|
2000
|
|
|
Baina jende asko ez dago konforme planteamenduarekin, dagoeneko bi ordu pasatu baitira, dagoeneko joan baita eguerdia eta hasi baita jendea gosetzen, seko gosetzen; eta jendea ez dago
|
batik
bat esandakoarekin konforme, akademiko xaharra hil egin baita dardar gordinen artean, betiko esaldia ahoan lore zuela: " Jainkoak estutu bai, baina ez du sekula itotzen".
|
|
|
Arrazoi bila ari dira guztiak.
|
Bat
batean, intelektual famatu batek kamera ezkutu anker horien moda aipatu du; ez zaiei gainerakoei argudio kaxkarra iruditu eta, segituan, goitik behera miatu dute gela; ez dute, ordea, inon kamerarik aurkitu. Eta orduak aurrera ahala, bost zentzuak zorroztu zaizkie han harrapatuta daudenei, irtenbide baten peskizan.
|
|
|
Entzuleek, bere baitan bizi diren edo hiltzen ez direlako hiltzen ote diren eztabaida  tzen ari direla,
|
bat
batean, argi zerutiar orlegi moduko bat ikusi dute ate zirrikitu batetik sartzen. Poliki hurreratu dira atera; irekita dago; kezka eta zalantza dator berriz ere jendearen gogoetara:
|
|
|
Zutitu egiten dira ajerezean lehiatzeko, buruz buru. Nork bere mugimenduak egiten ditu, hatzez
|
batik
bat, eragozpenak eragozpen. Erregelen gainean ez da inor mintzo, ezin denaz ezin baita mintzo.
|
|
|
horixe da bidea. Bada, neronek ikusi nuen jauzilariak ere preparazio berbera egin bide zuen bere kirol bizimoduan; ala beharbada ez, hori ez dago sekula ziurtasun erabatekoz jakiterik,
|
batik
bat halako kirol berezi bati buruz hitz egiten dugunean. Tira, nolanahi izanik ere, ziur dakit (han eta hemen galdetu nuelako) nik ikusi nuen eski jauzilariari, Marius Lippiri alegia, izugarri gustatzen zitzaiola Paul Delvaux pintore belgikarra, eta Jaume Muxarten koadro bat baino gehiago zuela zintzilikaturik bere etxeko egongela funtzionalean.
|
|
|
Jauzi arrunt bat izan zen, gainerakoen antzekoa. Baina airean zegoenean, kalatxori edo aztore baten antzera hegan, galdu egin zen
|
bat
batean geure begien bistatik, desa  gertu, itzuri; deskuidoz edo propio, ez dago jakiterik, baina, era batera zein bestera, aienatu, ostendu egin zen. Sekula betiko.
|
|
|
Ezuste desatsegin hark erro errotik aldarazi zidan gertakizunen ikuspuntua.
|
Bat
batean hustasun beltz bat sentitu nuen urdailean, oinaze sekretu lodi bat, eta ur berde nazkarria goitikatu nuen gorpu gozogabearen gainean. Zutitu egin nintzen.
|
|
|
Ura kantitate handitan, esan nahi dut. Eta hala, bada, hasi nintzen neure kasa, ezkutuan (lagunengandik ezkutuan,
|
batik
bat), lehen saiotxoak egiten. Beti izan naiz pertsona saiatua, egoskorra, ausarta.
|
|
|
Zigarro bat piztu nuen.
|
Bat
batean, ukabilkada mingarri bat sentitu nuen urdailean: eskuan neukan eskela ale bakarra ote zen, ala antzeko gehiago zintzilikatu zituzten?
|
|
|
Horixe galdetu zion, tenore ahotsez, Otsotzarmendi jaunak. Isiltasun kristalezkoa egin zen patio gotiko eraberrituan, eta habe zuten kapiteletan mahats mordoak jateari utzi zioten
|
bat
batean tximinoz mozorroturiko zaharsaridun aspertuxeek. Horixe zen galdera:
|
|
|
Ez litzateke ezinezkoa izango gauzak nola gertatu ziren zehatz mehatz adieraztea, kronologia deitzen den hori eskrupulosoki errespetatuz, saihesbideak ekidinez, oroimenak eskaintzen dizkizun hutsuneak eta babesak alde batera utziz; ez litzateke, ez, batere zaila izango, eta agian horrela jokatu litza  teke, erarik zuhurrenean ez ezik ortodoxoenean ere. Baina honako istorio hau ez da kronika poliziako bat edo biografia baten kontatze soil hotza, eta narrazio honek halako intentziorik ez duenez eta benetako intentzioaz ez dugu hemen ezer esango, irakurle zolia ez iraintzearren
|
batik
bat, barkatuko zaigu xehetasun kronologikoetan ezen ez oroimenak agintzen dizkigun pasarteetan nahiz gertakarietan, edota istorioaren garapenarekin (eta egiarekin, beraz) zerikusirik izan zezakeen txikikerietan estuegi ibili ez bagara; eta ez, esan bezala, estu ibiltzea bereziki nekosoa gerta zitekeelako, baizik eta estutasun horretatik askatzeak, gure ustetan, bizitasun pixka bat ekarriko liokee...
