|
2007
|
|
|
Gizakietan eta animalia askotan ere agertzen dira, eta haien erloju biologikoaren antolaketan parte hartzen dute. Izan ere, beste faktore
|
batzuen artean
, argiaren arabera antolatua dute erloju biologikoa. Kasu honetan, koraletan aurkitutako kriptokromoak sentikorrak dira gauez ilargiak islatutako argiarekiko.
|
|
|
Hori gizakietan lortuz gero, ez litzateke errefusa arazorik egongo, eta, beraz, zelula amen bidezko terapiek ez lukete arazo hori izango. Beste animalia
|
batzuetan
arrakastaz egin badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea. Mitalipovek, ordea, aldaketa batzuk egin ditu zelula helduaren nukleoa obuluan sartzen den pausoan, eta, dirudienez, asmatu egin du.
|
|
|
Beste animalia batzuetan arrakastaz egin badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea. Mitalipovek, ordea, aldaketa
|
batzuk
egin ditu zelula helduaren nukleoa obuluan sartzen den pausoan, eta, dirudienez, asmatu egin du. Orain, metodoak gizakietan ere balio izatea espero dute.
|
|
|
Andaluziako Astrofisika Institutuan astrofisikaren esparru ia guztiak ikertzen ditugu: Eguzkiaren eta eguzki sistemaren hurbileko ikerketak nahiz urrutiko galaxien inguruko ikerketak egiten ditugu, beste
|
batzuen artean
. Gainera, espazioko zenbait misiotan ere parte hartzen dugu.
|
|
|
Alegia, zulo beltzak igortzen duen erradiazioaren ondorioa den edota etengabeko izarren sorkuntzak sortzen duen zerbait den jakin nahi dugu. Teknika interferometrikoen laguntzaz, prozesu fisiko
|
batzuek
zein beste batzuek galaxien jokabidean nola eragiten duten ikusi nahi dugu.
|
|
|
Alegia, zulo beltzak igortzen duen erradiazioaren ondorioa den edota etengabeko izarren sorkuntzak sortzen duen zerbait den jakin nahi dugu. Teknika interferometrikoen laguntzaz, prozesu fisiko batzuek zein beste
|
batzuek
galaxien jokabidean nola eragiten duten ikusi nahi dugu.
|
|
|
Kalkulu unitate txiki asko defini daitezke, eta haien artean konektatu. Haietako
|
batzuei
datuak emanda, sarea abiaraz daiteke, eta, irteerako neuronen bitartez, lanaren emaitza jaso. Hain zuzen ere, informatikariek neurona sare deitzen diete modu horretan funtzionatzen duten programa informatikoei, eta adimen artifizialaren arloan sailkatzen dituzte.
|
|
|
Input bat eman behar zaio, datuak sartu. Datu horiek ez dira zuzenean neurona guztietara iristen; gutxi
|
batzuek
hartzen dituzte, tratatzen dituzte eta transmititzen dizkiete konektatuta dituzten neuronei. Seinale elektriko baten modura transmititzen dira datuak neuronaz neurona, irteerako neuronetara iritsi arte.
|
|
|
Horrelako sare batek ez luke gauza handirik ikasiko. Eragiketa logiko sinpleak egiten ikasteko ere, sare batek neurona gutxi
|
batzuk
behar ditu.
|
|
|
Garunak antzera funtzionatzen du: neurona
|
batzuek
jasotzen dute inputa (ikusitakoa, entzundakoa eta abar), neurona talde jakin batzuk aktibatzen dira lan mota jakin bakoitzarentzat, eta beste batzuek eragiten dute outputa (erreakzioa). Baina garuna informatikako neurona sareak baino askoz konplexuagoa da.
|
|
|
Garunak antzera funtzionatzen du: neurona batzuek jasotzen dute inputa (ikusitakoa, entzundakoa eta abar), neurona talde jakin
|
batzuk
aktibatzen dira lan mota jakin bakoitzarentzat, eta beste batzuek eragiten dute outputa (erreakzioa). Baina garuna informatikako neurona sareak baino askoz konplexuagoa da.
|
|
|
Garunak antzera funtzionatzen du: neurona batzuek jasotzen dute inputa (ikusitakoa, entzundakoa eta abar), neurona talde jakin batzuk aktibatzen dira lan mota jakin bakoitzarentzat, eta beste
|
batzuek
eragiten dute outputa (erreakzioa). Baina garuna informatikako neurona sareak baino askoz konplexuagoa da.
|
|
|
Azkenean, sarea ikasteko gai denean, prest dago mundu errealean lan egiteko. Eta orduan ere doitu da sarearen lana, ikasketa prozesua adibide jakin
|
batzuetatik
egiten baitute. Eta mundu errealak kasu ezberdin asko izaten ditu.
