|
2013
|
|
|
Berehala onartu zen kanonistek jorratu beharreko gai moduan, eta horiek glosaren metodoaren bidez egin zuten euren exegesia bilduma horren gain. Zuzenbide zibilarekin gertatu aldera, alabaina, zuzenbide kanonikoaren testuak gero eta ugariagoak ziren, aita santuek emandako dekretal berriak ere bilduma berrietan jaso
|
behar zirelako
.
|
|
|
berez kontraesanezkoa zen gaiari harmonia-itxura faltsua ematea. Jurista horien ustetan, zuzenbide zibilak bakarrik eskaini ahal zituen edozein zuzenbide behar bezala interpretatzeko
|
behar ziren
teknikak, baita zuzenbide kanonikoa interpretatzekoak ere. 1160 urtea aldera, jurista zibilistek onartu behar izan zuten zuzenbide kanonikoa zuzenbide zibilaren pareko jakintzagaia izanik, aintzatespen berbera merezi zuela; hala ere, bata eta bestea modu bereizian aztertzen saiatu ziren, aztergaia bibien esparrukoa izan arren, ezkontzaren edo lukurreriaren kasuan bezala.
|
|
|
Zuzenbide zibila sistema autonomoa izanik, ez zuen
|
behar
ezelako osagarririk. Zuzenbide hori, gainera, ez zen aplikatzen auzitegietan bakarrik; horrez gain, tokiko zuzenbidearen hutsuneak betetzeko ere erabil zitekeen.
|
|
|
Grazianorentzat, zuzenbide kanonikoa zuzenbide jainkotiarra zen, ebanjelioko legeen baliobestekoa. Onartu
|
behar zen
, hala ere, zuzenbide kanonikoak ez zuela erantzunik arazo juridiko guztientzat, zuzenbide zibilak bere buruaren gain esaten zuen ber. Decretumak adierazi zuen legez, arauek zehaztu ez dituzten gaietan, zuzenbide zibilera jo behar da (D. 10, p.c.6). Lehendabiziko kanonistek, dekretista deitutakoek, luze eta zabal eztabaidatu zuten zuzenbide zibil hori praktikan aplikatzeko moduari buruz.
|
|
|
Grazianorentzat, zuzenbide kanonikoa zuzenbide jainkotiarra zen, ebanjelioko legeen baliobestekoa. Onartu behar zen, hala ere, zuzenbide kanonikoak ez zuela erantzunik arazo juridiko guztientzat, zuzenbide zibilak bere buruaren gain esaten zuen ber. Decretumak adierazi zuen legez, arauek zehaztu ez dituzten gaietan, zuzenbide zibilera jo
|
behar da
(D. 10, p.c.6). Lehendabiziko kanonistek, dekretista deitutakoek, luze eta zabal eztabaidatu zuten zuzenbide zibil hori praktikan aplikatzeko moduari buruz.
|
|
|
batetik, aita santuaren ahalmen legegilea, enperadorearen parekoa, eta, bestetik, elizaren auzitegietako prozeduren izaera. Horrenbestez, Jainkoaren iritziari eman
|
behar
ote zitzaion lehentasuna, Penitentzialek zehaztutako tradizioan arau moralak aplikatuz. Ala, kontrara, prozedura horiek publikoak izateagatik gainerako auzitegi publikoetan aplikatutako arauen mende geratu behar ziren?
|
|
|
Horrenbestez, Jainkoaren iritziari eman behar ote zitzaion lehentasuna, Penitentzialek zehaztutako tradizioan arau moralak aplikatuz? Ala, kontrara, prozedura horiek publikoak izateagatik gainerako auzitegi publikoetan aplikatutako arauen mende geratu
|
behar ziren
–Zenbait kanonistek, Frantziako Esteban Tournaikoak, berbarako, adierazi zuten zuzenbide zibila aplikatu behar zela, zuzenbide kanonikoaren kontrakoa ez zen kasu guztietan.
|
|
|
Ala, kontrara, prozedura horiek publikoak izateagatik gainerako auzitegi publikoetan aplikatutako arauen mende geratu behar ziren? Zenbait kanonistek, Frantziako Esteban Tournaikoak, berbarako, adierazi zuten zuzenbide zibila aplikatu
|
behar zela
, zuzenbide kanonikoaren kontrakoa ez zen kasu guztietan. Beste batzuek, ordea, ez zuten horrenbesteko begirunerik erakutsi, zuzenbide zibilari begira.
|
|
|
Gaien hurrenkera aipatzeko, ikasleek «judex, judicium, cleros, connubia, crimen» bertso nemoteknikoa erabili ohi zuten, alegia, epaileak eta horien ahalmenak, auzitegietako prozedura, apaizen autuak, ezkontza eta delituak zioen bertsoa. Dekretalen jomuga izan
|
behar zen
Eliza unibertsalaren zuzenbide bihurtzea, Decretumarekin batera. 1298an Bonifazio VIII.ak aldarrikatutako bilduma berria agertu zen, eta horri Liber sextus deitu zioten, Liber extraren bost liburuei gehitu zitzaielako.
|
|
|
Ildo horretatik, quod omnes tangit debet ab omnibus approbari dioen printzipioa (guztiok ukitzen gaituena, guztiok onetsi
|
behar dugu
), esparru politikoan baten baino gehiagotan eztabaidatua izan dena, bat dator Liber sextusaren 29 arauarekin. Jatorriz, printzipio hori beste xedapen baten zatia zen; bertan, Justinianok azaltzen zuen apopiloak tutore bat baino gehiago izanez gero, horien guztien ahobateko adostasuna behar zela ondasunen baterako administrazioa azkentzeko (C.5, 59,5, 2).
|
|
|
Ildo horretatik, quod omnes tangit debet ab omnibus approbari dioen printzipioa (guztiok ukitzen gaituena, guztiok onetsi behar dugu), esparru politikoan baten baino gehiagotan eztabaidatua izan dena, bat dator Liber sextusaren 29 arauarekin. Jatorriz, printzipio hori beste xedapen baten zatia zen; bertan, Justinianok azaltzen zuen apopiloak tutore bat baino gehiago izanez gero, horien guztien ahobateko adostasuna
|
behar zela
ondasunen baterako administrazioa azkentzeko (C.5, 59,5, 2). Kanonistentzat ez zen arraroa zuzenbide pribatuko jokaraua lehendabizi prozedurara ekartzea eta gero zuzenbide publikora.
|
|
|
Zuzenbide zibileko juristak, ordea, esparru horiek bereizten ahalegindu ziren. Horien aburuz, zuzenbide zibilak ondasunak jorratu
|
behar zituen
, gizakiak lurrean gozatzen zituenak, alegia, eta zuzenbide kanonikoaren ituak, aldiz, izan behar ziren, hala gizakia bekatutik aldentzea, nola horren arima hilezkorraren salbamena bermatzea. Accursiok adierazi zuen aita santuak ez zuela eskurik sartu behar aldi baterako gaietan, ezta enperadoreak ere, espiritu -gaietan (gl. conferens generi ad Auth.
