|
2000
|
|
|
" Ene asmoak haruntzagokoak dira, halako egoera baten testimonioa ematea, misterio eta posibilitateen eremuetara sartzea, euskal lengoaia urri hau adierazbide egitea, gauzen abardura poetiko ezkutuak
|
azaltzen
entseiatzea, eta honelakoak." (42 or.)
|
|
|
Edukin fantastikoa duten istorioak direla esaten du, eta ezaugarri hau garai legendarioetan nahiz gaurko egunean kokaturiko lotura modua dela azpimarratzen du. Ipuinak Arthur erregearen garaikoak, Greziako trajerien garaian edo gaur egun koka litezkeela dio, baina hauetako askotan egunerokotasuna dimentsio irrealetan
|
azaltzen
zaigula esaten du. " Ipuin fantastikoetan ohizko diren elementu liluragarriak aurkitzen ditugu, irrealitatearen auraz." (265 or.)
|
|
|
Bestalde, Sarrionandiaren ipuinen iturriak zein nabariak diren aipatzen du, eta gainera autoreak berak eransten dituen oharretan
|
azaldu
egiten dituela esaten digu, kultura handiko irakurle dela erakutsiz eta ezertan iruzur egiteko asmorik ez duela.
|
|
|
Argiako komentariogileak ipuin bakoitzaren gaia
|
azaltzera
jotzen du hurrena: erbesteratzearen gaiaz mintzo dira" Aio Aioma"," Pindaturiko paisaia"," Gerla istorioa".
|
|
|
Sarrionandiaren narrazioaren indarra deskripzioetan dago eta ez gertatuko denaren suspentsea edo estrategia narratibo korapilotsuen erabileran. Egoerak bere zertzelada adierazgarrienetan
|
azaltzen
ditu, eszenifikatu egiten ditu eta elkarrizketak ere labur laburrak izaten dira. Hitz justukoa eta lakonikoa da pertsonaien mintzaira, narrazio Borges zaleei dagokien moduan, baina egileak metafora eta sinboloen erabileraz hedatzen ditu, prosalan horietan mintzaira poetikoari hurbilduz.
|
|
|
Bestalde, 1983kotik 1990eko narrazioetara bilakaera izan deneko hipotesiaren aldeko
|
azaltzen
da Azkorbebeitia, jadanik aipatua dugun kronotopo indeterminatuetatik determinatu eta errealagoetarako norabidea, beti ere denboraren urruntasuna mantenduz. Lehenengo bi narrazio liburuetan narrazio maila ezberdinekin jokoan dabilela, ametsa eta irudimen jokoak narrazio askoren zutabe direla ikusten badugu ere, azkenekoan, aldiz, joko hori alde batera utzia du.
|
|
|
Literatura, giza arauaren urradura. " Arima naufrago bakartiak" eta" Marinel zaharra", itsasoa eszenariotzat duten bi narrazioetan garbiki
|
azaltzen
zaigu, haste bereko gaztigutik: deabruarekin itsasoratzen bahaiz, berarekin egin duk bidaia.
|
|
|
Ez da hor marinela protagonista, Merlin azti maiteminduaren fatuma da gaia, baina Pott Bandako idazleei eginiko erreferentzia zuzen eta zeharkakoen artean, bada marinelaren aipamen bat ere. Hor
|
azaltzen
da, bada, Josemari Iturralde zalduna jazz musika entzunez, Durangoko irteeran dagoen zuhaitz itzaltsu baten ondora iristen da, Merlin eta Enare neskatxa haren ondora atseden hartzera geratu direnean. Zuhaitz horrek, ordea...
|
|
|
Gai zerrenda zabala ukitzen du: boterea, iraultza, lengoaia, zapalketa... baina honetan aurrekoetan baino osatuago eta sendoago
|
azaltzen
omen da Sarrionandiaren pentsaera. Lopez Gasenik 1993an adierazten duenez, Marginalia, Ez gara gure baitakoak (1989) liburuari dagokion beste aurpegia da" gogoeta teorikoen alderdia." (Egan, 1993)
|
|
|
Lopez Gasenik dioenez, istorio guztietan zehar noizbehinka errepikaturik agertzen da esaera hau" batasun ia erlijiosoa ematen diolarik liburu osoari". Arnaut Oihenartek Atsotitz edo errefrauak bilduman jasoriko Han izanik hona naiz esaera ilunaren azalpena euskal idazle hark
|
azaltzen
zuen modura, bi txoriren arteko elkarrizketa egoeran kokaturik ulertu behar da: " Txori batek, bere habia epelean dagoela, heldu berria den beste txori bati emandako erantzuna da, heldu berriak Orhi aldean eguzkiak bero jotzen duela eta hara joateko gonbitea luzatzen dio; kabi epelean dagoen txoriak, aldiz, iruzurra sumatzen du eta ezetz erantzuten dio" han izanik hona naiz" esanez.
|
|
|
" Hazparne 1893"/" Hazparne 1987" bi istorioak," Tortura"," Euskal amen aienak"... Hirugarren multzo nagusi bat euskal literaturaren arloko gaiek osatzen dutela dio Lopez Gasenik, non bere zaletasunak eta etsaigoak
|
azaltzen
dituen.
|
|
|
Bestalde, literaturzaleak liburuan zehar entzungo dituen behin eta berriko oihartzun edo erreferentzia literarioen atsegintasuna gozatuz batera, ate osteko oharren bidez osatu ahal izango du bere literatur intuizioa. Bestela esanda, arrazoi ez literarioek baliteke, baina bereziki arrazoi literarioek
|
azaltzen
dute beste gabe liburuaren argitalpen ugaritasuna eta irakurleen zaletasuna.
