideek talde lanean jarduten zuten eta ez zen onartzen inolako gidari edo maisuren inposaketarik, ezta Schlickena ere, honek inoiz ez baitzuen gogoeten ildorik bideratu40 Alta, onartu behar da Zirkuluko izen batzuk gakoak zirela mugimendua ongi ulertzeko.
|
Bide
teoriko nabarmenenak difinitu zituzten sinadurak ziren horiek; egun, egoera hura hobe uler dezagun, berariaz kontuan hartu behar dira. Batik bat, Schlick, Carnap eta Neurathi buruz ari gara, Reichenbachekin batera —hau Berlinen—, laurak izan baitziren enpirismo logikoari identitate ezaugarri ahaztezinak erantsi zizkiotenak.
|
|
|
Gaur egun gaiari buruzko artikulu eta liburuen kopurua ia zenbatezina baita. Horregatik, hitzaurre honen atzetik ematen den bibliografia hautaketa motz bat besterik ez da, irakurle interesatuak esparru honetan bere
|
bide
propioak ireki ditzan.
|
|
|
Orduan fisikariarentzat objektiboa zena filosofoaren arabera behagarria zenarekin bat zetorren. Emaitza hau lortzeko, dena den, bide luzea jarraitu behar izan zen, ikusi bezala;
|
bide
honek filosofian nahiz fisikan ere izan zuen eragina: fisikan, teoria klasikotik erlatibitatearen teoria orokorrera ailegatu zen; filosofian, aldiz, ikusmolde kantiarrarekin hasi eta positibismoan bukatu21.
|
|
|
Norbaiten buruan egia sartzeko ez da aski hura baieztatzea, baizik eta hutsegitetik egiaraino doan
|
bidea
aurkitu behar da.
|
|
|
Esan gabe doa gizakiaren itzala, gizakiaren antza duena, edo bere irudia ispiluan, euria, ekaitzak, ilargiaren aldiak, urte sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste
|
bide
desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are gehiago, horixe da egiaz dakiguna eta interesgarria iruditzen zaiguna.
|
|
|
Eta hurrengoak dira bere mugak: 1) gauzen begirada eternala bizitza zoriontsuaren sekretua da; 2) ez dago zoriontasunaren teoriarik; 3) zoriontasunerako
|
bidea
logikak seinalatzen du; 4) bide hori estetikak betetzen du; 5) etikak jasotzen du gizabanakoa bizitza zoriontsuraino; 6) erlijioak ahaleginak egiten ditu Jainkoa bizitza zoriontsutik jaisteko. Liburuaren berezitasuna zuzentasuna eta onestasuna dira (eta hori ez da gutxi gaurko kultur industrian).
|
|
|
Eta hurrengoak dira bere mugak: 1) gauzen begirada eternala bizitza zoriontsuaren sekretua da; 2) ez dago zoriontasunaren teoriarik; 3) zoriontasunerako bidea logikak seinalatzen du; 4)
|
bide
hori estetikak betetzen du; 5) etikak jasotzen du gizabanakoa bizitza zoriontsuraino; 6) erlijioak ahaleginak egiten ditu Jainkoa bizitza zoriontsutik jaisteko. Liburuaren berezitasuna zuzentasuna eta onestasuna dira (eta hori ez da gutxi gaurko kultur industrian).
|
|
|
Hizkuntza aztertuz, Vienako filosofoa etika erromantiko existentzialean sartzen da. Wittgenstein hau sortzaile eta artista da, Nietzscheren
|
bidean
, eta Sadabak freskotasun eta naturaltasun handiz erakusten digu bidea (nahiz eta bidearen zati batzuk zaharkituta egon).
|
|
|
Hizkuntza aztertuz, Vienako filosofoa etika erromantiko existentzialean sartzen da. Wittgenstein hau sortzaile eta artista da, Nietzscheren bidean, eta Sadabak freskotasun eta naturaltasun handiz erakusten digu
|
bidea
(nahiz eta bidearen zati batzuk zaharkituta egon).