|
|
|
Luzaz gelditu zen eskuetako azazkalei begira, sorgorturik, ikusten zuenari arrazoiren bat aurkitu nahian, eskuei jira eta buelta eraginez, hatzak gora eta behera mugituz, orain astiro, bizkor geroxea  go, esku desitxuratu haiek begien onespena jaso zezaten zain. Behaketa luzearen ondoren, irribarre sineskaitz bat sortu zen Brown jaunaren ezpainetan, eta afaria prestatzearekin batera erabaki zuen aurkikuntzaren berri inori ez ematea,
|
batik
bat uste osoa zuelako loaldi goxo batekin dena bere onera etorriko zela. Ohera sartzerakoan, behatzen aldaketaren berri izan zuen:
|
|
|
Medikuntzara. Etxeko salako pladour arroxakolorean zeuzkan hiztegiak eta entziklopediak eta hiztegi entziklopedikoak begiratu zituen, zer begiratu behar zuen ongi ez zekiela, arretaz baina trakets, itxaropen eskasez, eta aurkitu zituen argibideek ez zuten argitik deus askorik, eta terminologia arrotza ilustratzeko azaltzen ziren argazkiak ere ez zitzaizkion batere baliagarriak iruditu,
|
batik
bat han azaltzen ziren azazkal gehienetan izugarri belztuek suz erreta ba  tzuk, izoztuta beste batzuk, mailuz jota ez gutxi, era askotariko horzkadez desitxuratuta ugari ez zutelako haren zerarekin inolako zerikusirik. Ez?
|
|
|
Pasabide luzeko leihotik ikusi zuen euria ari zuela, gogoz eta haizetsu.
|
Bat
batean, beste askotan gertatu ohi zitzaion bezala, Edmundo de Oryren bi aerolito etorri zitzaizkion gogora: Euria egitea eta negar egitea sinonimo dira; eta haren eskutik:
|
|
|
Diamanteak ere badaude". Hain gogoko zuen esalditik, Brown jaunak estrapolazio erraz
|
bat
batekoa egin zuen, ironiaz betea: " Oro ez da esku.
|
|
|
Minutu ezbaitsu baten ondoren, ispiluaren aurrean jartzea erabaki zuen. Deseroso sentitzen zen, eta
|
bat
batean berealdiko izu batek jan zizkion begiak. Bizarra egiteko makina zuen eskuetan hartuta, tinko, eguneroko lan horri ekiteko asmoz; baina menderatuko ote zituen bereak ez ziren esku haiek?
|
|
|
Gainerako sentzumenak noiz aldatzen joan zitzaizkion, alegia aste hartako zein egun jakinetan, ez genuke zuhurtasun osoz esaten jakingo, baina gutxi gorabeherako hurbilketa batek ere guztiz eusten dio kontakizunaren espirituari eta hariari eta erakargarritasunari, eta berdin izango da eta berdin ez bada, berdintsu adierazten badugu asteartean aldatu zitzaiola usaimena beti ere, hori bai, ustekabean; asteazkenean, ikusmenar; ostegunean, entzumena; eta ostiralean, ukimena; beste era batera ere izan zitekeen noski, hori ez dago ukatzerik, eta akaso lehenago aldatuko zitzaion en  tzumena ikusmena baino, eta ukimena, beharbada, ez zitzaion ostiralez mudatuko, neurri handi batean ukimena esku berrien jabetzarekin aldatuta zeukalako, aldez edo moldez, ordurako. ...aren gorabehera bigarren mailako zer bat dela garbi geldi dadila nahi genuke, bost egunen buruan halako aldaketa bortitz eta guztizko batek gizaki batengan sor dezaken desosegua, noraeza eta nekea izugarria dela kontuan izanik, bada esan behar dugu Brown jaunak oso ongi bereganatzen jakin zuela horrek berekin zekarren guztia bizitzeko eta gauzak ikusteko eta ikasteko modu berri bat, lehen egunetan
|
batik
bat. Orain gutxiago entzuten zuen, gehiago usaintzen, ez zitzaion camember gazta gusta  tzen eta asko, berriz, Margarita pizza; laztu egiten zitzaion ilea ile beltz motz kixkur antzekoa, ez jada horaila foam zati bat uki  tzean, eta bistak arintzera egin ziola iruditzen zitzaion, hobeto ikusi ez baina begiak lehen baino azkarrago mugitzen zitzaizkiola, artega bezala, urduriago.
|
|
|
Eta hutsik egin gabe joan zela esan dugu, eta bere lana txukun bete zuela ere bai, azken baieztatze hau guztiz egia ez den arren. Eta ez da guztiz egia ezta guztiz gezurra ere, Brown jaunak, nozitu zituen barne aldaketen ondorioz,
|
batik
bat, ez baitzuen azkenerako gauza bat ondo egiten, ez baitzekien nola erabiltzen zen ordenagailua, zer zen marrazki bat, zertarako balio zuen arkatz batek. Inor ez zen, ordea, azken aste hartako deskalabroez ohartu, neurri handi batean Brown jaunak aurrez eginda zeuzkan lanak mahairatu zituelako, artelan benetan dotoreak, eta haien aurrean makurtu eta plantak egiten jardun zuelako, eta estrategia hari esker libratu zen azalpen zailak eta mingarriak eman behar izatetik.
|
|
|
" Nire estasi bakarra onanismoa da". ...ker begiaz, keinu berezi bat, keinu bat zeinaren bidez eta gauzak bere onetik gehiegitxo ateratzen saiatu gabe adierazi nahi baitzidan ederki ezagutzen zuela nire iragana, alegia nire iragan onanista, eta ez ibiltzeko orain larritasunekin eta are gutxiago oraindik hura ezkutatu nahian; eta bekainak okertzeko modu ezohiko harengatik eta gero, ukabila itxi eta eskuari eman zizkion astindu azkar eta,
|
batik
bat, bortitzengatik, iruditu zitzaidan barre egin nahian zebilkidala gizagaixo suharra, bi arrazoi zirela medio: bat, neure iragana ezkutatu nahi izateagatik; bi, bizimodu hura utzi izanagatik.
