|
2013
|
|
|
Baliatzen naiz parada honetaz
|
adierazteko
zer den Literatura Ikerketako batzordearen lana. IkerSaileko bosgarren batzordea da eta kezkatzen da bereziki irakaskuntzak, izan dadien bigarren mailakoa edo unibertsitatekoa, behar dituen tresnetaz.
|
|
|
Bai, orduantxe hasita nengoen-eta nire lehen idazlanak taxutzen, ipuin sariketetara aurkezten, Sustraia herriko fotokopia aldizkari xumean nahiz Idatz & Mintz dotorean testuak argitaratzen. Amak, mostradore atzetik, keinu bategaz
|
adierazi
eustan joateko Eusebiogaz buelta bat emoten.
|
|
|
Euskara ez da hirian, pulpituan edo eskolan ibiltzeko hizkuntza, beraiek esan ohi zutenez. Jokabide horren funtsa ezin argiago
|
adierazi
zuen Donostiako La Voz de España egunkariak (1937.4.13): –El peligro para un Imperio es la coexistencia de dos o más idiomas culturales?.
|
|
|
Zegaman, 1960an, Zumalakarregiren heriotzaren 125 urteurrenaren ospakizunean parte hartu zuen hizlari gisa A. Arruek. Euskaraz ideia hauek
|
adierazi
omen zituen:
|
|
|
Hortik asko zegoela erregimeneko gizonek kudeaturiko erakundeek antolatutako lehiaketetan ez da zalantzazkoa: alegia, Torrealdaik
|
adierazten
zuen horretatik, hots, euskara maila herrikoi apolitiko apalerako soilik onartzearena, hortik gorako alorretan hego puntak mozturik. Halere, ezin da ezkutatu egiari zor zaiona ukatu gabe, A. Arrue, Aingeru Irigarai eta Koldo Mitxelenarekin batera, 1954ko bigarren zatitik aurrera Eganbirmoldatu, modernizatu eta erabat euskaraz atera zutenetako bat izan zela.
|
|
|
Ez da txorakeria bat; zentsura zein bizirik zegoen
|
adierazten
du. Donostiakoek bahe zabalagoa izango zuten, baina bahea hor zegoen, eta bi aldeetatik eutsia, Madriletik eta hemendik, zer da eta euskarazko liburu zaharrak berrargitaratzeko.
|
|
|
Hirugarren aldiz ere aipatzen da A. Arrue Torrealdairen liburuan, eta hirugarren aipamena, lehen begiratuan, positiboa da, Orixek Txillardegiren Peru Leartzako eleberria moralari zegokionez Arruek baino estuago iritzi zuela
|
adierazteko
aipatzen baitu.
|
|
|
Erregimenaren zutoinak zein diren argi
|
adierazten
da: lehenik, Eliza, kontuz ibili behar da elizgizonak ez gogaitzeko?; bigarrenik, politika, hots, Francoren erregimenaren aurkakorik ez egotea, eta hirugarrenik ere politika, oraingoan Sabino Aranaren politikaren aurka, jelkideen aurka.
|
|
|
Eredu emergenteak, ordea, Del Vallek koordinatutako lanean (2002) bistan geratu den modura, identitatea duten eraikuntzak dira, eta eredu normatibotik kanpo egon gabe ere, balio eta esanahi berriak bereganatu dituzte. Harreman berriak
|
adierazten
dituzte. Dudarik gabe, artikulu honetako amatasun irudikapen gehienak amatasun emergenteak dira.
|
|
|
Amatasuna, beraz, literatur pertsonaia hauen bidez bizitzaren etapa bat bezala aurkezten zaigu, seme alabek euren ibilbidea egiten hasi arteko etapa bat. Izan ere, emakumeek seme alaben independentziarekin eta alarguntzearekin batera euren askatasuna ere lortzen dutela
|
adierazten
da.
|
|
|
XIX. mendearen bukaeran jaiotako euskal eleberrigintzaren sustraietan elikatzen da. Kontaketa prozedura berdinez baliatuz, mundu ikuskera bera
|
adieraziko
du. Halere, eleberrigintza honek erabili ez zituen osagai batzuk gehitzen ditu:
|
|
|
Ez da, ordea, bizibidea kontalariaren arreta erakartzen duen alderdia. Aski du pertsonaiaren estatusa
|
adieraztearekin
: gizarte maila, diru egoera...
|
|
|
biak pertsonaia hiritarrak eta nahiak dituztenak izateaz harantz, batere ez, erantsiko nuke. Txillardegik hautsi egin zuen aurreko eleberrigintzak
|
adierazitako
mundu ikuskerarekin, Erkiagak, ostera, jarraipena eman. Jarraipena eman, ordea, aldaeraren bat gehituz:
|
|
|
XX. mendearen lehen erdiko euskal eleberrigintzak aldarrikatua du giro hiritarrak okerrerako bideak erakusten dituela. Alabaina, aldarrikapen horrekin bat egin izanagatik, alderdi horretatik aurreko eleberrigintzak
|
adierazitako
ikuskera bera azaldu izanagatik, osagai berri bat sartzen du: pertsonaia nagusia bera kokatzen du giro hiritarrean, ordu arte bigarren mailako pertsonaiena izana zen giroan.
|
|
|
Gizartean atzematen zuen ikuskera islatu baino ez zuen egin Erkiagak. Giza talde oso zabalaren, zabalenaren ere erantsi ahal izango litzateke?, ikuskera
|
adieraztera
, garaiarekin bat egitera, mugatu zen.