|
|
|
Felix Ibargutxik(" Urrutiko parajeetatik hemengo oinazera", Zabalik, 1987XII, 2 or.) iruzkinean aipatzen duen lehenengo gauza Izuen... liburutik Marinel zaharrak honetara emandako aldaketa handia da, autorea kartzelan bost urte egon eta gero, guztiz bestelakoa dela esanez. Liburuaren estiloak eta gaiak aldatuak direla
|
azaltzen
du Ibargutxik: 1978 poemak diren Izuen gordelekuetan barrena koan Europako hiriburuetan zehar literaturaz ziharduten poemak ziren, oraingoak errealitate gogoratuz dihardute, kartzelako miseriak esplizitoki azaltzen dituzte," poeta jaitsi egin da zenbait arazo sozial ukitzera" dio.
|
|
|
Liburuaren estiloak eta gaiak aldatuak direla azaltzen du Ibargutxik: 1978 poemak diren Izuen gordelekuetan barrena koan Europako hiriburuetan zehar literaturaz ziharduten poemak ziren, oraingoak errealitate gogoratuz dihardute, kartzelako miseriak esplizitoki
|
azaltzen
dituzte," poeta jaitsi egin da zenbait arazo sozial ukitzera" dio. Sarrionandiak halere, beti eusten omen dio tonu lirikoari, gairik gogorrenek eta krudelenek beti dute ukitu lirikoa.
|
|
|
Sarrionandiaren kasua oso esanguratsua da. 1985eko uztailean, kartzelatik ihes egin ondoren, elkarrizketa batean nahiko garbi
|
azaldu
du, erabaki eskizofreniko baten urratsa. Militante bizitza eta poeta bizitza banatzeko eginkizuna planteatzen zuen elkarrizketa hartan.
|
|
|
" Zaindu ezazu zure burua, lagun" esan nahi omen du, eta Gulliver en bidaiak liburutik hartua omen da. Jonhatan Swuift en 1726ko liburu honetako laugarren atalean
|
azaltzen
da. Berez agur bat omen den esaldi hau, Gulliver ek zaldien lurraldetik alde egitean moxalak maitasunez berari zuzenduriko esaldia da.
|
|
|
Jon Kortazarrek Lurra eta Luma (1997) artikulu bilduman, liburuari eskainirikoan, haren moldaketa berria azpimarratzen du, Marinel zaharrak liburutik harturiko materialek, emendatuekin batean egituraturik, taxu berria hartzen dutela diosku. Sarrionandiaren liburuen irakurleari lehendik ezagun egingo zaizkion sinbolo eta gaiekin batera beste zenbait ere
|
azaltzearekin
, bizitza bera da poema hauetan azaltzen dena, bere aniztasun osoan. Alde batetik, tematikak zabaltzera egin duela esaten du eta adibidetzat aipatzen du lehengo liburuan heriotzak zentzu ideologikoa bazuen edo omenaldi poesiak egiten bazituen, oraingoan zabalera jotzen duela poetak, heriotza bera, bere heriotzaz eta hil ondokoaz hausnartzen duela.
|
|
|
Jon Kortazarrek Lurra eta Luma (1997) artikulu bilduman, liburuari eskainirikoan, haren moldaketa berria azpimarratzen du, Marinel zaharrak liburutik harturiko materialek, emendatuekin batean egituraturik, taxu berria hartzen dutela diosku. Sarrionandiaren liburuen irakurleari lehendik ezagun egingo zaizkion sinbolo eta gaiekin batera beste zenbait ere azaltzearekin, bizitza bera da poema hauetan
|
azaltzen
dena, bere aniztasun osoan. Alde batetik, tematikak zabaltzera egin duela esaten du eta adibidetzat aipatzen du lehengo liburuan heriotzak zentzu ideologikoa bazuen edo omenaldi poesiak egiten bazituen, oraingoan zabalera jotzen duela poetak, heriotza bera, bere heriotzaz eta hil ondokoaz hausnartzen duela.
|
|
|
Lehenengo narraziotik hasita, deskribapenak betetzen ditu liburuaren orri gehienak, narrazio osoak. Kontaketa da nagusi, nola adierazi, egoera bat
|
azaltzea
, adieraztea." (88 or.)
|
|
|
Jarrera honek nahiz literatura egiteko ideal perfekzionista eta zorrotz horrek, Lauaxetaren lehen liburuko beste" post scriptum" ospetsu hura," Uarra" izeneko idatzi laburra oroitarazten du. Lehen aldiz hark Bide barrijak liburuaren ostean
|
azaldu
zituen ideia, asmo eta ametsen oihartzuna entzun baitaiteke Sarrionandiarenean: " Olerkari nazala agertutiari enago, izkuntza onetan be gogai batzuk azaldu daikeguzala erakustiari bai." (Lauaxeta, Olerkiak, Erein, Donostia, 1985)
|
|
|
Lehen aldiz hark Bide barrijak liburuaren ostean azaldu zituen ideia, asmo eta ametsen oihartzuna entzun baitaiteke Sarrionandiarenean: " Olerkari nazala agertutiari enago, izkuntza onetan be gogai batzuk
|
azaldu
daikeguzala erakustiari bai." (Lauaxeta, Olerkiak, Erein, Donostia, 1985)
|
|
|
Poema bilduma bidai kaiera baten gisan
|
azaltzen
da, eta idazlearen beraren bi hitzaurre modu ditu, lehena prosan, liburu gehienen tankerakoa, eta bigarrena" Bitakora Kaiera" izeneko poesia, liburuaren egitura aurkezten duena. Zazpi etapa dituen bidaia da Sarrionandiak liburuan zehar egiten duen ibilaldi hori.
