|
2008
|
|
|
Oteizaren iritziz, arteak eginkizun konkretu bat zuen garai bakoitzean, mitoak berritzea, eta funtzio hori betetzen zuenean, arte horrek zentzu guztia galtzen zuen, eta berak proposaturiko imajinek idolo, fetitxe edo merkatuaren produktu bihurtzeko arriskua zeukaten. Hori gerta ez zedin, garai bakoitzeko artistek artearen helburuak lortu ondoren arte hori bertan behera utzi lukete, garai berri bati, arte berri bati eta artista berri
|
batzuei
lekua uzteko.
|
|
|
Ikusten dugunez, eskulturaren berrikuntza ezabaketan eta sakrifizioan oinarritzen zuen. Urte
|
batzuk
geroago, Proposito Experimental. 1956 izeneko eskulturetan oso modu argian praktikan jarriko zituen ideia horiek.
|
|
|
Oso haur nintzela Orion nire aitonak hondartzara eraman ohi gintuen pasioan. Izugarrizko erakarpena sentitzen nuen barneko zatian zeuden zulo handi
|
batzuen aldetik
. Haietako batean ezkutatu ohi nintzen, etzanda, nire gainean geratzen zen ortziko espazio handi bakarra begiratzen, nire inguruan zegoen guztia galtzen zen bitartean.
|
|
|
Esaldi
|
batzuk
aurrerago dioenez, 1929 eta 1959 urteen bitartean eginiko eskulturek haurtzaroko oroitzapen horien zentzua ulertzeko balio izan zioten, artearen helburua honako hau baita:
|
|
|
Orrialde
|
batzuk
aurrerago hauxe adierazten du:
|
|
|
Oteiza aztertzean eskultura, pentsaera eta poesia osotasun bat bezala hartu behar direla iruditzen zaigu. Berak idatzitakoak eskultura kontuan hartu gabe aztertzean, testuen zati
|
batzuk
ilun eta zail suertatzen zaizkigu. Hori dela eta, Quousque tandem?!
|
|
|
Gogora dezagun ezen, eskulturaren esparruan, Oteizak bere lanaren zati garrantzitsuena 50eko hamarkadan burutu zuela. Hamarkada horretan, nazioarteko testuinguru artistikoan, arteari, edo zuzenago, arte abstraktuari kutsu espiritual nabarmena ematen zioten artistak aurki ditzakegu, hala nola Mark Rothko, Giacometti, Barnett Newman, Ad Reinhardt, Clyfford Still edo Jackson Pollock,
|
batzuk
esatearren. Oteiza ere talde horretan koka dezakegu dudarik gabe.
|
|
|
deitu zuen ikerkuntza prozesuaren emaitza logikoa izan zen, baina are gehiago, bere lehen eskultura eta testuetan, 1930eko hamarkadaren inguruan azaldutako zenbait ideiarekin ere erlazionatu daiteke. Oteizak hasiera hasieratik arteari eskatzen zizkion ezaugarri bereziak zirela eta, logikoa izan zitekeen, emaitza konkretu
|
batzuk
lortu ondoren, eskultura egiteari uko egitea. Eta gertakari hori ulertzea eta besteei azaltzea da Quousque tandem?!
|
|
|
Eta gertakari hori ulertzea eta besteei azaltzea da Quousque tandem?! liburuaren helburu nagusietariko bat eta hor datza gure ustez bere muina, nahiz eta helburu hori bestelako ideiez estalita egon, gehienak euskal kulturaren aspektu
|
batzuen
interpretazio mitikotik datozenak. Ideia horiek izan dira gehienetan Quousque tandem?!
|
|
|
Eskema formala aztergai dugularik, bai euskaraz bai gaztelaniaz, oro har, atalak beti aipatzen dira. Dena dela, ia lan guztietan falta dira ataletako
|
batzuk
, norberaren aurkezpena IDAZ 2an eta sarrera hitz edo aurkezpen tematikoak IDAZ 1 eta MINTZA 1ean, esate baterako. Aipagarria da atalak atzeratzeko joera ere, eskutitzaren xedearekin ikusi dugun bezala IDAZ 2 proban.
|
|
|
Atalak ezabatu eta lekuz aldatzen dituzte eta antolaketa ezaren poderioz, ideien hurrenkerak baino ez diren lan sintetikoegiak ekoitzi dituzte. Kasu askotan testu izaera ere ez diegu aitortzen lan
|
batzuei
.
|
|
|
Joera hori nabariagoa da ingelesezko ariketan, ikasle gehienek irudietako pertsonaien ahotsak ez baitituzte aipatu ere egiten. Gainera,
|
batzuek
hala moduzko estilo zuzena darabilte eta zehar estiloa erabili dutenen artean esaldi akastun ugari dago.
|
|
|
Aipagarria da testu moten araberako aldeak daudela emaitzetan. Alegia, alderdi honetan gehiegi sakondu ez dugun arren, nabarmena da testu mota
|
batzuk
beste batzuk baino hobeto ekoitzi dituztela. Testu mota guztien azterketak erakutsi du testuratze mailako arazo larriak dituztela ikasleek.
|
|
|
Aipagarria da testu moten araberako aldeak daudela emaitzetan. Alegia, alderdi honetan gehiegi sakondu ez dugun arren, nabarmena da testu mota batzuk beste
|
batzuk
baino hobeto ekoitzi dituztela. Testu mota guztien azterketak erakutsi du testuratze mailako arazo larriak dituztela ikasleek.
|
|
|
Hala nola: deskribapenaren ordez kontaketa egin dute
|
batzuek
eta alderantzizkoa ere bai; argudiaketarako antolatzaileen gabezia orokorra da; edota argudio dialogikoan negoziazio gabezia. Hala eta guztiz ere, argudioa ardatz duten bi testu motak baino kopuru aldetik onargarriagoak dira narrazio zein deskribapenak.