|
|
|
Jadanik
|
adierazi
denez, Txillardegiren Leturiaren egunkari ezkutua (1957) eleberriko Leturia da euskal eleberrigintzako lehen pertsonaia hiritarra. Handik urtebetera jaiotako Manu Araibar ere hiritarra da.
|
|
|
Hitz batean, bizimodu lizuna auzitan jartzen ari ote den
|
adierazten
hasten da kontalaria. Aurrerago, ordea, bizimodu horrek buruhauste handirik ez diola eragiten ere gaineratzen du.
|
|
|
Itxura guztien arabera, Erkiagarentzat, maitasuna da pertsona berrerosteko ahalmena duen sentimendua. Loli Menak Araibarren bizitza hobetzearren eskaintzen zuela bere bizitza
|
adierazi
zion aitorleari hil aurretxoan. Orain, Loli Menaren eskaintzak eman du fruitua:
|
|
|
bat batean, gertaera zehatzaren kausaz. Ikuspegi hori
|
adierazi
zuen XIX. mendearen amaieran jaiotako euskal eleberrigintzak. Ikuskera bera dario Erkiagari:
|
|
|
Mundu ikuskera bakar baten adierazle izan da hirurogei urtez landu den euskal eleberrigintza, Leturiaren egunkari ezkutua iritsi arte. Horren aurretiko eleberrigintzak
|
adierazitako
mundu ikuskerari eusten dio Erkiagaren Araibar zaldunak.
|
|
|
Hirurogei urtez eraikitzen joan den tradizioan txertatzen da Erkiagaren eleberria, zalantzarik gabe. Eleberrigintza horrek erabilitako teknikak darabiltza, eleberrigintza horrek bezala giza jokabideak arautu nahi ditu, eleberrigintza horrek
|
adierazitako
mundu ikuskera adierazten du...
|
|
|
Hirurogei urtez eraikitzen joan den tradizioan txertatzen da Erkiagaren eleberria, zalantzarik gabe. Eleberrigintza horrek erabilitako teknikak darabiltza, eleberrigintza horrek bezala giza jokabideak arautu nahi ditu, eleberrigintza horrek adierazitako mundu ikuskera
|
adierazten
du...
|
|
|
Herabetasunik handiena gorde izanagatik, maite joko oro erabat isildu duen eleberrigintza batean, bera izan da esplizituena. Horrenbestez, ondorioztatu da badela nobedaderen bat Erkiagaren eleberrian, aurreko eleberrigintzaren mundu ikuskera
|
adierazteari
atxiki izanagatik. Nobedade horren neurria areagotu egiten da garaiko giroaren argitan atzematen bada; izan ere, ezin izan zitekeen lantegi erraza berrikuntzarik apalenari atea irekitzea zentsuratzaile estuak gain gainean edukita.
|
|
|
Hori gutxi ez dela, egiten dituen negozio guztiak ere ez dira garbiak... Eredugarri ez zena eredugarri zena nabarmentzeko bitarteko moduan bakarrik erabili duen eleberrigintzaren aurrean, autonomia ematen dio zuzena ez den jokabidea
|
adierazteari
: Araibar zaldunaren ondoan ez da taxutzen zaldun eredugarria irudikatuko lukeen pertsonaia.
|
|
|
Batetik, Rouletek (1987, 111) ematen duen birformulazioaren definizioa eta Larringanek (1996, 245) zabaltzen duen azalpena onartuta, eta bestetik, Garcia Azkoagan (2013) aipatzen diren definizioak bilduta, birformulazioa diskurtsoa antolatzeko prozedura bat dela esango dugu, non hiztuna aurretik (esplizituki edo inplizituki) agertzen den atal batera itzultzen den, atal hori beste era batera
|
adierazteko
eta haren gainean zuzenketak, zehaztapenak eta laburpenak egiteko, edo harekiko urrunketa adierazteko, aldi berean, enuntziazio aldaketa eraginez.
|
|
|
...45) zabaltzen duen azalpena onartuta, eta bestetik, Garcia Azkoagan (2013) aipatzen diren definizioak bilduta, birformulazioa diskurtsoa antolatzeko prozedura bat dela esango dugu, non hiztuna aurretik (esplizituki edo inplizituki) agertzen den atal batera itzultzen den, atal hori beste era batera adierazteko eta haren gainean zuzenketak, zehaztapenak eta laburpenak egiteko, edo harekiko urrunketa
|
adierazteko
, aldi berean, enuntziazio aldaketa eraginez.
|
|
|
Sailkapenak sailkapen, funtsean, hizpide ditugun markatzaile hauekin bigarren formulazioa nabarmenduta geratzen da, eta lehenengo formulazioaren garrantzia apalduta edo ezabatuta. Interpretazio egokia diskurtsoaren bigarren formulazioan oinarrituta egin behar dela
|
adierazten
du markatzailearen erabilerak:
|
|
|
Beheko adibidean, nabarmentzen den zatiak, birformulazioak, aurreko formulazioaren justifikaziorako balio du. Egileak jatorrizko testuan egokitzapenak egin dituela
|
adierazten
du, baina egokitzapen hori ez dela edozein modutan egin eta aldaketek ez dutela jatorrizko testuaren funtsezko izaera aldarazten, alegia, aintzat hartu dituela irakurle adituak garrantzizkotzat juzga ditzakeen alderdiak; horrela, hartzaileari aurrea hartu eta lehenengo formulazioak harengan eragin ditzakeen ustezko iritziak birbideratzen ditu.