|
|
|
Zuzenbide zibileko juristak, ordea, esparru horiek bereizten ahalegindu ziren. Horien aburuz, zuzenbide zibilak ondasunak jorratu behar zituen, gizakiak lurrean gozatzen zituenak, alegia, eta zuzenbide kanonikoaren ituak, aldiz, izan
|
behar ziren
, hala gizakia bekatutik aldentzea, nola horren arima hilezkorraren salbamena bermatzea. Accursiok adierazi zuen aita santuak ez zuela eskurik sartu behar aldi baterako gaietan, ezta enperadoreak ere, espiritu -gaietan (gl. conferens generi ad Auth.
|
|
|
Horien aburuz, zuzenbide zibilak ondasunak jorratu behar zituen, gizakiak lurrean gozatzen zituenak, alegia, eta zuzenbide kanonikoaren ituak, aldiz, izan behar ziren, hala gizakia bekatutik aldentzea, nola horren arima hilezkorraren salbamena bermatzea. Accursiok adierazi zuen aita santuak ez zuela eskurik sartu
|
behar
aldi baterako gaietan, ezta enperadoreak ere, espiritu -gaietan (gl. conferens generi ad Auth. Coll.
|
|
|
esparru horretan kokatzen ziren maileguak, korrituak, salerosketak eta zorrak aseguratzeko berme erreal zein pertsonalak. Ezkontza sakramentua zenez gero, zuzenbide kanonikoak arautu
|
behar zuen
, eta, ondorenez, familia-estatutuari lotutako arazo guztiak horren arau-esparruan geratzen ziren.
|
|
|
Zuzenbide zibilean, mailak gorantz zenbatzen ziren, hots, ezkongaiengandik hasita, arbaso erkidea aurkitu arte; zuzenbide kanonikoan, ostera, zenbatzea honetara egiten zen: ezkongai batengandik hasi, arbaso erkidea aurkitu eta beste ezkongaiarengana jaitsi
|
behar zen
. Zenbatze-sistema horren ondorioz, zuzenbide kanonikoan zuzenbide zibilaren erregelen mende egongo liratekeenak baino lehengusu-lehengusin gehiago sartzen ziren maila debekatuen barruan, eta halakoek aita santuaren lekapena behar zuten ezkondu ahal izateko.
|
|
|
ezkongai batengandik hasi, arbaso erkidea aurkitu eta beste ezkongaiarengana jaitsi behar zen. Zenbatze-sistema horren ondorioz, zuzenbide kanonikoan zuzenbide zibilaren erregelen mende egongo liratekeenak baino lehengusu-lehengusin gehiago sartzen ziren maila debekatuen barruan, eta halakoek aita santuaren lekapena
|
behar zuten
ezkondu ahal izateko. Lateranioren laugarren kontzilioak zehaztu zuen debekua laugarren mailaraino bakarrik heltzen zela.
|
|
|
Ikasleok «nazio»ka sailkatzen ziren, euren jaioterriaren arabera. Erromaren erorialditik aurrenekoz, mendebaldeko zuzenbidea jakintzagai autonomo bihurtu zen, eta horren teknika zehatzak jakiteko, gogor ikasi
|
behar zen
hainbat eta hainbat urtetan; azkenean, lanbide-kualifikazioa lor zitekeen.
|
|
|
Botereak bere burua legitimatu nahi zuen, eta lege-bildumak, erromatarrak zein germaniarrak izan, oinarri-oinarrizko jurisdikzio-arazoen bide-erakusle baino ez ziren. Gotzain eta printzeek bilatutako pertsonak printzipio objektibo nahiz zentzuzkoetan oinarritutako argudioak eskaintzeko gai izan
|
behar ziren
, alegia, aginte unibertsala zuten argudioak eskaintzeko gai. Halako argudioak, berriz, testu erromatarretan bakarrik aurki zitezkeen.
|
|
|
Bolognako Unibertsitatea ez zen sortu nahita gauzatutako egintza baten ondorioz. Kontrara, zuzenbideko ikasleen beharrizan baten ondorioz agertu zen; egin-eginean ere, ikasleok euren artean antolatu
|
behar ziren
, irakaskuntzarik onena jasotzen zutela eta aintzatetsitako titulua ematen zitzaiela ziurtatzeko. Irakasleek sortu eta zuzendu zituzten Paris eta Oxford, XII. mendeko beste unibertsitateak; Bologna, ordea, ikasleek zuzendutako unibertsitatearen eredu bihurtu zen, ikasleok kontratatzen baitzituzten euren irakasleak.
|
|
|
1224 urtean, berriz, enperadore Federico II.ak Napoleseko Unibertsitatea sortu zuen, eta bertan zuzenbide erromatarra bakarrik irakasten zen. Unibertsitate berriaren arrakasta ziurtatzeko, enperadoreak agindu zuen bere mendekoek bertan ikasi
|
behar zutela
, eta ez, ordea, Bolognan. Hasieran, Siziliako erreinuan bakarrik aplikatu zen agindu hori, baina gero, Lonbardiako Ligarekin izandako liskarraren ondorioz, eta Bologna liga horretako kide izateagatik, bere agintepeko lur lonbardiarretako mendeko guztiei zabaldu zien Bolognan ikasteko debekua, baita Alemania eta Borgoinako mendekoei ere.
|
|
|
Ingalaterran, aldiz, irakaskuntza berriak Vacario lonbardiarrarekin lotzen dira; Teodoro Canterburykoa artzapezpikuak hartu zuen berori 1140 urtea aldera Bolognan, konpondu
|
behar zituen
«liskar estali» batzuetan bere laguntza izateko. Agidanez, Vicariok noizean behin irakatsi ohi zuen Canterburyko katedral-eskolan; horren irakaskuntza formala, alabaina, ez zen hasi Oxforden 1150 urtean, oraintsu arte pentsatu izan den bezala, ezpada
|
|
|
Bolognako juristak, eskuarki, laikoak ziren; Italiatik kanpo, ostera, apaizek ikasten zuten zuzenbide zibila, elizaren auzitegietan justizia administratu
|
behar zutenek
, buruen-buruenik ere. Horrek ez du esan nahi zuzenbide zibila azaletik bakarrik jorratu zutela, ezta hurrik eman ere; arean, jakin bazekiten zuzenbide zibila ikasi ezean, ezin izango zutela behar bezala ulertu zuzenbidearen izaera edota epai-prozesuak.
|
|
|
Unibertsitate berriak sortu ahala, ezari-ezarian onartu zen ikuspegi akademiko batetik helduta zuzenbidea ez zela tokiko ohiturazko arauen azterketa bakarrik; kontrara, zuzenbideak zuzenbide zibila eta kanonikoa bibiak barneratu
|
behar zituen
. Eratze juridiko bi horiek bakarrik zuten unibertsitateko jakintzagai batek erdietsi beharreko izaera.