|
|
|
Hala ere, hizkuntzaren alderdi formalak berariaz landu behar dira ikasgelan. 1Hren garrantzia ikusi dugunean aipatu dugu hizkuntza bakoitzeko eduki
|
batzuk
berariaz landu behar direla lehen hizkuntza ezberdina dutenekin. ereduko ikasleen ezaugarri linguistikoak, bada, ikasgelan aintzat hartu behar dira zuzentasun irizpideak lantzen ditugunean hizkuntza gaitasunean, ez dakigun gerta bi helburu ezberdin dituzten ikasleak batera eskolaratzeak dituen duda gabeko abantailek itzal egitea ikusi ditugun desabantailei.
|
|
|
Aditz aspektuari dagokionez, horren balio diskurtsiboa ongi erabili izana azpimarratuko genuke, ikasle
|
batzuek
asmatu baitute narrazioetako lehen planoa eta fondoa nahiz egoera inizialak aspektuaren bitartez antolatzen, bai euskaraz bai gaztelaniaz.
|
|
|
Diskurtso gaitasunean atal
|
batzuk
beste batzuk baino hobeto eman dituzte. Horrela, testuen egitura formalari ondo antzean erantzun diote, baina loturagileen nahiz anaforen erabileraz dugu horrelakorik esan.
|
|
|
Diskurtso gaitasunean atal batzuk beste
|
batzuk
baino hobeto eman dituzte. Horrela, testuen egitura formalari ondo antzean erantzun diote, baina loturagileen nahiz anaforen erabileraz dugu horrelakorik esan.
|
|
|
Horregatik, gure lanaren ekarpen nagusia aztergaiaren lanketa bera da, hots, gaitasun komunikatiboaren azterketa. Horrela, orain artean proposatu diren eredu teorikoetatik Celce Murcia, Dörnyei eta Thurrell ena abiapuntutzat hartuz, moldaketa
|
batzuk
egin dizkiogu landa lanerako. Diskurtso gaitasuna ardatz gisa hartuta, testuetan ardaztutako ikerketa egin dugu.
|
|
|
Duda barik esan genezake, beraz, parte hartzearen erretorika modan egon dela azken hamarkadan politikan edo ekonomian aritzen diren teknikari edo agintarien ahotan. Hitz beraren erabilera orokortzeak, ordea, ez du esan nahi fenomeno berberaz ari garenik une oro; izan ere, moda horren atzean, helburu, interes eta praktika desberdinak, eta batzuetan kontrajarriak, ezkutatzen baitira2 Hots, parte hartzea ez da gauza bera
|
batzuentzat
edo besteentzat, ez da helburu berekin erabiltzen, eta, ondorioz, antzeko diskurtsoen baitan oso egitate desberdinak aurki ditzakegu.
|
|
|
Alde batetik, gizarte batean dagoen boterearen batura aldakorra dela suposatzen badugu, eta uste badugu berau haz daitekeela baldin gizarteak bere osotasunean helburu komunei jarraitzen badie, orduan, aurretiaz baztertuta dauden pertsonen enpoderamendua gizartearen ordena sozial horren baitan gerta daiteke boteretsuenen boterean inongo kalterik edo murriztapenik suposatu barik (Mayo eta Graig, 1995). Baina beste alde batetik, boterea zero batura terminoan planteatzen badugu,
|
batzuen
enpoderamendua gatazkatsu bihurtzen da, horrek beste batzuen botere galera suposatzen baitu.
|
|
|
Alde batetik, gizarte batean dagoen boterearen batura aldakorra dela suposatzen badugu, eta uste badugu berau haz daitekeela baldin gizarteak bere osotasunean helburu komunei jarraitzen badie, orduan, aurretiaz baztertuta dauden pertsonen enpoderamendua gizartearen ordena sozial horren baitan gerta daiteke boteretsuenen boterean inongo kalterik edo murriztapenik suposatu barik (Mayo eta Graig, 1995). Baina beste alde batetik, boterea zero batura terminoan planteatzen badugu, batzuen enpoderamendua gatazkatsu bihurtzen da, horrek beste
|
batzuen
botere galera suposatzen baitu.
|
|
|
Parte hartzearen anbiguotasun ideologikoa onartzen badugu, errazago ulertuko dugu, orobat, ohikoa izatea bi familia motako adjektiboak erabiltzea espazio parte hartzaileak definitzeko: espazio
|
batzuk
–sortuak, gonbidapenez, gidatuak, edo manipulatuak, dira, eta besteak, ordea,, espontaneoak, autonomoak, herritarrak, asmatuak?
|
|
|
dira. Zentzu horretan Cornwall en (2002) iritziz, badaude, batetik, soilik garapenean parte hartzeko diseinatu izan diren espazioak, beste
|
batzuek
parte har dezaten sortuak izan baitira, eta, bestetik, organikoki azaleratzen direnak, zeinak parte hartzen duten pertsona berberek asmatuak baitira.
|
|
|
Gainera, garapenaz ari garenean, ez dago estrategia bakarra parte hartzeari dagokionez, baizik eta askotariko espazioak denbora berean irekita, beraien arteko erlazio dinamiko bat dutelarik (Gaventa, 2004). Hala, espazioak etengabe irekitzen eta ixten ari dira, legitimotasun, erresistentzia, disidentzia, integrazio eta eraldaketa borroken bitartez; izan ere, espazio
|
batzuetan
boteretsuak direnek beste espazio batzuetan posizio bera ez izatea gerta daitekeelako.