|
|
|
Jarritako adibide horietan egileek ez dute ezabatzen aurretik esan dutena, baina markatzaileak erabilita, arreta bigarren zatian jarri behar dela
|
adierazten
dute, hau da, ezin dela interpretazio zuzena egin lehendabiziko zatian adierazten diren gertakarietatik soilik ondorioak aterata. Aurreko formulazioarekiko ikuspegi berria aurkezten dute eta, alde horretatik, sarritan, izaera polifonikoa (Bakhtine, 1978; Ducrot, 1984) bereganatzen dute markatzaileok.
|
|
|
Jarritako adibide horietan egileek ez dute ezabatzen aurretik esan dutena, baina markatzaileak erabilita, arreta bigarren zatian jarri behar dela adierazten dute, hau da, ezin dela interpretazio zuzena egin lehendabiziko zatian
|
adierazten
diren gertakarietatik soilik ondorioak aterata. Aurreko formulazioarekiko ikuspegi berria aurkezten dute eta, alde horretatik, sarritan, izaera polifonikoa (Bakhtine, 1978; Ducrot, 1984) bereganatzen dute markatzaileok.
|
|
|
Balio semantiko enuntziatiboari dagokionez, ez dago baliokidetzarik bi formulazioen artean, bigarren formulazioa aurrekoaren interpretazioa da. Hizpide ditugun testu antolatzaileek jarrera oso bat, jokabide bat edota zirkunstantzia bat markatzen dute, eta Larringanen arabera (1996, 189), aurrekoarekiko indiferentzia bideratzen duten neurrian, ez dute benetako kontzesiorik egiten, birformulazioa ez baita objekzio bat aurreko enuntziatuan
|
adierazten
dena bete dadin:
|
|
|
Taldea bera arduratu da nahasketak, konponketak eta diseinua egiteaz. Hala, euren lanaren dualtasuna
|
adierazi
ahal izan dute, musika eta irudia uztartzen dituena. EUSKARAREN INGURUKO HAUSNARKETA.
|
|
|
–hitzek dute garrantzia? eta horrek baliogabetu edo baztertu egiten du aurreko proposizioan
|
adierazten
dena; ezaugarri guztien gainetik hiztunak hobeto baloratzen duen alderdi batera bideratzen du arreta. Gaitzeste kutsua duen adibidea da hurrengoa.
|
|
|
Kazetariak zehaztapen bat egiten du Agotek
|
adierazitakoaren gainean
eta gainera, polifonia testuan bertan markatuta agertzen da, alde batetik, gakotxoen artean hitzez hitz jasotzen denean beste esatari batek esandakoa, eta bestetik, kazetariaren ahotsak protagonistak esandakoa birformulatzen duenean. Aurreko zatian ez ezik, birformulazioan ere beste baten ahotsak sartzeko balio du.
|
|
|
Horretaz gain, Garcésen (2008) sailkapena aintzat hartuz gero, laurok izango lirateke arazorik gabe gaztelaniaren de todas maneras, de todos modos, de todas formas markatzaileen baliokide, haiek bezala aurreko formulazioaren indarra eta handik atera daitezkeen inferentziak mugatzen baitituzte, eta gainera, nolabaiteko indiferentzia
|
adieraz
dezakete aurreko formulazioan esaten denarekiko. Dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erebirformulatzaile urruntzaileak Garcések (2008) gaztelaniazkoentzat egiten dituen hiru sailetan koka daitezkeela dirudi, baina honek azterketa sakonagoa luke, baita ahozko bat bateko solasaldiak kontuan hartzea ere, izan ere, erabili diren corpusetan biltzen diren ahozko mintza jarduerak idatzian oinarritzen dira, beste era batera esanda, ahozkoaren itxura egiten dute edo ahoz esateko idatzi dira (Garcia Azkoaga 2007, 178).
|
|
|
Lokailu gisa, oro har, bigarren proposizioak lehenengoaren indarra mugatzen du, baina hari oztopo egin gabe. Halaber, zenbaitetan, aurreneko formulazioaren edo birformulakizunaren eta birformulazioaren arteko kontrastea edo aldea markatzeko ere balio dute eta horrelakoetan, balio argudiatzailea bereganatzen dutenez, aurkaritza
|
adierazten
dute.
|
|
|
Hori horrela izanik ere, bideratzen dituzten operazio eta estrategia diskurtsiboak aintzat hartuta, erabilera balio anitz bereganatzen dituzte: solasaldia berrorientatzea, garrantzizkoena azpimarratzea, konklusioa
|
adieraztea
, zerbait argitzea, gaia aldatzea, ahots ezberdinak testura ekartzea, kontrastea nabarmentzea, gaitzespenak edo justifikazioak egitea, adostasuna edo desadostasuna erakustea, etab.
|
|
|
17). Birformulazioa, beraz, diskurtsoan lehenago
|
adierazitakoa
bestelako hitzez berradieraztea edo birformulatzea da. Hiztunak bere diskurtsoaren kontzientzia hartzen du eta, egin duen formulazioa guztiz gogobetegarria iruditu ez zaiolako, edo nahita diskurtsoa hala antolatu nahi duelako eta efektu diskurtsibo jakin bat lortu nahi duelako?, beste hitz batzuen bidez edo ustez argiagoa den formulazio baten bidez saiatzen da adierazten hartzaileari adierazi beharrekoa.