|
|
|
Zeharo abailduta ikusi nuen. Eta niri, orain,
|
bat
batean, ez zidan besaulki hark traza onik ematen. Non ikusi nituen nik halako aulkiak?
|
|
|
Nola gainditu senitartekoen heriotzak uzten duen zauri sendaezina? Ez nuke, hala ere, hemen eromenaren laudoriorik egin nahi
|
batik
bat, laudorio hori aspaldian egina zelako, idazle holandar batek eta dotore asko gainera; soil soilik eskatu nahi nizuke, irakurle maitea, adinak ematen dituen pribilejioez balia  tzeko baimena, modurik arrazoizkoenean betiere, gehiegikeriarik gabe. Zer axola dizu, egiaz, nire lizentzia txikiak?
|
|
|
Bagenekien basakeria gurekin bizi zela, guregan sortzen eta zornetzen zela, bai, baina hainbesterainokorik... hainbesterainokorik ezin dezake bururik gaiztoenak ere irudika". Armando Bonillak, bien bitartean, etzaulkian jarraitzen zuen etzanda, egonarriz, itxuraz guztiz bere onean, ausart,
|
bat
batean gutxiagotasun konplexu hura gainditu balu bezala, Deere jaunari kontra egiteko prest. Freskagarri bat eskatu zuen, ozenki.
|
|
|
Gargolaren pasadizo hark ez zuen bestelako garrantzirik izan: lekuz kanpoko aldarrikapenak xotilki isilaraziak ezen jendeak uste izan baitzuen
|
bat
bateko hotz izugarri hura fronte polar baten eraginez gertatu zela, Zuzendaritzak bozgorailuetatik ohartarazi zuena bete betean irentsiz, bada, aurrerantzean efektu bereziekin kontu handiagoz ibiltzera mugatuko ziren. Gargola benetakoa ez izanak ez zuen ikuslerian ardura edo zalantza apartekorik sortuko:
|
|
|
Nola ahaztu nire programakideen paradero beltza? Ezen, egia esatera, min handiena eragiten zidana oroimena hain berean atxikitzea baitzen, hain oso eta hain bertako, eta horrexegatik akordatu nintzen, programa amaiera aldi hartan,
|
batik
bat, Leteo ibaiaren urez, haiek baitute, esaten zenez, gauza iraganen memoria ahazteko dohaina. Ai, orduan han izatera, tragoxka bat hartuko nukeen gustura baino gusturago!
|
|
|
Hermafrodita guztien gisa, gure hiena hau ere espiritu bikoi  tzekoa zen, eta, beraz, aldabera bere ekintza guztietan. Horiek guztiak neuk azaldu nizkien hiru aurkezle ezjakinei, eta adierazi nien, behin hartara jarrita, hiena hilobietan bizi  tzen ohituta zegoela, eta gorpuak jaten zituela, eta, horrez gain, giza ahotsak ezin hobeto imitatzeko gaitasuna zuela, eta, amarru horretaz baliaturik, gizakiak
|
bat
batean irensten zituela; piztia ezinago hipokrita zela ere esan nien, ehizatzen zituen animaliak oro negar gezurtien artean irensten baitzituen. Eta amaitzeko esan nien hienak gorroto zituela zakurrak, eta, aldiz, otsoekin oso gustura kopulatzen zuela.
|
|
|
Garbi atxiki ote du senarrarenganako fideltasuna? Hil edo biziko zalantzak, egiaz, hainbeste menderen bueltan gudari ahaztuari
|
bat
batean sortzen zaizkionak.
|
|
|
Elefantearen laudorio zintzo haren ondoren, harmaila gotikoetan zeuden ikusle elefantez mozorrotuek zein bene benetako elefanteek, tronpak zerurantz ezin ikusgarriago altxaturik, blues espiritual bat jo zuten, eta gainerakoak txaloen bidez eraman genuen doinu bihozkor haren konpasa, eta hainbat metxero eta poxpolo ere ikusi ahal izan nituen piztuta, ordurako gainean genuen ilunsenti hauskara argitu nahian bezala, argi gorri txiki bat hemen, bestea harantzaxeago, halako errosario dizdizari bat osatuz bezala. Amaitu zen ereserkia, hustu ziren gure belarriak, joan ziren itzaltzen poliki poliki, eta lanturu isil batean, su koloretsuak, eta
|
bat
batean hotza sentitu genuen guztiok biho  tzean, hotz gordin adieraztezin bat, ukiezina, hilkutxetako hotza bezalakoa. Hura ere, jakina, aurrez zegoen prestatuta:
|
|
|
Halere, harritu egin nintzen, eta lasaitu,
|
bat
batean. Ni konturatzen nintzen Frantziskok, lehendik ere hamaika zume hots eta odol guri jasan behar izan baitzituen, zuela halako egoerarik onartu; baina, egun hartan, merezia dik alu horrek!
|
|
|
Nire lehendabiziko irakurgaiak erlijiosoak ziren,
|
batik
bat.
|
|
|
Berdin gertatzen da negu gorrienean ere. Mozkortuta zaudenetan,
|
batik
bat.