|
|
|
Neurona bakar batek milaka seinale jasotzen ditu, iristen zaizkion milaka konexioetatik. Baina seinale horiek guztiek ez dute garrantzi bera neuronarentzat;
|
batzuek
eragin handiagoa dute irteerako seinalean beste batzuek baino. Azkenean, eragin guztiak konbinatuta, irteerako seinale bat sortzen du neuronak, eta beste milaka neuronari igortzen die.
|
|
|
Neurona bakar batek milaka seinale jasotzen ditu, iristen zaizkion milaka konexioetatik. Baina seinale horiek guztiek ez dute garrantzi bera neuronarentzat; batzuek eragin handiagoa dute irteerako seinalean beste
|
batzuek
baino. Azkenean, eragin guztiak konbinatuta, irteerako seinale bat sortzen du neuronak, eta beste milaka neuronari igortzen die.
|
|
|
Kasu bitxi bat: ardien elikatze faseei ordenagailuz jarraitzeko, animalia horien soinuak aztertzen dituen neurona sare bat egin zuten Australiako ikertzaile
|
batzuek
.
|
|
|
Ondorioz, ikatza erretzean nitrogeno eta sufre oxidoak (NO x eta SO x) ere isurtzen dira; eta horiek euri azidoa eragin dezakete. Beste ezpurutasun
|
batzuk
metal astunak tartean materia partikulatu gisa askatzen dira, eta smoga sor dezakete.
|
|
|
Iragazkien eta prezipitagailu elektrostatikoen bidez, partikulen% 99,5 bil daiteke. Eta beste prozedura
|
batzuen bidez
sufre eta nitrogeno oxidoak% 99 eta% 80 murritz daitezke, hurrenez hurren.
|
|
|
Fruituek konposatu horrekin lotzen diren hartzaileak dituzte, eta, lotzean, ontzearekin lotuta dauden prozesuak abiarazten dira fruituan: klorofila degradatzea (kolore berdea galtzea), beste pigmentu (kolore) eta lurrin
|
batzuk
ekoiztea, mintzen iragazkortasuna aldatzea eta abar. Zeluletako mintzen iragazkortasuna aldatzean, zelulen barruan gordeta zegoen ura kanpora ateratzen da, eta fruitua bigundu egiten da.
|
|
|
Esan beharra dago, dena den, fruitu mota bakoitzak berezko ezaugarriak dituela, eta bakoitza bildu, garraiatu eta zaintzeko ezaugarri horiek hartu behar dituztela kontuan; alegia, mota bakoitza tenperatura eta oxigenoaren kontzentrazio kondizio jakin batzuetan gorde behar da, denbora jakin bat eduki daiteke biltegiratuta eta abar. Izan ere, fruitu
|
batzuentzat
egokiak diren kondizioak kaltegarriak izan daitezke beste batzuentzat.
|
|
|
Esan beharra dago, dena den, fruitu mota bakoitzak berezko ezaugarriak dituela, eta bakoitza bildu, garraiatu eta zaintzeko ezaugarri horiek hartu behar dituztela kontuan; alegia, mota bakoitza tenperatura eta oxigenoaren kontzentrazio kondizio jakin batzuetan gorde behar da, denbora jakin bat eduki daiteke biltegiratuta eta abar. Izan ere, fruitu batzuentzat egokiak diren kondizioak kaltegarriak izan daitezke beste
|
batzuentzat
.
|
|
|
Gorputz atalen hazkunde dinamikak aurreikusteko termino esponentzialak dituzten erregresio ez linealen zenbait ekuazio matematiko konplexuren premia dago. Ekuazio horietako
|
batzuk
bareen hazkunde dinamika azaltzeko asmatutakoak eta egokitutakoak dira. Izan ere, ekuazio horietako terminoek esangura biologikoa dute izan.
|
|
|
Apnea duten gaixoek egunez lo har ez dezaten, eta beste gaixotasun kroniko
|
batzuk
sortzen duten nekea gainditzeko, TNF alfa proteina blokeatzen duten botikak ematen dira batzuetan. Orain, ordea, badakite proteinak immunologia sisteman eragina duela, eta baita erritmo zirkadianoan ere, nonbait.
|
|
|
Txertoak eragindako poliomielitis agerraldi larriena izan dute Nigeriaren ipar ekialdean. Inguru hartan bertan, duela urte gutxi
|
batzuk
, txertoaren segurtasunaz zituzten zalantzek txertaketa kanpaina
|
|
|
Txertoak eragindako poliomielitis agerraldi larriena izan dute Nigeriaren ipar ekialdean. Inguru hartan bertan, duela urte gutxi
|
batzuk
, txertoaren segurtasunaz zituzten zalantzek txertaketa kanpaina eragotzi zuten, eta orain agerraldia gertatu izana kolpe latza da gaitza munduan desagerrarazteko kanpainarentzat.