|
|
|
Birformulazioa, beraz, diskurtsoan lehenago adierazitakoa bestelako hitzez berradieraztea edo birformulatzea da. Hiztunak bere diskurtsoaren kontzientzia hartzen du eta, egin duen formulazioa guztiz gogobetegarria iruditu ez zaiolako, edo nahita diskurtsoa hala antolatu nahi duelako eta efektu diskurtsibo jakin bat lortu nahi duelako?, beste hitz batzuen bidez edo ustez argiagoa den formulazio baten bidez saiatzen da
|
adierazten
hartzaileari adierazi beharrekoa.
|
|
|
Birformulazioa, beraz, diskurtsoan lehenago adierazitakoa bestelako hitzez berradieraztea edo birformulatzea da. Hiztunak bere diskurtsoaren kontzientzia hartzen du eta, egin duen formulazioa guztiz gogobetegarria iruditu ez zaiolako, edo nahita diskurtsoa hala antolatu nahi duelako eta efektu diskurtsibo jakin bat lortu nahi duelako?, beste hitz batzuen bidez edo ustez argiagoa den formulazio baten bidez saiatzen da adierazten hartzaileari
|
adierazi
beharrekoa.
|
|
|
Birformulatzaile esplikatiboak errazago ken daitezke baldin eta bi atalen artean baliokidetasun semantikoa badago; ezin dira ezabatu, ordea, inferentzia erlazioa egonez gero. Bestelako biformulazio motak (laburbiltzea, urruntzailea, zuzenketa)
|
adierazten
dituzten birformulatzaileek, ostera, agerian egon behar dute eskuarki, osterantzean diskurtsoaren interpretazioa ez da berdina eta.
|
|
|
gure adibidean, bigarren enuntziatuaren hasieran mugarri gisa agertzen den alegia birformulatzaileak, azalpenezko birformulatzailea baita? argiro
|
adierazten
dio hartzaileari ondoren nolabaiteko azalpena edo berrinterpretazioa datorrela.
|
|
|
Birformulazioa den atzera itzultze horretan modu askotara berrinterpretatzen da aurreko enuntziatua: batzuetan, azalpenak ematen dira; beste batzuetan, zehaztu egiten da informazioa; edo laburbildu egiten da esandakoa; zenbaitetan, esataria urrundu egiten da esandakotik; edo zuzendu egiten da
|
adierazitakoa
. Horiek horrela, birformulatzaileen eginkizuna hau da:
|
|
|
a) esplikatiboak (hau da, alegia, hots?); b) zehaztaileak (hobeto esanda, zehazkiago, zehatz mehatz?); c) laburbiltzaileak (laburbilduz, labur esanda?; azken batean, azken finean?); d) urruntzaileak (edozein modutan ere, nolanahi ere, dena dela, hala ere?); e) zuzentzaileak (hobeto esanda, (edo) hobeto?). Hots, eskala horretan hurrenez hurren urruntze maila handiagoa
|
adierazten
da aurreko formulazioari buruz, parafrasitik zuzenketaraino baikoaz birformulazioan. Geroago ikusiko dugunez, birformulatzaile esplikatiboen erabilera gehienak, baina ez guztiak?
|
|
|
Birformulazio eragiketak askotarikoak izan daitezke eta haietako bat, esplikatiboa deritzona, azalpenak ematean datza: halakoetan atal birformulatzailean argiagotu egiten da birformulakizunean
|
adierazitakoa
. Euskaraz honelako birformulatzaileak erabili ohi ditugu azalpenezko birformulazioak bideratzeko:
|
|
|
haien bidez esatariak ohartarazten edo iragartzen dio hartzaileari, edo are bere buruari? lehenago
|
adierazi
duenari buruzko azalpen bat datorrela birformulatzaile esplikatiboak txertatzen duen diskurtso atalean.
|
|
|
Beraz, birformulatzaile esplikatiboen bidez aurreragoko enuntziatu batean, eskuarki, aurreko enuntziatuan? esandakoa birformulatzen da,
|
adierazitakoa
argiagotzeko edo azaltzeko.
|
|
|
aipatutakoez bestelako balioak bereganatu ditzakete birformulatzaile esplikatiboek. Izan ere, birformulatzaile esplikatiboak, birformulazioaren nolabaiteko hiperonimoak direnez, gai dira erabilera markatuetan bestelako balioak (ondorioa, dedukzioa?) eta bestelako birformulazio motak
|
adierazteko
(zuzenketa, laburbilketa, berrazterketa?).
|
|
|
Zenbaitetan eragiketa testual argumentatiboak betetzeko erabiltzen dira birformulatzaile esplikatiboak: batez ere, ondorioa eta konklusioa
|
adierazteko
. Izatez, hori ez da birformulatzaile esplikatiboen funtzio prototipikoa, baina, testuingurua lagun, ondorioa eta bestelako funtzio argumentatiboak beregana ditzakete inferentzia prozesuetan.
|
|
|
Informazioaren egituraren aldetik, iruzkin berriak ez du errepikatzen lehengo mintzagaia, baizik eta aurreko enuntziatutik ondoriozta daitekeen zerbait gaineratzen du: ondorengo testuan, esaterako, birformulakizunean
|
adierazten
denetik harantzago doa birformulazioa. Gehienetan, aurreko enuntziatutik ondoriozta daitekeen zerbait gaineratzen da atal birformulatzailean.
