|
2006
|
|
|
kataluniar te jadanik hasita daude, eta euskal te eztabaida behintzat jadanik irekia dago, dikatzen ari den euskal kurrikulumaren barruan sartuz. Gure testuinguruan
|
beti
zaigu interesgarria kataluniar testuinguruan gauzak nola ematen eta bilakatzen diren ikustea; baita zenbakiaren aztergai honekiko ere.
|
|
|
Baina, jakina, bata gaztetzeak bestea zahartzea dakar ukipen egoera zio. Dena den gertaera hori, III. Taulan beha daitekeena, puztuta dago ia euskaldunak,
|
beti
gazteak, erdaldungotik atereak izanik, azken hiztun talde horri batezbesteko adina nabarmenki igo arazten diotelako. Aipatutako hau aztertzen dugun prozesuaren beste ezaugarri bat baino ez bada ere, gure ustez oso kontutan hartu beharrekoa da.
|
|
|
" Ezarritako hizkuntz askatasuna deituriko honetan euskaltzaleok
|
beti
erne ibiltzen kondenatuta gaude, Darabilgun informazioa, gogoan izan, 1991ko zentsuko datuetatik zuzenean aterata dagoela. Hurrengo diagramakoa euskaldunek Errolda Orrian aitortutako etxeko euskararen erabilerari dagokio.
|
|
|
Azkeneko taulan (VII. Taula) 81/ 86, 86/ 91 aldea ez da kendura hutsa, horrekin sail bakoitzean zenbat baino zer egiten den adierazi nahi izan dugu. Hau da, zeinuen arabera berezi ditugu irabazi(+) eta galerak(); bestetik, berezko hazkuntzari dagokiona hutsik utzi dugu, laukitxo horretan hazkuntza
|
beti
positiboa baita. Hala ere 86 urteetan biztanleria hazi baino urritu egin denez ez dugu erabili kasu honetan aurreko 81 epealdirako ezarritako irizpidea.
|
|
|
Horiek gabe prozesuaren norabidea bestelakoa izan zitezkeen. Ezarritako hizkuntz askatasuna deituriko honetan euskaltzaleok
|
beti
erne ibiltzera kondenatuta gaude, are gehiago, egoera okertzen denean gure errua dela esaten digute eta.
|
|
|
Irakaskuntzari dagokionez, soziolinguistikari buruzko irakasgai bakarra eskaintzen da gaur egun, 5ECTS dun irakasgai derrigorra, Euskal Filologiako curriculumean. Aurreko Euskal Filologia lizentziako planetan ez da
|
beti
derrigorrezko irakasgaia izan: batzuetan aukerako irakasgaia izan da eta beste batzuetan ez da eskaini.
|
|
|
ArestiIrakaskuntzari dagokionez, soziolinguistikari buruzko irakasgai bakarra eskaintzen da gaur egun, 5ECTS dun irakasgai derrigorra, Euskal Filologiako curriculumean. Aurreko Euskal Filologia lizentziako planetan ez da
|
beti
derrigorrezko irakasgaia izan: batzuetan aukerako irakasgaia izan da eta beste batzuetan ez da eskaini.
|
|
|
antropologia, historia, emakumearen eta kulturaren inguruko ikerketak, literatura, bibliografia eta lexikografia. Soziolinguistika ez da berez Mintegian lantzen den arloa, ez delako hango irakasleren baten intereseko gaia, baina
|
beti
daude pozik ikerlari bisitariak hartzeko eta modu horren bidez badago aukera hango liburutegi eta giro akademiko ezin hobeaz aprobetxatu eta bertan lanak burutzeko.
|
|
2007
|
|
|
Eta laugarrenik, hasierako puntuarekin lotuta,
|
beti
aipatzen dugun arazoa: HEAk gizartean daukan ulermen falta, hau da, oraindik ere ez garela gai izan geure ingurukoei behar den moduan ulertarazteko haurrak euskalduntzea ezinbestekoa bada ere (eta bada, jakina!), euren guraso eta enparauak euskaldundu ezean, euskara bigarren mailako hizkuntza izango dela betiko.
|
|
|
Euskaltegien jarduera kopurutan emateko unean, lau parametro erabili izan da
|
beti
: ikasleak, matrikulak, talde orduak, eta ikasle orduak.
|
|
|
Ikaslearen tipologia aztertzerakoan, hau da, seguruenik, aldaketarik gutxien izan duen ezaugarria. Izan ere, emakumeak
|
beti
nagusi izan badira, areagotuz joan da nagusitasun hori, eta 1995 ikasturtean% 64 izatetik, 2005% 69 izateraino heldu dira.
|
|
|
Oraindik aje asko ditugu eta zenbait lekutan irakasleak topatzeko zailtasun handiak. Esaterako, Erribera edo Zangozaldeko kasuan, nahi adina ikasle hartzeko ezintasuna dugu eta horrek eskaintza garatzeko zailtasun handiak suposatzen dizkigu; bestalde, gure euskaltegien lan filosofiari helduta bertako irakasleak topatzea hobetsi izan dugu
|
beti
, irakasle itineranteak bidali beharrean. Irakaslearen integrazioak berezko lekuan emaitza oparoagoak eskaintzen ahal dizkie ikasleei, euskararen erabileran aurrerapausoak emateko orduan bermea baita irakaslearen gertutasuna.