|
|
|
Aipagarri da bestalde, nortasun literario horrek alde askotatik bere horretan aldagaitz dirauela oraindainoko liburugintza osoan, gero eta bereagoa delarik bere literatur lanen izaera delikatua, haien fintasun estetiko hain sentsoriala. Munduak sortu eta egoerak
|
azaltzeko
gaitasun berezia du, sakontasunez nahiz erliebez aurkeztuz aldi berean, tentsio narratiborik edo extasi poetikorik eragin gabe, intrigaren edo sentimenduen exaltazio pizgarriaren premiarik gabe, patxadaz eta neurriz aurrera eginez zabalera nahiz sakonera, leguntasunez eta dotoreziaz.
|
|
|
Artikulu honetan dioenez, Bernardo Atxagak argitaratu zuen poema liburua da oraingo euskal poesiaren mugarri nagusia, baina Sarrionandiak 1985eko Ni ez naiz hemengoa liburuan bildu omen zituen hobekienik poesia berri honen oinarri teorikoak. Sarrera gisako batez
|
azal
ditzakegu bada, Jon Kortazarren ustez poeta multzo berri honek dituen oinarri teorikoak eta euren ezaugarri orokorrak.
|
|
|
Gainera, kolore beltzaren bidez narrazioaren leit-motiva den heriotzari erreferentzia egiten dio. Bizitzari buruzko gogoetak eskaintzen dituenez, heriotzari nola aurre egin ere
|
azaltzen
ari da. Izan ere, askotan aipatu izan den bezala, bizitzea hiltzen joatea baino ez denez, heriotzerantz doan bidaia horretan, antza denez, bizitzea dugu heriotzari aurre egiteko bide bakarra.
|
|
|
Haatik, pertsonaia hauen hausnarketa, zalantza... batzuk deskribatzen bazaizkigu ere, ez dugu bi pertsonaia hauen barne munduan sakontzeko ahalegin berezirik antzematen. Hau da, batik bat istorioaren gorabeherak hobeki ulertzeko beharrezkoa dugun informazioa
|
azaltzen
zaigu. Oro har, kontalariak hirugarren pertsonan hitz egiten duela esan dugun arren, oroitzapenen berri ematean narratzaile intradiegetikora igarotzen da.
|
|
|
Izan ere, narratzaileari Iñakik berak bere istorioaren berri eman ziola aitortzen du. Beraz, Iñakiren istorioa kontatzen ez duenean, baina honen berri nola izan zuen
|
azaltzean
, narrazioan parte hartzen duen narratzailea dugu. Bestalde, askotan Iñakik berak hartuko du hitza, maila metadiegetikora jauzi eginez.
|
|
|
Baina, nahiz eta idazlea amaren barne munduan sakontzen saiatu den, ez du gauza bera egingo gainerako pertsonaiekin. Ez dira hauen gogoeta eta pentsamenduak
|
azaltzen
, ez dakigu egin dutena egitera zein arrazoik bultzatu dituzten. Azaleko aipamen batzuk besterik ez dira egiten.
|
|
|
Amaren sentimenduen errepikapenek nahiko nobela triste eta melankoniatsua bihurtzen dute. Gorrindok bere bigarren eleberri honetan berriro ere errealismoaren ildotik aritzea hautatu badu ere, ez du inguruko giroa xehetasunez
|
azalduko
. Izan ere, bere lehen eleberrian giroak eta inguruak bideratuko dituzte pertsonaien sentimendu eta bilakaerak; oraingo honetan, ordea, gertaera jakin batek sortaraziko du bereziki amaren oinazea.
|
|
|
Are gehiago, hau izango da aitzakia narratiboa. Honela
|
azaltzen
ditu Lutxo Egiak Mikeli atea ireki izanaren arrazoiak: " Haurtzaro eta gaztaroko lagun honi ateak irekitzera bultzatu duten arrazoiak adostasunetik edo elkartasunetik urrun daude.
|
|
|
Era berean, liburuan zehar sentimenduak xalo eta natural jalgitzen dira, giza esperientziaren aldeak ahalik eta aberatsenen isladatuz. Eleberri osoan, barnekoitasun aipatua, kanpotik eta azpitik doan hari datualaren ondoan doa, nobela inoiz ere tragiko, ikaragarri, barroko edo uholdetsu
|
azaltzen
ez delarik. (Egan 50)
|
|
|
Hemen prozesu intimistak kanpokoa barnera ekarriko du. (...) Paisajearekin barneratze prozedurak garatzea poesian batez ere, ohikoa da, eta eleberri honetan, poesia eta narrazioaren mugak itzalita
|
azaltzen
dira, maiz. (Egan 50)
|
|
|
Arimazko eritasun baten kutsua. Giro etsia eta itxia
|
azaltzen
du nolabait, arrotza." (Iban, Amagoia: Egunkaria).
|
|
|
Denborari dagokionez, oso epe laburra da
|
azaltzen
zaiguna. Oro har, narrazioaren denbora lineala da, oroitzapenetan izan ezik:
|
|
|
Oro har, ipuin hauetan lehenengo pertsonako narratzaile orojakilea dugu. Baina, narratzaile hau batzuetan autodiegetikoa da, eta besteetan homodiegetikoa, beste pertsonaia batzuen gertaerak
|
azaltzeari
ekiten baitio. Gainera, kasu guztietan ipuineko pertsonaia batek ematen digu istorioaren berri.
|
|
|
Liburuan zehar pertsonaia ezberdin asko aurkezten bazaizkigu ere, batzuetan ipuin bateko pertsonaiak beste ipuin batean sartzen ditu: " liburuko pertsonaiak errepikatzen joaten direla, batzuk
|
azaltzen
, besteak gordetzen, batzuk ipuin batean protagonistak, eta beste batean bigarren mailakoak" (Egunkaria VI). Izan ere," hainbat eta hainbat pertsonaiaren bilakaeraren berri ematen digu bere azken liburuko ipuin ezberdinetan" (Jakin 101).