|
|
|
Gainera, garapenaz ari garenean, ez dago estrategia bakarra parte hartzeari dagokionez, baizik eta askotariko espazioak denbora berean irekita, beraien arteko erlazio dinamiko bat dutelarik (Gaventa, 2004). Hala, espazioak etengabe irekitzen eta ixten ari dira, legitimotasun, erresistentzia, disidentzia, integrazio eta eraldaketa borroken bitartez; izan ere, espazio batzuetan boteretsuak direnek beste espazio
|
batzuetan
posizio bera ez izatea gerta daitekeelako.
|
|
|
Azkenik, espazioez hitz egiten badugu, eskalarekin loturiko kontuak ere aipa ditzakegu. Hau da, ea parte hartzeko espazioa maila lokalean, nazionalean edo internazionalean kokaturik dagoen, eta horren arabera gai
|
batzuetan
eragin daitekeen ala ez. Ezer gutxirako balio izango du tokiko mailan parte hartu ahal izateak, goragoko eskala batean hartutako erabakiak benetan badira erabakigarriak izango direnak.
|
|
|
Atal honetan mota askotako analisiak egiten dira, baina orain aspektu kritiko
|
batzuk
baino ez ditut azpimarratu nahi. Lehenik, giza talde baztertuen parte hartze eraldatzailea premiazkoa dela onartu behar da, beraiek izan behar dute prozesu horren hastapenen helburu nagusia, izaera holistikoa nolabait ahaztu barik.
|
|
|
Parte hartzea eraldatzailea izan dadin eztabaida ildo
|
batzuk
proposatu dira beraz, zortzi ataletan banatuak. Hasierako batzuek meta maila batean, diskurtsoaren ikuspegiak eta ideologia abiapuntuak aztertzeko balio dute (bitartekoak eta helburuak, enpoderamendua); ondorengoek, meso maila batean, egiturazko aspektuak aztertzen laguntzen dute (espazioak eta eskalak, autogestioa, eredu erabakitzaileak); eta azkenik, mikro mailan, prozesu konkretuen funtzionamenduaren aspektuak orientatzeko eztabaida ildoak luzatu ditugu (edukiak eta denborak, subjektuak eta eraginkortasuna).
|
|
|
Parte hartzea eraldatzailea izan dadin eztabaida ildo batzuk proposatu dira beraz, zortzi ataletan banatuak. Hasierako
|
batzuek
meta maila batean, diskurtsoaren ikuspegiak eta ideologia abiapuntuak aztertzeko balio dute (bitartekoak eta helburuak, enpoderamendua); ondorengoek, meso maila batean, egiturazko aspektuak aztertzen laguntzen dute (espazioak eta eskalak, autogestioa, eredu erabakitzaileak); eta azkenik, mikro mailan, prozesu konkretuen funtzionamenduaren aspektuak orientatzeko eztabaida ildoak luzatu ditugu (edu...
|
|
|
Batetik, hiru maila horien arteko banaketa didaktikoa delako erreala baino, hiru mailen arteko elementuak loturik baitaude, eta horrexegatik, aldagai esanguratsuak badira ere, beraien arteko koerlazioa dagoelako, eta zentzu horretan errepikakorrak izatea suerta daitekeelako. Bestetik, gizarte eraldaketa fenomeno zabalegia delako baldintza sinple
|
batzuen bidez
neurtzeko, eta horiek ere nekez parte hartzearen kalitatea neurtzeko balio dutelako. Dena den, bide horretan pauso txikia izatea espero da.
|
|
|
Ikus ditzagun adibide
|
batzuk
(1 taulan). Gastu gutxiko izen bat kode orokorreko izena izan ohi da; guztion eskueran dagoen kode batek ematen digu izenaren zentzua.
|
|
|
inpaktuaren tamaina edo indarra kodearen ondorioa da eta kode bakar bat ez, kode asko ditugu eta gainera elkar joka ari diren kodeak:
|
batzuek
besteek baino maila eta balio handiagoa dute gizartean (edo gizarte talde batentzat).
|
|
|
Pertsona izen
|
batzuk
erabiltzea eta beste batzuk zokoratzea, ondare sinboliko guztiak bezala, gizarte eremuaren logikaren arabera azaldu behar dugu, kasu honetan kontsumo eremu baten logikaren arabera, modarekin parekatu ahal dugun eremua (Lieberson, 2001). Baina ez dugu gizarte eremu bakarrik, ezta moda orokorrik ere.
|
|
|
Pertsona izen batzuk erabiltzea eta beste
|
batzuk
zokoratzea, ondare sinboliko guztiak bezala, gizarte eremuaren logikaren arabera azaldu behar dugu, kasu honetan kontsumo eremu baten logikaren arabera, modarekin parekatu ahal dugun eremua (Lieberson, 2001). Baina ez dugu gizarte eremu bakarrik, ezta moda orokorrik ere.
|
|
|
Santuen izenak euskalduntzeko lan horretako buru izan zen Sabino Aranak eraldaketa fonetikoen tradizioarekin hautsi eta izen berri berriak asmatu zituen. Izen haiek asmatzeko zenbait arau edo baliabide proposatu zituen,
|
batzuk
oraindik orain oso erabiliak, esaterako: a eta ne gizonezko eta emakumezkoen izenen atzizkiak, hurrenez hurren.
|
|
|
Horrela, bada, euskaldunek Josepha Joxepa emanda bazuten ere, Aranak Josebe proposatu zuen. Aranak eta haren eskolakoek asmatutako izen
|
batzuk
oso arrakastatsuak izan dira, beste asko, ordea, ez dira batere zabaldu. Hedatu direnek askotan kutsu aranatarra edo abertzalea galdu dute:
|
|
|
Gorka, Iñaki, Edurne, Joseba, Gotzone... Aranaren antipoda politikoetan dabiltzan
|
batzuen
izenak dira, eta dirudienez, ez dute aldatzeko ez asmorik, ez beharrik ere.