|
|
|
Corpus iuris deitutakoaren noiz behinkako testu batzuek ere jorratu zituzten gai horiek, baina inoiz ez koherentzia eta xehetasunez. Azkenean, errealitate politikoak ekarri zuen XII. mendeko juristek arreta berezia jartzea gai horietan, eta horrexegatik euren ikuspuntua aintzat hartu
|
behar da
orain.
|
|
|
Hala zibilistek nola kanonistek onartu zuten hagitz garrantzitsua zela prozedura arrazionala eratzea, erabiltzeko moduko testuetatik abiatuta; horrexegatik, batera ekin zioten gai horri. Kanonistek halako prozedura
|
behar zuten
euren auzitegiei begira, zuzenbide zibilak bakarrik eskaini ahal zituelako oinarri moduan erabiliko zituzten argudio esanguratsuak. Erromatarrek ez zituzten bereizi prozedura eta zuzenbide substantiboa; ondorenez, gai horren inguruko testu esanguratsuak sakabanaturik agertu ziren Corpus iuris civilis osoan.
|
|
|
Gai hori jorratu zuten lehendabiziko juristen artean batzuek aditzera eman zuten ondokoa: alderdiak eta epailea ez ezik, lekuko eta abokatuak ere alderditzat hartu
|
behar dira
. Hala ere, zioen Bulgarok, akzioaren muina hiru pertsonen arteko prozedurak osatzen du:
|
|
|
Bassianok adibide praktikoak eskaini zituen, libellus deitutakoaren bezalako demanda zehatza aurkezteko moduari buruz. Geroko egileek, berriz, prozeduraren abiaburu izan
|
behar ziren
oinarrizko printzipioak bilatu zituzten, besteak beste: epaileek ezin zituzten autuak ebatzi euren sinesmenen arabera, ezpada alderdiek eskatutakoaren arabera eta horien allegationes izenekoak kontuan hartuta.
|
|
|
Zernahi gisaz, zuzenbide erromatarraren testuetan oinarritutako prozedura arrazional bat egitea ez zen zeregin akademiko hutsa. Heziketa juridikoa zuten aita santuek, Alexandro III.ak esaterako, apaiz-erkidegoen arteko gatazkak konpondu
|
behar zituzten
apaizei eskatu zieten ordoaren erregelak aplikatzea, auzilarien interesak babestuta gera zitezen. XII. mendearen amaieran, prozedurako ordinen loraldia bizi izan zen, erreinu anglo-normandiarrean buruen-buruenik ere.
|
|
|
Guglielmo Duranteren (Durandus) Speculum iudiciale izenekoak (justiziaren ispilua), 1271 urtean agertu zenak, eman zien buru prozeduraren inguruko lan horiei. Jatorriz Proventzakoa zen Durantek Bolognan ikasi zuen zuzenbide kanonikoa; jarraian, aita santuaren auditore bihurtu zenez gero, mundu kristau osotik Erromara heldutako gora-jotze guztiak ebatzi
|
behar zituen
, eta, horrezaz landara, bere jaioterriko gotzain ere izan zen. Neurri handi batean aurreko lanek osatu zuten Speculum izenekoaren oinarria; Durantek euren artean eginiko loturei esker, erraz kontsulta zitezkeen lan horiek.
|
|
|
Epaileak gaiaren atal garrantzitsuen inguruko galderak egingo zituela ziurtatzeko, demanda-eta defentsa-idazkiekin batera alderdiek galdera jakin batzuk egitea proposatzen zioten. Eginiko froga guztiak idatziz jaso
|
behar ziren
. Azken buruan, bada, prozedura osoro idatzia jaio zen, eta horren maila teknikoa gero eta hobea zenez gero, berori behar bezala garatu ahal izateko jurista profesionalen esku-hartzea behar zen.
|
|
|
Eginiko froga guztiak idatziz jaso behar ziren. Azken buruan, bada, prozedura osoro idatzia jaio zen, eta horren maila teknikoa gero eta hobea zenez gero, berori behar bezala garatu ahal izateko jurista profesionalen esku-hartzea
|
behar zen
. Unibertsitate-heziketaren ondorioz, juristok bertan ikasitako zuzenbide zibila aipatzen zuten.
|
|
|
Beste alde batetik, Julianok ohituraren inguruan idatzitako testuan (D. 1, 3, 32) baieztatu zuen herriaren onespenak bidezkotzen zuela legearen nahiz ohituraren agintea; testu hori aipatu dugu dagoeneko («Zuzenbide klasikoaren ostekoa eta prozedura», 34 or. eta hurrengoak). Enperadorea herriaren ordezkari izatearen ideia C. 1, 14, 4an oinarritzen zen (Digna vox), hau da, Teodosio II.ak 429 urtean aldarrikatutako konstituzioan; bertan esaten zen enperadoreak adierazi
|
behar zuela
legeen mende zegoela, horren agintea legeek eratorri zutelako, eta Inperioko agintarien ezaugarria zelako zuzenbidearen mende jartzea.
|
|
|
Hurrean ere, harreman feudalen errealitatea jabetzaren zuzenbide erromatarrari egokitu
|
behar zitzaion
, zuzenbide horren arabera jabetza (dominium) zatiezina baitzen. Zelanbaiteko antzekotasuna ikusi zuten basailu feudalaren eta emphyteuta erromatarraren edo epe luzeko ukandunaren artean.
|
|
|
Lehenengoa aurreko zuzenbidearen gainetik zegoen, zuzenbide hori ohiturazkoa nahiz idatzia izan. Bigarrenak aurreko zuzenbidea indargabetzeko, haatik, beraren izatea ezagutu
|
behar zen
, eta kasu horretan ere, herriaren mugen barruan bakarrik aplika zitekeen. Martino, Bulgaroren aurkaria, ez zetorren bat iritzi horrekin.
|
|
|
Accursioren glosak Bulgaroren eta Martinoren ikuspegiak azaltzen ditu, bata edo bestearen alde egin gabe. Frantziaren hegoaldean indartsua zen Martinoren eragina, eta ondorenez, inperioko zuzenbidea ohituraren gainetik egon
|
behar zelako
iritzia gailendu zen. Ingalaterran, aldiz, doktrinak kontrako jarrera hartu zuen argi eta garbi.
|
|
|
Kasuan kasuko lekuan, erregearen ordezkariei agintzen zitzaien idazkian aipatutako demandatua erregearen epaileen aurrera eramateko, horrek demandatzailearen galderei erantzun ahal izateko. Demandan zenbait inguruabar zehazten ziren, eta halakoak frogatzeak demandatzailearen aldeko erabakia ekar zezakeen. Erregearen epaileek xehetasunez erabaki
|
behar zuten
alderdiek azaldutako egitateak bat zetozten demandarekin edo ez, eta jarraian, aditua ez zen epaimahai bati eskualdatzen zioten arazoa; tokiko hamabi gizonezkoek osaturiko epaimahai horrek erabakia hartu behar zuen, lekukotza guztiak jendaurrean entzun eta gero. Akzioa hasten zen, bada, ofizial publikoak jarritako demandarekin, eta horrek kontrola zitzakeen errege-auzitegira helduko ziren gaiak; amaitu, akzioa amaitzen zen aditua ez zen epaimahaiak kasuan kasuko egitateen inguruan hartutako erabakiarekin.