|
|
|
Nafarroako AEK k herri erakunde moduan azaldu izan du
|
beti
bere burua. Goian aipatu moduan herritik sortu ginelako sentitzen dugu herritar geure burua.
|
|
|
Nafarroako AEK k herri erakunde moduan azaldu izan du
|
beti
bere burua. Goian aipatu moduan herritik sortu ginelako sentitzen dugu herritar geure burua.
|
|
|
Urratsa horietako bitan; ikaslearen autoebaluazioa bitan; irakaslearen ebaluazioa hirutan, eta, mintzamena, idazmena, irakurmena eta gramatika ariketa batean. Motibazioaren alorreko aldagaien eta lorpen emaitzen arteko erlazio hori ez da
|
beti
era sendoan bistaratu. Azterlan batzuetan ez da ageri, eta, ageri denean, ez dira izan lorpen emaitzei eragiten dieten aldagai askerik behinenak.
|
|
|
Lan horiek dutena baino hedapen zabalxeagoa lukete. Ez baitira, tamalez,
|
beti
errazak eskuratzen eta liburuzainentzat edo web eko datu bilduma egileentzat ere ez da erraza adierazle egokien pean sailkatzen. Hedapen murritzekoak dira eta liburutegietara iristen direnean Literatura gris izenpean erregistratzen dira horietako asko eta asko.
|
|
|
Benetako helburu bat lortzeko (ataza) jarraitu beharreko ibilbidea jorratuz, hizkuntzaren alderdi ezberdinak lantzen dira, bai eta ikaslearen gaitasun eta trebetasun ezberdinak ere.
|
Beti
horrela izango ez bada ere, plangintzen barruan ikasleen alorrarekin lotutako gaiak eta egoerak landuko ditugu. Zeregin bakoitzerako, hizkuntz jarduera ezberdinak egin ditugu.
|
|
|
Euskara Elkarteek gizarte esparru guztietan euskararen erabilera sustatzea izan dute
|
beti
helburu nagusia. Gizarte esparru guztietan sustatu behar da euskaren erabilera, hala legez arautu daitekeen horietan nola erabilera askeko guneetan.
|
|
|
• EBI programa eredu zurrunegia zen nonbait. Oso jardunbide estua ipintzen zien irakasleei, eta zaila suertatzen zen
|
beti
horrela programatzea eta elementu guztiak uztartzea.
|
|
|
Helduaroan euskara ikasi duenik
|
beti
egon da, XVII. mendean Mikoletak zerbaitengatik emango zuen argitara Modo breve de aprender la lengua Vizcayna hura, euskara erabili beharragatik ikasi batzuek, edo interes zientifikoagatik beste batzuek, bistan da euskararen egoera" normal" batek jartzen zuela jendea ikasten, eta ikasitakoa non erabili ez ziren kezkatuko.
|
|
|
• Aurreko bi markoen artean kokatu daitezke euskal txokoak, ikasleen elkarteak edo ikasleen txokoak. Ez dira
|
beti
euskara ikasleei begira soilik antolatu izan, askotan erabilera sustatzeko ekimen orokorrak izan dira, gehienetan aisialdia eta kulturarekin lotuak. Antolatzaileen artean denetik topatzen dugu:
|
|
|
Trebakuntza garatzea seguruenik eskaintza indibidualizatuagoa eta modularragoa eskatuko digu. Irakaslea taldea gela eskema ez da
|
beti
honetarako egokia izaten.
|
|
|
Hala, Hego Euskal Herrian 51 udalerri aukeratu dira. Irizpide horiek betetzen saiatu gara, baina
|
beti
ez da posible izan. Ikus ditzagun salbuespenak:
|
|
|
Espero genuen bezala, emakumeen aldeko aldeak nabarmenak dira haurren, eta batez ere gazteen artean. Heldu eta zaharren artean, berriz, aldeak oso txikiak dira, baina arestian aipatu bezala, salbuespen bakarrarekin,
|
beti
emakumezkoen aldekoak.
|
|
|
Eta datuen irakurketari ekin baino lehen ohar bat. Era honetako neurketen emaitzetatik, erabilpen lerro nagusiak atera behar dira eta errakuntza tartea aintzat harturik irakurri behar dira
|
beti
(aldagai askok eragin dezakete). Metodologia honen azalpenean esaten zen bezala," Neurketa hauen balio nagusia urtez urteko datuen konparaketatik dator; erabilpen maila edo norabideak markatzetik, beraz.
|
|
|
Bizkaiak gutxi aurreratu du, %8tik %10 eta Arabak %34tik %4. Nafarroan ez dago inolako mugimendurik(
|
beti
%67aren inguruan) eta Iparraldean %6 %45era jaitsi gara.
|
|
|
Bizkaiak gutxi aurreratu du, %8tik %10 eta Arabak %3 %4. Nafarroan ez dago inolako mugimendurik(
|
beti
%67aren inguruan) eta Iparraldean %6 %4 jaitsi gara.
|
|
|
Horrek, jakina, zuzenean eragiten du hizkuntzaren erabileran: euskal elebidunek ia
|
beti
euskaraz hitz egiten dute etxean eta lagunartean; elebidun orekatuek, berriz, euskaraz erdaraz beste egiten dute eta, azkenik, erdal elebidunek erdara erabiltzen dute nagusiki.