|
|
|
Hizkuntza aztertuz, Vienako filosofoa etika erromantiko existentzialean sartzen da. Wittgenstein hau sortzaile eta artista da, Nietzscheren bidean, eta Sadabak freskotasun eta naturaltasun handiz erakusten digu bidea (nahiz eta
|
bidearen
zati batzuk zaharkituta egon).
|
|
|
Hirugarrena eta azken oztopoa, egiaz, iraupen handiko hitzaldi filosofiko gehienetan ohizkoa, hurrengoa da: entzulea ez da gauza erakusten zaion
|
bidea
zein iritsi nahi den helmuga ikusteko. Hau da, hurrengoa pentsatzen du:
|
|
|
" nora heldu nahi duen ikusten dut, baina nola arraio lortuko du?". Berriro, egin ahal dudan guztia da pazientzia handikoak izan zaiteztela eskatzea, bukaeran bai
|
bidea
bai horrek iritsi nahi duen helmuga ikusiko dituzuelako esperoan.
|
|
|
lazgarrikeria, nolabait esan, Beltaneko su jaialdiaren ohiturari berez dagokio, duela ehun urte bezala, edo jaialdia lazgarria da bakarrik bere jatorriaren hipotesia egia izanez gero? Nire ustez, argi eta garbi, egungo ohitura modernoaren barruko izaera berez da lazgarrikeria iruditzen zaiguna, eta giza sakrifizioei buruz ezagutzen ditugun gertakariek ohitura ikusteko
|
bidea
besterik ez dute erakusten. Ohituraren barruko izaeraz mintzatzen naizenean, ohituraren inguruko gorabehera guztiak adierazten ditut; eta gorabehera hauek ez daude halako jaialdiaren kontaketan sartuta, gorabeherok ez baitira jaia zehazten duten ekintza bereziak, nolabait esatearren jaialdiaren espiritua baizik.
|
|
|
Ondorio hori hainbat arauren bidez lortzen da: gizonak eta emakumeak etxola bananduetan edo aire zabalean bizitzera, sexuzko harremanak baztertzera, bestek erabilitako ontziak ez erabiltzera eta abarretara behartzen dituzten arauen bidez. Eta gerrariak garaile datozenean ere, bereziki etsaien odola isurrarazi badute, ondorio berdina eragiten da antzeko
|
bideetatik
. Timor irlan, gerrari talde bat etsaien buruekin irabazle itzuli denean, erlijioak eta ohiturak debekatu egiten diote taldeburuari berehala etxeratzea.
|
|
|
Harridurak harrapaturik, hizkuntzaren ildoa hartzen dugu (eta geroxeago zientziaren eta teknologiaren ildoa ere bai).
|
Bide
hori hartzera kondenatuak gara, ez baitugu beste biderik. Baina jakin behar dugu bide honek ez duela helmugarik:
|
|
|
Harridurak harrapaturik, hizkuntzaren ildoa hartzen dugu (eta geroxeago zientziaren eta teknologiaren ildoa ere bai). Bide hori hartzera kondenatuak gara, ez baitugu beste
|
biderik
. Baina jakin behar dugu bide honek ez duela helmugarik:
|
|
|
Bide hori hartzera kondenatuak gara, ez baitugu beste biderik. Baina jakin behar dugu
|
bide
honek ez duela helmugarik: beti harrituta geratuko gara gauza baten edo bestearen aurrean.
|
|
|
Esan gabe doa gizakiaren itzala, gizakiaren antza duena, edo bere irudia ispiluan, euria, ekaitzak, ilargiaren aldiak, urte sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste
|
bide
desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are gehiago, horixe da egiaz dakiguna eta interesgarria iruditzen zaiguna.
|
|
2001
|
|
|
Platonek bere diskurtso eta eginahal berritzailea legitimazioaren eremura bideratzen ditu, justifikazio mitikotik justifikazio razionalera eramaten duen itzulerarik gabeko
|
bideari
ekinez. Balentria horren izena filosofia da.
|
|
|
Oroz gain, egia grina da, ez norberaren handiustea asetzearen atzetik ibiltzea edo solaskidearen izena zikintzen saiatzea. Honek guztiak kontrol logikoaren teknika batzuei eta teknika horiek erakutsiriko
|
bideari
atxikitzea suposatzen du, bide onetik goazen seinale: honetarako, definizio zuzen baten erregelak eta ondorioztatze egoki batenak behar ditugu.