|
|
|
Kasuan kasuko lekuan, erregearen ordezkariei agintzen zitzaien idazkian aipatutako demandatua erregearen epaileen aurrera eramateko, horrek demandatzailearen galderei erantzun ahal izateko. Demandan zenbait inguruabar zehazten ziren, eta halakoak frogatzeak demandatzailearen aldeko erabakia ekar zezakeen. Erregearen epaileek xehetasunez erabaki behar zuten alderdiek azaldutako egitateak bat zetozten demandarekin edo ez, eta jarraian, aditua ez zen epaimahai bati eskualdatzen zioten arazoa; tokiko hamabi gizonezkoek osaturiko epaimahai horrek erabakia hartu
|
behar zuen
, lekukotza guztiak jendaurrean entzun eta gero. Akzioa hasten zen, bada, ofizial publikoak jarritako demandarekin, eta horrek kontrola zitzakeen errege-auzitegira helduko ziren gaiak; amaitu, akzioa amaitzen zen aditua ez zen epaimahaiak kasuan kasuko egitateen inguruan hartutako erabakiarekin.
|
|
|
Tokiko auzitegietan aplikatzen zen tokiko ohiturak eguneroko jardunean zuen oinarria; Common Laweko auzitegien ohitura, ordea, epaileek eurek egin zuten, neurri handi batean. Ohitura hori auzitegien bildumetan aurkitu
|
behar zen
. Vacarioren Liber pauperumari ohituraren inguran eginiko glosak kontinenteko beste glosak baino harago joan ziren ohituraren baliozkotasuna baieztatzerakoan; glosa horiek, berebat, oinarri teorikoak eskaini zituzten, errege-auzitegiek garatutako ohiturazko zuzenbide erkide berriarentzat.
|
|
|
Ohiturazko eginerak indartsu bihurtu ziren zuzenbidearen alor guztietan, baita zuzenbide kanonikoaren esparruan ere. Aita santuek emandako dekretalen hizkera ikusita, eskuarki ulertzen zen euren horretan aplikatu
|
behar zirela
elizaren arlo guztietan, baina praktikan, probintzia bakoitzeko toki usadioek aldarazten zituzten dekretal horiek. Eginera hori Erromako zuzenbide zibilera jota bidezkotu ahal zen, eta hori zeharo garrantzitsua izan zen jurista guztientzat.
|
|
|
Horren oinarria errege-auzitegien bildumak osatu arren, behin baino gehiagotan zuzenbide zibilaren kategoriak ere erabili ziren bertan, Azzoren Summa Codicisek eratorritakoak. Bractoren egileak ulertu zuen errege-auzitegien zuzenbidea multzo koherente moduan aurkeztu nahi bazen, kontzeptu orokorren egitura
|
behar zela
, eta hori zuzenbide erromatarrean bakarrik aurki zitekeela. Pasarte askok Digestoaren eta Kodearen hizkera gogorarazten digute, ez aipamen formalagatik, baizik eta autoreak bere azalpenean gaingiroki erakutsitako esaldiak, testu erromatarretatik hartutakoak, erabiltzeagatik.
|
|
|
Constitutio puritatem deitutakoak agerian utzi zuen zein zen Federico enperadorearen juristek zuten kezka, elkarren gainean jartzen ziren legeen aniztasunari ekiterakoan. Hasteko, erregearen legeria aplikatu
|
behar zuten
. Legeria horretan ez bazegoen kasu zehatzaren inguruko arau berezirik, tokiko usadioa aplikatu behar zen, hori onartuta zegoenean; lege edo ohiturazko araurik izan ezean, epaileek Ius commune izenekoa erabiliko zuten, zuzenbide lonbardiar edo erromatar gisa aurkezten zena.
|
|
|
Hasteko, erregearen legeria aplikatu behar zuten. Legeria horretan ez bazegoen kasu zehatzaren inguruko arau berezirik, tokiko usadioa aplikatu
|
behar zen
, hori onartuta zegoenean; lege edo ohiturazko araurik izan ezean, epaileek Ius commune izenekoa erabiliko zuten, zuzenbide lonbardiar edo erromatar gisa aurkezten zena. Izan ere, zuzenbide lonbardiarra izan zen modu akademikoan interpretatutako zuzenbide germaniar bakarra (Pavian).
|
|
|
Gaztela eta Leongo ohiturazko zuzenbidea, zuzenbide erromatarra, zuzenbide kanonikoa eta Itun Zaharrak nahiz Berriak eratorritako arauak, baita patristikak ekarritakoak ere. Alfontso X.aren zaletasunak Erromako zuzenbiderantz jo arren, mendekoek ulertzeko moduko zuzenbide bihurtu
|
behar zuen
berori.
|
|
|
Mendebaldeko probintzietako kristauak katolikoak ziren, eta horretaz baliatu zen aita santua, Erromako egoitzaren nagusitasuna ziurtatzeko. Haren planteamenduari men eginez, Erromako gotzaina Pedroren oinordekoa zenez gero, berak eskualdatu
|
behar zien
apostulu-agintea gainerako gotzainei, eta, horrela, beste horiek haren mende zeuden. Doktrina horren alde egin zuten Ekialdeko Inperioko gotzain askok, nahiz eta horiek ordu arte Konstantinopoliseko gotzainari eta antzinako Erromako gotzainari nagusitasun bera aitortu.
|
|
|
Hori dela eta, zuzenbide hori oinarrizko printzipioen azalpen gisa hartu zuten. Haien aburuz, zuzenbide erromatarra izan
|
behar zen
herri guztien zuzenbidearen uztarria. Idazleok aitortu zuten, subjektu pribatuen arteko liskar guztietan, denborazko mugaren bat egon behar zela auzitan sartzeko; horregatik, arau erromatarra barruratu zuten.
|
|
|
Haien aburuz, zuzenbide erromatarra izan behar zen herri guztien zuzenbidearen uztarria. Idazleok aitortu zuten, subjektu pribatuen arteko liskar guztietan, denborazko mugaren bat egon
|
behar zela
auzitan sartzeko; horregatik, arau erromatarra barruratu zuten.
|
|
|
Galian, errege burgundio eta bisigodoek bilduma bereiziak argitaratu zituzten material juridikoekin; bilduma horien jasotzaileak izan
|
behar ziren
, bereziki, euren agintepeko lurraldeetan bizi ziren, erromatarrak?. Erreinu burgundioaren jatorrizko kokalekua Rhinen ondoan zegoen, baina arian-arian hegoalderantz jo zuen.
|
|
|
Ordu hartan, Konstantinopolisek bere antzinako izena berreskuratu zuen, Bizantzio alegia. Justinianoren lan juridikoa programa handizale baten barruan kokatu
|
behar da
. Programa horrek Erromako Inperioaren antzinako loria berriztatu nahi zuen bere alde guztietan.