|
|
|
Alabaina, nik ez dut askoz gehiago ikusi, zeren
|
bat
batean Rubenek eskutik indarka heldu, eta, oraindik ez dakit nola, ni zulo jendetsu hartatik ateratzea lortu baitu (atera bidean, segurtasun zaintzaile erraldoi bat hurakan baten pare igaro da gure albotik). Kanpora irten garenean, sabelean halako bulkada bortitz bat sentitu dut, eta berehala tripei heldu, burua makurtu, eta, nire GMI aren kalterako, botaka egin dut.
|
|
|
Gaur goizean, garbigailua zentrifugatzen hasten denean bezala, hiru aldiz sentitu dut bihotza golkotik irteteko zorian. Aurrena, gelan, telefonoaren dei zaratatsuek eta ez naiz exajeratzen ari paradisutik atera nau gaituztenean(" Goizeko bost eta erdiak dira", ohartarazi digute harrera gelatik Danen aginduz); hurrena, handik gutxira guk geuk jarria genuen iratzargailuak; eta azkena, aireportura bidean Preteritok
|
bat
batean oihu egin, eta biharamuna nabaritzen hasiak ziren bidailagunak esnatu dituenean:
|
|
|
Batzuetan, autobidean azeleragailua sakatu eta 130, 140, 150 hartu izan ditut kasik egokiagoa da nituen esatea, harik eta
|
bat
batean ertzainei antzeman, eta bat batean balazta  tzen nuen arte. Eta Dabidek, ertzain sartu aurretik, baina batez ere gero, nire bizitzan poliziarena egin izan duela iruditzen zait, eta harekin galga sakatzen bizi izan naizela.
|
|
|
Batzuetan, autobidean azeleragailua sakatu eta 130, 140, 150 hartu izan ditut kasik egokiagoa da nituen esatea, harik eta bat batean ertzainei antzeman, eta
|
bat
batean balazta  tzen nuen arte. Eta Dabidek, ertzain sartu aurretik, baina batez ere gero, nire bizitzan poliziarena egin izan duela iruditzen zait, eta harekin galga sakatzen bizi izan naizela.
|
|
|
Allô, Dabid? Alde batetik, gaur gurago nuen erantzungailu malapartatu horrekin berba egin,
|
batik
bat esan behar dizkizudanak esateko. Orain ulertzen dut zergatik gura ninduzun ni Rakel zelatatzeko.
|
|
|
Allô, Dabid? Hemen nauzu ostera ere eta, benetan, lehenago zer esan ez nekiela egon naiz,
|
batik
bat telefonoko ilaran Rakel zegoela ikusirik. Baina pozten naiz bigarren deiaren burutazio hau eduki izanaz, ze orain lasai esan ahal dizut furgonetan Luisekin berba egin dudala eta hark ziurtatu egin didala Rakelek eta Rubenek gaua elkarrekin igaro dutela.
|
|
|
Orduan ez nuen eskura izan, larrialdietarako, EEBBetako hiri handietako eraikinetan dauden sute eskailerarik; ez nengoen prestatua, nonbait (baina nor dago halakoetarako prestatua?); orduan ez nuen uste izan nire bihotzeko haragian berriro dardararik ttikiena sentitzeko gai izango nintzenik; ez nengoen oso zuzen, nonbait. Eta hala ere, horra,
|
bat
batean basamortua zeharkatu, eta oasi batera heldu izan banintz bezala sentitzen naiz Yosemiteko berdamenean, Rubenen aldamenean...
|
|
|
Gero,
|
bat
batean leher kaka egina nengoela ohartu naiz. New Yorkeko egonaldiaz geroztik ez dut uste hain nekatua sentitu naizenik, ezta Grand Canyoneko jaitsiera egin genuenean ere.
|
|
|
Agentzia duk, hain zuzen ere, beste agindu batzuk bete lituzkeena. Zuengatik ari gaituk hemen bidaia alferrikaltzen jaurti du Luisek
|
bat
batean altxatu, eta, haserre antzean, komunerantza joateko; baina harakoan ahopean entzun ahal izan diot: Sherif honekin nazkatzen hasia nago...
|
|
|
Beharbada horren eraginez, halako batean Bostongo bidegorria jarraitzeari utzi, eta, New Yorken bezala, noraezean ibiltzen hasi naiz, luzaroan ibili ere, harik eta,
|
bat
batean, Harvard-en nengoela ohartu naizen arte. Hango unibertsitate giroa, jendetsua eta bizia, oso kilikagarria egin zait.
|
|
|
Alabaina, nola esango nuke, niregan jaso den higadurarik lurrikararik bortitzena eta
|
bat
batekoena gertatzear zegoen, eta, bidaia honetako lehenengoak bezala, Karmelorekin zuen zerikusia.
|
|
|
Mitxelin gida aldean eraman arren, ziur nago nekez aurkitzen duela plazerraren txulora daraman bidea...". Halakoetan, ni doi bat deseroso sentitzen nintzen,
|
batik
bat beste bikoteak ere gutaz mintzatzen imajinatzen nituenean, elkarrekin afaltzen egon eta gero, esate baterako, ardoaren berotan konfidentzia batzuk egin eta gero, haien etxera itzu  li, eta ohera sartutakoan. Baina beti amaitzen nuen pentsatzen guztiz imajinaezina zaigula besteen etxe barneko intimitatea eta egunerokotasuna, otsoak usoa noiz irensten duen, noiz hagin zorrotzak erakusten...