|
|
|
Oroz gain, egia grina da, ez norberaren handiustea asetzearen atzetik ibiltzea edo solaskidearen izena zikintzen saiatzea. Honek guztiak kontrol logikoaren teknika batzuei eta teknika horiek erakutsiriko bideari atxikitzea suposatzen du,
|
bide
onetik goazen seinale: honetarako, definizio zuzen baten erregelak eta ondorioztatze egoki batenak behar ditugu.
|
|
|
Jainkoren batek har dezan arte, gizon emakume oro konposatzeko ahalge da. Beraz, ez dute arteari esker konposatzen, jainkoren baten parte hartzearen
|
bidez
baizik. Eta gai ezberdinen inguruan gauza asko eta ederrak esaten dituzte, zuk Homerori buruz egiten duzun legez, hain zuzen ere (533d 534c, 69 orr.).
|
|
|
Jainkoren batek har dezan arte, gizon emakume oro konposatzeko ahalge da. Beraz, ez dute arteari esker konposatzen, jainkoren baten parte hartzearen
|
bidez
baizik. Eta gai ezberdinen inguruan gauza asko eta ederrak esaten dituzte, zuk Homerori buruz egiten duzun legez, hain zuzen ere.
|
|
|
Arimak eta gorputzak, buruaski eta autonomoak direlarik, banakoa osatzen dute. Arima, transmigrazio
|
bidez
, aurrez berezko egitura duen gorputzean haragitzen da. Eta arima ez da giza haragian bakarrik gorpuzten, bere aurreko bizitzan izan duen bizitza moralaren arabera, animaliaren batean ere haragitu baitaiteke, hala nola, txerri, lehoi edo bestelako animaliaren batean.
|
|
|
Bere Opus postumum gisa ezagutzen den eskuizkribu nahasian, materiaren ikuspuntu dinamikoa hobeto oinarritzen saiatzen da indar higikorren teoria baten bidez, eta energiaren adigaia ere erabiltzen du. Honekin eremuen fisika batera zeraman
|
bidea
berrezagutu zuela esan daiteke.
|
|
|
Beraz, autokontzientzia soilak, adigaien bidez norberari buruz egindako gogoeta soilak ez du niari buruzko ezagutzarik ekartzen, eta, ondorioz, psikologia razionalaren porrota erabatekoa da. Nia objektuetara jotzen duenean soilik, norberatik ateratzen denean, beraz, itzul daiteke ondoren bere baitara
|
bidean
zerbait irabaziz.
|
|
|
mugatua ez balitz, mundua mugarik gabe hedatua izango litzateke. Baina edozein hedadura bere osagaiez osatzen da, osotasun batek osagai batzuk ditu halabeharrez; hala ere, osagai hauek mugagabeak badira, orduan ez dago hedadura hori bere osagaien bidez lortzerik, denak lotzeko
|
bidea
amaigabea bailitzateke.
|
|
|
Hala ere, Logikaren erabilera okerra egon daiteke, Logika formala edo orokorra kanon gisa hartu beharrean organon gisa erabiltzen bada, hau da, objektuez dugun ezagutza gehitzeko asmoarekin erabiltzen bada. Adigaietatik ideietara doan
|
bidea
hartuz gero eta bidean printzipio transzendenteak eratuz gero, emaitza itxuraren Logika da, arrazoikerien Logika, eta hori Logikaren bigarren atal nagusian aztertuko da, Dialektikan.
|
|
|
Hala ere, Logikaren erabilera okerra egon daiteke, Logika formala edo orokorra kanon gisa hartu beharrean organon gisa erabiltzen bada, hau da, objektuez dugun ezagutza gehitzeko asmoarekin erabiltzen bada. Adigaietatik ideietara doan bidea hartuz gero eta
|
bidean
printzipio transzendenteak eratuz gero, emaitza itxuraren Logika da, arrazoikerien Logika, eta hori Logikaren bigarren atal nagusian aztertuko da, Dialektikan.