|
|
|
Une honetan, zientzia arlo
|
batzuk
nanoteknologiara begira daude, eta nanoteknologia inoiz baino erakargarriagoa da haientzat. Zalantzarik gabe, zeregin ugari dago oraindik ere, baina inoiz baino gehiago hazten ari da; nanoteknologiarekiko interesa gero eta nabarmenagoa da.
|
|
|
Medikuntza, esaterako, duela urte
|
batzuk
esandako guztia ikertzen ari da gaur egun. Zenbait nanoteknologia institutuk hamaika esperimentu egin dituzte untxiekin eta abarrekin, eta ikerketa batzuk proba klinikoen fasean daude. Nik ezin diezaioket honi guztiari data bat jarri, hanka sartze galanta litzatekeelako, baina lanean ari gara eta ari dira, eta litekeena da lan horretatik aipatutako emaitzak edo beste hainbat lortzea.
|
|
|
Medikuntza, esaterako, duela urte batzuk esandako guztia ikertzen ari da gaur egun. Zenbait nanoteknologia institutuk hamaika esperimentu egin dituzte untxiekin eta abarrekin, eta ikerketa
|
batzuk
proba klinikoen fasean daude. Nik ezin diezaioket honi guztiari data bat jarri, hanka sartze galanta litzatekeelako, baina lanean ari gara eta ari dira, eta litekeena da lan horretatik aipatutako emaitzak edo beste hainbat lortzea.
|
|
|
Estatubatuarrek eta errusiarrek lasterketa zientifiko eta teknologiko bat jokatzen zuten, nor iritsiko urrutiago, nork aurkituko mundu harrigarri gehiago espazio zabalean. Baina, garai berean, artean esploratu gabeko beste unibertso bat ikertzen hasi ziren zientzialari
|
batzuk
. Eta oinekin zapaltzen dugun mundua ulertzeko gako batzuk itsas sakonean zeudela ikusi zuten.
|
|
|
Baina, garai berean, artean esploratu gabeko beste unibertso bat ikertzen hasi ziren zientzialari batzuk. Eta oinekin zapaltzen dugun mundua ulertzeko gako
|
batzuk
itsas sakonean zeudela ikusi zuten.
|
|
|
Urtean zentimetro
|
batzuk
mugitzen dira alboetara; hortaz, gizakiaren denbora eskalan, mugimendua ez da nabarmentzen. Baina geologian denbora milioi urtekotan neurtzen da, eta, milioi bat urteko tartean, hamarka kilometro aldentzen da hondoa.
|
|
|
Cyamex operazio franko mexikarrean, Kaliforniako golkoaren sarreran, Mexikoko uretan, ordura arte ezagutzen ez ziren beste egitura
|
batzuk
deskubritu zituzten: tximinia hidrotermalak.
|
|
|
Gainean, hildako animalien aztarnak zituen, hala nola desegiten hasitako oskolak. Jarraian, beste urperaldi
|
batzuk
egin zituzten han inguruan, eta ur laster beroen arrastoak, zizare fosilak, hildako txirlak eta tximinia gehiago aurkitu zituzten. Baina denak hilda zeuden.
|
|
|
Horrela, pirita (FeS 2), kalkopirita (CuFeS 2), blenda (ZnS) eta galena (PbS) pixka bat, eta kaltzio sulfato (CaSO 4) zuria duten egitura horiek sortzen dira. Beste gatz mineral
|
batzuk
(burdin, manganeso eta kobalto hidroxidoak) tximiniaren gainean 200 metrora geratzen dira flotatzen, eta, pixkanaka, inguruko basaltozko arroken gainean metatu, eta azal beltz bat sortzen dute.
|
|
|
Zelula amen ahalmen terapeutikoak arreta handia eta ahalegin asko bildu ditu azken urteotan adituen artean. Esaterako, duela urte
|
batzuetatik
, hankatik erauzitako zelula amak erabiltzen dira bihotza sendatzeko. Egun, teknika hori bera emaitza oraindik ere itxaropentsuagoekin datorrela esan liteke.
|
|
|
Izan ere, zenbakiak hamartar kopuru amaigabea du, eta hamartar horiek ez dute periodikotasunik, hau da, ez dira errepikatzen. Horregatik, zenbaki bidez adierazi ordez, ikur baten bidez adierazten da. zenbakia bezala, beste
|
batzuk
ere adierazten dira letra bidez. Denetan famatuena zenbakia da.