|
|
|
Atzo gauean Rakel ez zen hoteletik irten, eta taldekideok berandu arte ibili ginen. Batzuk bete bete eginik itzuli ziren,
|
batik
bat Luis, Esther eta gauean zehar Danen atzetik nabarmen ibili zen Adela. Baina hotelera itzuli arren, frufrua ez zen berehala amaitu; Luis Adelarekin joan zen Rakelen beraren gelara, eta Esther, ezetz imajinatu, Rubenenera.
|
|
|
Ez dut maite homosexualez eta operaz futitzen den jendea. Balekite operak eta fadoak zein ezinbestekoak zaizkidan,
|
batik
bat hau bezalako bidaia batean... Orain ere erantzungailuak jantzita etorri naiz.
|
|
|
Ez dut ukatuko ezusteko erabaki horren atzetik nire ausardia nabarmendu nahi nuela Dabiden aurrean eta, ez dut ukatuko, halaber, hain
|
bat
bateko erabakia hartu izanak urduritasuna sortarazten zidala. Baina argi neukan bera jokoz kanpo harrapatu nahi nuela.
|
|
|
Gero, elkarrizketa labur bat izan genuen: bidaiaz, bidailagunez, pazientziaz..., eta ni argi eta adeitsu egoten saiatu arren, beldur izan nintzen sentitzen nuen negargura bortitz hura
|
bat
batean lehertuko ote zitzaidan. Eta haur denboran aitaren besoen irrikaz ibiltzen nintzen bezala, ez ote nintzen inpentsan Danen besoetan abailduko.
|
|
2001
|
|
|
U (erlojuari begira:
|
bat
batean serio jarriz): Jesus, zortziak!
|
|
|
Bezeroak pospoloa pizten du
|
bat
batean, baina honek zorua ukitu baino lehenago, zentimetro batzuk lehentxeago hain zuzen ere, haize bolada zakar batek itzali egiten du. Giza-talde izugarriak, etsiak jota eta ahoan gurutzea dutela, etxe aldera erretiratzen dira, burumakur, alkatea buru dutela.
|
|
|
G (serio):
|
Batik
bat, arrazoi hermeneutikoak...
|
|
|
Ez da posible!
|
Bat
batean. Ezeren abisurik gabe?
|
|
|
G: Banengoen, ba(
|
Bat
batean guztiz asaldatuta): Baina orduan... orduan kondenatuta zaude!
|
|
|
Gogorra izango ez da ba, seme! Hasieran
|
batik
bat. Gero, ez pentsatzen ikasten duzu.
|
|
|
Ikuspegia benetan zirraragarria zen. Schlumberger ek ez zuen
|
bat
bateko ihes hura adierazteko hitz aproposagorik aurkitzen: zirraragarria.
|
|
|
Sartu bezala, seme alaba eta ilobek, garrasi zizkolatsuen artean, aurrea hartu zieten aita osabei, eta, hauek konturatzerako, lardaskan hasiak ziren haiek. " Basta!", bota zuen aitak errespetuz," eta nire atzetik!", eta aquariumeko argiek,
|
bat
batean, ilunabarreko ekaitz borti  tzaren eraginez, itzaltzeko keinu errepikatua egin zuten, itzali eta piztu, piztu eta itzali; trumoi hotsak dantzan jarri zituen hormak eta beirak; zaintzaileen baretze lanak eta hitz lasaigarriak hutsalak gertatu zirelarik, arrain-ontzietan nagusitu zen berehala: ostikadak, begirada ikaratuak, oihuak, negar kontsolaezinak, begitarte desitxuratuak, zain irekiak...
|
|
|
Hil edo biziko zalantza batek jo eta harrapatu nau
|
bat
batean. Zeharo gogaiturik utzi nau, eta beltz ikusten dut orain etorkizuna:
|
|
|
Ni neu izan nintekeen gizon horrek, kalea gurutzatu arau, gelditu egiten du
|
bat
batean daraman martxa azkarra. Eguna joan eguna etorri, berdin.
|
|
|
jendea, hezetasun sarkorra, izkinako argi gorrizta hori.
|
Bat
batean, beste denbora batean sartu naiz; pauso bakar batez iragan ditut mugak eta geografiak; hautsi, beren baitan bizi diren irudiak; eta ez naiz ohartzen (zalapartaka eta oihuka) bakarrik utzi nautela, aretozaina garrasika dudala, eta pantailatik irten den automobila gainera datorkidala.
|
|
|
Eztanda bat bailitzan sentitzen duzu,
|
bat
batean, entzuten ari zaren musika hori; musika hori, zure begien argitara, ezaguna baita, baina ez zure mundukoa, telebistako film batetik letorkeena baizik; musika bat mingarria, errepikakorra, estutasunaren soroan loratua, doinu bainoago zarata; musika bat, finean, azken ordu erdian propio eta setati zerbait iragarri nahian dabilkizuna, eta, noski, zure mundukoa dena, hain arriskutsuki zure mun...
|
|
|
T-ko gertakizun larrien ondoren, izainen eta akainen etorkia, bilakaera eta bizimodua aztertzen duen zientzialari taldearen esanetan, guztiz faltsua da animalia horiek Transilvanian XIX. mendean bizi izan omen zen Konde batengan etorkia dutenik, teoria oker eta sentsazionalista hori, inolako oinarri zientifiko gabea izateaz gainera, ez delako egiaz  koa,
|
batik
bat halako Konde odol edalerik ez zelako inoiz existitu; ez, behintzat, gizakiok errealitate hitzaz ulertzen dugun zer zehatz eta neurgarriaren arloan; hala, bada, T. ko sarraskia azaltzeko orduan, zientzialari horiek, fabulak eta sorginkeriak alde batera utzita, nahiago dute, azken emaitza zuhurretara iritsi bitartean behintzat," izurrite" bezalako hitz neutro bat erabili, batez ere er...