|
|
|
Asko dira erdal izen ofiziala dutela, euskal izena darabiltenak. Ohikoa da izen
|
batzuk
edo izen baten hainbat aldaera erabiltzea: izen eta abizen ofizialak, herri aldaerak, goitizenak... batzuetan euskaraz, bestetan erdaraz7.
|
|
|
Izendegi horrek espainiar legeak ezarritako muga guztiak gorde behar izan ditu: izen
|
batzuk
baztertu dira iraingarriak direlakoan (Aketza, esate baterako); beste batzuk hipokoristikoak edo herri aldaerak direlakoan, Erregistroaren Legeak dioen moduan, lexikalizatu, ez direlakoan; eta jakina, erabaki da zein diren emakumezkoen izenak eta zein gizonezkoenak.
|
|
|
Horren lekuko Euskaltzaindiaren Izendegiaren 2001eko edizioko Hendrike Knörren berba hauek: «Herriaren interes biziarengatik, euskal izendegi
|
batzuk
argitaratu dira azken urteotan. Baliteke egileek borondate ona izatea, baina maiz zentzugabeko izenak hedatu dituzte zoritxarrez, hala nola Jose M. Bereciartuaren Catalogo de Nombres Vascos deritzanean (1977) ageri den Eztizen, gaztelaniazko. Dulce Nombre (de Maria)?
|
|
|
Izenezti). Beste izen
|
batzuetan
garbi dago laborategiko kutsua, adibidez, Jazki. Deitoragarria da halaber zenbait elkarte euskaltzalek, hala nola Seaskak(...) batere irizpiderik gabeko zerrendak barreiatu izana...» Knörrek, nahasmendua?
|
|
|
Izenak, arrazoi soziopolitiko eta kultural askorengatik, erabili eta ahaztu egiten dira: legeak aldatzen direlako, izen
|
batzuek
identitate zama gehiegi hartzen dutelako, edo estereotipo negatibo bati lotuegi geratzen direlako (izen nazionalistak, anarkistak, ordenako jendearenak, biblikoak, behe klasekoak, baserritarrenak...), modernizazioarekin eta sekularizazioarekin batera izen berriak hedatzen direlako, masa hedabideek eta masa kontsumoko kulturgintzak izen kontsumigarri berriak dakartzatelako, globalizazioaren akultu... Faktore horiek guztiek denbora segida zertzen dute:
|
|
|
Izenaren bidez izendunaren taldea zein den agertzeak izen horren erabileraz eta balioaz asko esango digu. Izen
|
batzuek
izena hautatu duenaren ideologia zein den dioskute, beste batzuek erlijio fedea zein den, edo hizkuntza, edo talde etnikoa, edo nazioa, edo familia...
|
|
|
Izenaren bidez izendunaren taldea zein den agertzeak izen horren erabileraz eta balioaz asko esango digu. Izen batzuek izena hautatu duenaren ideologia zein den dioskute, beste
|
batzuek
erlijio fedea zein den, edo hizkuntza, edo talde etnikoa, edo nazioa, edo familia...
|
|
|
Habitus delakoa atondura
|
batzuen
multzo sistemikoa da, hau da, modu jakin batean sentitzeko, pentsatzeko eta ekiteko jendeak dituen aurreatondurak, joerak edo jauginak. Gizarteratu ahala barneratu ditugu, geure egin ditugu eta neurri batean edo bestean egonkortu.
|
|
|
herri gustuak ahalik eta gutxieneko gastu eginez lor daitekeen inpaktu handiena du helburu; gustu jasoak, berriz, gastu oparoa nahiago du, inpresio estetiko landua, neurtua eta mugatua lortzeko. Kanpo inpaktu gogorraren ordez, barne inpresio ondo landua nahiago du juizio estetiko ikasiak, hau da, gutxi
|
batzuen
eskura dagoen kodeak. Halako kode batez sortutako izenek interpretatze lan bati esker hunkitzen dute.
|
|
|
Identifikazioa bitara uler daiteke: pertsona bat beste
|
batzuen artetik
bereizi edo eredu batekin (inorekin) bat egin; bietan pertsona, identifikatu, dugu (Dupâquer, 1980:
|
|
|
11 Izen konposatuak asko murriztu diren arren, agertu dira, merkatu onomastiko?
|
batzuk
uztartzen dituzten izen konposatu berriak, nolabaiteko izen mestizoak edo hibridoak. Askotan guraso eta haurren kultur askotasunaren ondorioak dira (jatorri ezberdineko bikotekideak edo adopzio kasuak):
|
|
|
Gustuak, irizpide eta arau estetikoak gizarte anizkunetan anitz badira ere, hainbat ezaugarri estetiko orokor seinalatu ahal ditugu izengintzan: izen bikoitz edo hirukoitzak murriztu dira oso, izen laburrak eta ozenak nahiago ditugu nonbait, bokal talde
|
batzuk
nonahi agertzen dira (adibidez,/ ai/ izen andana ikaragarrian topatuko dugu: Haizea, Araitz, Unai, Maider, Alaitz eta abar euskal jatorriko izenetan; Haimar, Sarai, Yeray, eta beste asko erdal jatorrikoetan;/ ier/ edo/ er/ taldeak arrakasta handia du bukaera gisa:
|
|
|
Asier, Xabier, Oier, Iker, Maider, Ander...) Bestalde, Amaia eta Aitor izen literario eta aitzindarien arrakasta ama eta aita hitzekin duten antzari zor dakioke. Horrez gain, izen
|
batzuek
izen adar sorta batzuen jatorria dirudite (Lieberson, 2001): Amaia izenetik Amagoia, Amaiur eta beste, Maite tik eta (Maria-rekin duen antza ahaztu barik) Maider, Maitane, Maiteder, Maialen...