|
|
|
Esanak esan, zenbaitetan eragiketa testual argumentatiboak betetzeko erabiltzen dira birformulatzaile esplikatiboak: batez ere, ondorioa eta konklusioa
|
adierazteko
. Izatez, hori ez da birformulatzaile esplikatiboen funtzio prototipikoa, baina, testuingurua lagun, ondorioa eta bestelako funtzio argumentatiboak bereganatu ditzakete inferentzia prozesuetan.
|
|
|
(48) Kontratua bada izan, pertsona bat edo gehiago ados daudenetik, beste pertsona bati edo batzuei begira, beren burua gauzaren bat ematera edo zerbitzuren bat egitera behartzeko (KZren 1254 art.). Kontratuaren alderdiekefektu juridikoa, hau da, betebeharra sortzera zuzendua dagoen adostasunaematen dute (haien borondate komuna
|
adierazten
dute) [ZCP Ak, Zuzenbide zibila III. Betebeharren zuzenbidea, erantzukizun zibila eta kontratuen teoria orokorra. Ibon Viteri, UPV/EHU (2011)+
|
|
|
Definizio bati zer kontzeptu juridiko dagokion
|
adierazteko
(51), edo termino juridikoen aldaerak aipatzeko (52) edo beste hizkuntzetan emandako kontzeptuen euskarazko baliokideak emateko (53), berriz, izendapenezko birformulazioak erabiltzen dira. Izendapenezko birformulazioak maiz samar erabiltzen dira, halaber, kontzeptu baten azpikategorizazioei berbaldian bide egiteko ere (54).
|
|
|
Lan honetanaurkeztu ditugun datuek zein adibideek erakusten dutenez, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunek eta erabilerek lotura estua dute diskurtsoaren nolakotasunarekin. Izan ere, erabilitako datu estatistikoek
|
adierazten
dutenez, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunek korrelazio esangarria dute bai eremu diskurtsiboarekin eta baita, arlo juridikoko testuen kasuan behintzat, testu generoekin ere.
|
|
|
Halaxe dator EPDn. Baina, segur aski, arabiar lege edo antzeko zerbait
|
adierazi
nahi da.
|
|
|
Besterik ezean, 100.000koak
|
adierazteko
erabili dugu, ikurra.
|
|
|
Prestakuntza aldetik autodidaktatzat definituko nuke, irakurri eta irakurrita bere bidea egiten joan zen, aldian aldiko joeretara gutxi gorabehera egokituta, baina beti bere bidetik aldendu barik. Hizkuntzaren olgetaria da Erkiaga, gai sakonak nahiz eguneroko gauza txikiak olerkigai bihurtzen ditu, zentzu guztien bitartez jaso eta
|
adierazita
. Lekeitio, itsasoa, uria, Bilbo?
|
|
|
Soinuen bidez
|
adierazi
nahi ditu azaltzen dituen kontzeptuen irudiak: lehenengo lerroan s/ x/ i soinuen bitartez haizea adierazi; z/ k/ rr/ k/ i/ r/ i bigarren lerroan eta rr/ r/ k hirugarrenean, txistukari eta kontsonante gogorrak haize indartsua adierazteko.
|
|
|
Soinuen bidez adierazi nahi ditu azaltzen dituen kontzeptuen irudiak: lehenengo lerroan s/ x/ i soinuen bitartez haizea
|
adierazi
; z/ k/ rr/ k/ i/ r/ i bigarren lerroan eta rr/ r/ k hirugarrenean, txistukari eta kontsonante gogorrak haize indartsua adierazteko.
|
|
|
Soinuen bidez adierazi nahi ditu azaltzen dituen kontzeptuen irudiak: lehenengo lerroan s/ x/ i soinuen bitartez haizea adierazi; z/ k/ rr/ k/ i/ r/ i bigarren lerroan eta rr/ r/ k hirugarrenean, txistukari eta kontsonante gogorrak haize indartsua
|
adierazteko
.
|
|
|
aukera eta beharkizuna, sintaxiaren malgutasuna eta eduki semantikoaren zurruntasuna, konbentzioa eta komunikagarritasuna, estilistikaren dinamikotasuna eta eboluziozko izatea. Itzulpen teoria gaia aztertzeko ontsu gertatzen dela
|
adierazi
gura du egileak.Hitz gakoak: sintaxia, estilistika, itzulpengintza, komunikazioa, Aitagurea
|
|
|
Unean uneko hizkuntz sistemak (ezaugarri multzo bizi eta aldakorra den aldetik) premiatzen duena; alegia, sistemaz at dagoen guztia debeku duena, berbeta sistema konbentziozko horri ez dagokiolako, ezinbestean modu jakin batean, eta horretan soilik?
|
adierazi
beharrekoa, hiztuna edo idazlearen guraria gorabehera, komunikazio eraginkorra gertatuko bada (jakina, arau horiek ez betetzeak ez du zertan komunikazioa galarazi, komunikazioaren bi alderdiek araua hausten duten elementuak ulertzen badituzte, baina osagai horiek hizkuntza horretakoak ez direlako kontzientzia izango dute). Gainerako guztia, aukera?
|
|
|
Beste honenbeste esan dezakegu esaldi kate batean, nahiz eta?