|
|
|
Iritsi ahala galdetu zuen. Inork ez zion ezer erantzun, ez ziren lanparak itzali, pianoa
|
bat
batean tristeziarik sakonenean ito zen. Umeak ez zuen etsi, eta, atzera, tolesgabe eta goxo galdetu zuen:
|
|
|
Atea ixteko zorian egon zen, baina erabaki hark gorputzaren zama astunagotu egin zion
|
bat
batean, eta gihar guriak berundu. Ezin izan zuen besaulki bigunegi hartatik gorpu  tza altxatu, besoekin sekulako ahalegina egin zuen arren.
|
|
|
Izuak bizkarrezurra elbarritu zion. Hala ere, barre egin zuen
|
bat
batean, eta karkarak egongelako paperak haizatu zituen. Gero, isiltasunak atzera dena bere sokara loturik, pauso arin batzuen oihartzuna entzun zuen patioan, tak tak tak, ate alderantz mantso baina erabakitasunez hurbiltzen zela.
|
|
|
Orain, demagun, bizi soineko berritu hori, egun batean, goitik behera, tarrat!, urratzen zaizula, edo ostu egiten dizutela, bestela; edo,
|
bat
batean, galdu, edota erre egiten zaizula. Hondamendi nabarmenak diruditen arren, gerta daitezke, ezta?
|
|
|
Aitaren labana biak alkarregaz jarraitu eben. Urteekin, artaziak izena ipini eutsen
|
baten
batek Â. Eta guraizeak besteren batek.
|
|
|
Aurrera jarraitu zuten guztiek, batean txistuka, hurrengo isilean...
|
Bat
batean, agure bat atera zitzaien bidera:
|
|
|
Ez zuen bertako hitzen esanahia oso ondo ulertu. " Jaio denak hiltzea du zor" aita joan berriaren hitzak gogoratu zituen
|
bat
batean. Ba ote zuten zer ikusirik eskuetan zeukan liburukoekin?
|
|
|
Alkandora, aldiz, kremaxka, lepokoa almidoiez gogortua, berez ere tentea zen jabearen burua are tenteago agertzeko  edo, hala jarria. Azkenez, eskumuturretan, urrezko mahuka biki bana, eguzkiak joz gero, dirdira bakar
|
batekin
bat baino gehiago itsuaraziko lituzketenak. Eta jaka poltsikoan, zapia; zapi gorri gorria.
|
|
|
Ama, zuretzako kolore baltzak beti beti lutua... edo
|
baten
bat hil dala edo... antzerako zeozer esan nahi dau?
|
|
|
Dendak halako kolore more beltza hartu zuen,
|
bat
batean, irten berri zen emakumearen soinekoak airea tindatu balu moduan.
|
|
|
Eta,
|
bat
batean, jendez bete zen hiria.
|
|
|
Txilina joten duzu, ur freskoa eskatzeko. Dei egiten duzu,
|
baten
batek landareak eskura ematen laguntzeko. Amak, orduan, eskuetakoa mahai gainean laga, eta arnasa hartzen du, sakon; hozkailua zabaldu eta pitxarra ateratzen du:
|
|
|
Hasieran bezala, biluzik bazaude eta,
|
bat
batean, josten egitea ahaztu zaizula konturatzen bazara, zatoz etxera eta jantzi zeure aurretiko norbaiten jantzia. Baliteke arropa horrek larrua babesteaz gain soinean eraman duenaren izpiritua ere eranstea.
|
|
|
Zehatza, esan beharrekoa hitz ahalik gutxienekin esaten dakiena, zorrotza, esaldiaren erritmoari begiratzen dakiena. Harako hartan
|
bat
bateko  jardunaren arrasto nabarmenak dauden bezala (ez da ahaztu behar hemen bildutako lan batzuk hitzaldiak direla), beste horko horretan luma koska bat zorrotzago baten emaitzak aurkituko ditu. Gauza jakinak dira.
|
|
|
Ez genuen, halabeharrak dakarren ezinbesteagatik, hurrengo egokierarik izan. Ordutik hona, ordea, sarri samar izan dut hizpide aspaldiko asmo hura, lagun artean
|
batik
bat, baina baita erakunde kultural eta politikoetan sarbidea zein erantzukizuna duen jendearekin ere. Halarik ere, bateko bizitzaren martxak berak eta besteko geroko geroak zokoratu egin dute, behin eta berriro, asmoa.
|
|
|
Suziri batena bezalako
|
bat
bateko eztandaren eragina izan zuen aipu luzeak, nire asmo zaharraren eta Koldo Mitxelenaren pentsamenduaren gaurkotasun erabatekoaz hitz egitera eraman baikintuen. Halatan, Mitxelenaren testu interesgarrienen erdaratze lana zehaztu, lagina bideratu eta egitasmoa gauzatu egin behar genuela erabaki genuen egun hartan.
|
|
|
Eta ohar bat, bidenabar, inork txartzat hartzea nahi ez nukeena. Hau dela zein hori dela, egingo du
|
baten
batek astuna ez ezik, aspergarri eta gogaikarri gertatu zaiola irakurtzen saiatu dena.