|
|
|
Asier, Xabier, Oier, Iker, Maider, Ander...) Bestalde, Amaia eta Aitor izen literario eta aitzindarien arrakasta ama eta aita hitzekin duten antzari zor dakioke. Horrez gain, izen batzuek izen adar sorta
|
batzuen
jatorria dirudite (Lieberson, 2001): Amaia izenetik Amagoia, Amaiur eta beste, Maite tik eta (Maria-rekin duen antza ahaztu barik) Maider, Maitane, Maiteder, Maialen...
|
|
|
Gizartekideek arauak barneratzea zen lehengo gizarteratzearen helburua, oraingoan, berriz, joko estrategikorako kideak gaitzea da nagusi (Goffman en face work horrek jokaera estrategikoan ondo gaitutako kideak sortzea du helburu). Horrenbestez, gizarteratzea ez da dagoneneko gizartekideek ordena egonkorra bere egitea jokatzeko eskema kultural
|
batzuen bidez
(jarreren bidez, alegia), oraingo honetan gizarteratzea gogoeta erreflexiborako gaitzea da, hau da, interpretaziorako eta kontu ematerako subjektua eskuduntzea. Subjektu edo kide hori ez da aritzen aurretiaz ezarritako kodeak eta ordena ostera berregiten, aitzitik, egoeran egoerako sortu behar ditu.
|
|
|
Agerikoa da gaurko jendarte bizitzaren ikuskizun publikoan eta norberaren bizitzan jatorri ezberdineko estrategien arteko zeingehiagoka. Estrategia
|
batzuk
taktika anonimoetatik agertu eta haietara itzuliko dira, horien bidez jendeak bere buruaren gain hartzen du, ez osotasun unibertsal antzera agertzeko (ideologien eginkizuna da hori), baizik eta haren ekintza eremuari dagokion osotasuna bereganatzeko, alegia, ekintza eremu horretan subjektu gisa agertu da jendea eta eremuaren osotasunarekin identifikatzen da, hots, nagusitasun partzial hori lortuz...
|
|
|
Izendegi horrek espainiar legeak ezarritako muga guztiak gorde behar izan ditu: izen batzuk baztertu dira iraingarriak direlakoan (Aketza, esate baterako); beste
|
batzuk
hipokoristikoak edo herri aldaerak direlakoan, Erregistroaren Legeak dioen moduan, lexikalizatu, ez direlakoan; eta jakina, erabaki da zein diren emakumezkoen izenak eta zein gizonezkoenak.
|
|
|
Izan bada izendatzea (izena hautatzea eta izena erabiltzea) arautzen duen logika sozial bat. Baina aldi berean, izen
|
batzuk
hautatuz eta erabiliz, bestetzuk ahaztuz eta zokoratuz, jendeak jendartea egituratzen du, hau da, izendatzea jendartea egituratzeko jarduera bihurtzen du. Horrez gain, izendatze praktikek gizarte taldeen arteko bereizketak eta aldeak indartzen dituzte.
|
|
|
Izendatzeko interpretazio kodeen banaketa eta, ondorioz, izen
|
batzuk
balioesteko eta kapital bihurtzeko irizpideen aniztasuna eta hierarkia bi ardatzetan azaldu ahal ditugu (Bourdieu ren La Distinction lanari jarraituko diogu hemen):
|
|
|
Mallarmé k bezala, A. Arkotxak erakusterat ematen du Gizakiaren izaera metafisikoa, gutti edo aski argiki lilura sortzaile: ezen Septentrio k aurkezten digu delako bilduma ludiko bat, abenturaren Menturari lotu diren gizon
|
batzuen
espedizio kontaketa desberdinena, Absolutu gosea, Terra incognita deskubritzeko desioaren gorpuztea zutela xede. Bainan A. Arkotxaren obran, testu horiek beren burua modu ironiko batean dute eraikuntza alfer gisa islatzen.
|
|
|
lehen zentzuan): hitzen jatorri etimologikoa, beti gezurtia izateko eta beste hitz joko
|
batzuei
baizik helarazteko arriskuan, ez da nehoiz errealitatearen esentziarekin bateratzen, eta hau beti «hutsa» geldituko zaigu, hitzen bidez erdietsi ezina, Sevillako Isidororen teorien aurka:
|
|
|
Ihoan Mandabillaren «Tour du Monde» eta Martin Hoyarsabal en «Biaya Venturosac»ena, hau XVI. mendearen ondarrean inprimatua eta 1677an Donibane Lohizuneko Piarres Detcheverry k, izengoitiz Dorre-k, itzulia (edo hobeki erran, Kenneth White-k zuzentzen duen bezala bere aitzinsolasean, 10 or., «luzatua»), obra hau aitzinaroko kondairek inspiratua dutela. Septentrio ko sail hori berridazte baten berridatzia da, eta hain zuzen berridazketa mugagabeen berridazketa gisa agertzen da, paratestuak beste liburu
|
batzuekin
lotura egiten baitu: lehenik Bacon-en The Advancement of Learning eta Descartes-en liburu bat, nondik Daniel-en Liburutik ateratako aipu bibliko bat hartua baita; eta ondotik liburutegi oso bat, liburu zerrenda izugarri luze eta erreferentzia kartografiko andana baten bidez, Francis Bacon eta Johannes Dee k egina, azken horren liburu sortatik ateratakoak omen, Fabri de Pereiscen en hautuetan oinarriturik.