|
|
|
3 Hala eta guztiz ere, Kanten jokaerak kritikak erakarri ditu, beti
|
bide
honetatik kategorien beharrezkotasuna ez delako segurtatzen, ez delako benetako dedukzio bat egiten. Kritika honek gaizki ulertu batean du jatorria.
|
|
|
Horretarako, substantzia batek (gorputza) akzidente batekin (pisutasuna) duen harremana adierazten dut, eta ez hautemapen soil bat. Hautemapenetako judizio subjektiboetatik adimenaren judizio objektiboetara doan
|
bidea
argitu behar da. Beraz, atal honetan, Kantek kategorien ezinbestekotasuna, beren aplikazioaren objektibitatea eta, gainera, aplikapen hori esperientzia ahalgarri batera mugatzen dela oinarritu behar ditu.
|
|
|
Egia da Schopenhauer eta Heidegger bezalako filosofo gutxi batzuek lehen argitaraldia hobesten dutela, baina nire ustez Kanti berari jarraiki behar gatzaizkio. Lehen argitaraldian sintesiaren azalpen psikologikoagoa ematen zuen eta gero funtzionalagoa den bat sortzen saiatzen da, eta ondorengo lanetan
|
bide
beretik egin zuen aurrera. Adibide bat jartzekotan, 1781ean sintesia irudimenaren produktua zen, eta irudimenaren funtzioa oro har nagusia zen; 1787an, berriz, irudimena adimenak sentimenean duen eragina baino ez da.
|
|
|
Bertan, Kantek ezagutzaren izaera aztertzen du ikuspuntu iraultzaile batetik abiatuz, eta jarrera berri horren ondorioz ezagutzaren mugak zehazki zedarritzen ditu, zeren arrazoimenaren interes nagusia ez baita epistemologia, filosofia praktikoa baizik. Beraz, Kanten pentsamendu orokorrean epistemologia ezinbesteko lehen urrats iraultzailea da, ezagutzaren eremua argitu eta era berean ekintza praktikoari
|
bidea
irekitzen diona.
|
|
|
Inork pentsa lezake 200 urte igaro direla Kritika idatzi zenetik eta gaur egungo epistemologiak zerikusi gutxi duela bere jatorri urrun harekin. Liburu hau ez da ideia hau ezeztatzen saiatuko gaur egungo eztabaidak zuzenki eta sakonki jorratuz, baina zeharka bada ere razionalismoaren eta enpirismoaren artean erdiko
|
bidea
bilatzen duen Kanten saiakerak oraindik ere eragin indartsua baduela erakutsiko du1.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, Kantek ez du etsi nahi eta egoera hori ondoren etorriko den eraldaketa eta argipen baten zeinu bezala ulertzen du. Hori lortzeko, dei bat egiten dio arrazoimenari" geratzen den
|
bide
bakarra" har dezan eta bere zeregin zailenari ekin diezaion, hots, etsipena gainditu eta espekulazio hutsalak alde batera utziz bere buruaren ezagutzari ekin diezaion. Eta arrazoimen hutsaren kritika izango da arrazoimenaren legezko asmoak bermatu eta oinarririk gabeko harrokeriak baztertuko dituen epaimahaia.
|
|
|
Horrela, Filosofiaren arazo nagusiak konpondu dituela edo konpontzeko
|
bidea
aurkeztu duela aldarrikatzen du Kantek, hemen arrazoimena bere buruaz ari baita, eta honek batasun organikoa baitu. Zatiek osotasunaren mesederako eta osotasunak zatien mesederako ekiten du.
|
|
|
Eta zer esaten dute emaitzek? Metafisika
|
bidea
galduta dabilela erabat. Ez hori soilik, Filosofiaren baitan eskolen arteko eztabaidak besterik ez zituen aurkitu.
|
|
|
Logika
|
bide
seguru bati jarraiki zaiola argi erakusten du Aristotelesen ondoren atzerapauso bat bera ere ez egin izanak. Harrigarria bada ere, aurrera ere ez du batere egin eta, beraz, bere eraikuntza bukatua dagoela dirudi.