|
|
|
Batek dio zenbakiaren eta esponentzialaren arteko lotura handiaren ondorioz eman ziola Eulerrek esponentzial hitzaren lehenengo letra. Beste azalpen
|
batzuen arabera
, haren abizenaren lehenengo letra delako aukeratu zuen (ideia hori nahiko baztertuta dago gaur egun), edo matematikan erabiltzen ez zen alfabetoko lehenengo letra zelako (a, b, c eta d letrak oso maiz agertzen ziren formula matematikoetan)... Arrazoia edozein izanda ere, izen hori eman zion, eta harrezkero horixe erabili da zenbaki hori adierazteko.
|
|
|
Deskubritzeko eta deskribatzeko hainbeste denbora behar izan bazuten ere, zenbakia oso arrunta eta erabilia da gaur egun. Ikasle garaian izan ohi dugu haren berri lehenengoz, logaritmo nepertarrekin lotuta. Handik aurrera,
|
batzuek
ahaztu egiten dute zenbakia existitu ere egiten dela, baina beste batzuentzat ezinbesteko lanabes bihurtzen da.
|
|
|
Deskubritzeko eta deskribatzeko hainbeste denbora behar izan bazuten ere, zenbakia oso arrunta eta erabilia da gaur egun. Ikasle garaian izan ohi dugu haren berri lehenengoz, logaritmo nepertarrekin lotuta. Handik aurrera, batzuek ahaztu egiten dute zenbakia existitu ere egiten dela, baina beste
|
batzuentzat
ezinbesteko lanabes bihurtzen da.
|
|
|
Hazkunde esponentzialarekin zerikusirik ez duten kasu
|
batzuetan
ere ageri zaigu zenbakia. Demagun kate, soka, kable... bat bi zutoinen artean zintzilikatzen dugula, alegia, katenaria bat dugula (trenentzako hari eroalea edo argindarraren linea elektrikoa zintzilikatzen dutenean bezala).
|
|
|
zelula amak erabiliz saguetan gene aldaketa jakin
|
batzuk
eragiteko egin dituzten aurkikuntzengatik
|
|
|
Zelulak banatzean, kromosoma pare bakoitzean informazio genetikoaren trukea gertatzen da; hau da, errekonbinatu egiten dira. Capecchik eta Smithiesek susmatu zuten errekonbinazioa gene jakin
|
batzuk
aldatzeko erabil zitekeela, eta hori lortzeko ikertu zuten.
|
|
|
Martin Evans ohartu zen sagu enbrioien zelula amak aproposak izan zitezkeela material genetikoa sartzeko ugalketako zeluletan, eta, hortik abiatuta, gene jakin
|
batzuk
inaktibatuta zituzten saguak (knockout saguak) sortzeko teknika garatu zuen.
|
|
|
Magnetorresistentzia erraldoian oinarritutako sistema batek disko gogorren aldaketa magnetiko txikiak erresistentzia elektrikoaren aldaketa, alegia, sistema digitaletan erabiltzen diren 1 eta 0 balio, bilakatzen ditu. Fenomeno hori material magnetiko finetan gertatzen da, atomo gutxi
|
batzuetako
lodiera baino ez duten materialetan.
|
|
|
Inguru hartan, basapatata barietate ugari hazten da. Bada, haietako
|
batzuk
etxekotu egin zituzten, eta papa izena jarri zieten. Duela zazpi hamar mila urte inguru izan zen hori; data zehatz bat emateko aztarna egokirik ez omen dute ikertzaileek.
|
|
|
Espainiatik kontinenteko beste herri
|
batzuetara
zabaldu zen: Portugal, Frantzia, Belgika, Herbehereak, Alemania... eta Britainia Handira eta Irlandara ere iritsi zen.
|
|
|
Etekin handiena Zeelanda Berrian ateratzen diote (hektareako 50 tona), nahiz eta ez izan ekoizle handia. Atzetik, beste herrialde industrializatu
|
batzuk
datoz: AEB eta Europako Batasuna.
|
|
|
Patata landarearen ehunka espezie daude, eta horietako
|
batzuei
etekin handia ateratzen diete komertzialki. J.L. Gomez
|
|
|
Argo balizak (urdin ilunak), noizbehinkako itsasontziak (gris argiak, urdin argiak eta horiak), buia finkoak eta jitoan dauden buiak (gorriak). Urtaro
|
batzuetan
izotzez estaltzen diren ozeanoek arazo teknikoak sortzen dituzte oraindik ere. (Argazkia:
|
|
|
Ozeanografia ikertzaileen etengabeko lanari esker eraiki ziren ozeanoa behatzeko sareak. Nolanahi ere, sarea izateak berak arazoak sortzen ditu; adibidez, azal azpiko lasterrak neurtzeko tresnek hamar urte baino gehiago daramatzate Atlantikoko zirkulazio termohalinoa kontrolatzen; baina horietako
|
batzuk
ez dituzte berrituko, ikerketa agentzia nazionalek nahiago baitute zerbait berria sortu. Zaintza hori amaitu ostean, ez da beste ezer egongo hutsune hori betetzeko.