|
|
|
Liburuak merezi du, eta ez soilik istorio harrigarri eta hunkigarriak direlako, (Montoiak ipuinak behar duten bukaera perfektua emateko abilidadearekin jarraitzen du) edo
|
azaldutako
estruktura puzzle moduan erakargarria egiten delako, baita liburuak duen balore historikoagatik ere, bertan hiri batean bere historian gertatutako hamaika istorio kontatzen zaizkigulako. (Egunkaria VI)
|
|
|
Egileak liburua hiruki modura egituratu zuela
|
azaldu
zuen: batetik, basapiztia horien bizimoduaren inguruko gorabeherak agertzen dira; bigarrenik, basapiztia horien eta gizakien arteko harreman gatazkatsuen berri ematen da; eta azkenik, basapiztia horien inguruko mundu mitologikoa islatzen da; hau da, aimalia horien inguruan sorturiko sinesmen ezberdinak.
|
|
|
Pertsonaia hauen barne mundura gerturatuz, hauen ezinegona, bakardadea,... suma dezakegu. Javier Rojok egoki
|
azaltzen
duen bezala" guztiek antzeko egitura daukate: inolako berezitasun nabarmenik ez daukan pertsonaia bati zerbait berezia gertatzen zaio, bizitza horren monotonia nolabait apurtzen duena." (Rojo, Jabier:
|
|
|
Bi narraziotan pertsonaren barruko mugak zeharkatzen ditu eta erdi itzaletan gureganatu. Bietan ere pertsonaren barru borrokak
|
azaltzen
dizkigu." (Carrere, Joxemari: Gara VII) Zalantzaz beteriko mundu txikiak sortuko ditu.
|
|
|
Liburu honetan
|
azaltzen
diren pertsonaiak kondenaturik daude, kondena hori zenbaitetan jatorritik datorkie umezurtzak izaten dira (I eta II atalean batez ere) eta heldutasunean badirudi, irtenbide bezala, suntsipena erabili behar dutela; erahilketa, suizidioa. Besteetan, pertsonaiek errealitatea, interpretapen eta bizipen distortsionatu batetik, desarroilatzen dute, eldarnioan murgildurik daude, giro etsai honek pertsonaiei oso baliabide urriak horni diezazkieke, beraz, kanpotik datorrena traumatikoa izan ohi da, edota pertsonaiak berak badu bere baitan zerbait traumatikoa dena.
|
|
|
Kontalari ezberdinak istorio berberan ere
|
azaltzen
dira, narrazioari argi itzal planu egoki eta aldakorrak emanez. Eta, subjektu orojakilea maiz hirugarren pertsonaz baliatuz, diskurtso objetiboa egiteko asmoz.
|
|
|
Istorio hauek ikuspuntu ezberdinak
|
azalduz
kontatzen dizkigu: " Irakurleari erakutsi nahi nion edozein istoriok ikuspuntu bat baino gehiago duela, literaturan, batez ere." (Elizondo, Edurne:
|
|
|
Egunkaria VII) Honela, pertsonaia ugari aurkezten dizkigu liburuan. Baina, ikuspuntu ezberdin hauek guztiak
|
azaltzeko
narratzaile orojakileaz baliatzen da, narratzaile estradiegetikoaz: honen fokalizazioak pertsonaia batzuetatik urrundu eta beste batzuetara gerturatuko gaitu.
|
|
|
" Edorta Jimenezek deskribatzen duen munduan, sexuaren ezagutza, sexu mertzenaria, emakumeek diruaren truk eman ohi dutena da, batez ere, aukeratutako bidea. Ondo girotuta daude ipuinak, sexoarekin batera droga eta musika, rock and rolla." (El Diario Vasco IV) Ipuin hauetan guztietan gaua, droga, sexua, rock and rolla,... agertzen diren arren, funtsean gizakien betiereko irrika, desira eta grinak
|
azaltzeko
asmoa dutela esan daiteke. Honela, heriotza eta frustrazioa ipuinotako elementu etengabeak izango dira.
|
|
|
Erdi Aroa, itsasoari buruzko erreferentziak, mende honen hasierako gertaerak biltzen dira, eta denetan
|
azaltzen
da itsasoa, nola edo hala, guztietan.(...) Are, oso gune konkretua errepikatzen da behin eta berriro: Bermeo eta Mundaka herrien parean dagoen Izaro irla.
|
|
|
Arretxek bere aurreko lanetan ezkutuan, zeharka bakarrik, agertu zigun bere umorea nabarmenki
|
azaltzen
da hemen. Eta umore honek, teorian ostegunetan dagoen giroarekin nahastuta, errejistro zuzena ematen du:
|
|
|
Baina Ostegunak ipuin bildumarekin alderatuz gero, aipatu egun aldaketa da Arretxeren azken liburu honetan
|
azaltzen
den berritasun bakarrenetakoa, beste guztia oso antzekoa baita, bai erabiltzen den umorearengatik (axolagabea, zoro, beltz eta krudela) bai hizkuntza erraza eta zuzenagatik, liburua ongi pasatzeko burututa baitago. (...)
|
|
|
Arestian aipatu bezala, elkarrizketa hauetan pertsonaiei buruzko informazio gutxi
|
azaltzen
da. Gainera, giroa aurkeztea denez helburua, batik bat jarraipen kronologikoa gailentzen da:
|
|
|
Narrazioaren aitzakia narratiboa litzateke. Gainera, honek sortaraztea lortuko du; hartara, liburuaren bukaera arte ez da gertaturikoa
|
azalduko
.