|
adieraztean
gertatzen denaren inguruan: indar maila berekoa da, nahiz eta?
|
|
|
Hitzaurreen funtzioei dagokienez, hona hemen hainbat: informatzea, helburua
|
adieraztea
, interpretazioa eskaintzea, irakurleekin egiten den ituna zehaztea, aholkua ematea, eskaintza egitea, aurreko paratestuak zuzentzea, testuaren egiletza ukatzea (egileak egin dezake, esaterako, jolas gisa) edo testuaren egiletza baieztatzea, kasurako. Ouvry Vialek dioskunez, azpimarratzekoa da hitzaurreen funtzio didaktikoa, testuon helburua izaten baita irakurlearen ikasketa prozesuan eragitea, irakurgarritasunari bide ematea.
|
|
|
Kontratuan hala
|
adierazita
dakarrelako idazten dute itzultzaileek hitzaurrea LU bilduman; hain zuzen ere, hala egiteko baldintza jasotzen da itzultzaileek eta EIZIE elkarteak sinatzen duten kontratuan:
|
|
|
Itzulpen bilduma osoari nolabaiteko duintasuna ematearren, itzultzaileak ondoren
|
adierazten
diren testuak aurkeztu ditu:
|
|
|
Sinatu gabeko hitzaurredun aleetan lehena 1 zenbakidun alea da, eta azkena, ostera, 84 zenbakia. Nolanahi den, zenbaitetan, hitzaurrea sinatu gabea izan arren, itzultzailearena dela ondoriozta daiteke, modu esplizituan agertzen baita
|
adierazita
zenbait esamoldetan; ikus ditzagun adibide bi:
|
|
|
Arestian
|
adierazi
dugu hitzaurreek euren ibilbidea egiten dutela eta ibilbide horri begiratzea aberasgarria dela oso: gordetzen ote diren jatorrizko hitzaurreak, hala bada zergatik, norenak gordetzen diren...
|
|
|
Hots jokoak
|
adierazteko
saioa.
|
|
|
Metodologiaren aldetik, kontuan izan behar da literatura konparatuaren esparruan lan egiteko, literaturaren bilakabideaz eta diakroniaz, aldiez eta mugimenduez hitz egiteko, aurretik testuen gainean lan kritikoa egitea ezinbestekoa izaten dela. Ana Toledok Literatur Terminoen Hiztegian honela
|
adierazten
du: –Ez dago literaturaren historiarik egiterik, kritikak ez badu literatur idazlan konkretua aztertzen eta teoriak ez baditu ematen literaturari buruzko printzipioak eta aztertzeko irizpideak? (2008:
|
|
|
Kontuan izan behar da, gainera, arazo hori bera dela XX. mende hasierako literaturaren ikerketan oro har dagoena. Ildo horretatik, Jon Casenavek
|
adierazten
du bere Euskal literaturaren historiaren historia n (2012, 80), monografiko asko falta dela oraindik Euskal literaturaren Historia baten osatzeko molde eroso batez?. Hain zuzen ere, Antonio Arrutiren parean agertzen dira XX. mende hasieran beste hainbat idazle, oro har azterketa sakonagorik merezi izan ez duten arren, batzuk literaturaren historietan aipatuak izan direnak:
|
|
|
Iñaki Aldekoak Bertsolaritzatik poesiara. Euskal poemagintza modernoaren ernamuinak() lanean
|
adierazten
duenaren ildotik, esan daiteke Lore Jokoetan euskal poesia modernoaren oinarriak ezarri zituztela idazleek: –poesia saio horiek artean etorkizun zen poesia autonomoago eta duinago baten hazia erein zutelako?
|
|
|
bat ere. Ana Toledok Antoine d. Abbadie Hegoaldean lanean honela
|
adierazten
du: –Lore Jokoek giza talde berezitu baten adierazpenak sustatzen dituzte(...) Giza talde jakin baten adierazpen bereziak bultzatze hauek ezaugarriztatzen ditu?
|
|
|
Lecciones de ortografía del euskera bizkaino 1896an argitaratu zen eta, esan bezala, bertan ezartzen diren arauek euskal literaturaren historian garrantzia berezia dute. Izan ere, L. Otaegik
|
adierazten
duen bezala, Sabino Aranaren arautegi hau, normativizante, izateaz gain,, orientada a la versificación no popular, dago.
|
|
|
Poesia modernistak hainbeste landu zuen, formaren esanahia, z mintza gaitezke, hizkuntza poetikoaren formak mezu bat igortzen baitio irakurleari, emozio edo iradokizun mailan gauzatzen dena. Iuri Lotmanek Arte testuaren egitura (1970) lanean
|
adierazten
du poesiak baduela balio ikoniko bat, eta hizkera arruntean sortzen ez den zentzu bat sortzen dela hizkera poetikoan. Zentzu hori hizkera poetikoari dagokio zuzenean eta, zehazkiago, bere osagai sintaktikoei.
|
|
|
494). Beraz, Thalassa poeman dagoen heptasilabikoen jarraikortasuna aztertuz, esan dezakegu osagai sintaktiko batek (heptasilabikoek eragiten duten erritmoak) balio semantikoa hartzen duela modu ikonikoan, elementu sintaktikoek erreferentea (trena)
|
adierazten
baitute modu konnotatiboan.