|
|
|
Bestalde, ura atmosferara lurruntzeak ur gaziagoa eta hotzagoa (eta, beraz, dentsoagoa) uzten du atzean. Ondorioz, gainazalaren azpiko urak dira dentsoenak, hotzenak eta gazienak munduko edozein lekutan, eta Ipar Atlantiko polarrean eratzen dira gehienbat, neguko muturreko lurruntzearen eta beroa galtzearen ondorioz; azal azpiko ozeano gehiena izoztetik gradu gutxi
|
batzuetara
egon ohi da.
|
|
|
2005eko uztailean Science aldizkarian argitaratu zen artikulu batean, Tim Barnett ek eta haren lankideek erakutsi zuten azken 40 urteetan ozeanoetan behatutako berotzeko joera ezin dela azaldu aldakortasun naturalaren bidez; aitzitik, joera horrek argi eta garbi bat egiten zuen gizakiak kliman duen eragina kontuan hartzen duten klima iragarpenekin. Hala ere, aurkikuntza hori ez zetorren bat beste leku
|
batzuetan
egindako neurketekin.
|
|
|
Nolatan desagertu ziren, bada, intsektu erraldoi haiek? Galdera horri erantzun nahian, intsektuen tamainaren muga non dagoen eta zeren araberakoa den ikertzen dihardute Argonne laborategiko ikertzaile
|
batzuek
.
|
|
|
Irudikoak IC 10 galaxia nanoko izar
|
batzuk
dira. Kolore urdin bizikoak Wolf Rayet izarrak dira, ingurura masa handia askatzen duten izar beroak.
|
|
|
Irudikoak IC 10 galaxia nanoko izar
|
batzuk
dira. Kolore urdin bizikoak Wolf Rayet izarrak dira, ingurura masa handia askatzen duten izar beroak.
|
|
|
Oro har, azido laktikoak kutsu negatiboa du. Danimarkako zientzialari
|
batzuek
azterketa batean ikusi dute azido laktikoak alde positiboak ere badituela, eta The Journal of Physiology aldizkarian argitaratu dituzte emaitzak.
|
|
|
Hezur muineko eta odoleko zelula ama
|
batzuk
erabilita, saguek ahituta edo ia ahituta zituzten obarioak berriro ere obozitoz betetzea lortu dute, hau da, obuluaren aitzindariak diren zelulak sortzea
|
|
|
Hezur muineko eta odoleko zelula ama
|
batzuk
erabilita, saguek ahituta edo ia ahituta zituzten obarioak berriro ere obozitoz betetzea lortu dute, hau da, obuluaren aitzindariak diren zelulak sortzea lortu dute obarioan.
|
|
|
Ikerketarako, kimioterapiaren eraginez obuluak galdutako saguen obarioak erabili zituzten Estatu Batuetako Massachussets Ospitale Orokorreko eta Harvard Medikuntza Eskolako ikertzaile
|
batzuek
. Zelula amak txertatu zizkieten; hogeita lau ordura igarri omen zuten hobekuntza, eta bi hilabeteren buruan ez omen zegoen bereizterik kimioterapia jasan eta tratatutako obario bat sagu osasuntsu baten obariotik.
|
|
|
Izan ere, hegaztien artean modu asko daude hegan egiteko:
|
batzuek
etengabe mugitu behar dituzte hegoak gora eta behera; beste batzuk, berriz, hegoak zabal zabal ireki eta biraka aritzen dira, airean zintzilik egongo balira bezala, hegoak ia mugitu gabe.
|
|
|
Hegazti handi
|
batzuk
puntu altuetan pausatzen dira, eta, hegan hasteko, beren buruari erortzen uzten diote. MEC
|
|
|
Planeatzea abantaila handia da, hegaztiek energia asko aurrezten dutelako hegan egitean. Lehorreko hegazti planeatzaileak lurzoruak sortzen dituen aire masa beroez baliatzen dira hegan egiteko (uretako eta, batez ere, itsasoko planeatzaileek uretan sortzen diren beste haize korronte
|
batzuk
aprobetxatzen dituzte, baina oraingo honetan lehorreko hegaztietara mugatuko gara). Eguzkiak berotzen duenean, lurzoruaren inguruan dagoen airea ere berotu egiten da, eta, aire beroak hotzak baino gutxiago pisatzen duenez (dentsitate txikiagoa duelako), gora egiten du.
|
|
|
Hegoak astintzeko erritmoa, dena den, oso aldakorra da hegazti batetik bestera.