|
|
|
Lehen zatian plano bakarra aurkezten zaigun arren, bigarren zatitik aurrera aurreikusgarria zirudien narrazioa korapilotuz joango da. ...ez da azkenean kristal zati hautsi bat baino, ispilua eratzen duten kristal zati guztien arteko bat." (Egunkaria) Egileak berak dioskun bezala," Hasieran, beharbada, errealagoa, sinesgarriagoa da kontakizuna, baina apurka apurka gero eta gauza eta pertsonaia bitxiagoak hasten dira agertzen." (Egunkaria XII) Ondorioz, bigarren zatian aurrera egin ahala, eleberrian hiru plano ezberdin
|
azaltzen
zaizkigula ikusi ahal izango dugu. Hiru plano hauek bigarren zatiko lehen atalean egiten dute bat.
|
|
|
Gainera, bidaia izpiritual honi eskaintzen dion garrantzia delaeta, Arretxek bere beste liburuetan eskainiriko sentimendu batzuk
|
azalduko
dizkigu. Izan ere, kontraesanez beteriko pertsonaia biribila aurkezten digu.
|
|
|
" Soft" deitzen den horretan, hau da oinarri teknologikoari hainbesteko garrantzia eman gabe, egoera soziologiko, sikologiko eta filosofikoa
|
azaltzea
hobesten dutenen artean, Phillip José Falmer iruditzen zait adierazgarriena.(...) Frederic Pohl ere oso gogoko dut, eta baita Stanislaw Lew ere. (Argia 1328)
|
|
|
Izan ere, bilduma honetan askotan umore beltza eta tragikoarekin topo egingo dugu. Baliabide hauen guztien bidez, Arantxak" amodioa nahiko desmitifikatuta"
|
azaltzeko
aukera izango du. (Saizar, Joxemi: Argia 1389)
|
|
|
Aitzitik, gure ustetan, ez da batere argia bigarren plano horrek eleberrian betetzen duen lekua. Antza denez, Dionisosen jokaera ulertzeko giltza
|
azaldu
nahian dabil, baina, horretarako beharrezkoa izango litzatekeen pertsonaiaren barne munduan sakontzeko ahaleginik ez du egiten. Bestalde, gainerako pertsonaien hainbat gogoetaren berri ematen badigu ere, ez da beraien barne munduan sakontzeko ahaleginik sumatzen, pertsonaia lauak aurkeztu nahi dizkigu eta.
|
|
|
Izan ere, pertsonaien kezkak era sinplean ezagutarazten saiatzen da. Juaristiren hitzek egoki
|
azaltzen
dute eleberri honetako pertsonaien nolakotasuna:
|
|
|
Iñaki Petxarromanen ustez," sinbologia eta errealitatearen arteko nahasketa eder batean, Azken fusila itxaropenaren sinboloa da; gerra galdu ostean, oraindik dena galduta ez dagoela adierazten duen sinboloa." (Hika) Sinbologia honekin bat etorriz gero, txapelokerrek garaipena irudikatuko lukete; burdinbidea eraikitzen ari diren presoak, berriz, galtzaileen mendearen irudia izango lirateke. Iruzkingile honek aipatzen duenez," bi arlo politikoa eta pertsonala elkarrengandik ezin aldendurik
|
azaltzen
zaizkigu."
|
|
|
Hortaz, narratzaileak pertsonaia gatazkatsuak, hau da, biribilak irudikatuko ditu. Pertsonaia nagusia aintzat hartuz, esaterako," Zalantza, ezinegona, beldurra eta barruko nahasdura dira Edorta Jimenezen pertsonaia arketipikotzat ere jo dezakegun Onofreren ezaugarri nagusietako batzuk." (Egunkaria I) Hartara, pertsonaien mundu aberatsa
|
azaltzen
da, sentimendu, kezkak, gatazkak, bakardadea,...
|
|
|
Garai historiko honen berri emateko, noski, kronotopo determinatua darabil. Izan ere, gertaera hauek Mundakan kokatzen ditu; eta protagonistak 1571 urtean jaio zela ere
|
azaltzen
digu. Ordutik aurrera denboraren tarte guztiak zehaztuak emango ditu.
|
|
|
Berriro ere," estilistikoki, berezitasuna egileak jorratzen dituen aldeetan dago: alde deskriptiboan eta alde psikologikoan.(...) Guztia ekintzekin
|
azaltzen
da, era bisual batean, deskripzioak eta psikologiak hitzez azaldu gabe." (Fernandez, Jose Jabier: Egunkaria 1998V) Garako iruzkingileak, bestalde, honako alderdiak azpimarratu zituen:
|
|
|
Berriro ere," estilistikoki, berezitasuna egileak jorratzen dituen aldeetan dago: alde deskriptiboan eta alde psikologikoan.(...) Guztia ekintzekin azaltzen da, era bisual batean, deskripzioak eta psikologiak hitzez
|
azaldu gabe
." (Fernandez, Jose Jabier: Egunkaria 1998V) Garako iruzkingileak, bestalde, honako alderdiak azpimarratu zituen:
|
|
|
Dena den, honela
|
azaldu
zuen azkoitiarrak bere asmoa: " Eleberri zabala da, interpretazio anitzekoa.
|
|
|
Baina, gogoeta, ipuin, iradokizun, deskribapen,... hauek guztiak hari nagusitik aldentzen direla badirudi ere, berehala ardatz nagusiari jarraikitzen zaizkiola ohartuko gara. Izan ere, Felipe Juaristik Beluna Jazzi buruzko erreseina batean egoki
|
azaltzen
duena ere bigarren eleberria deskribatzeko baliagarria da: " adabakiez jositako nobela da.