|
|
|
Programa horrek Erromako Inperioaren antzinako loria berriztatu nahi zuen bere alde guztietan. Justiniano energia handiko eta adimen argiko gizona zen, eta, Napoleonek bezala, lo-ordu gutxi
|
behar zituen
. Haren emazte Teodorak, aurretiaz aktore izan zenak, eragin handia izan zuen Justinianorengan.
|
|
|
Biltzaileek zati bakoitzaren iturria zehaztu ez ezik, iturri hori testuan ere sartu
|
behar zuten
, inskripzio berezia eginda. XIX. mendean Bluhme irakasle alemaniarrak inskripzio horien azterketa egin eta hauxe frogatu zuen:
|
|
|
Justinianoren Kodea osatzeko, jatorri desberdinetako materialak erabili ziren. Horren edukiaren zati bat aurreko legeriatik zetorren bitartean, bestearen jatorria jurista batzuen idazkietan aurkitu
|
behar zen
, eta halakoen balioa egileak zuen ospearen araberakoa zen. Justinianok ulertu zuen lan osoa berea zela, eta lege-itxura eman zion.
|
|
|
Epaile horien ordez, toki bakoitzeko gizaki askeak agertu ziren, gatazkak herritarren bizitza ahalik gutxien aldatuz konpontzen saiatzeko. Gizaki askeen biltzar horiek zehaztu
|
behar zituzten
kasu bakoitzari aplikatu beharreko ohiturazko arauak. Edonondik begira dakiola ere, arauok ez ziren goitik behera aplikatu behar; haatik, gehienetan konpromiso gisako oinarrizko erreferentziak baino ez ziren, sor zitezkeen gatazkak konpontzeko orduan.
|
|
|
Gizaki askeen biltzar horiek zehaztu behar zituzten kasu bakoitzari aplikatu beharreko ohiturazko arauak. Edonondik begira dakiola ere, arauok ez ziren goitik behera aplikatu
|
behar
; haatik, gehienetan konpromiso gisako oinarrizko erreferentziak baino ez ziren, sor zitezkeen gatazkak konpontzeko orduan. Gizabanakoak mundu-mailako inperio bateko kide sentitu beharrean, jatorri etniko berdintsua eta antzeko tradizioak zituzten pertsonen talde baten zati sentitzen ziren.
|
|
|
Ezinezkoa zenean alderdien arteko bakea egitea, erkidegoko auzitegiek erabakitzen zuten zer-nolako frogabideak erabili
|
behar ziren
. Maiz-sarri auturik esanguratsuenak «Jainkoaren epaitza»ren esku utzi ziren.
|
|
|
Testuinguru horretan ulertu
|
behar dira
, hain zuzen ere, Erdi Aroko zuzenbidearen hastapenak. Ez litzateke zuzena izango zuzenbide erromatarra eta ohiturazko zuzenbide germaniarra zeharo bereizita agertzen zirenik ulertzea.
|
|
|
VI. mendean, zuzenbide erromatarra erromatarren arteko arazoak konpontzeko erabiltzen zen oraindik, alegia, galiar-erromatarren artekoak konpontzeko. Halakoak ziren konkistatzaile germaniarren mendekoak; hasieran, galiar-erromatarrek euren nortasun pertsonalari ekin zioten, baina herri biak batu zirenean, emeki-emeki printzipio pertsonalistak amore eman zuen lurraldetasun-printzipioaren aurrean, eta horren arabera, gune jakin bateko biztanle guztiak zuzenbide berdinaren mende egon
|
behar ziren
.
|
|
|
Lex Romana Curiensis izenekoa VIII. mendearen amaierako bilduma zen, Suitzaren ekialdean zegoen Rhaetiako biztanle erromanizatuentzat egindakoa. Bertan 426 urteko Aipamenen Legeari buruzko erreferentzia agertzen zen; horren arabera, auzitegietan juristen iritzia ekartzen bazen hizpidera, epaileak gehiengoaren iritziari ekin
|
behar zion
, baina berdintasunik gertatuz gero, Papinianorena izan behar zen kontuan besteen gainetik. VIII. mendeko juristek erregela hori interpretatu zuten, zin-egilekideen frogari zegokionez; horretara, zin-egilerik gehien aurkezten zuen alderdiaren lekukotza gailentzen zen beti.
|
|
|
Lex Romana Curiensis izenekoa VIII. mendearen amaierako bilduma zen, Suitzaren ekialdean zegoen Rhaetiako biztanle erromanizatuentzat egindakoa. Bertan 426 urteko Aipamenen Legeari buruzko erreferentzia agertzen zen; horren arabera, auzitegietan juristen iritzia ekartzen bazen hizpidera, epaileak gehiengoaren iritziari ekin behar zion, baina berdintasunik gertatuz gero, Papinianorena izan
|
behar zen
kontuan besteen gainetik. VIII. mendeko juristek erregela hori interpretatu zuten, zin-egilekideen frogari zegokionez; horretara, zin-egilerik gehien aurkezten zuen alderdiaren lekukotza gailentzen zen beti.
|
|
|
Edonondik begira dakiola ere, zuzenbide erromatarra ulertzeko gaitasunik onena Italian aurki zitekeen. VIII. mendean, Liutprando errege lonbardiarraren ediktuak agindu zuen zuzenbide erromatarrak merkataritzako autuak arautu
|
behar zituela
, eta halakoek zuzenbide germaniarraren eragina zuten, neurri handi batean. Lonbardian jabetzaren eskualdaketa nahiz zorren sorrera adierazteko, idatzizko agiri formaletara jotzen zen aspaldiko tradizio errotuari ekinez; Italian, orobat, notario profesionalek prestatzen zituzten agiririk garrantzitsuenak, ohiko formularioak erabilita.
|
|
|
Lonbardian jabetzaren eskualdaketa nahiz zorren sorrera adierazteko, idatzizko agiri formaletara jotzen zen aspaldiko tradizio errotuari ekinez; Italian, orobat, notario profesionalek prestatzen zituzten agiririk garrantzitsuenak, ohiko formularioak erabilita. Liutprandok emandako ediktuak zioenez, notario erromatarren aurrean idatzitako agiriak zuzenbide erromatarraren arabera idatzi
|
behar ziren
; agiri lonbardiarrak, ordea, Lonbardiako zuzenbidearen arauei ekinez egin behar ziren. Hori gorabehera, alderdi batek bere zuzenbide pertsonalari uko egin eta beste zuzenbidea aukera zezakeen, beste alderdiaren adostasunarekin.
|
|
|
Lonbardian jabetzaren eskualdaketa nahiz zorren sorrera adierazteko, idatzizko agiri formaletara jotzen zen aspaldiko tradizio errotuari ekinez; Italian, orobat, notario profesionalek prestatzen zituzten agiririk garrantzitsuenak, ohiko formularioak erabilita. Liutprandok emandako ediktuak zioenez, notario erromatarren aurrean idatzitako agiriak zuzenbide erromatarraren arabera idatzi behar ziren; agiri lonbardiarrak, ordea, Lonbardiako zuzenbidearen arauei ekinez egin
|
behar ziren
. Hori gorabehera, alderdi batek bere zuzenbide pertsonalari uko egin eta beste zuzenbidea aukera zezakeen, beste alderdiaren adostasunarekin.