|
|
|
Hori egitean objektu oroz abstrakzioa egiten du. Alde horretatik, errazagoa da hemen zientziaren
|
bide
segurua aurkitzea, objektuez ari diren beste ikasgaien aldean.
|
|
|
Matematikak
|
bide
segurua Grezian lortu zuen Egipton lehen urrats nahasi batzuk eman ondoren. Eta emaitza hori buru argi batek sortutako iraultza baten eskutik iritsi zen, nork lortu zuen ongi ezagutzen ez badugu ere.
|
|
|
Natur Zientziak askoz denbora gehiago behar izan zuen
|
bide
segurua aurkitzeko. Hemen ere pentsaeraren iraultza bat beharrezkoa izan zen hori lortzeko.
|
|
|
Jarrera bezala, beraz, beti dirau, eta Metafisikaren enborra behin eta berriz moztu arren, bere sustraiak ez dira inoiz ihartuko. Bestalde, ordea, ez du inoiz zientziaren
|
bide
segurua aurkitu. Behin eta berriz atzera egin behar dugu bertan bideak nahi dugun helburura eramaten ez gaituelako eta, horrela, Metafisika iritzi ezberdinen borroka lekua bihurtu da.
|
|
|
Bestalde, ordea, ez du inoiz zientziaren bide segurua aurkitu. Behin eta berriz atzera egin behar dugu bertan
|
bideak
nahi dugun helburura eramaten ez gaituelako eta, horrela, Metafisika iritzi ezberdinen borroka lekua bihurtu da. Egoera tamalgarri hau gainditzeko Matematikari eta Fisikari begiratu behar diegu, hauetan gertatu den metodo aldaketa ulertzearren.
|
|
|
Metafisikan ere, iraultza berdina egitekotan,
|
bidea
oinarri metodiko berria aurkitzea zen eta, ideia honi jarraikiz, Kritika metodoaren tratatu gisa aurkezten du Kantek. Bere metodoa transzendentala da, hau da, esperientziaren baldintzez galdetzen duena, eta ez transzendentea, hau da, arrazoiketa soilen bidez esperientziaren mugez goiti joz zerbait lortu nahi duena.
|
|
|
Kantek sortzen duen iraultzaren ezaugarri nagusia ezagutza subjektuak burutu beharreko ekimen gisa ulertzea izango da eta ez berez gertatzen den prozesu gisa, edo subjektuak jasan egiten duena. Ezagutzaren baldintza hauen azterketak erakutsiko digu
|
bidea
. Azterketa horixe besterik ez da Filosofia transzendentala.
|
|
|
Izaki mugatu batek ez dauka begiespen intelektualik, hots, berak ez ditu sortzen bere objektuak jainkoa balitz bezala, baizik eta bere begiespena sentsuen araberakoa da, eta, beraz, objektuen bitarterik gabeko harmena eskatzen du. Eta horrela subjektuari espazioaren eta denboraren forma hutsen
|
bidez
zuzenki agertzen zaion begiespenaren objektu oro fenomenoa edo agerpena izango da. Agerpen orotan sentsazioari dagokiona bere materia izango da, bere edukia, baina gainera bere forma ere badago.
|
|
|
Lege hauek ez dute beraz errealitatea deskribatzen, baizik eta bera arakatzeko erregelak dira. Interes berezi bat duten maximak deitzen ditu Kantek," ez dute ezer determinatzen, baizik eta arrazoimenari batasun sistematikorantz doan
|
bidea
erakutsi besterik ez diote egiten" (A668/ B696 (E506)).
|
|
|
Bestalde, esperientziaren mailan dagoen ezer ez dugu hartu behar azken oinarri gisa. Honekin, ordea, ez dugu gure esperientzia gutxienean ere zabaltzen, baina esperientzia zabaltzeko
|
bidean
laguntzen digu, norabide egokia hartzen laguntzen digu. Ideiek, beraz, mugapen hauekin ere esperientziaren zabalpenari laguntzen diote; zentzu horretan beharrezkoak dira, eta hauxe litzateke" dedukzioa", hau da, beren legeztapena.