|
|
|
se oculta, se encierra, se sepulta. Gainera, aditzok orainaldian daude eta mugimendu espaziala
|
adierazten
duten aditzak dira (ezkutatu, lurperatu, irten, korrika egin, etab.). Bereziki nabarmentzen da pasarte honetako azken lerroa, hiru aditzen jarraipena izanik(, sale, corre, se aleja?), abiadura iradokitzeko nahia ongi erakusten baitu.
|
|
|
Izan ere, sinboloak Modernismoan gradu bat irabazten du esanahiari dagokionez eta erreferente bakarraren adierazpena izatetik mundu berezi baten adierazpen polisemikoa eta iradokizunezkoa izatera pasatzen da. Anna Balakian ek Frantziako Sinbolismoaz gauzatzen duen azterketan, Mallarmé ren poesiaz ari delarik zehazki, honela
|
adierazten
du sinbolismo berri hau zertan oinarritzen den: –Por tanto, para Mallarmé el símbolo significa lo opuesto a la representación, la sugerencia lo opuesto a la designación:
|
|
|
Itur ondoanpoeman, zehazki, zenbait irudi duten indar iradokitzaileagatik nabarmentzen dira, eta ez hainbeste duten zentzu alegoriko konkretuagatik. Iturria poema honetan irudi jainkotiarra da, borondate onaren eta eskuzabaltasunaren alegoria; iturriak, dio Arrutik poeman, beti isurtzen du ura, edonorentzat, eskuzabal, baina gizaki gaizto askok ez du esker onik
|
adierazten
. Sinbolikoki, beraz, poema irudiaren eta erreferentearen arteko erlazio alegorikoaren baitan euskarritua dago.
|
|
|
Horregatik dio, esnatu, jaiki seme leialak?, jaikitzeak duen indar, suspertze eta itxaropen sinbolismoarekin. Arrutik, beraz, patua onartzen du, eta ezina oihu etsituaren bidez
|
adierazten
du: Lizardik, oi, zein dan ituna/ beera bear au!?
|
|
|
Juan Mari Lekuonak Ahozko euskal literatura lanean ematen dituen argibideak jarraituz, garrantzitsua da ohartzea ez zutela estatus berbera bide batetik ala bestetik hedatzen ziren bertsoek. Honela
|
adierazten
du Lekuonak:
|
|
|
Teorizazio horretan areago joatea zilegi da ziurrenik, iduri baitu ahozko generotik idatzizkora dagoen jauzian literaturaren instituzionalizaziorako pauso garrantzitsu bat identifika daitekeela. Puntu horri heltzen dio, hain zuzen, Patxi Salaberri Muñoak Iraupena eta lekukotasuna (2002) lanean eta, Jesus Mari Lasagabasterri segituz, honela
|
adierazten
du bertsolaritza idatziaren bilakabidearen garrantzia:
|
|
|
Horrela bada, Lekuonari jarraikiz, iduri du idatzizko bertsolaritzaren estatusa nolabait ere goragokoa zela bertsopaperarena edo bat bateko bertsoarena baino; eta, Salaberriren argibideak
|
adierazten
duen bezala, esan daiteke idatzizko genero horri jarraipen emanez erdietsi zuela idatzizko bertsolaritzak edo poesiak, Pizkundeak aurrera egin ahala, autonomia literarioa eta literatur instituzioaren maila.
|
|
|
Ziurrenik bertsolaritzaren estatus sozialaren adierazgarririk behinena, Pizkundearen amaieran dagoeneko, Aitzolen proiektu kulturala da. Lourdes Otaegik bere tesian
|
adierazten
duen bezala,? 1930ko artikuluetan jadanik guztiz mamiturik dago literaturaren zereginari buruz Aitzolek duen ideia eta nola duen literatura kultur proiektu orokorrago baten barruan kokaturik? (1994:
|
|
|
Bertsolaritza kolektibotasun baten forma estetikoa da, bertsolaritza da Volkgeist ari loturik dagoena, ez lirika kultua, eta Pizkundean kolektibotasunaren isla den neurrian jartzen da balioan poesia. Halaxe
|
adierazten
du Patxi Salaberri Muñoak Felipe Arrese Beitiak bere garaian lortu zuen oihartzuna aztertzen duenean:
|
|
|
Marfilezko dorrean isolatu gabe, egileak kolektibitate batekin bat egitea bilatzen du. Mundu berezia sortuaz eta mundu hori mintzaira berezi baten bidez
|
adieraziaz
nekez bategin daiteke kolektibitate batekin. Kolektibitate baten mundua eta kolektibitate horrentzat ulergarri izan daitekeen eran adierazia eramaten da gehienetan testura.
|
|
|
Helburua ez da, era elitistan, korronte eta kritika horiek, inportatu? eta, gero hemen, euskal literaturan aplikatzea, dernier cri an, a la últimagaudela
|
adierazteko
. Hori, berriz diot, jira elitista inperialista bat da, horretarako elite oso berezi batek baitu kapital kulturala.
|
|
|
Azken euskal literatura historia, oraingoan ingelesez, Basque Literary History (Olaziregi, koor.) eredu beraren zilegitzea da, oraingoan bizpahiru adabaki ezarriz, hala nola haur literatura eta gaztelera/ erdarazko literatura. Egun publiko globalari ez zaizkio halako historia filologikoak interesatzen eta, zerbait
|
adierazten
badute, euskal literatura historiografiaren eta kritikaren pobrezia eta atzerapena dira. Hots, historiografia horren izaera atzerakoi eta erreakzionarioa dago kinkan.