|
|
|
Batzuetan, halaber, fikziozko pertsonaiei hitza luzatzen die, narratzaile intradiegetikoari bidea irekiz: esate baterako, eroetxeko zoroek beren istorioak
|
azaltzen
dituztenean. Gainera, irudi poetikoen bidez pertsonaien izakera ederki islatzen du.
|
|
|
Aitzitik, narratzaile autodiegetikoak hasiera batean ez du aitortzen kartzelan dagoenik. Baina, narrazioaren tartean, zehazki bigarren atalean, kartzelaratu dutela
|
azaltzen
du. Kartzelaratzea narrazioaren erdian txertatuz, gure aburuz, irakurleak gertaera horri arreta berezia eskaintzea dakar.
|
|
|
Hauetan guztietan Las Corteseko giroari erreferentzia egiten zaio. Bilboren aukeraketa honela
|
azaldu
zuen Edorta Jimenezek:
|
|
|
Gauak eta hiriak aldi berean luma gaiztoz eta maitasunez idatzitako liburua, protagonista gazteak dituena, baina gure inguruetako literaturetan adoleszente berankorrek idatzitako bloof etatik urrun. Gazteen arteko harremanak eta hauen bilakaera
|
azaltzean
, gorroto, maitasun, inbiria eta desio kontrajarriek osaturiko istorioa ongi amaraundurik egoteaz gain, hainbat erreflesio jasotzen dira, ez ironiatik erabat aske, baina beti pertsonaia guztiekiko samurtasuna gailenduz." (Jakin 100)
|
|
|
Honela, liburuan oso gauza interesgarriak esaten badira eta oso ondo idatzita badago ere, ikuspegi triste eta antierromantiko honek funtsik gabe uzten du istorioa une askotan. Hau da, liburuak gora-behera asko ditu eta soilik pasio
|
azaltzen
denean interesgarri bihurtzen da, liluragarri. Besteetan, hoztasunak kalte egiten dio, antierromantizismoa bertute baino gehiago eragozpen bihurtzen da, istorioa urrundu egiten baita.
|
|
|
Bestetik, lekuak ere zehaztasunez
|
azaltzen
dira. Gainera, atal bakoitzaren izenburua herri baten izena da.
|
|
|
Esanen litzateke egileak apostua egin duela, han hemen, euskararen ahalbide espresiboak zenbait alorretan garatzeko. Ikustekoa da ahalegin horretan, adibidez, autoreak alde formal zenbait adierazteko
|
azaldu
duen abilezia. Garapen hori nabari, batez ere, sentsualismoaren alorrean.
|
|
|
Gorrindoren lehen eleberrian, emakume sentitzen den gizon baten istorioa kontatzen zaigu. Honela, honek dituen lotsak gainditzeko igaro beharreko bidea
|
azaltzen
digu. Horretarako, putetxeen giroa, Bilboko gau giroa, ETAko kide batekin duen harremana... aurkeztuko dizkigu.
|
|
|
Ondorioz, pertsonaia gatazkatsu honen bilakaerak gidatu eta bilbatuko ditu gertakizunak. Belaundek egoki
|
azaldu
du pertsonaia honen barne munduaren desorekaren zergatia: " Tradiziozko baloreak, batzuetan zentzurik gabekoak, goraipatzen dituen errealitateak norberaren sentimenduak zapuztuz eta pertsonaren barru mundua deuseztatuz, frustrazio pertsonala baino ez dakar." (Egunkaria) Azkenean, Mario Afrika bere lagun trabestiaren laguntzaz Marilin bihurtzeko beharrezko indarra eskuratuko du.
|
|
|
Jose Jabier Fernandezek Egunkarian eginiko erreseinan, Canoren eleberrien garapena honela
|
azaldu
zuen:
|
|
|
Bai berarentzako bai guretzako bere bide labur baino intentsoaren apustu arriskutsuena izan zen. Eta oraindik bere estiloa guztiz libre
|
azaltzen
ez bazen ere, liburu bikaina egin zuen Harkaitz Canok. Zati batzuetan pisutsua egiten zen, eta gehiegitan haren poeta jarrera, zoritxarrez, nabariegia azaltzen zen, baina, orokorrean, irakurlea harrapatu eta liluratzen zuen liburua zen.(...)
|
|
|
Eta oraindik bere estiloa guztiz libre azaltzen ez bazen ere, liburu bikaina egin zuen Harkaitz Canok. Zati batzuetan pisutsua egiten zen, eta gehiegitan haren poeta jarrera, zoritxarrez, nabariegia
|
azaltzen
zen, baina, orokorrean, irakurlea harrapatu eta liluratzen zuen liburua zen.(...)
|
|
|
Batetik, poliziako filosofikoak bereizten dira: Hammeten lanak izango liratekeenak, adibidez, pertsonaiaren barne gogoetak eta kezkak gehiago
|
azaltzen
dituztenak. Eta, bestetik, akzioari garrantzi handiago ematen diotenak egonen lirateke.
|
|
|
Egileak berak dioen bezala" espetxea abiapuntua da". (Gara VI) Honela, espetxeko bizimodua nola eramaten den
|
azaltzen
saiatzen da: bertako minak, ezinak, beldurrak, itxaropenak,... Espetxeari nola aurre egin planteatzen du, hortaz:
|
|
|
Beste egunkari eta aldizkarietako kritikak batez ere informatiboak eta dibulgaziozkoak izan ohi dira. Haatik, kontuan izan behar dugu, batzuetan aldizkarietan eskaintzen zaigun informazioa argitaletxearen propaganda sareetatik igorririkoa dela, eta hauetan liburuaren argumentuari buruzko zertzelada batzuk besterik ez direla
|
azaltzen
. Honelako aipamen laburrak egunkari gehientsuenetan, eta bereziki argitaletxeek atonduriko aldizkarietan aurkitu ahal dira:
|
|
2001
|
|
|
Sarrera teoriko metodologiko hau agian luzeegia gertatu den arren, uste dugu ezinbestekoa zela, izan ere, gai honi dagozkion azterketetan Genette ren sailkapena ezaguna bada ere, ez da gauza bera gertatzen Bal en teoriekin. Bestalde, hutsegiteak hutsegite, gauza nabarmenenak
|
azaltzen
saiatu gara, beste zenbait puntu, hala nola, Bal en fokalizazio mailei zegokiena, baztertuz.