|
|
|
Hain zuzen, Septentrio ko zati
|
batzuek
Uliseoren abenturak aipatzen dituzte (adibidez Myrra ko arriskuak, 58 or.), eta gogoan dugu hemen Odisea k sinbolizatzen zuena Mallarmé rentzat: etengabeko espedizioa, jatorrizko aberri galduari buruzko itzultzea duelarik helburu eta Zentzu, bidaia berez burutugabea delarik, gizakume bakoitzak abiatzen duena antzinako belaunaldiak baino urrunago joanen delako esperantzarekin.
|
|
|
...rtxibatu eta argitaragabeen erreferentziei esker (adibidez Martin de Hoyarsabal ena, 101 or. aipatua, eta horretaz itzulpena egin zuen Piarres Dorre-rena, 135 or.), «orain goibelak» iruditzen zaizkigun lehengo mapen erreprodukzioei esker («désormais opaques», Septentrio, 2006), edo eleberri laburrari esker, lehen pertsona erabiltzen duena, eta Ipar iparreko tokietako herritarren eta euskaldun
|
batzuen
topaketa kontatzen duena, euskaldunak ahalkearekin ohartzen direla Historian zehar eskualde horretako esplotazioan parte hartu zutela:
|
|
|
Bidaiantak isilik zeuden berak ere larru zurikoak baitziren, beharbada, «deskubritzaile» eta kolonizatzaileen umeen umeen ondokoak, beharbada urtero hara zihoazen itsasturien ondoko urrunak. Eta bazekiten, bidaiant euskaldunek, marinel haiek ez zirela euskal kantu zahar
|
batzuetan
aipatzen diren «indiano salbaiekin» eta «iskimau gizabestiekin» beti ontsa portatu. (Septentrio, 122 or.)
|
|
|
A. Arkotxaren lanen eraikuntza palinpsestikoak erran nahi du idatzia den guzia idatzia izan ez zitekeela, edo manera desberdin batez, beste narratzaile
|
batzuek
, beste itxura batekin: testuak gehituak izan zitezkeen Le Devisement du Monde n, liburu horren zati batzuk idatziak izan ez zitezkeen.
|
|
|
A. Arkotxaren lanen eraikuntza palinpsestikoak erran nahi du idatzia den guzia idatzia izan ez zitekeela, edo manera desberdin batez, beste narratzaile batzuek, beste itxura batekin: testuak gehituak izan zitezkeen Le Devisement du Monde n, liburu horren zati
|
batzuk
idatziak izan ez zitezkeen. Hona, beraz, garrantzitsuena:
|
|
|
Bestalde, edukien berezitzea hainbat arrazoirengatik gertatuko da: digitalizazio prozesuak edukiak ugarituko dituelako; edukien kontsumoak pertsonalizatzeko joera gailenduko delako, eta, azkenik, soinuari beste elementu
|
batzuk
gaineratuko zaizkiolako, datuak eta irudiak, alegia?. Edukien espezializazioa estrategia berria ez bada ere, kontuan izan behar dugu gaur eguneko bizitza eredua aurrekoak baino azkarragoa, iheskorragoa?
|
|
|
Internetek komunikazio dimentsio ezberdinen bateratzea dakarrenez, irratia monomediatik multimedia izatera igaro da. Horrela, irratiak soilik soinua izateari uzten dio eta beste hizkuntza
|
batzuekin
osatzen den hedabide bihurtzen da. Metamorfosi horrek zuzenean eragiten du irrati kate bakoitzaren proposamenean, hortaz, estrategia bikoitz baina erlazionatu bat garatzea eskatzen du:
|
|
|
interaktibitate hau Internetek edozein hedabideri ematen dizkion salerosketak egiteko baliabideekin lotzen da estuki. Irratiek soinu bidezko publizitate klasikoari beste publizitate mota berri
|
batzuk
gehitu dizkiote: banner ak, adibidez.
|
|
|
Los 40 Principales ek produktu material eta ez material ugari eskaintzen ditu. Sarritan, irrati kateek akordioak izaten dituzte beste enpresa
|
batzuekin
salmentak kudeatzeko. Vueling, Tic Tac Tiket, etab.?.
|
|
|
Bizi garen testuinguru teknologizatu berrian kokatzen den irratiak programazio egitura berriak eskatzen ditu, eta horretarako, entzuleak multzo txikietan dibertsifikatuko dituen eduki berezituen garapena proposatzen dute Martí-k (2004) eta beste autore
|
batzuek
. Badirudi aurrerantzean edukien eskaintza berezitua garatuko dela entzuleak hainbat euskarritatik lortuko dituzten programazioen arteko ezberdintasunak bultzatzeko.
|
|
|
Irrati programazioa igorle batek audientzia bati denbora tarte jakin batean eta parrilla gisa egituratuta barreiatzen dizkion programa jakin
|
batzuen
multzoa da. Definizio orokor hau, hala ere, beste autore batzuek emandakoekin gara daiteke.
|
|
|
Irrati programazioa igorle batek audientzia bati denbora tarte jakin batean eta parrilla gisa egituratuta barreiatzen dizkion programa jakin batzuen multzoa da. Definizio orokor hau, hala ere, beste autore
|
batzuek
emandakoekin gara daiteke.
|
|
|
Irrati programazioa irrati enpresaren eta entzuleriaren arteko erlazioa planifikatzen duen bitartekoa da. Programazioa eduki sistematizatu eta antolatu
|
batzuek
osatzen duten multzo harmonikoa da (Cebrián Herreros, 1995: 419).
|
|
|
|
Batzuen
ustez [programazioa] irratsaioak planifikatzeko eta denboran ordenatzeko deskribapen mota bat da. Beste batzuen aburuz, aldiz, irratsaioek emisio ziklo konkretu baten barruan joan behar dute nahitaez eta horrela ez bada ez daukate zentzurik.