|
|
|
2 eta 14 urte bitarteko haurrek egiten dute euskaraz gehien kalean. Orain arte egindako neurketa guztietan haurrek izan dute
|
beti
erabiEuskararen kale erabilera Gipuzkoan – Jose Feliz Diaz de Tuesta
|
|
|
Dena dela eta 5 kale neurketa honen emaitzen nondik norakoak aztertzen hasi baino lehen metodologia eta egiteko moduen inguruan kezka adierazi nahiko nuke ez ditugulako azken kale neurketaren emaitzak pasatu eskualdeka, euskararen lurralde honetan
|
beti
nahi izaten dugu hemengo eta hango errealitateekin alderatu geure burua eta oraingo honetan makina bat eskualde txikitako biztanleok ez dugu aukerarik izan geure mintza joerak aztertuak izan daitezen, gerorako utzi da lana medioak medio, baliabideak izan arte azterketa horiek burutu ahal izateko.
|
|
|
Gainera lurralde guztietan gertatzen da progresio hau, bai Autonomi Elkartean, baita Nafarroan ere. Nafarroan nahiz eta administrazioaren babesik ez izan, euskararen etorkizuna itxaropentsua da, haur eta gazteek helduek baino gehiago bai darabilte, beraz legezko erabakiek ez dute
|
beti
zehazten hizkuntza batekiko hiztunaren jokabidea. Iparraldea da bestelako prozesua bizi duen lurraldea, benetako galzoriaren joera lurralde honetan bizi du euskarak.
|
|
|
Sortzaileak komunikatu nahia eta beharra asetzen du eta hartzaileak erantzun egiten dio. Gertukoa sentitu ohi du hartzaileak, oso berea, ederra batzuetan, amorragarria bestetan, baino oso etxekoa
|
beti
. Haserretu egingo da, irri egingo du, malkoek ihes egingo diote agian, plazerez gozatuko du...
|
|
|
3. Faktore teknologiko komunikatiboak. Esan bezala,
|
beti
egon dira kulturak harremanetan, baina ez dira sekula egon gaur bezain eskuragarri. Pertsona gehienek bi edo hiru hizkuntza ikasi eta gutxieneko maila batean erabiltzeko gai garen egunotan iturri asko dago edateko.
|
|
|
Batzuetan, gizarte diskurtso informalaren irizpide horiek bat etorriko dira hizkuntzaren lege estatusa eta bere araudi formalarekin; bestetan, ordea, planteamendu horiek kontrajarriak izango dira. Kasu batean edo bestean,
|
beti
eragingo diote elkarri, norabide beretik joateko zein, norabide ezberdinetarantz abiatuz, elkarren aurka egiteko. Bistan da gizarteko kideek hizkuntzarekiko izan dezaketen motibazioa (dimentsio indibiduala) eta erabilera (dimentsio mikroko jarduna), dimentsio makrosozialeko irudi edo prestigio sozial horri lotua egongo direla.
|
|
2008
|
|
|
Hortik abiatu naiz eta hipotesitzat hartu dut hori edozein hizkuntzatan berdintsu gertatuko dela, baina kontuan izan dut hizkuntza guztietan ez dela
|
beti
blog hitza erabiltzen. Horregatik Wikipediara jo dut hizkuntza bakoitzean termino hori nola erabiltzen den jakiteko
|
|
|
Teknologiari esker erraz komunikatzen gara, geografiaren eta denboraren oztopoak desagertzen direlako. Dena den, teknologiaren eragina
|
beti
erabiltzailearen eskuetan izango da, hau da ematen dion erabileraren araberakoa izango da: informazioa lortu, entretenimendua bilatu, lan egin, ikasi, prestakuntza jaso... edo, bestelako helburuetarako erabili:
|
|
|
Ixa taldean,
|
beti
hizkuntzaren teknologiaren barruan, beste aplikazio informatiko, tresna eta hizkuntza baliabide definitu dira. Aplikazio informatikoen artean aipagarri dira Matxin itzulpen sistema (Alegria et al., 2007; Mayor, 2007) eta Zientzia eta Teknologiaren Corpusa (Areta et al., 2007).
|
|
|
Orduan lau irakasle baino ez ginen eta konturatu ginen gure orduko indarrekin askoz zentzuzkoagoa zela ez egitea itzulpen sistema oso mugatu bat, jostailuzko lexikoia eta gramatikak izango zituena, baizik eta gure indar guztiak oinarri sendoak eraikitzen inbertitzea. Euskararen morfologia hain diferentea bazen, beste hizkuntzetarako produktuak gurera egokitzeko arazo larriak aurkituko behar bagenitu
|
beti
, hoberena zen morfologiaren azterketari lehenbailehen sakonki ekitea. Beraz, itzulpen kontuak gerora utzi eta lexikoa eta morfologiari ekin genien modu sakonean; tresna horiek geroago itzulpenerako erabili ahal izango ziren... baita beste hainbat aplikaziotarako ere!
|
|
|
Bestalde, epe ertainean pertsona eta makinen arteko komunikazioa hainbat aplikaziotan geure hizkuntzan egin ahal izango dugu, ez makinaren hizkuntzan. Tresna mugatuak izango dira, eta
|
beti
errore maila batekin, baina, hala ere, laguntza ederra emango digute.