|
Batzuek
mugimendu motela dute lertxunek, adibidez, eta beste batzuek, berriz, hegoak hain azkar mugitzen dituzte, ikusi ere ez zaizkie egiten kolibriak dira adierazgarrienak. Hegazti batzuek, hegoak etengabe astindu beharrean, etenaldiak egiten dituzte tarteka.
|
|
|
Hegoak astintzeko erritmoa, dena den, oso aldakorra da hegazti batetik bestera. Batzuek mugimendu motela dute lertxunek, adibidez, eta beste
|
batzuek
, berriz, hegoak hain azkar mugitzen dituzte, ikusi ere ez zaizkie egiten kolibriak dira adierazgarrienak. Hegazti batzuek, hegoak etengabe astindu beharrean, etenaldiak egiten dituzte tarteka.
|
|
|
Batzuek mugimendu motela dute lertxunek, adibidez, eta beste batzuek, berriz, hegoak hain azkar mugitzen dituzte, ikusi ere ez zaizkie egiten kolibriak dira adierazgarrienak. Hegazti
|
batzuek
, hegoak etengabe astindu beharrean, etenaldiak egiten dituzte tarteka. Etenaldi horietan hegoak geldirik izaten dituzte, abiadura galdu arte.
|
|
|
Migratzeko, V forma hartzen dute hegazti talde
|
batzuek
. Artxibokoa
|
|
|
Aurkitzen dituzten irlatxoetan edota itsasontzietan pausatzen dira bidaiari eusteko indarrik ez dutenean. Pausalekurik aurkitu ezean,
|
batzuk
itsasoa zeharkatzeko ahaleginean hiltzen dira, nekearen nekez. Horregatik zeharkatzen dituzte haiek ere askotan itsasoak itsasarte estuetatik.
|
|
|
Izan ere, hegaztien artean modu asko daude hegan egiteko: batzuek etengabe mugitu behar dituzte hegoak gora eta behera; beste
|
batzuk
, berriz, hegoak zabal zabal ireki eta biraka aritzen dira, airean zintzilik egongo balira bezala, hegoak ia mugitu gabe.
|
|
|
Badira karbonozko lore ñimiño
|
batzuk
, CO 2 rik xurgatzen ez dutenak, baina gas horren isuriak murrizten asko lagun dezaketenak. Izan ere, hidrogenoa xurga dezakete, eta hidrogeno hori oso baliagarria izan daiteke, gero, energia iturri garbi gisa erabiltzeko.
|
|
|
Metal
|
batzuek
bete dezakete funtzio hori, baina oso garestiak dira. Material porotsuak, aldiz, merkeagoak izateaz gain eraginkorragoak ere badira; adsorbatutako hidrogeno guztia berreskuratu baitaiteke, eta hidrogenoa bildu eta askatu ondoren, ez da materiala bere onera ekarri edo berraktibatu beharrik.
|
|
|
Emaitzarik aipagarriena izan da hidrogenoa beste nanoegitura
|
batzuetara
ez bezalako finkotasunez itsasten dela nanoadarretara, eta, hala ere, erabili nahi denean, askatu egin daitekeela baldintza kontrolatuetan. Hala, ikertzaileek uste dute karbono nanoadarrak etorkizun handiko materiala izan daitezkeela hidrogenoa biltzeko bitarteko arin gisa.
|
|
|
Zelula amen gaia puri purian dago. Itxaropen handia piztu dute gizartean, baina sektore
|
batzuei
onartezinak iruditzen zaizkie zelula amen ikerketetan ematen diren hainbat pauso. Hala ere, hori ez da zelula amen ikertzaileek duten arazo bakarra, zailtasun teknikoak ere ez baitira nolanahikoak.
|
|
|
Gizartearen ikuspuntutik, berriz, itxaropen handia sortu dutela uste dut. Itxaropen hori neurri batean bakarrik ari da betetzen, eta arlo
|
batzuetan
oraindik bide luzea dago aurretik; hori dela eta, gizarteak sumatzen du oraindik denbora asko igaroko dela agindu ziren zenbait gauza egia bihurtuta ikusterako.
|
|
|
Bestalde, egia da ikertzaileek oztopo handiak izan dituztela, eta horrek ere eragingo zuen ikerketak ez aurreratzea
|
batzuek
espero zuten adina. Zein dira oztopo nagusiak?
|
|
|
Batetik, askoz hobeto ezagutu behar dugu noiz eta nola erabakitzen duten bereiztea zelula amek, eta hori nola kontrolatu. Oraingoz, zelula mota jakin
|
batzuk
manipulatzeko gai gara, baina eraginkortasun txikiarekin. Bestetik, pazientearekiko bateragarritasun arazoa konpondu behar dugu.