|
|
|
Batzuen ustez [programazioa] irratsaioak planifikatzeko eta denboran ordenatzeko deskribapen mota bat da. Beste
|
batzuen
aburuz, aldiz, irratsaioek emisio ziklo konkretu baten barruan joan behar dute nahitaez eta horrela ez bada ez daukate zentzurik. Azkenik, beste hirugarren batzuen iritziz, programazioa edozein irrati katek daukan diskurtsoaren erreferentziarik garrantzitsuena da (Martí, 2004:
|
|
|
Beste batzuen aburuz, aldiz, irratsaioek emisio ziklo konkretu baten barruan joan behar dute nahitaez eta horrela ez bada ez daukate zentzurik. Azkenik, beste hirugarren
|
batzuen
iritziz, programazioa edozein irrati katek daukan diskurtsoaren erreferentziarik garrantzitsuena da (Martí, 2004: 21).
|
|
|
Ezinbesteko datu horiek eta beste gutxi
|
batzuk
Jean Haritxelharrek plazaratu zituen, Euskaltzaindiak 2000 urtean Albert Goienetxeren heriotzaren mendeurrenaren karietara antolatu ekitaldian (Haritxelhar, 2001). Horien arabera, Gratien Albert Goienetxe jaun medikua Donibane Lohizunen jaio zen, 1847ko martxoaren 5ean, eta bertan zendu, 1900eko urtarrilaren 18an gazte gaztea, artean 53 urte bete barik.
|
|
|
Dena dela, behinik behin orduan hitz gutiz egin zuten apez kartsuak eta auzapez azkar, beroak elgarrekilakoa. Hitz har, hitz eman, berehala lehen urratsei lotu ziren, ginen,
|
batzu
bertzen ondotik, laguntzaileak.
|
|
|
Irailaren bigarren zenbakian ere, eskualdun besten? oihartzunak agertzen dira oraindik, baina, azkenekoak, astekariak dioenez38 Oraingo honetan, aurreko zenbakian aipaturiko kontu
|
batzuk
gogoratzeaz gain, Courrier de Bayonnetik jasotako kronika bat dakar, Hendaiako C. H.(= Clément Hapet?) korrespontsalak idatzitakoa. Kronika hori ere Anton Abadiari eskainitako gorazarrezko bazkariari buruzkoa da, baina hainbat xehetasun damaizkigu, aurreko zenbakian agertu ez zirenak.
|
|
|
Pastorala guziec ederra khausitu dute; beztituac ziren ezin gehiago polliki eta gero botz
|
batzu
badituzte airosac, garbiac eta lagunac! Bainan, egia erran behar da, luzegi, anitz luzegi khausitzen dute oroc pastoral hori.
|
|
|
Goienetxeren 1895eko azken agerpenean, abenduko erdi aldean Eskualduna astekariak berriro gogoratzen dizkigu «zer gudukak dituen Donibaneko herriko kontseilu churiak, zortzi urthe hautan, Errepublikaren kargudunekin: dela prefet, suprefet edo horiek idurikilakoekin»61 Kontua da «duela zombeit egun oraino itsuskeria
|
batzu
egin dituzte jaun horiek, lege guzien kontra, nahiz bentzutu gure kontseilua, eta partikulazki ororen buruzagi: Murde Goyeneche, medikua eta hauzapeza».
|
|
|
(1) Bozkario handitan, kantatzen naiz hasi, Ohore emaiteko, gure jaun merari; Harrotz
|
batzu
nahi dute (bis) herrian ezarri, Promes ederrekilan gure buruzagi.
|
|
|
Abuztuaren 13ko astekarian72, Donibane Lohizuneko kronika hastear dauden euskal jaien ingurukoa da, itxura batean haiek girotzeko edo: programaturiko ekitaldiei buruzko xehetasun
|
batzuk
aipatzen ditu. Hurrengo zenbakian73, zer esanik ez, nabarmen zabaldu da jaiei eskainitako tokia.
|
|
|
Dirudienez, euskal liburuen erakusketa bat ere antolatu zen, Parisetik eta Frantziaren lau bazterretarik hurbildu jaun jakintsu handientzat. «Han zituzten bilduak, jaun heier erakusteko, eskuara liburu berri eta zahar guziak;
|
batzu
ederki aphainduak, estalgi ederrez inguratuak; bertze batzu biphiek eta saguek erdi janak, edo hezeduraren ondorioz osoki mutzituak». Dena dela, hitzaldien egitaraua ez omen zen bete:
|
|
|
Dirudienez, euskal liburuen erakusketa bat ere antolatu zen, Parisetik eta Frantziaren lau bazterretarik hurbildu jaun jakintsu handientzat. «Han zituzten bilduak, jaun heier erakusteko, eskuara liburu berri eta zahar guziak; batzu ederki aphainduak, estalgi ederrez inguratuak; bertze
|
batzu
biphiek eta saguek erdi janak, edo hezeduraren ondorioz osoki mutzituak». Dena dela, hitzaldien egitaraua ez omen zen bete:
|
|
|
Bestalde, hurrengo zenbakiak99 abuztuaren 24an egingo den nekazari lehiaketarako egitaraua dakar; Goienetxe da presidentea. Eta horren hurrengo Eskualdunak100 Thiers etorbideko hiriko terreno
|
batzuen
salmenta iragartzen du; denetara 14 lote dira, adieraziz azalera, metroko balioa eta prezio osoa.