|
|
|
osaketa, osaera, idazlan, konposizio, hitz elkarketa. Itzultzaileak horietako bat aukeratuko du, eta
|
beti
ez da zuzena izango.
|
|
|
Demagun por itzuli nahi dugula euskarara. Elhuyar hiztegian dugun lehenengo itzulpena – (en) gatik da, baina hori ez da
|
beti
por horren itzulpen zuzena izango, beste hainbat itzulpen izan baititzake. Hona adibideak:
|
|
|
Zailtasunak alde batera utziz, aitortu beharrean nago hasieratik proiektuak harrera ona izan zuela ikasle gehienengan(
|
beti
dago bat edo beste tramankulu hauekin moldatzen ez dena eta denerako zailtasunak ikusten dituena, noski). Urtetik urtera, gainera, hobea da; izan ere, beste mailako ikasleek gure lana ezagutu eta erabiltzen dutenez, lekukoa hartu behar dutenean, lan hori jarraitzeko grinaz etortzen baitira.
|
|
|
Zer dakar itzulpen automatikoak? Muga horiek ikusita, espero dezakegu itzulpen automatikoak gu itzulpenaren zati mekaniko (edo" mekanizagarri") horretatik askatzea, baina, itzulpen automatiko hori ona izan arren, ez du testua ulertuko; ez ditu
|
beti
zuzen konponduko anbiguotasunak eta testuak ez ditu xede hizkuntzaren aldaera jator batean sortuko.
|
|
|
Hizkuntza hori idazten den ia lurralde guztietan beste hizkuntza bat dagoenez (ofiziala da) eta ezagutzen ditugun arrazoiak tarteko menderatzailea denez, zaila da katalanez irakurtzen dakien eta beste hizkuntza batean irakurtzen ez dakien jendea aurkitzea (jende askori, ordea, kontrakoa gertatzen zaio). Horregatik, asimilaziorako aplikazioak ia
|
beti
egiten dira katalana sorburu hizkuntza dela kontuan izanda: katalanez dagoen dokumentua ulertzen ez duenak itzulpen automatikoa erabiltzen du ulertzeko.
|
|
|
Batetik, katalanerako itzulpen automatikoak erraztu egin dezake katalanez testuak egitea, dokumentuak, webguneak eta abar. Jatorrizko informazioa ere,
|
beti
, katalanez egon ahal izango litzateke itzulpen automatikoari esker; izan ere, katalanez hitz egiten ez dutenek irakurtzeko bitartekoak egongo lirateke. Baina, bestetik, gerta liteke batzuek pentsatzea" ez dutela katalana ikasi beharrik" testuak katalanez egiteko (gezurra:
|
|
|
Baina, bestetik, gerta liteke batzuek pentsatzea" ez dutela katalana ikasi beharrik" testuak katalanez egiteko (gezurra:
|
beti
zuzendu dira testuak) edo hizkuntza horretan argitaratzen den informazioa ulertzeko; gainera, beste hizkuntzaren kalkoak eta zuzendu gabeko akatsak dituzten testuak ugaritu daitezke, postediziorik ez dagoelako (baina, sukaldeko labanarekin ere, jende ugari erail dute eta ez dut uste labana horiek erabiliko ez ditugunik horregatik).
|
|
|
Iparraldeko euskalduntasunaren azken hamarkadetako bilakaerari bere bizitzaren historia nola lotzen zaion ikusteko hor ditugu hainbat datu: kasu batzuetan euskararen erakundetzea bultzatuz, eta, besteetan, erakundeen bitartez euskararen aldeko plangintzetan, ekintzetan eta ikerketetan parte hartuz; erakunde publikoetan gehienetan, baina baita erakunde sozialetan ere,
|
beti
modu aberatsean euskararen alde lanean aurkituko dugu Baxok. Guztiagatik, gure zorionak eta esker onak zuri, Erramun!
|
|
|
Gainera, bi hizkuntza komunitateren arteko asimetriaren neurriaren arabera, menderatzailearen IELaren intentsitatea aldatu egiten da era honetan: asimetria handiagoa denean, IELa txikiagoa da, baina, alderantziz, asimetria txikiagoa denean, IELa handiagoa eta indartsuagoa da, halako erresistentzia joera erakutsiz; menderatukoetan, aldiz,
|
beti
behar du indartsua izan.
|
|
|
Azken konklusio moduan esaten da" globalizazio ekonomikoaren garaian, ezinezkoa izango d [el] a hizkuntza komunitateak arriskuan ez egotea, beren bizindarra edozein dela ere... Hizkuntza eta kultura erabat salbu egotea lortzea ilusio bat d [el] a egun, historian zehar
|
beti
izan den moduan"; argiago oraindik, ia ezinezkoa dela, mirarizkoa ez bada, gutxiengo komunitate egoeratik irtetea. Horrela bada, 1977ko hasieratik gaur arteko berrikuspenak kontuan hartuz, bizindar erlatiboaren teoriak honako ideietara eramaten gaitu:
|
|
|
Horren esperientzia ezaguna zaigu euskal intelektualoi. Hala ere,
|
beti
ezustean harrapatzen ahal gaitu. Inoiz ez baitute etsitzen.
|
|
|
Inoiz ez baitute etsitzen.