|
|
|
I. A.: Ikuspuntu etiko eta juridikotik, zelula amen ikerketei eragiten dien arazo handi bat da legeetan alde izugarria dagoela herrialde
|
batzuetatik
besteetara. Enbrioiaren estatus juridikoa eta etikoa izan da eztabaidagai nagusia.
|
|
|
Ikertzaileek euskarri juridiko seguru bat behar dute. Ezinezkoa da nazioarteko ikerketa egitea herrialde
|
batzuetan
baimenduta badago eta beste batzuetan ez. Eta arlo honetan nahitaezkoa da nazioarteko lankidetza.
|
|
|
Bestalde, nabarmendu nahiko nuke bultzada bat ematen diola arlo sanitarioan egiten den ikerketari, eta hori nahiko berria da. Beste herrialde
|
batzuetan
, hala nola Britainia Handian eta Estatu Batuetan, aspalditik egiten da, eta arrakasta handia du, gainera. Hemen, berriz, oraintxe hasi dira.
|
|
|
Luzeegia dela iruditzen zait. Beste herrialde
|
batzuetan
gai horietako bakoitzeko lege bana egin dute.
|
|
|
Azkenik, nire ustean, gai bati ez diote irtenbide egokia eman, eta oso gai garrantzitsua da; ikerketarako obuluak emateari buruz ari naiz. Beste herrialde
|
batzuetan
, Britainia Handian, adibidez, galdeketa publiko handia egin da hori baimendu ala ez erabakitzeko, baina Espainian ez dut ikusi inolako ahaleginik egin denik horretan. Izatez, ez da aipatu ere egin.
|
|
|
Izatez, ez da aipatu ere egin. Beti enbrioiaz aritu dira, baina badaude garrantzi handiagoko beste alderdi
|
batzuk
, eta hori da bat.
|
|
|
Hala, legeak obulu ematea baimentzen du, ernalkuntzarako, eta orain baita ikerketarako ere, eta emaileak ordain ekonomiko bat jasotzen du ondoezengatik eta gastuengatik. Eta hori oso arriskutsua da, gerta baitaiteke, leku
|
batzuetan
gertatzen den bezala, behar ekonomikoa duten emakumeek obuluak ematea, ez helburu altruistekin, baizik eta diruagatik.
|
|
|
Hala da, bai, emakumeen obuluak erabili behar ez izateko beste bide askotatik saiatzen ari dira ikertzaileak. Uztailean atera diren lan
|
batzuk
aipatu nahiko nituzke. Saguekin egin dituzte, baina batek daki etorkizunean gizakietan ere egin ote diren.
|
|
|
Horretarako, larruazaleko zelula helduetan, fibroblastoetan, lau gene jakin sartzen dituzte, eta gene horiek arduratzen dira zelulak birprogramatzeaz eta pluripotente bihurtzeaz. Egia da oraindik arazo larri
|
batzuk
konpondu behar dituztela adibidez, minbizia agertzeko arriskua% 20 areagotzen da, baina aurrerapauso bat da, eta obuluen erabilera saihesteko bide bat.
|
|
|
Zelula horiek ugatz zelulen portaera zein den erakusten digute. Horrez gain, duela urte
|
batzuk
hipotesi bat sortu zen, eta gu horren gainean ari gara lanean.
|
|
|
Gizartea ondo informatzeko eta zientzian hezteko tradizio handirik ez dago hemen, eta, horren ondorioz, zenbait kasutan, gizartea beldurtuegi dago, neurriz kanpo arduratuta. Interesatutako sektore
|
batzuek
gaia arma politiko gisa erabiltzeko arriskua ere badago. Nire ustez, auzia bere onera ekartzeko unea da; bestela, gainezka egin eta gizartearentzat onuragarriak izan daitezkeen ikerketak bertan behera uzteko arriskua egon daiteke, hainbat herrialdetan gertatu den bezala.
|
|
|
M. V.: Bai, nire kasuan behintzat bai, nahiz eta beti dagoen arriskua
|
batzuek
gure lana geldiarazi nahi izateko. Animaliekin egiten diren esperimentuak adibide ona dira.
|
|
|
Eliza Katolikoak enbrioien gaineko ikerketan izan duen jokabidea, esate baterako, nahiko sektarioa eta interesatua izan da. Horren aurrean, oso garrantzitsua da
|
batzuen
eta besteen iritziak kritikoki epaitzeko gai diren hiritarrak izatea.
|
|
|
Eta tentu handiz ibili beharra dago gauzak ondo egiteko. Izan ere, pentsatzen dut batzuetan ardura gehiegi jarri dugula zientziaren arlo
|
batzuetan
, eta beste batzuk albo batera utzi ditugula. Azken urteotan, legegileak eta bioetikan adituak tematu egin gara biomedikuntzaren gaineko zenbait gairekin, zelula amekin, esate baterako, eta haiekin lan egiten duten ikertzaile asko kexu da kontrolatuegi daudelako.