|
|
|
Bigarren pertsonaren erabilera dela-eta, ez ditugu nahastu behar Egunero hasten delako n (1969) berritsuaren kontaketan
|
azaltzen
dena eta hemen aurkezten zaiguna. Lehenengoaren kasuan, bigarren pertsona hori berritsuaren solaskide isila bilakatzen den bitartean (Camus-en La Chute (1956) nobelan azaltzen denaren parekoa), 100 metro n agertzen zaigun 2 pertsona hori kritikoek lehenengo pertsonaren destolestatze bezala definitzen dutena da.
|
|
|
Bigarren pertsonaren erabilera dela-eta, ez ditugu nahastu behar Egunero hasten delako n (1969) berritsuaren kontaketan azaltzen dena eta hemen aurkezten zaiguna. Lehenengoaren kasuan, bigarren pertsona hori berritsuaren solaskide isila bilakatzen den bitartean (Camus-en La Chute (1956) nobelan
|
azaltzen
denaren parekoa), 100 metro n agertzen zaigun 2 pertsona hori kritikoek lehenengo pertsonaren destolestatze bezala definitzen dutena da.
|
|
|
Francisco Yndurain ek" La novela desde la segunda persona" artikuluan dioenez, pertsonaren kontzientziaren solas ezkutua eta oraindik kontzienteak ez diren sentimenduak
|
azaltzeko
2 pertsona oso egokia da, 1 Hasi aurretik azken oharra: azterketa hau burutu ahal izateko liburuaren bigarren argitalpena erabili dugu.
|
|
|
Batzuetan iheslearen plano hori kanpotik fokalizatuta dago (fokalizazio estradiegetikoa) eta orduan fokalizatzen dena sumagarria izan ohi da. Fokalizazio intradiegetiko batetik fokalizazio estradiegetikora dagoen aldaketa ahots aldaketarekin batera egiten da gehienetan, eta hemen kokatu genituzke 100 metro n hainbestetan
|
azaltzen
diren aditz konbinaketak (Nouveau Roman eko nobelagintzan askotan erabiltzen den baliapidea).
|
|
|
Plano honetan gehien
|
azaltzen
den fokalizazio mota intradiegetikoa eta sumagaitza izateak ihesleak azken metro horiek nola sentitzen dituen erakusten du, heriotza aurretik pasatzen diren hiru minutu horiek xehetasun osoz sentiaraziz irakurleoi. Halaber, xehetasun hau hunkigarria gertatzen da iheslea zaurituta dagoenean fokoak mugimendu sinpleenaren traszendentzia nabarmentzen digunean.
|
|
|
Laguntza hauek Gerald Princek" narratarioa" deitzen duen instantziaren presentzia salatzen dute, argibide horiek ematean, une horretan irakurlearentzat beharrezkoa jotzen duen informazioa ematen duelako narratzaileak. Narratarioaren zeinu hauek nabariagoak dira kaleko eszenen planoan, bertan
|
azaltzen
diren deskribapenak erabat objektiboak izanik, laguntza horiek egoeraren ulermen osorako ezinbestekoak gertatzen baitira.
|
|
|
Eta harridura hori ezinezkoa litzateke baldin eta nobela honek bertan aurkezten diren gertakizunen interpretazio biribila eskainiko baligu. Azken finean, leku guztietara hedatzen den foko horrek heriotzaren inguruko guztia
|
azaldu
besterik ez du egiten eta puntu horretatik aurrerakoa gure hausnarketa pertsonala izango litzateke, edo beste hitzetan esateko, 100 metro ren etengabeko berridazketa.
|
|
|
" Arrotza mesanotxe gainetik aldendu berria genuelarik, N.Sarraute eta A. Robbe Grillet
|
azaldu
zitzaikigun. Hauentzat ez du sentidurik erralitateari sentidurik edo esplikaziorik bilatzeak.
|
|
|
Robbe Grillet ek defendatuko duen bezala, nobelak ez du interpretaziorik emango,
|
azaldu
besterik ez du egingo. Nia eta errealitatea banatu ezinezko erlazio fenomenikoan murgiltzen dira:
|
|
|
Bi nobela hauetan narratzailearen BEGIRADAk (Iser en ildotik," testu estrategia" bezala ulertua eta ez adiera tekniko hutsean) fragmentarioki istorio desberdinak kontatzen dizkigu, kontatu baino gehiago
|
azaldu
.
|
|
|
Itxuraz inongo loturarik ez duten bi plano hauek, sakonean, Lasagabaster ek8 dioskunez, berritsuaren diskurtsoaren izaera polifonikoan dute bere azalpena. Esan daiteke, berritsuaren etengabeko hizketaldi horretan maila heterologikoan
|
azaltzen
zaizkigun diskurtso kultural desberdinek gerora, Giseleren historian, behin eta berriro nabarmenduko diren gatazken" background" kulturala eskaintzen digutela.