|
|
|
Italiaren kasua salbuespena zen, zuzenbide erromatarra barbaroen kodeetako zuzenbidean bakarrik jasotzen zela zioen erregelari zegokionez. 553 urtean, erreinu ostrogodoarekin gerra luze eta hondatzailea burutu ostean, Justinianoren jeneralek Bizantzioko agintearen mende jarri zuten Italia osoa, epealdi laburrerako izan arren; arean, hurrengo urtean, «aita santu Vigiliok hala eskatuta», Justinianok Sendespen Pragmatikoa aldarrikatu zuen, eta horren arabera, beraren bilduma Italiara ere zabaldu
|
behar zen
. 568 urtean inbasio lonbardiarra jasan eta gero ere, penintsularen alde batzuek harreman arruntak izan zituzten Bizantzioko inperioarekin, batez ere hegoaldeko zatiek, grezieraz mintzatzen zirenek, eta Ravenako eskualdeak, Bizantzioko exarkaren egoitza zenak.
|
|
|
imperium kontzeptuak adierazitako aldi baterako aginte gorena eta sacerdotiumaren aginte espiritual gorena. Kodeak esanbidez adierazi zuen bere agintepeko pertsona guztiek San Pedrok erromatarrei utzitako fede ortodoxoa praktikatu
|
behar zutela
. Edonondik begira dakiola ere, XI. mendearen amaieran elizaren juristarik garrantzitsuena zen San Ivo Chartreskoak hauxe argudiatu zuen:
|
|
|
Azkenean, aita santu Kalisto II.ak eta enperadore Henrike V.ak 1122.an sinatutako Wormseko Konkordatuari esker amaitu zen gatazka hori; horren oinarria izan zen aldez aurretik Ingalaterrako Henrike I.arekin hitzartutako akordioa. Konkordatuak bereizi zituen, batetik, artzainaren ofizio espirituala eta, bestetik, horren egoera, koroaren basailu feudal gisa; horrez landara, konkordatuak ezarri zuen artzainak gorazarre egin
|
behar ziela
enperadoreari eta horren ahal feudalei, gero aginte espiritualaren ikur ziren eraztuna nahiz makila jaso ahal izateko, elizaren lerrundegian beraren gainetik zegoenarengandik. Akordioa erdietsi bezain laster, hauxe idatzi zion aita santu Kalisto II.ak Henrike V.ari:
|
|
|
Taxu horretan, Europari lotutako sentimendu berria jaio zen: bide-erakusleak aita santua eta enperadorea izan arren, bere batasunari eutsi
|
behar zion
erakunde kristau antzo ikusi zen. Orduz geroztik, alabaina, bi arauketa zituen Europa sortuko zen, bakoitza bere antolamendu juridikoarekin.
|
|
|
Aurrerantzean, juristen asmoa izango zen testuok sakonean interpretatzea. Testuaren hitzez-hitzezkotasunak bidegabekeria ekar zezakeenean, Expositioak azpimarratu zuen testuaren arrazionaltasuna aurkitu
|
behar zela
, alegia, horren ratio legis zelakoa, testua ratio horren ildotik ulertu ahal izateko.
|
|
|
Zuzenbide erromatarrari hurreratzeko ahalegin berri horren ardatza honako eztabaida izan zen: zuzenbidea non kokatu
|
behar da
, jakituriaren eskema orokorraren barruan. San Isidoro Sevillakoak adierazitako ikuspegi tradizionalari ekinez, zuzenbidea etikaren kategorian sartu behar zen, gizakiaren jokabidearekin lotzen zelako.
|
|
|
zuzenbidea non kokatu behar da, jakituriaren eskema orokorraren barruan? San Isidoro Sevillakoak adierazitako ikuspegi tradizionalari ekinez, zuzenbidea etikaren kategorian sartu
|
behar zen
, gizakiaren jokabidearekin lotzen zelako. Oraingoan, berriz, ulertzen zen hori horretara zela, arauen edukiari zegokionez bakarrik.
|
|
|
Gisa bertsutik, ondokoa ere onartu zuten: bildumara batu da, sor daitekeen edozein arazo juridikori aurre egiteko
|
behar den
guztia. Digestoaren lehenengo zatiak zehaztu bezala, juristei apaiz deitu behar zaie; ildo beretik, horren osteko testu batek honetara definitu zuen jurisprudentzia:
|
|
|
bildumara batu da, sor daitekeen edozein arazo juridikori aurre egiteko behar den guztia. Digestoaren lehenengo zatiak zehaztu bezala, juristei apaiz deitu
|
behar zaie
; ildo beretik, horren osteko testu batek honetara definitu zuen jurisprudentzia: «gizakien eta jainkoaren gauzen gaineko jakituria».
|
|
|
«gizakien eta jainkoaren gauzen gaineko jakituria». Horrek zer esan nahi du, galdetu zioten glosagileek euren buruari, juristek teologia ikasi
|
behar dutela
–Eta erantzuna ezezkoa zen, ondokoagatik:
|
|
|
Bi horiek ez ziren ados jartzen testuen zein interpretazio-motak emango zituen emaitza zehatz eta zentzuzkoagoak erabakitzeko orduan. Bulgarok zioenez, Justinianoren zuzenbidea berez zen ekitatezkoa; horrenbestez, testu orotan, interpretatzailearen zeregina izan
|
behar zen
arau zehatzaren ratio legisa edo helburua bilatzea. Horretarako, gai berbera jorratzen zuten beste testu batzuk kontsultatu behar ziren.
|
|
|
Bulgarok zioenez, Justinianoren zuzenbidea berez zen ekitatezkoa; horrenbestez, testu orotan, interpretatzailearen zeregina izan behar zen arau zehatzaren ratio legisa edo helburua bilatzea. Horretarako, gai berbera jorratzen zuten beste testu batzuk kontsultatu
|
behar ziren
. Martinorentzat, haatik, hori ez zen nahikoa.
|
|
|
Ekitate hori ez zen justiziaren ideia orokorra (equitas rudis), ezpada Corpus iuris osoa orokorrean aintzatetsita lor zitekeen ekitatea (equitas constituta). Hortaz, testu zehatza interpretatzean, ez ziren bakarrik aztertu
|
behar
autu berbera jorratzen zuten testuak; kontrara, arazo zehatza argi zezaketen testu guztiak izan behar ziren kontuan.
|
|
|
Ekitate hori ez zen justiziaren ideia orokorra (equitas rudis), ezpada Corpus iuris osoa orokorrean aintzatetsita lor zitekeen ekitatea (equitas constituta). Hortaz, testu zehatza interpretatzean, ez ziren bakarrik aztertu behar autu berbera jorratzen zuten testuak; kontrara, arazo zehatza argi zezaketen testu guztiak izan
|
behar ziren
kontuan.