|
|
|
Literaturaren Historiografia Lehen Jardunaldietan Iratxe Retolazak, herrikoitasun kontzeptuaz gogoetan ziharduela, kate edo hariaren irudia erabiltzen zuen literaturaren historiaren egitekoa
|
adierazteko
:
|
|
|
Antzekotasunak antzekotasun, aldeak ere nabarmenak dira. Aldeok honela
|
adieraz
daitezke, berriro ere prezeptista bien ikuspegiak aurrez aurre jarrita:
|
|
|
Orain arte
|
adierazitakoaren arabera
ondorio arin bi atera daitezke. Lehenengo eta behin, hemen proposaturiko hipotesia onartuko balitz, euskal literaturaren historiari arazo txiki berri bat sortuko litzaioke:
|
|
|
gaztelaniaz errefrau ezaguna zen aldi horretan. No lo estimo en un cantar vizcaíno? zerbait baliogabekoa zela
|
adierazteko
erabilia. Romancebera ere ez da hitz neutroa.
|
|
|
Jokaera horrek badu bere logika, baina: bakearen eta justiziaren aldia izanik urrezko aroa, aro horretan bizi dela sinetsita dagoen subjektu inperialari onartezina zaio nonbait itsasketa eta armagintza bezalako jarduerek
|
adieraz
lezaketen biolentzia, eta bere buruaren defentsa mekanismo gisa ukapena (deni, disavowal) erabiliko du inperioaren bertuteen kontrako diren bizioak burdin aroan bizi diren euskaldunei egotzita. Esandakoarekin erabateko koherentzia du Euskal Herria poetarik gabeko lurralde legez irudikatzea (hori ere burdin aroaren seinale) eta urrezko aroaren gailurrean bizi den gortea ez bezalakoa, non poesia eta arteak loraldi betean dauden.
|
|
|
historia horiek posizio hegemonikoetatik idatziak izan direla, alegia, Euskal Herri penintsularreko euskal literaturak oso berandu (eta orduan ere ez oposiziorik gabe) ezagutu duen posizio batetik. Gure literaturak ezaugarri nabarmenik izatekotan posizio hegemoniko horretatik baztertua izana da, eta XVI XVIII. mendeen arteko aldiari dagokionez, subalternitate egoerara zokoratu izana ere, horixe baita burdin aroaren irudiak
|
adierazten
duena.
|
|
|
Poeta horiek autoritate gisa dakartza gogora, alegia etsenpluen eremuko argumentu gisa, bai eta bere jakituriaren ostentaziorako, eta ez eredu poetikoak eskaintzeko asmoz. Hala ere diskurtso poetikoan zituen lehentasunak
|
adieraz
ditzakete poeta aipatuek. Denetatik aipatuena Virgilio da:
|
|
|
egileak esku artean izana aitortzen duen poesi eskuizkribuak galduak dira; poeta ere ba omen zen Zalgizeren idazlan poetikoaren arrastorik ez da gelditu... Beraz, bada albisterik jakinarazten duenik Lazarragak, Etxeparek edo Oihenartek egungo dokumentazioak
|
adierazten
duena baino lagun gehiago izan zituztela euskararen erabilera literarioan. Alegia, euskaldun ikasiak egun dokumentatua dagoena baino gehiago landu eta gozatu zuela euskaraz literatura, nahiz eta historiaren uneren batean, transmisioa eten izanak gure ezagueraraino garraiatzea galarazi duen.
|
|
|
Haatik, agerikoa da euskalduna ez dela bizi izan isolaturik Europako mendebaldean. Euskarara iritsi eta euskaraz ere
|
adierazi
dira aldian aldiko pentsamendu eta korronteetatik ernetako idazlanak. Egiaztapen honen aitzinean, norbaitek proposa dezake euskal literatura idatziaren historia egitea baztertzea eta euskal letren historiarengatik ordezkatzea.
|
|
|
Zantzuek
|
adierazten
dutenaren arabera, premiak soil soilik eraman zuen euskaragatik arduratzera. Alegia, Albreteko Joanak euskararen alde egindakoak bere egitarau erlijiosorako atxikimendu zabalagoa eskuratzea zuela jomuga eta ez besterik.
|
|
|
Horregatik, hain justu, ganorazko gogoetarik eskatzen du, eztabaidaezinak baitira hizkuntza, literatura eta botere politikoaren arteko loturak. Jadanik
|
adierazi
denez, euskal literatura botere politikoak ofizialtasunik eman gabeko hizkuntza batean mamitutako literatura da. Besterik ere erants daiteke:
|
|
|
Mende batzuetan behintzat, ez da horren zaila izango, delako, sistema de normas literarias, en sarrera zedarritzea. Arau horien hedapena, dibertsifikatzea, askotarikotzea arakatzeak, berriz, ez du joko gehiegirik eragingo idazlan profanoek osatzen duten corpus laburrarengatik; izan ere, dagoeneko
|
adierazi
den moduan, sortutako euskal produkzio literarioa bizirik iraun duena baino zabalagoa izanagatik, eskura geratu den dokumentazioa bakarrik da erreala, eta horren argitan, Lazarragak edo Etxeparek indarrean jarritako arau sistemek ez zuten ez hedapen, ez dibertsifikatze handirik izan. Ezta Oihenartenak ere.
|