|
Beti
erasora itzultzeko prest baitaute jarreraz. Baina bada, bigarren arerio bat, hau euskal unibertsoaren barrenetik sortzen dena, alegia.
|
|
|
Kritikak ere sortu ditu, ez baitira
|
beti
baikorrak. Eten gabeko eztabaida hor dago legalisten eta boluntaristen artean.
|
|
|
Lege honen aurretik, familiek bazuten irakaskuntza sarearen hautua, edo irakaskuntza anglofonoa edo frankofonoa. Baina etorkin" alofonoek"
|
beti
sare anglofonoa hautatzen zuten. Denbora berean sortze tasa ahulduz doa eta ondorioz etorkinek dute goratzen jendetzaren heina.
|
|
|
Beraz parekotasuneko elebidun ereduaren pedagogia mugatu dela esan dezakegu. Gero esan behar da, errealitatean, delibero hori ez dela
|
beti
eta klase oroetan aplikatua. Klase elebidunetan, frantsesaren erabilera gerta daiteke euskararen irakaskuntzaren denboran, bainan ikasleen mailaren arabera, mintzagaiaren arabera, irakasleak beharra asmatzen duen denboran eta ez, hain zuzen, urrutiko instituzio baten aginduaren bidez. Halere delibero murrizgarri hori hor dago.
|
|
|
• 2) Osagarri espainiarra+ euskalduna eta espainiarra alde batetik, eta euskalduna bestetik, bateraezinak dira, beraien arteko korrelazioak,
|
beti
, esanguratsuki negatiboak direlako.
|
|
|
Quebecen kasuak azalpen batzuk eman ditzake. Quebecen, joera handia izan dute
|
beti
subiranotasun frankofonoaren buruzagiek frantsesa galtzeko arriskuan dagoela puzteko. Probintzian ingelesez hitz egiten duten gutxiengo anglofonoak (%8) eta alofonoak (%12) egoteari egotzi izan diote arrisku hori.
|
|
|
Paisaia linguistikoan ingelesa da nagusi. Erakunde pribatuek bi hizkuntzetan ematen dituzte zerbitzuak normalean establezimendu mota batzuetan, baina ez da
|
beti
bermatuta egoten zerbitzuak frantsesez jasotzeko aukera. Elkarrengandik oso hurbil dauden hiru udalerrik osatzen dute Moncton handiaren eskualdea:
|
|
|
Globalizazio ekonomikoaren garaian, ezinezkoa izango da hizkuntza komunitateak arriskuan ez egotea, beren bizindarra edozein dela ere, baldin eta internetek eskaintzen dituen hizkuntza— eta kultura aberastasunetan parte hartu nahi badute. Hizkuntza eta kultura erabat salbu egotea lortzea ilusio bat da egun, historian zehar
|
beti
izan den moduan. ❚
|
|
|
Hurrengo figuretan portzentualki adierazten dugu baliabide bakoitzaren erabilera. Guztietan, portzentaje handiena da
|
beti
foroak, chat ak edo inkesta interaktiboak erabiltzen ez dituen komunikabideena.
|
|
|
Ez da berez ona euskarazko hedabideak erdarazko hedabide talde indartsuen menpeko izatea, haien beste ekoizpen bat gehiago izatea. Horrela gertatuz gero, ahula
|
beti
indarge. Horixe erakutsi digu historiak.
|
|
|
Are, modu arrakastatsuan nahi bada. Erdaraz bizi eta kudeatzen den enpresaren baitan eta haren menpe bada euskara, erdarak egingo du
|
beti
atoi lana, hona zein hara. Gauzak horrela, itzulpen eta egokitzapen hutsa baizik ez da izango euskara, euskarazko komunikazioa erdarazkoaren bertsioa baizik ez delarik izango.
|
|
|
Horrekin guztiarekin esan nahi baita ezen ildo propioa bilatu behar duela euskarazko hedabideen sektoreak, ibili gabe
|
beti
erdal medioek zer esan eta zer egin.
|
|
|
Euskarazko hedabide horiek ez dira genituzkeenak, agian. Ez dira izango
|
beti
eskuragarri kioskoan. Ez dirake nahi genituzkeen modukoak, beharbada.
|
|
|
II. Bigarrena eta azkena hauxe: erabakitze araua lehen esan duguna izan beharrean
|
beti
, burutu nahi dugun politika malguagoa izatea nahiago badugu, orokorki beste hau esan daiteke: atalase punturaino ezagutza optimizatzea dirudiela egokiena, puntu hori ahal den lasterren irits dadin eta atalase puntutik aurrera erabilpena bultzatzea, batez ere batez besteko bilakaera kurbaren inguruan gaudenean.
|
|
|
8. " Esperientziak erakutsi eta erakusten digu, Europan batez ere, gai honetan ez dela egokia aukeraketaz hitz egitea, baizik eta, oro har, mendekotasun egoeran dagoen hizkuntza komunitate batekiko indarkeriaz (eta ez
|
beti
sinbolikoa), bai eta indarkeria horrek eragiten duen irudikatze prozesu estigmatizatzaileaz ere. Prozesu horren amaieran, hain zuzen, komunitate jakin horretakoek askoz gehiago sufritzen dute, beren hizkuntza historikoaren erabilera normalak desagertzen direla ikusten baitute, beraiek hori hautatu gabe.