|
|
|
Gehiegitan, izan ere, ibili izan gara elkarren berri ez genekiela eta jakin ere nahi ez genuela, ez oraingoek lehengoen, ez alde batekoek bestekoen. Zaharrak,
|
batik
bat, ez genituen aldi batean gure artean nahi, ortografia moldakaitza erabili zutelako, mordoiloegi idazten zutelako eta aipatuko ez ditudan beste mila arrazoi eta aitzakia bide zirelako. Hondarraren hondarrean, ordea, beste zerbaitengatik agian:
|
|
|
Barrenen daramadana nik hemen argi eta garbi esan behar baldin badut, eta momentu honetan esateko asmoetan  nabil âbesterik pentsatzen duenak barka biezatâ, ni ez naiz batere foruzalea. Orain askok eta askok karlista dirudigu,
|
bat
batean foruzaletasun izugarria sortu baitzaigu, eta ni ez naiz, esango dizuet zergatik, oso foruzalea. Foruek ez dute sortu Euskal Herriaren partiketa, edo zatiketa, baizik Euskal Herriaren zatiketaren ondorio dira foruak.
|
|
|
Bere zentroei buruz, malthusianismo gisako zerbaitetara jo zuen Estatuak luzaroan, pribatuak errazkiago zabal eta heda zitezen: ez dago gogoratzea besterik nola
|
bat
batean giltzatu zituen Irunen, Oñatin eta bestetan Errepublikak ireki zituen Institutu edo Institutu kideak. Gero, zorioneko autarkia âgaitz guztien erremedio behar zukeenaâ baztertu zen bezalatsu, berriz lehengoak eta gehiago han hemenka barreiatzeko.
|
|
|
Esker onez eta beldur gaiztoz beterik agertzen naiz hemen gure hiz  kuntzaren egoeraz, oraingoaz eta azken berrogei urteotakoaz, mintzatzeko  asmoz. Arreta apurren bat merezi luke gaiak, oraina etorkizun dugun geroaren agergarri izan daitekeen aldetik
|
batik
bat. Egoki da eta zuzen, bada, horren ingurukoak Deian tratatzea, oraindik jaioberria delarik1:
|
|
|
Baduela, bestela esan, halako debekuren bat alegiazko ez diren egiazkoei hurbiltzeko, horrelakoen berri ematen abiatu bezain sarri larrugorrian azaltzen zaion eragozpena. Gertatuok,
|
batik
bat, Txillardegiren niaren inguruko izatea suertatzen denean. Eta maiz egingo dugu topo horrelakoekin, ni hori ez baita ez laburra ez meharra.
|
|
|
Argitaldarien lana, esaterako, Errepublika garaian baino joriagoa izan da: orduan baino liburu gehiago argitaratu da, eta irakurleak ere ugariagoak dira, maila
|
batean
batez ere. Gure artean hainbeste kalte eragin duen bikaintasun nahiarekin batean38, dela sortze lanetan dela itzulpenetan, erlijio lanez kanpora, eta are hauetan ere," literatur ederra" soilki lantzeko gogo hura aienatu da.
|
|
|
ugariak izan baitira. Deiturak eta toponimoak ausarki, Â Ameriketan
|
batik
bat. Ez da egia, Entziklopedia Britanikoan artikulu batean zuzendu zidaten bezala," south of RÃo Grande" gisakoez gainera besterik ez dela:
|
|
|
Beldur nintzen eta beldur naiz, beste modura esango dut, luzeegi jardungo dudala neure jardunean, edozeinek luzesteko bezain luze. Erraz sor daitezke horrelako bidegabekeriak hiztegiak, eta euskal hiztegiak
|
batik
bat, gogora orduko
|
|
|
Bada eztabaida franko, borroka ere bai, euskal hitz altxorrari buruz: hor dabiltza, izan ere, gureak, gureganatuak (hauek ere gure gure dira, gureganatze hori zinetan eta benetan burutua dagoen heinean), eta gureganatzekoak
|
batik
bat, gureganatzeko bidean direnak eta omen direnak, horietan baitago, bestetan baino areago, sesiobidea.
|
|
|
Neure lanbidetik behar ez beste saihesten ez naizelakoan, lehenbizi: badirudi, alafede, hitzek eta hiztegiek badutela ikuskizunik hizkuntzalaritzarekin âeuskal etimologiaren aldetik, bai, behintzatâ eta ni arlo honetan âongi, gaizki, nahiz erdipurdiâ saiatua naiz
|
batik
bat, ematen duenez. Gainerakoan ere, hortik landara eta bigarrenik, begiak lausotuxe ditudalako edo ez dut ikusten aldamenean, ezta urrutixeago ere, Â hartzekodunei zor zaizkien erresalbu eta salbuespenak salbu, halako jakite, jakinduri eta jakiunde espantagarririk, nor bere buruari eta bere buruarengandikakoei begira bestelako ustetan badabil ere sarri asko.
|
|
|
Halaz guztiz, Larramendiren sorkariekin hainbestetan gertatu zen legez, gero ere jendeak, burutik orporaino alderdi setaz loturik ez zegoen neurrian, gehiegizko zeritzanak ez zituen onartzen:
|
batik
bat, ez zituen erabiltzen. Honako honen irudiko ipuinak ez ziren ipuinak besterik:
|
|
|
Nik, egia esan, begi zorrotzak izan ditut hutsak ikusteko (batez ere, huts horiek geure buruarenak, neronenak barne, direnean), baiezkoan erantzun ohi nuen, ez beti, baina bai gehienetan. (Egoera trankilduz zihoala,
|
bat
batean konturatu nintzen zerbaiten gaitzespenak sustrai sakonagoak zituela: gu sartu omen ginen gerrate hartan eta, hori aski ez izanik, geure erruz galdu genuen.