|
|
|
Dialektikaren benetako esanahia gaizki ulertzen bada eta muga hauek ez badira errespetatzen, eta gainera, ondorioz, ideiek
|
bide
dialektikoa hartzen badute, arazoak sortzen dira. Lehena ‘ignava ratio’ da, arrazoimen alferra.
|
|
|
Lehena ‘ignava ratio’ da, arrazoimen alferra. Esperientziaren
|
bide
amaigabean lanean jarraitu beharrean izadiaren ikerketa punturen batean bukatutzat emango luke. Edo nitik hilezkortasunera jotzen du subjektuari buruzko esperientziaren jarraipena ukatuz.
|
|
|
Hala ere, Metafisikaren ideien baliotasuna frogatu ezin bada ere, era berean, beren baliotasun eza ere ezin da frogatu. Horrek
|
bidea
irekitzen dio ideion beste trataera bati, eremu praktikoan egingo denari.
|
|
|
Joera dogmatikoen eta eszeptikoen arteko joan etorria arrazoimenean bertan errotua dago. Joera dogmatikoa arrazoimenaren haurtzaroa da, gauzak diren bezala ikusten dituela uste duena; joera eszeptikoa arrazoimenaren nerabezaroa da, gauzak ezagutzeko ezintasunean tematzen dena; eta arrazoimenak berak lortu du, beraz, bere heldutasuna, adin nagusitasuna, egoera antzu horretatik irteteko
|
bidea
, bide kritikoa.
|
|
|
Bitarteko artifizialak ez erabiltzea metodo bihurtzen du honek. Zientziaren
|
bidea
arbuiatuz beren egoera ‘naturalean’ gustura daude. Metodo zientifikoa, berriz, dogmatikoa edo eszeptikoa izan daiteke, baina edozein kasutan beti ere sistematikoa izan du.
|
|
|
Banakako gauzen aniztasunean ez dago orokortasunik. Orokortasun hori lortzeko
|
bidea
subjektuaren higikortasuna izango da. Subjektua ekilea izateak higikorra dela esan nahi du azken finean, esperientzia egiteak abiatu egin behar dugula besterik ez du esan nahi.
|
|
|
Lurretik begiratuta, badirudi planetek batzuetan atzeraka egiten dutela, bestetan gelditu, bestetan aurreratu. Baina ikuspuntua eguzkira eramaten badugu, arrazoimenak bakarrik egin dezakeena, hipotesi kopernikarraren arabera beren
|
bide
erregularra jarraitzen dutela ikusten dugu.18
|
|
|
4 Jarrera hau Nietzschek gogor kritikatuko du, zeren teologia zaharberritzea besterik ez bailitzateke bere ustez. Bestalde, Hegeli espiritu politikoaren eta historikoaren garapen konkretua ulertzeko
|
bidea
irekitzen dio.
|
|
|
Ezin dira zalantzan jarri, gizakia ari den orotan maitatzen ari delako, hau da, ezagutzen eta hobesten. Ezin dugu ispilu aurrera joan begiek
|
bidea
erakutsita, ikusmena ote daukagun ikustera.
|
|
|
Ziurtasun naturalaz abstrakzioa egiten dutenen
|
bidea
, Kantena adibidez, hau da: erantzunak justifikatzen edo argitzen du galdera, eta galderak justifikatzen edo argitzen du galdegilea.
|
|
|
Eta filosofiaren barruan, adimenaren erak eta neurriak eta lorpenak —kontzeptu unibertsalak ulertzea, adibidez— eta gure pentsamenduen azalbideak. Beraz, nire
|
bidea
ez da filosofiarena, ez da zientziarena; gizaki arruntarena baino. Filosofiara eta zientziara egiaz bihotz muinean maiteminduta ateratzen den gizaki —maitagogo— arruntarena baino.
|
|
|
Kanten abiapuntu eta
|
bide
okerraren emaitza okerrak —eta esan egin dut: gure abiapuntu zuzenaren emaitza zuzenak? —, gizakiaren jardunari buruzkoetan azaltzen dira argien.