|
|
|
Bolognako eskolako buru moduan, Bulgaroren ostean bere dizipulua zen Giovanni Bassiano agertu zen, eta horrek testuak azaltzeko metodoa hobetu zuen. Bassianoren iritziz, testu zail baten azterketa egokia egiteko prozesuak lau fase bete
|
behar zituen
. Hasteko, arazoaren deskripzio laburra egin behar zen, hori gehiegi landu gabe.
|
|
|
Bassianoren iritziz, testu zail baten azterketa egokia egiteko prozesuak lau fase bete behar zituen. Hasteko, arazoaren deskripzio laburra egin
|
behar zen
, hori gehiegi landu gabe. Bigarrenez, irakasleak elkarren kontrako testuak aipatu behar zituen, baita proposaturiko solutionesak ere.
|
|
|
Hasteko, arazoaren deskripzio laburra egin behar zen, hori gehiegi landu gabe. Bigarrenez, irakasleak elkarren kontrako testuak aipatu
|
behar zituen
, baita proposaturiko solutionesak ere. Hirugarrenik, gaia goitik behera azaldu behar zen, kasuari begira kontuzkoak izan zitezkeen erregela orokor guztiak hizpidera ekarrita.
|
|
|
Bigarrenez, irakasleak elkarren kontrako testuak aipatu behar zituen, baita proposaturiko solutionesak ere. Hirugarrenik, gaia goitik behera azaldu
|
behar zen
, kasuari begira kontuzkoak izan zitezkeen erregela orokor guztiak hizpidera ekarrita. Bassianok zioenez, jendeak brokardo izenez ezagutzen zituen erregela horiek.
|
|
|
Bassianok zioenez, jendeak brokardo izenez ezagutzen zituen erregela horiek. Amaitzeko, eskolan bertan, edo, bestela arratsaldez, asti gehiago izanez gero, arazoaren gaineko eztabaida luzea hasi
|
behar zen
. Metodo horren bitartez, hasieran testu zehatzen gaineko eztabaidak egiten ziren, eta jarraian, eztabaida zabaltzen zen:
|
|
|
Politiano izeneko humanista ez zen jurista, baina konturatu zen F hori sakon aztertu
|
behar zela
; beraren ustetan, F zen Justinianok aita santu Vigiliori 550 urtean bidalitako eskuizkribua (eta, seguru asko, halaxe zen). Lorenzo Eskuzabalak baimena eman zion Politianori, F. eta argitalpen inprimatua alderatzeko.
|
|
|
Testuen humanista kritikorik ezagunena Jacques Cujas (Cujacius) izan zen. Horrek F. ren garrantzia onartu arren, ulertu zuen ez zitzaiola itsu-itsuan ekin
|
behar
eskuizkribu horren interpretazio hedatuenari; kontrara, interpretazio horrek ekarritako ondorio juridikoak izan behar ziren kontuan, kasu guzti-guztietan jurista erromatarrak zinez idatzitakoa ote zen aztertzeko. Cujasen aburuz horrek esan nahi zuen F.ren interpretazioa ratio iurisarekin konpentsatu behar zela, hots, arau ororen azpian dagoen printzipioarekin.
|
|
|
Testuen humanista kritikorik ezagunena Jacques Cujas (Cujacius) izan zen. Horrek F. ren garrantzia onartu arren, ulertu zuen ez zitzaiola itsu-itsuan ekin behar eskuizkribu horren interpretazio hedatuenari; kontrara, interpretazio horrek ekarritako ondorio juridikoak izan
|
behar ziren
kontuan, kasu guzti-guztietan jurista erromatarrak zinez idatzitakoa ote zen aztertzeko. Cujasen aburuz horrek esan nahi zuen F.ren interpretazioa ratio iurisarekin konpentsatu behar zela, hots, arau ororen azpian dagoen printzipioarekin.
|
|
|
Horrek F. ren garrantzia onartu arren, ulertu zuen ez zitzaiola itsu-itsuan ekin behar eskuizkribu horren interpretazio hedatuenari; kontrara, interpretazio horrek ekarritako ondorio juridikoak izan behar ziren kontuan, kasu guzti-guztietan jurista erromatarrak zinez idatzitakoa ote zen aztertzeko. Cujasen aburuz horrek esan nahi zuen F.ren interpretazioa ratio iurisarekin konpentsatu
|
behar zela
, hots, arau ororen azpian dagoen printzipioarekin. Ataza hori arrakastaz burutzeko, oro har, modu entziklopedikoan ezagutu behar ziren hala Corpus iuriseko testuak, nola antzinako literaturari buruzko ikerketa humanistikoak.
|
|
|
Cujasen aburuz horrek esan nahi zuen F.ren interpretazioa ratio iurisarekin konpentsatu behar zela, hots, arau ororen azpian dagoen printzipioarekin. Ataza hori arrakastaz burutzeko, oro har, modu entziklopedikoan ezagutu
|
behar ziren
hala Corpus iuriseko testuak, nola antzinako literaturari buruzko ikerketa humanistikoak. Atal horretan, egundokoa izan zen Cujas, eta horren lanak egun ere aipatzen dira, Justinianoren testuak interpretatzerakoan.
|
|
|
Bourgeseko taldearen idatzia François Duarenek (Duarenus) zuzenbidea irakatsi eta ikastearen inguruan eginiko zati txiki bat izan zen (Epistula de ratione docendi discendique iuris, 1544). Betiko irakaskuntza-metodoak kritikatu ostean, humanista horrek adierazi zuen zuzenbidea beste edozein jakintzagai bezala azaldu
|
behar zela
, hots, unibertsala eta ezaguna zaigunetik abiatu eta berezitasunerantz jota. Horren eretzean, Erakundeak izenekoaren metodo laburra eta sistematikoa gailendu zuen beste guztien gainetik.
|
|
|
Lehenengo kategorian sartzen dira, hala gizaki askeen eskubideak, berbarako, bizitza eta askatasuna, nola kanpoko gauzen gaineko eskubideak. Bigarren kategoriara bildu
|
behar dira
, berriz, inork guretzat gauzatu beharreko egintzen ondoriozko eskubideak. Hortaz, betebeharrak ez dira geureak egiatan, gure ospea edo etxea diren bezala, baina guri dagozkigun eskubideak dira.
|
|
|
Frantziako zenbait ohitura idatziz jaso ziren, baina horien bilduma osorik ez zegoenez gero, erkidegoko herritarren oroitzapenetara jo behar izan zen; arean ere, ohitura zehatz bat ez bazen notoirea, alegia, herritar guztiek ezagutzen ez bazuten, enquéte par turbe zelakoa deitu
|
behar zen
, eta bertan, ohitura horri buruzko galderak egiten zitzaizkien erkidegoko kide zaharrenei. Zernahi gisaz, prozesu hori garestia bezain luzea zen, eta, horrexegatik, XV. mendearen erdiaz geroztik Frantziako erregeek erabaki zuten tokiko erkidegoei euren zuzenbidea idatziz biltzeko eskatzea.