|
|
|
Zer ikusirik duten puntuak hauexek dira, deritzadanez: 1) hitzalditxo bat egin nuen behin, gero argitara emana, Oihenarten olerkiei buruz2; 2) hitzalditxo horretan, bizpahiru hitz sartu nituen bidenabar" axulartar" zirelakoen kontra, Aita Villasanteren kontra
|
batik
bat; 3) hori zela eta aipatzen nuen Altube jaunaren Erderismos ez berak finkatutako legeak mugatzen saiatzeko, baizik nire ustez gutxi edo gehiago mugatu beharrak zirela adierazteko. Euskeran, nik esanari erantzun dio Altube jaunak, axulartarrak eta Aita Villasante, oso oker ez banago, zeharo alde bat utzirik.
|
|
|
Ez dute euskaltzale guztiek idazten jardun beharrik. Denek
|
bat
batean filosofiaz mintzatzen hasi beharrik ere ez. Badago lanik aski euskaltzaleen  tzat horretaz kanpora euskara gordetzeko eta zabaltzeko.
|
|
|
Hori dela bide, zenbait kontseilu on ematen dizkit gure X ek: ez omen nuke,
|
batik
bat, auzirik horrela" pertsonalizatu" behar. Edota," jeniyo txar oyek utzi, bestela ezurrak autsi".
|
|
|
 Dakikezuenez, lehen liburuki hau zuoi hiruroi buruzkoa da. Kulturgintzan gizarte eragipena izan duzuelako
|
batik
bat izan zarete aztertuak, oker ez banago. Eta, zuek gaitzat eta aitzakiatzat harturik, zuen inguruan Euskal Herrian bizi bizirik dagoen ideia eta joera asko da aztertua edo ukitua liburu horretan.
|
|
|
Gure ustez, ordea, egiazko garbitasuna eta ez alegiazkoa sakonago zegoen (Chomsky argitara baino lehenago ari ginen), jatortasunaren osinean ezkutatua. Hitzei dagokienez, beraz, garbia da jatorra dena, euskaldunek (literatur mailaz ari ginen
|
batik
bat) erabili dutena nondik ere nahikoa den. Lehen oinarri hau, erabiltzeak bihurtzen duela hitza euskal hitz eta ez etorkiak, Euskaltzaindiak aditzera eman zuen, ez zalapartarik gabe, Bilboko biltzarrean, Arantzazukoaren ondorengoan.
|
|
|
Elizgizonek
|
batik
bat sudurra aski zorroztu digute eta, nik" beste" iritzi horri halako heresia kiratsa edo hartzen diot. Pentsamolde horren erro bila hasiz gero, Marr en izena datorkit gogora, ez Marx-ena:
|
|
|
Erraza ez dela, dio norbaitek, ezta osoro herrikoa ere. Neroni ere erraza ez delakoan nago, baina ez da erraza,
|
batik
bat, herri kutsua duen aldetik. Herri bertsoak ez ditu behar bezala ulertuko, Xenpelar lekuko, euskaldun garbia ez denak, diotenak adina ardura baitu isilik uzten dutenak.
|
|
|
Horretarako, argitara ditzagun argitara gabeak eta ikusmira ditzagun astiroago argitaratuak. Hori nahi luke
|
batik
bat liburu honek eta laguntza ederra eskainiko dio, honenbeste Orixezale bikaini eskerrak, lan horretan hasi nahi duenari.
|
|
|
Baina, mundu zabalean aski hedaturik dabilen ustearen arabera, ez da Txilen, esateko moduan, huelgarik, grebarik edo lan uzterik izan: han
|
batik
bat gertatu denari lock out deritza, han eta hemen. Bakuninek beti amets izan zuena, eta langileek lortzeko gauza izan ez direna, erdietsi dute nagusi ugazabek:
|
|
|
Orain goi mailako literatur mota bezala behintzat zertxobait baztertua dagoen eleberri historikoak edo historia nobelak ez du hasierako bere hartan iraun. Axalaren lilura zen
|
batik
bat lehenbiziko erromantikoentzat. Manzoni eta besteren bat kenduz gero, agian?; pintura betea gero, arkeologiaren bidez erdietsia, Flaubertentzat eta; azkenik, berriz, historiaren oinarriak eta indar eragileak hobeki ezagutu nahiak sarbide berriak sortu ahala, hondoraino eta hondarreraino murgildu nahi lukeen egitekoa: ez da noski, halabeharrez gertatu Howard Fast ek Spartacusen eta Arthur Koestler ek The Gladiatorsen gai berbera hautatzea bi izenekin.
|
|
|
euskaldun askok, neurri berean ez bada ere, nabaritu baitute bere barrenean. Hona non sortu zaigun
|
bat
batean, idazle trebea ez ezik, askozaz gehiago behar  duguna: nobelista bat.
|
|
|
Gu, gainera, jakintza hutsaren eta soilaren premia larrian gara, haren fruituak ezagutzen baititugu hura bera baino areago. Eta jakintzak darama
|
batik
bat mundua dabilen bideetatik. Onak nahiz kaltegarriak izan, nekez aldatuko ditu inork egungo egunean.
|