|
|
|
Bestetik, diglosiak ez dira
|
beti
zoriontsuak. Ezegonkorrak eta gatazkatsuak izan daitezke, edo post diglosia bihurtzeko zorian egon —post diglosia horietan, gainera, baliteke hizkuntza ordezkapena izatea prozesuaren azken emaitza, batzuetan gaizki onartua edo ez hautatua8— Hizkuntzak, halaber, modu askotan desager daitezke; besteak beste, hiztunek jakinaren gainean utz diezaiokete hizkuntza erabiltzeari.
|
|
|
Gizarte ingurune baten eta hizkuntzaren gizarte funtzioak eskaintzean hizkuntza bat bestearen gainetik sustatzen duen hizkuntza sistema baten artean sinbiosi bilakaera badago,
|
beti
dago galdetzerik zein den joera hori izateko arrazoia; bai gizarte ingurunean eta haren bilakaera ez arautuan, edo gizartearen ildoetan, politika, ideologiaeta ekonomiaaldaketak eragin ditzaketen pertsona horien zuzenbidezko edo egitezko hautaketetan. Hala ere, hemen konstatazio gisa balio duenak ez du azalpen eta justifikazio baliorik.
|
|
|
Diglosiak ez dira
|
beti
zoriontsuak.
|
|
|
Urteak dira komunikatzeko norbere hizkuntza erabili ordez gaztelania erabiltzea ezinbestekoa dela euskal gizartean mailaz igotzeko. Ikuspegi ofizialak(
|
beti
horrela garbi adierazten ez den arren) lehenengo mailako hizkuntzatzat hartzen du gaztelania, edozein erabilerarako baliagarritzat, hasi erregistro arruntenetik eta jasoetaraino arte; euskara, berriz, erregistro arruntetan eta familian soilik izango litzateke erabilgarria (diglosia). Ideia hori, gainera, nabarmen sendotu da hainbat modutan.
|
|
|
Askotan, begiruneedo adeitasun jarreratzat hartzen da (batez ere jarrera hori praktikara eramaten dutenen aldetik). Eta, noski, ezin da halakotzat hartu,
|
beti
zentzu berean gertatzen baita (euskal hiztunak aldatzen du hizkuntza, eta gaztelaniara jo), eta ez bestean, baita bi solaskideek bi hizkuntzak ezagutzen dituzten kasu askotan ere. Soziolinguistek gaztelaniaren elkargune araua esaten diote horri, eta esan beharra dago" mendetasun" terminoa ez dutela erabiltzen jokabide horren judizio etikoa edo estetikoa egiteko.
|
|
2009
|
|
|
Jakina, legeek erabakitzen dute
|
beti
hizkuntza bat ofiziala den ala ez. Nolanahi ere, nabarmena da, hizkuntza gutxitu baterako eskubideak (oraindaino euskara den bezala Euskal Herriaren zati gehienetan) bere erabilera eragozten duela toki, harreman eta egoera askotan, ofiziala izan arren lurraldearen zati batean.
|
|
|
Aitak euskara maite du eta ez du inoiz ulertu zergatik Nafarroako Legebiltzarrak euskaren koofizialtasuna22 aitortu arren, azkenean Nafarroa hiru hizkuntza eremutan zatitu zen. Parlamentuak 1980an harturiko erabakia ez betetzeak euskara politizatzeko garai berri bat ireki zuela pentsatzen du aitak23 Orduz geroztik,
|
beti
esaten du" Euskara lingua navarrorum izatetik nafar batzuen hizkuntza izatera pasa da; hitz ederrak aparte utzita, batzuen, eta ez guztien, ondare bilakatu da24".
|
|
|
Iruñeko kaleetan barna paseatzea gustukoa izan du
|
beti
I k eta, zaletasun horren bidez, ohartu zen euskara Nafarroako hiriburuan gero eta gehiago erabiltzen zela12; batez ere, gazteen artean eta guraso berriek bere haurrekin hitz egiterakoan. Aldi berean, ordea, Iruñeko errotuluetan, udal bulegoetan, agiri ofizialetan eta abarretan, gero eta gutxiago ikusten zen eta, zoritzarrez, halaxe gertatzen da gaur egun. Eta euskara ikusteko aukerak daudenean, gainera, hizkiak ia beti gaztelaniazkoak baino %30 txikiagoak dira eta kolore ezberdinekoa ere bai; apalagoa, zuritik ez oso urrun.
|
|
|
Iruñeko kaleetan barna paseatzea gustukoa izan du beti I k eta, zaletasun horren bidez, ohartu zen euskara Nafarroako hiriburuan gero eta gehiago erabiltzen zela12; batez ere, gazteen artean eta guraso berriek bere haurrekin hitz egiterakoan. Aldi berean, ordea, Iruñeko errotuluetan, udal bulegoetan, agiri ofizialetan eta abarretan, gero eta gutxiago ikusten zen eta, zoritzarrez, halaxe gertatzen da gaur egun. Eta euskara ikusteko aukerak daudenean, gainera, hizkiak ia
|
beti
gaztelaniazkoak baino %30 txikiagoak dira eta kolore ezberdinekoa ere bai; apalagoa, zuritik ez oso urrun.
|
|
|
Ikastaroa lan ordutan egin izan da ia
|
beti
, eta aprobetxamendu onarekin. Emaitzei buruz, zaila bada neurtzea ahozkoan izan duen eragina, tamalez argi samar dago ez duela eragin handirik izan laneko aplikazioak euskaraz erabiltzeko orduan.