|
|
|
Zehatzago esanda, ez zetorren bat, berbarako, Bartoloren ideia honekin: Ius communeren kontrakoak diren ohitura idatziak, statuta izenekoak, ahalik eta modu murrizgarrienean interpretatu
|
behar dira
.
|
|
|
Baldok honetara bereizi zituen zor arruntak eta basailuak jaunari zor zizkionak: zor arrunten kasuan, hartzekodunak kontratuan zehazten du ordainketa-lekua edo zordunarengana jotzen du berori kobratzeko; haatik, zordun feudala jaunaren mende dagoenez gero, bera joan
|
behar da
hartzekodunarengana. Pariseko Ohitura zelakoan zor feudalak ordaintzeko lekurik aipatzen ez zen arren, Dumoulinek berriro baieztatu zuen basailuak harreman feudaletan zuen egoeraren ondorioz, jauna aurkitu behar zuela ordainketa egiteko, hori jaunari zor zion begirunearen adierazpena zelako.
|
|
|
zor arrunten kasuan, hartzekodunak kontratuan zehazten du ordainketa-lekua edo zordunarengana jotzen du berori kobratzeko; haatik, zordun feudala jaunaren mende dagoenez gero, bera joan behar da hartzekodunarengana. Pariseko Ohitura zelakoan zor feudalak ordaintzeko lekurik aipatzen ez zen arren, Dumoulinek berriro baieztatu zuen basailuak harreman feudaletan zuen egoeraren ondorioz, jauna aurkitu
|
behar zuela
ordainketa egiteko, hori jaunari zor zion begirunearen adierazpena zelako. Horretara, Dumoulinek modu eklektikoan erabili zituen zuzenbide zibileko iruzkingileen irakaskuntzak, harreman feudalak harreman ekonomiko hutsak zirelako ideiari aurre egiteko, eta antzinako kontzeptuak, beraren ustez Frantziako gizarte tradizionalaren oinarri zirenak, berrezartzeko.
|
|
|
Guy Coquillek (1523-1602) ideia hori onartu zuen Institution on droit français lanean. Titulua luzea bazen ere, lan horrek zuzenbidearen arlo batzuk bakarrik jorratu zituen, errege-ohitura eta-legeriari lotutakoak, eta, horren ondorioz, Coquillek onartu behar izan zuen, hutsuneak osatzeko maiz zuzenbide zibilera jo
|
behar zela
. Edozein kasutan ere, zuzenbide zibila azken buruan aplikatzeko zuzenbide subsidiario moduan erabili ohi zen, ezbairik gabe.
|
|
|
Leku guztietan
|
behar zen
Justinianoren testuek eskainitakoa baino zuzenbide osatuagoa eta teknikaren aldetik hobea, baina hori neurri handiagoan ala txikiagoan onartzen zen, toki bakoitzeko inguruabarren arabera. Britainia Handiko egoerak erakusten du hartze-prozesu hori.
|
|
|
Horren ezaugarrietako bat zen Common Lawek kalte-ordain ekonomikoak eskaintzen zituela ia konponbide bakar moduan, zuzenbide erromatar klasikoko formulen prozedurari ekinez. Bestelako konponbideak
|
behar zirenean
, esaterako, alderdi bati zerbait egiteko edo ez egiteko eskatu behar zitzaionean, beste nonbaitera jo behar izan zen. Auzilariek «errege-kontzientziaren zaindari» zen kantzilerrari laguntza eskatzen zioten, Common Laweko auzitegiek ez baitzuten halakorik ematen.
|
|
|
Horren ezaugarrietako bat zen Common Lawek kalte-ordain ekonomikoak eskaintzen zituela ia konponbide bakar moduan, zuzenbide erromatar klasikoko formulen prozedurari ekinez. Bestelako konponbideak behar zirenean, esaterako, alderdi bati zerbait egiteko edo ez egiteko eskatu
|
behar zitzaionean
, beste nonbaitera jo behar izan zen. Auzilariek «errege-kontzientziaren zaindari» zen kantzilerrari laguntza eskatzen zioten, Common Laweko auzitegiek ez baitzuten halakorik ematen.
|
|
|
Erreformaren aurreko kantziler gehienak apaizak ziren, zuzenbide zibila nahiz kanonikoa zekiten eta euren artean askatasunez mugitzen ziren Equity hori garatzeko. Horren erakunde garrantzitsuena, berbarako, trust izenekoa zen; horren arabera «ondasunen legezko jabeak» (trusteek) beste norbaiten alde jardun
|
behar zuen
, «ekitatezko jabe»aren (beneficial owner deitutakoaren) alde, alegia. Trustee deitutakoek trusteko ondasunak erabiltzeari begira zituzten eginbeharren arazoa konpontzeko, kantzilerrek zuzenbide zibileko eztabaidak erabili ahal zituzten, hain zuzen ere, apopiloen ondasunak administratzeko ardura zuten tutoreen eginbeharrei buruzko eztabaidak, apopilo horiek puberrak baino gazteagoak zirenean.
|
|
|
Erromarekin zituen loturak apurtu zituenean errege Henrike VIII.ak zuzenbide kanonikoaren irakaskuntza formala deuseztatu zuen, baina praktikan, Ingalaterrako elizako auzitegiek berori aplikatu zuten ezkontza zein testamentu -gaietan; are gehiago, erreformaren osteko doktrina kontinentala ere izan zuten kontuan. Beste alde batetik, zuzenbide zibilaren irakaskuntza indartu zen, Henrike VIII.ak hori hautatu zuelako Oxford eta Cambridgen ezarri zen Regius Chairsaren barruko gai bezala, Berpizkundeko beste gai batzuekin batera, hala nola, greziera, hebreera edota teologia protestantea; halako gaiak koroak aukeratu
|
behar zituen
, eta oraindik ere horrela egiten da.
|
|
|
Judizioetan, eskuarki egitateak azaldu eta zuzenean ematen zituzten ondorioak, baina ez zuten aipatzen nola heldu ondorio horietara. Erkidegoaren tradizio juridikoa zaintzeaz arduratu
|
behar ziren
, baina horretan Schöffen deitutako horiek eragin handiagoa ala txikiagoa izan zezaketen, erkidegoak eurei begira erakutsitako errespetuaren arabera.
|
|
|
Hortaz, Erdi Aroan aurrerapauso galanta ematen da, behin betiko finkatzen baitira euskal lurralde-guneak, bakoitzak bere zuzenbide duela, euren arteko funts juridiko erkide baten zantzuak erakutsi arren. Besteak beste, gogoratu
|
behar da
, askoren artean, Bizkaiko Foruaren esana, sistema juridiko baten eitea erakusten duena, foru au aukerabidezkoa da buru-zorroztasunezkoa eta eskugoaren indarrezkoa baino areago (Bizkaiko Foru Berria, 36 titulua, 3 legea).
|