|
|
|
Iazkoan bezala, murde Goienetxek prediku guztiz interesgarria irakurri zuen, astekariak osorik argitaratu zuena eta guk artikulu honetan eranskin gisa emango duguna (ikus 2 eranskina). Alabaina, hitzaldi oso horretatik esaldi bakan
|
batzuk
aldatuko ditut hona, nire ustez nahikoa ondo islatzen baitute Donibaneko alkate euskaltzalearen pentsaera euskararen gainean:
|
|
|
izeneko editoriala, non aipatzen baitira pasarte desberdinetan hala «sa popularité et son influence immenses» nola «enthousiasme en faveur des saintes causes de l, indépendance et de la foi basques». Bestalde, harrigarria da hileta elizkizunetan parte hartu zuten pertsonen zerrendaren luzea; izen gutxi
|
batzuk
garanduko ditugu hemen: Rene Goienetxe semea, artean medikuntza ikasten ari zena; gorago agertu zaigun Klement Hapet hendaiarra, arrondizamenduko kontseilaria; Lacombe, gerora euskaltzaina izango zena; Wentworth Webster artzain protestante euskaltzalea Saran 1907an hilko zena, eta Pierre Buruzain euskaltzale hazpandar handia.
|
|
|
Nola, ez balin bagare elgarri azkarki juntatuak eta nonbrerik handienean adiaraziko ditugu gure errenkurak? Beldur bat eman araz dezakeguke geldi arazteko bihien gainean Parisko eta bertze hiri handi
|
batzuetako
tratulariek egiten dituzten trampak. Ezin sinhetsia da bihien kurtsa gehienetan egina dela sekulan ogi bihi bat ez erain ez bildu ez duten gizon batzuez.
|
|
|
Beldur bat eman araz dezakeguke geldi arazteko bihien gainean Parisko eta bertze hiri handi batzuetako tratulariek egiten dituzten trampak. Ezin sinhetsia da bihien kurtsa gehienetan egina dela sekulan ogi bihi bat ez erain ez bildu ez duten gizon
|
batzuez
.
|
|
|
Zonbeit tratulari hoietarik biltzen dire elgarretara eta batere acholarik gabe, erregu bat ogi guzien artean ez dutelarik, hamar eta ehun mila zaku bihien gainean egiten dituzte tratuak; beren gisako kurtsa emaiten dutelarik. Gazetetan emaiten da, bertze lagun
|
batzuk
, esku azpiz, erosten dituzte merke eta beharra heldu denean khario saltzen. Bainan laborariak ongi nekhatu ondoan emaiten du kasik urririk, bere buruan ezin sar araziz, horren guti ogi delarik, nola horren guti egin dezaken.
|
|
|
Behin omen zen mendi hegal batean arthalde eder bat, zoinak, otsotarik zaintzeko, baitzituen zakur handi azkar eta fier
|
batzu
. Egun batez otsoak adiarazi zioten ardieri, elgarren artean ezin adiarazizko etsaiik handienak eta bakharrak zirela chakhurrak.
|
|
|
Erabilerarekin apreziatu eta balioa goratzen dute (aitzitik, erabili ezean balioa galtzen dute).? Gutxi
|
batzuk
baino ez dira kontabilitatean islatzen.. Zaila da kontrolatu, metatu eta gordetzea.?
|
|
|
5 taula. Aktibo ukigarrien eta ukiezinen arteko oinarrizko desberdintasun
|
batzuk
.
|
|
|
Izan ere, kanpoko hainbat agenterengandik ikas bailiteke: bezeroengandik, hornitzaileengandik, beste enpresa
|
batzuekin
konparatzetik (benchmarking), beste zenbait agenterekin elkarlana egitetik (unibertsitateak, ikerketa zentroak, etab.).
|
|
|
Gutako gehienok askoz gehiago dakigu, jakin, transmititu ahal duguna baino. Ezagutza esplizitua dugu pertsona batek beste bati erraz samar adieraz diezaiokeen ezagutza, dela aurkezpenen bidez, dela agirien bidez, etab. Horren osagaiak, funtsean, ezagutza teknikoak dira, baita zenbait abilezia/ trebetasun eta jarrera gutxi
|
batzuk
ere. Horrexegatik erraza da ezagutza esplizitu hori transmititzea; kodifikatuta dago eta hizkuntza formal eta sistematiko baten bidez aditzera eman liteke:
|
|
|
Badira ezagutza aktibo anitz, ohiko kontabilitatean agertu ez arren, enpresarentzako balio handia sortzen (eta etorkizunean are handiagoa sortuko) dutenak: esaterako, enpresan giltzarri diren pertsonen ezagutzak, bezero jakin
|
batzuen
berezitasunen berri zehatza izatea, enpresaren know how delakoa, lidergorako abilezia konkretu batzuk, etab. Horiek guztiek zeresan franko dute merkatuak enpresa bat baloratzen duenean, baina, hala ere, enpresa horren balio kontableak ez ditu jasotzen.
|
|
|
Badira ezagutza aktibo anitz, ohiko kontabilitatean agertu ez arren, enpresarentzako balio handia sortzen (eta etorkizunean are handiagoa sortuko) dutenak: esaterako, enpresan giltzarri diren pertsonen ezagutzak, bezero jakin batzuen berezitasunen berri zehatza izatea, enpresaren know how delakoa, lidergorako abilezia konkretu
|
batzuk
, etab. Horiek guztiek zeresan franko dute merkatuak enpresa bat baloratzen duenean, baina, hala ere, enpresa horren balio kontableak ez ditu jasotzen.
|
|
|
Enpresa baten merkatu balioa handiagoa bada balio kontablea baino, begi bistakoa da halako ezkutuko balio
|
batzuk
daudela hor nonbait: ezkutuko baliook dira, hain zuzen ere, Kapital Intelektualaren eta Kapital Emozionalaren edukiak justifikatzen dituztenak.
|