|
|
|
Inork ez daki zenbatgarrena izan zen, 100 zeudenean zenbatu baitzituzten; ez dakigu 70.a edo 90.a izan zen. Unibertsitate horren lana eredugarria izan zen, eta
|
beti
eutsi die ideia eta proiektu horiei.
|
|
|
Eta amaitzeko, Google translate, nire ustez jauzi garrantzitsua baita hizkuntza globala bihurtzeko prozesuan. Googlekoek sortu dute Google translate,
|
beti
bezala inork ez daki nola, atzetik sekulako konputazio ahalmenarekin. Harremanean jartzen ditu 41 hizkuntza pare.
|
|
|
hizkuntza eta berrikuntza bateratzea. Hori
|
beti
ona da, hizkuntza eta arkaikotasuna bereiztea —arkaikotasunarekiko errespetuz—, berrikuntzatresna bihurtzea, une global honetan tresna berri bihurtzea, nonahi lehiatzeko gai den hizkuntza bihurtzea. Hori beti da ona.
|
|
|
Hori beti ona da, hizkuntza eta arkaikotasuna bereiztea —arkaikotasunarekiko errespetuz—, berrikuntzatresna bihurtzea, une global honetan tresna berri bihurtzea, nonahi lehiatzeko gai den hizkuntza bihurtzea. Hori
|
beti
da ona. Kaleko jendea, elkarteak, unibertsitateak gai dira, gai gara tankera horretako politikan arrakasta izateko, baita gobernua kontra edukita ere.
|
|
|
Atzerritar bat ekartzeak
|
beti
esan nahi du normaltasuna pikutara doala. Eta ni Indio laguna izan arren, ulertzekoa da horrek dakarren normaltasunaren haustura.
|
|
|
Adibidez, nik
|
beti
azaltzen dut une honetan 14 pertsona daudela lanean katalanez Santa Cruzen, Kalifornian, Googlen egoitza globalean. Google osoa katalanez mantentzearen ardura dute.
|
|
|
Zutabe horretan (zutabe horretako bost gelaxka horietariko batean) sailkatzen dira, hortaz, erabilerari buruzko informazioa dakarten aipuak. Dimentsio hori izaten da sarri (ez, ordea,
|
beti
), EHSrako garrantzitsuena eta interesgarriena. Thesaurusean ere bera dugu, oraingoz, gehien landua eta zehazkien garatua.
|
|
|
Konplexua izan da
|
beti
partikularraren eta unibertsalaren arteko dialektika, eta are konplexuagoa ausaz hizkuntza komunitate gutxituen kasuan. Horregatik beharbada, gisa honetan mintzo zen Lizardi" Parisko txolarrea" olerkian duela mende bat inguru (2000:
|
|
|
Aleginak eginez bebil handik hona: etxez kanpora
|
beti
duk baserritarra.
|
|
|
Badago hor, bistan denez, kosmopolitismo errogabearen kritika zuzen bat, baina antzeman daiteke, era berean, kanpora zabaldu nahi eta ezin bat, mundu zabalera egokitu ezin bat. Kinka historiko beretsuan (Lizardik ez bezala, 1936ko gerra aurreko euskal letren pizkundea ezaguKonplexua izan da
|
beti
partikularraren eta unibertsalaren arteko dialektika, eta are konplexuagoa ausaz hizkuntza komunitate gutxituen kasuan.
|
|
|
Talde lana hori ere. Nire irudiko, diskurtso eta estrategia egokirik ez duelarik, mendekotasun ideologiko handia erakusten du euskalgintzak, eta boterearekin balore berdintsuak partekatzen direnean, mendekoa
|
beti
irteten da jipoituta. Zer esan, bada, demokrazia, gizabanakoaren askatasuna, kutur eta hizkuntza aniztasuna, munduko hiritartasuna, elkarrekiko errespetua... aldarrikatzen dituzten erdal komunikabide, erakunde, elkarte eta alderdien aurrean?
|
|
|
Zer esan, bada, demokrazia, gizabanakoaren askatasuna, kutur eta hizkuntza aniztasuna, munduko hiritartasuna, elkarrekiko errespetua... aldarrikatzen dituzten erdal komunikabide, erakunde, elkarte eta alderdien aurrean? Botereak
|
beti
du baloreen edukia, hedapena, erabilera, testuingurua, aplikazio esparrua erabakitzeko modua. Mendekotasun ideologikotik ere aldentzeko bideak bilatu behar lituzke euskal intelligentsiak.
|
|
|
Horren guztiaren ondorioz esango nuke aurreiritziak alde batera utzi eta ausardia handiagoz beste diskurtso bat eraiki behar dela euskal intelligentsiaren laguntzarekin, erkidegoari eutsi eta sendotzea ahalbidetuko duten baloreak, euskal hiztun herriak iraungo badu behintzat. Gizabanakoaren askatasuna eta erkidegoarena
|
beti
egongo dira kontrajarrita, askatasuna eta sozialismoa dauden bezala, baina elkarrekin ere egon daitezke, eta daude.15 Tentsio batzuk sortuko dira, noski, eta orekak aurkitu, baina komunitatearen aldeko orekak hain justu. Konplexurik ez.