|
|
|
Alabaina, bi nobela hauetan plano desberdinetan istorio desberdinak kontatzen direla esatea axaleko irakurketa deskribatzailean gelditzea litzateke. Bestalde, aipatutako nobeletan, autoreak euskal nobelagintzan lehenengo aldiz
|
azalduko
diren kontateknika berrien esplizitazio hutsa egiten duela baieztatzea ere,, nolakotasun horren oinarrian dagoen azken pausoa, hau da, nobela interpretagarri egiten duen modu hori kontuan ez hartzea izango litzateke. Honi dagokionez, esan daiteke nobela honi buruz egin diren iruzkin eta azterketa gehienetan forma aberastasun hori nabarmendu besterik ez dela egin eta metodologia kritiko batzuen esplizitaziora mugatu direla azterketa gehienak.
|
|
|
Narratzaileak ihesaren kontaketa kanpo/ barru fokalizazioaren alternantziaz
|
azaltzen
digunean, heriotzaren hurbiltasunak pertsonaiarengan sortzen duen aldaketa/ eragina azaleratzen digu. Heriotza gertakizun fisiologiko gisara aurkeztuz, jazoera dramatiko honen misterioa irakurleon begien aurrean jartzen zaigu.
|
|
|
Nobela honi dagokionez, idazleak interpretaziorako uzten dituen arrastoak euskal irakurleari semantikoki indartsuegiak gertatu zaizkio. Teknikaren alderditik narratzaileak egindako saio objektiboa, pertsonaiaren beraren ezaugarriek eta
|
azaltzen
den egoera sozialaren pisuak ezabatu egin dute. Horregatik, ihesa ETAko militante batena izateak eta nobelan komentarioen bidez suma daitekeen garaiko giro politikoak euskal irakurle askorentzat" nobela nazionala" bilakatzea eragin zuen.
|
|
|
Zail da liburu bera behin eta berriro irakurtzera bultzatzen gaituzten arrazoiak
|
azaltzea
. Poetak esan zuen moduan, denborak aurrera egin ahala, haragia tristetuz doakigu eta irakurri beharreko liburuak murriztuz.
|
|
|
Honako hauek lirateke nobelaren" historia"(= eduki) mailan Ene Jesus-en osagaiak: zoroetxe bateko(?) gela batean ohean etzanik dagoen pertsonaia batek" denbora pasatzeko asmoz" kontatzen dituen istorio eta pentsamenduak
|
azaltzen
dizkigula esan daiteke. Intrigaren denboraren esplizitaziorik ez dago eta ezin esan daiteke zehazki zenbat denbora pasatzen den (nahiz eta, geroago azalduko dugunez, bertan azaltzen zaigun" impasse" hori den deigarriena).
|
|
|
zoroetxe bateko(?) gela batean ohean etzanik dagoen pertsonaia batek" denbora pasatzeko asmoz" kontatzen dituen istorio eta pentsamenduak azaltzen dizkigula esan daiteke. Intrigaren denboraren esplizitaziorik ez dago eta ezin esan daiteke zehazki zenbat denbora pasatzen den (nahiz eta, geroago
|
azalduko
dugunez, bertan azaltzen zaigun" impasse" hori den deigarriena). Espazioari dagokionez, berriz, kontalaria hormak akoltxaturik dituen gela batean ohean datza, baina denborarekin gertatzen den legez, espazio fisikoak berak baino pisu handiagoa du kontaketak berak irudikatzen duenak.
|
|
|
zoroetxe bateko(?) gela batean ohean etzanik dagoen pertsonaia batek" denbora pasatzeko asmoz" kontatzen dituen istorio eta pentsamenduak azaltzen dizkigula esan daiteke. Intrigaren denboraren esplizitaziorik ez dago eta ezin esan daiteke zehazki zenbat denbora pasatzen den (nahiz eta, geroago azalduko dugunez, bertan
|
azaltzen
zaigun" impasse" hori den deigarriena). Espazioari dagokionez, berriz, kontalaria hormak akoltxaturik dituen gela batean ohean datza, baina denborarekin gertatzen den legez, espazio fisikoak berak baino pisu handiagoa du kontaketak berak irudikatzen duenak.
|
|
|
Azkenik, aipagarria da, halaber, plano honetan hizkuntza desberdinen erabilera (idazlearen beste bi nobeletan gertatzen den bezala): kontaketa bera, bai lehenengo mailako narratzailearena, bai bigarren mailakoarena (Samuelena), beti euskaraz
|
azaltzen
da, baina estazioan dagoen gozoki saltzaileak, Doña Klaudiak, gaztelaniaz egiten du bere produktuaren propaganda: " Hay chicles, caramelos, pastillas de café y leche" (12.or.,...)," Chicle americano" (12.or.,...). a) Historiako hizkuntza bikoiztasun hau ez da bigarren nobelaren kasukoa bezain bortitza.
|
|
|
Funtsean, kontakizunaren espazio hipotetikoa kokatzeko balio digun baliapide honek (estazio hori Euskal Herriko edozein estazio izan daiteke), ez digu 100 metro ren kasuan islatzen zuen bi komunitate linguistikoen konflikto hori hain nabari agertzen. b) Narratzailea protagonista duten beste istorioak, gehienetan lehenaldian kontatuak, eta itxuraz protagonistaren gaztaroari dagozkionak. Bertan, protagonistarekin batera, sekuentzia desberdinetan behin eta berriro pertsonaia berak
|
azaltzen
zaizkigu: Marga, Abel, K eta D bikotea, aita eta, batez ere, ama.
|
|
|
Era berean, ARGIA dugu nobelan zehar denborarekin lotuta
|
azaltzen
zaigun sinboloa. Pertsonaia hizkuntzaz balia ezin daitekeen bezala, ARGIA ere ez du lagungarri denboraren iragaiteaz jabetzeko.
|