|
|
|
Ez naiz filosofia aztertzen edo egiten ibili, nire galderari erantzun nahian baizik. Ezin izan dut erdi
|
bidean
geratu; beti, atzenean, galdera bat nagusitu izan zait: nor/ zer da gizakia?
|
|
|
Bide zuzena hori dela deritzot. Lege izeneko maitasun
|
bidearen
argitzapenak daude, Jaungoikoaren gogoko denaren mezuak daude, bai, eskrituretan eta Elizan, oso argigarri eta lagungarri eta sinesgarriak, Jaungoikoaren gogoko zer den erakusten eta argitzen digutenak. Baina ez dira besterik, ez dira gizakiagan idatzitako legea.
|
|
|
Bekatu egin ondorengo ongiak zera esan nahi du: nahiz eta guk Jaungoikoa utzi, Espiritu Santuak dei egiten digula inoiz etsi gabe, gure gaiztakeriak maitasunez estaliz, beti
|
bide
berri on bati ekin diezaiogun lagunduz.
|
|
|
Eta gu bizidun soinezko izateak ezin digu ahaztarazi gizaki hautaria, ezagutaria, maitaria ari garela aztertzen, mila datu begi bistakoek erakusten digutenez. Tesi fundamentalista horrek, ordea, gizakia aztergai holistikotzat gogoan hartzea oker handia dela dio, zientzia besterik ez dagoelako, ez eta beste
|
bide
objektiborik azterketa analitikoa baino, zientziaren erara erabilia. Hau da, ez dago beste fenomenorik zientziak bere metodoekin aztergai erabil dezakeena baino.
|
|
|
Zigotoan zetzan gizaginkode burutzera heldu den eboluzioa da benetako arazo sakona, gizaki burutzera heldu den eboluzioa baino askoz zuzenago aurkezten duena aztergaia; gizabanakoaren sorrera ulertezina denez bere gizaginkode zehatza burutua izan gabe.
|
Bide
horri jarraituz zera onartuko genuke guk ere: hasieran kosmoseko lege fisiko kimiko guztien lege bilduma zegoela suposatzen den bezala, baita ere kode guztien eta, batez ere, gizaginkodearen eraketaren kode orokorra bazela, eta osatu egin dela kodeen kode hori, gizakiaren kode burutzeraino helduz.
|
|
2002
|
|
|
Ustelkeria moral handi horretatik presoak libratzeko, pentsa daiteke neurri egokia izan daitekeela presoak bakardade erabatekoan uztea, gogoetarako eta damurako asti eta
|
bidea
aurki dezaten. Presoen inguruan hainbeste behaketa zuhur egindako Howard buru argi eta otzanak ere, ordea, argi ikusi zuen, hasieran bilatzen den efektua eragingo balu ere, gerora neurri hori erabat indargabetuko litzatekeela, lortuko genukeen bakarra presoa desespero larrienera bultzatzea litzatekeela.
|
|
|
Libertinajea, adibidez, ez zaigu bortxakeria bezain larria begitantzen; inikitate ahulen erantzule diren gaizkileak ere, lapurrak eta harrapariak kasu, ez ditugu ikusten espetxeotako barne segurtasuna kolokan ipintzeko gai; pobreziak bultzatuta beren burua lapurtu beharrean aurkitu dutenak ere erraz bereizten ditugu gaizkile saiatu eta odoltsuetatik; delitu ugariren erantzule den mozkorkeria indarge bihurtzen da alkoholik ez dagoen egoitza batean... Sailkapenak sailkapen eta bereizketak bereizketa, ordea, komeni da konturatzea preso batek noiz duen jarreraz aldatu eta ohitura zuzenen
|
bidera
itzultzeko gogo eta borondatea; hori ere irizpide oinarrizkoenen arteko kontsideratuko dugu, presoen banaketa egiteko orduan.
|
|
|
Talde txikitan bildutako presoen artean adiskidetasuna bultzatuko da, hartara, beren artean harreman sendoak sor daitezen; harreman zintzoek presoen ohitura txarrak
|
bide
onera zuzentzen dituzte eta beren arteko atxikimenduak asoziazio onuragarriak bultzatzen.
|