|
|
|
6 Bestalde, inork ez dezala bere burua engainatu pentsatuz AHT gaiak garraiatzeko tresna bat izango dela, eta are gutxiago sasi tren horrek garraiobide kutsagarriagoak ordeztuko duenik, zeren eta, batetik, AHT ez da inoiz pentsatu —ez baita egokia— gaiak garraiatzeko, eta bestetik, azpiegitura handi batek ere ez baitu beste bat ordezten. Kapitalismoaren barne logika
|
beti
gehitzea da, gero eta gehiago, etengabeko metaketa behar duenez. Logika hori sakon barneratuta daukagu herritarrok.
|
|
|
Haien hizkuntza ez delako beharrezkoa, are txarragoa, traba egiten du jarduera ekonomikoan erabiliz gero. Eskualdean fabrikak, merkataritzaeremuak... eraikitzen direnean, jarduera ekonomikoari eusten dioten harreman sareak
|
beti
beste hizkuntza batez baliatzen dira komunikatzeko. Jakina, euskaldunek arrakasta eta estatus jasoa izan dezakete beren lanbidean, baina beste hizkuntza bateko hiztun gisa.
|
|
|
Hori horrela izanik, taldeen arteko harremanek, intentsitate nahikoa badute, asimilazio prozesua sustatzen dute lehenago edo beranduago. Herriak oro har, eta hiztun herriak partikularki, kontaktuan hasten direnean, erlazio hierarkikoan kokatzen dira,
|
beti
nabaria ez bada ere. Azkenean, historiaren etengabeko gurpilaren mugimenduan, asimilazioa egongo da, baketsua edo gatazkatsua, edo, agian, gatazkaren ondoren haustura gertatuko da.
|
|
|
Dagoeneko zazpi urte joan dira euskaltegietan irakasle hasi nintzenetik. Garrantzi handia eman diot
|
beti
nire formakuntzari, eta horretan ordu asko eman ditut. Ikastaro askotan parte hartu dudan arren, badago bat aparteko garrantzia izan duena nire irakasle formakuntzan:
|
|
|
Anisotropia kontzeptua aplika daiteke baita ere, nire ustez, euskararen erabileratik haratago, normalizazio prozesuan gertatzen diren bestelako ezaugarriak neurtzeko eta ulertzeko. Adibidez, askotan pentsatu ohi dut nola den posible euskararen alde horrenbeste gauza egin eta energia erabili ondoren, normalizazio prozesua horren mantso joatea (bilakaera normalizazio aldera doanean behintzat,
|
beti
eta etengabe ez baita horrela gertatzen).
|
|
|
Espainieraz egindako politika, politika espainola ez balitz bezala —jakina! zorioneko edukiek zuritzen dute
|
beti
abertzalearen praxi etnolinguistiko eta kultural arrotza— Nazio hizkuntzaren araberako nazio kulturak nazio politikaren ezaugarria bere baitan txertatuta ez balerama bezala jokatzen du abertzaletasunak.❚
|
|
|
" Irlandarrek gerorako utzi zuten hizkuntzaren soluzioa, lehentasuna
|
beti
besteri eman zioten, irlandar postu gorenetan hizkuntza ez zekitenak onartu zituzten, abertzale borroka eta hizkuntzaren aldeko borroka elkarrengandik berezi zituzten. (...) Geroko eta besteentzako utzi zuten gaeleraren arazoa" 7.
|
|
|
Eta lehenengoa antzu eta urri bada burutapenetan, aberats eta oparo da bigarrena." (74 or.). Gandiagak ere badu tristurarako joerarik; baina ilunak tristetzen duen baino gehiago alaitzen du argiak; eta bizi-poza aldarrikatzen eta kantatzen du orduan —50 bat testutan darabil" bizipoz" hitza; bizipoz bihurtzen du hark bere bizimina —" Maite dut bizitza,/ maite dut,/ eta bizipoza opa diot/ bizitzari" — Gandiagak ez du sekula tristuraren apologia poetikorik egin; bai alaitasunarena. Eta bere baitako bizimina, nahiz herriaren, euskararen eta herritar pobre eta bajuen sufrimendua eta jendearen tristura kantatzen dituenean ere, esperantzaren leihoa irekita utzi ohi du ia
|
beti
:
|
|
|
Eta maitasunaren bidea aurkitzean, Jesu Kristorekin topo egin duela uste du: " Nork hitz egin zuen
|
beti
maitasunaz. Aitortzeko beldur naiz:
|
|
|
" Arantzazuko irakasleok oso konpetenteak gara, ezaguna denez, nahiz eta ez
|
beti
geure eginkizunetan izan konpetenteenak. Baditugu jaten edo edaten doktoratuak, Nobel sari aisa irabaz lezaketenak, baditugu etimologista distiranteak, deskuidatzen bazara koko bat bajutik eransten dizutenak, joga zaleak, fotinzaleak, eta edozertarako talentuak.
|
|
|
Politikan, hizkuntzan, hor dabil jo ta ke, enbido ta xake, handiak hartu arren
|
beti
" al ataque"; jokoan bai du bere ondasun ta bake, bizirik dueneino aurrera doake kantxa beteko ekaitz erresto ta sake.
|
|
|
Bien artean,
|
beti
, fiñagoa izaki. zerbait, kirri karra.
|