|
|
|
Eta tentu handiz ibili beharra dago gauzak ondo egiteko. Izan ere, pentsatzen dut batzuetan ardura gehiegi jarri dugula zientziaren arlo batzuetan, eta beste
|
batzuk
albo batera utzi ditugula. Azken urteotan, legegileak eta bioetikan adituak tematu egin gara biomedikuntzaren gaineko zenbait gairekin, zelula amekin, esate baterako, eta haiekin lan egiten duten ikertzaile asko kexu da kontrolatuegi daudelako.
|
|
|
Azken urteotan, legegileak eta bioetikan adituak tematu egin gara biomedikuntzaren gaineko zenbait gairekin, zelula amekin, esate baterako, eta haiekin lan egiten duten ikertzaile asko kexu da kontrolatuegi daudelako. Konturatu behar dugu hau ez dela zientziaren arlo bakarra; areago, beste arlo
|
batzuetan
egiten diren ikerketak, hala nola kimikan eta fisikan, arriskutsuagoak izan daitezke gizartearentzat, eta ez daude, inola ere, hain arautuak. Gogoeta egiteko eta auzia bere onera ekartzeko unea iritsi delakoan nago.
|
|
|
Zuhaitzaren eta onddoaren arteko harremana oso estua da. Horregatik, perretxiko espezie
|
batzuk
zuhaitz espezie jakin bateko basoetan hazten dira: batzuk pinudietan, esnegorria edo niskaloa, Lactarius delicius, esaterako; beste batzuk pagadietan eta hariztietan, onddo beltza, Boletus aereus, esaterako; eta abar.
|
|
|
Horregatik, perretxiko espezie batzuk zuhaitz espezie jakin bateko basoetan hazten dira:
|
batzuk
pinudietan, esnegorria edo niskaloa, Lactarius delicius, esaterako; beste batzuk pagadietan eta hariztietan, onddo beltza, Boletus aereus, esaterako; eta abar.
|
|
|
Horregatik, perretxiko espezie batzuk zuhaitz espezie jakin bateko basoetan hazten dira: batzuk pinudietan, esnegorria edo niskaloa, Lactarius delicius, esaterako; beste
|
batzuk
pagadietan eta hariztietan, onddo beltza, Boletus aereus, esaterako; eta abar.
|
|
|
Dena dela, onddo espezie
|
batzuek
bakarrik osatzen dituzte mikorrizak. Beste onddo batzuk parasitoak dira, eta beste batzuek materia organiko hilez elikatzen dira; hala, onddo batzuen hifak enborretan, gorotzetan edo orbeletan hazten dira.
|
|
|
Dena dela, onddo espezie batzuek bakarrik osatzen dituzte mikorrizak. Beste onddo
|
batzuk
parasitoak dira, eta beste batzuek materia organiko hilez elikatzen dira; hala, onddo batzuen hifak enborretan, gorotzetan edo orbeletan hazten dira. Onddo horiei saprofito deritze, eta, besteak beste, hondakinak degradatzen laguntzen dute.
|
|
|
Dena dela, onddo espezie batzuek bakarrik osatzen dituzte mikorrizak. Beste onddo batzuk parasitoak dira, eta beste
|
batzuek
materia organiko hilez elikatzen dira; hala, onddo batzuen hifak enborretan, gorotzetan edo orbeletan hazten dira. Onddo horiei saprofito deritze, eta, besteak beste, hondakinak degradatzen laguntzen dute.
|
|
|
Dena dela, onddo espezie batzuek bakarrik osatzen dituzte mikorrizak. Beste onddo batzuk parasitoak dira, eta beste batzuek materia organiko hilez elikatzen dira; hala, onddo
|
batzuen
hifak enborretan, gorotzetan edo orbeletan hazten dira. Onddo horiei saprofito deritze, eta, besteak beste, hondakinak degradatzen laguntzen dute.
|
|
|
Espeziearen arabera, perretxikoak hazteko azalera bat har dezake euskarri gisa (azal horia, Stereum hirsutum, adibidez, adar erorietan hazten da), lur azpian bertan haz liteke (boilur famatuak, Tuber melanosporum, esaterako) edo lurrazaletik gora altxatuta, hanka bat eta txapel batez osatutako egitura klasikoa hartuta beste egitura bereziago
|
batzuk
ere badira, atzaparren antzekoa, azaren itxura duena....
|
|
|
Esporak heldutakoan, askatu eta beste onddo bati bizia emateko prest egongo dira, zikloari berriro ekiteko. Beste egitura
|
batzuk
dituzten perretxikoek beste estrategia batzuk dituzte esporak zabaltzeko, baina helburua, azken finean, bera da.
|